Rol an Raidio i gcruthu pobail

TEANGA, the Journal of the Irish Association for Applied Linguistics, 2019

Teoiric a bhí ina bonn taca leis an taighde seo ná go bhfuil foirmeacha teanga ann a ngabhann gradam leo agus foirmeacha a mbaineann stiogma leo. Deirtear go bhfuil na canúintí traidisiúnta "faoi ghradam follasach" (Ó Murchadha 2018, lch. 12), is é sin go n-aithníonn cainteoirí na teanga an rud is Gaeilge cheart dhlisteanach ann agus go raibh tacaíocht institiúideach ar fáil di ó aimsir na hAthbheochana i leith-i bpolasaithe rialtais agus sa dioscúrsa poiblí. Níl an gradam sin bunaithe ar thréith intreach theangeolaíoch-is é an pobal a bhronn an luach seo ar na canúintí traidisiúnta. Ní shin an cineál Gaeilge atá ag go leor d'aos óg na Gaeltachta áfach, ná ag cainteoirí Gaeilge taobh amuigh di, agus ní hí an cineál Gaeilge atá ag dul i dtreis. Má tá cainteoirí Gaeilge in ann Gaeilge cheart dhlisteanach a aithint-is é sin an cineál Gaeilge atá ag cainteoirí Gaeltachta a rugadh roimh 1960 (lch. 87) cén fáth, mar sin, nach bhfuil an cleachtas teanga ag teacht leis an dearcadh atá ann faoin rud a shamhlaítear a bheith ceart agus dlisteanach? Maítear go bhfuil "idé-eolaíocht fholaithe" (lch. 16) eile ann a fhágann nach mbíonn an cleachtas teanga ag teacht leis na múnlaí atá faoi ghradam follasach agus gurb í an idé-eolaíocht fholaithe a rialaíonn cé na foirmeacha teanga a bheidh ag leathadh. Chun an cheist seo a chíoradh tugadh faoi thaighde páirce eimpíreach daonteangeolaíocht, a rinneadh i 2010 le déagóirí i nGaeltacht na Mumhan (lch. 175). Baineann an daonteangeolaíocht le staidéar ar dhearcadh daoine (nach teangeolaithe iad) i leith teangacha. An sprioc a bhí leis an taighde ná iniúchadh a dhéanamh ar idé-eolaíocht idir fholaithe agus fhollasach na rannpháirtithe.

TEANGA, the Journal of the Irish Association for Applied Linguistics

San alt seo, cuirtear i láthair taighde a rinneadh ar ghnéithe éagsúla de chur i bhfeidhm Scéim na gCúntóirí Teanga (an Scéim feasta) atá á reáchtáil ag an Roinn Turasóireachta, Cultúir, Ealaíon, Gaeltachta, Spóirt agus na Meán. Cuireann an Scéim, atá ar bun ó bhí 1999 ann, cúntóirí teanga ar fáil do scoileanna Gaeltachta d’fhonn an Ghaeilge a láidriú mar theanga labhartha i measc daltaí scoile sna ceantair sin. Ba é aidhm mhór an tionscadail taighde ná iniúchadh a dhéanamh ar staid reatha na Scéime agus ina dhiaidh sin moltaí chun feabhais a chur ar fáil. Úsáideadh ceistneoirí, agallaimh agus grúpaí fócais le sonraí a bhailiú ó pháirtithe leasmhara na Scéime. San alt seo, dírítear ar shonraí a bhaineann le féiniúlacht agus inspreagadh na gcúntóirí teanga a tháinig chun cinn sna grúpaí fócais ar ghlac 50 cúntóir páirt iontu. I gcomhthéacs na féiniúlachta, is iad na téamaí a d’eascair ó na comhráite ná féindearcadh na gcúntóirí orthu féin, a ról i suíomh na hoibre, agus ról na hoib...

1985

Tha e follaiseach nach robh mòran fiosrachadh dualchasach aig bàird Sheumasach na h-Èireann mu Ghàidhealtachd na h-Albann, agus gur ann à tobraichean agus tuigsean saoghal na Beurla (pàipearan-naidheachd agus òrain nan daoine gu sònraichte) a fhuair iad a’ mhòr-chuid de na bha aca mun ghnothach.

Tá ceisteanna teanga agus oidhreachta i gceartlár an aonaigh ar fud an domhain sa lá inniu. Cluinimid go rialta go bhfuil suas le trí mhíle teanga den sé mhíle atá ar marthain ar fud na cruinne inniu i mbaol a gcaillte in am ghairid. 1 Chomh maith leis an chogadh armtha atá ar siúl, tá cogadh idé-eolaíochta le braith idir an Domhan Thiar agus an Domhan Thoir, bunaithe ar a dtuiscintí éagsúla ar eitic, ar mhóráltacht agus ar fhorbairt an domhain. Tá ceist na forbartha féin i gcroí lár aon díospóireachta a dhéanfar ar ghnoithe teanga agus oidhreachta amháin. Tá an focal "cultúr" á lua le go leor den na díospóireachtaí sin fosta. 2 Meafar talmhaíochta is bun don fhocal cultúr, is é sin, an aire agus an cúram a bheirtear do bharraí ó théid siad i dtalamh nó go mbíonn siad aibí, le bheith cinnte go dtiocfaidh toradh fiúntach orthu 3 . Glactar leis an chúram agus leis an aire seo mar riachtanais nach mbeadh mórán de fhómhar ag an fheirmeoir gan iad. Ach ar dhóigh, níl an meafar sin freagrach don tuigbheáil a bhí ag daoine ar a gcultúr féin san am a chuaigh thart. Féadaim a rá nár smaointigh daoine beag ná mór go minic ar an fhocal cultúr, mar rud ann féin. Ghlac siad leis go raibh dóigh áirithe ann le cineálacha éagsúla oibre a dhéanamh agus iompair áirithe a chur i gcrích, gnáis a leanadh den chuid is mó agus a dtiocfadh athrú air de réir a chéile, de réir mar a fuarthas níos mó eolais fá dhóigheanna a b'fhearr ná iad. Bhain sé le gach gné den saol ach má bhain, níor ceistíodh é an oiread sin nó gur tharraing lucht bailithe an bhéaloidis aird air. 4 Nuair a tháinig athrú mór coinníodh sa tseanchas é -an lá a tháinig an chéad tae, nó an chéad charr, nó an chéad bhád innill agus mar sin de chun an phobail. 5 Mhéadaigh luas an athraithe in imeacht na mblianta go dtí an lá inniu nuair a deir go leor daoine go bhfuil an saol ag dul thart "ar 1 Ó Laoire, mire" -is é sin, tuigeann daoine go bhfuil athruithe an tsaoil ar shiúl óna smacht féin, agus is ionann sin do go leor daoine agus an saol a bheith ar buile.

2015

TRACEY Nt MHAONAIGH ... what really offends the ear and mind of the native Irish listener is the sort of still unmanageable stuff which is written by the pedant who has scrupulously 'avoided provincialisms'. The man who 'avoids provincialisms' simply avoids the language. Hence what he writes is not Irish of any description ... 2 The proper thing to do is to preserve most carefully all 'provincialisms'; not to let a shred nor a trace of them be lost. What are those provincialisms in reality? They are merely three or four styles in which the language still lives in all its vigour ... Each of them exhibits in its own way the characteristics of beauty and power which are peculiar to the Irish language ... Any one of them is fully rich enough and copious enough for all functions of language, even at the present day. What wealth of language there must be in the whole of them togetherP Ag dfriti ar scrfbhneoireacht phr6is a bhf an tAthair Peadar nuair a scrfobh se an meid seo thuas ar tbabhacht an chantinachais agus chrof chaint na ndaoine. Mhaigh se gur chOir an saibhreas aitiuil a cheadu agus droim laimhe a thabhairt don ornaideachas liteartha nar oir don Ghaeilge nadtirtha, comhairle lenar ghlac se fein agus e i mbun peannaireachta. Ag Croidhe Cainnte Ciarraighe an teideal a thug Sean Og fein ar a shaothar, ach feictear leaganacha difriula den teideal in usaid. I gcomhaonrn 1936, Croidhe Cainnte Chiarraidhe a tugadh air ach Croidhe Cainte Chiarraighe sa dara comhaonrn. Feictear an !eagan Croidhe Chainnte Chiarraighe in usaid, ansin, i measc an chomhfhreagrais ar an saothar, agus ag druidim le deireadh sceal CCC feictear na leaganacha Croidhe Cainnte Chiarrai agus Croi Cainte Chiarrai in usaid ag Oifig an Taoisigh agns an Roinn Oideachais. Tngtar !eagan Bcarla den teideal i litir a scriobh David H. Charles, dlfodoir Sheain Oig, chuig Seosamh 6 Neill, Runaf na Roinne Oideachais: 'I have been consulted by Mr. Sean Kavanagh of Dunquin, Dingle, Co. Kerry with reference to an Agreement dated the 20th May, 1936 made between the Minister for Education and my client, providing for the preparati<Jn of a book to be entitled "The Heart of Kerry Irish".' 2 Eanair 1939 (N566 II).

An Gael, 2014

Seo alt cuíosach fada a scríobh me faoi thóstal nó faoi bhailiú le chéile mo chlainne chun ár n-oidhreacht phearsanta a chomóradh. Bhí daréag i gclann mó mhátharsa agus an chuid is mó díobh imithe ar shlí na fírinne nuair a chumas an t-alt seo. Cheap mo dheartháir Gearóid, an fear a d'eagraigh an tóstal agus a chuaigh i gcumarsáid le mo cholcheathracha uile, gur mhithid dúinn teacht le chéile agus ár ndúchas clainne a chomóradh sula mbéimis go léir curtha faoin gcré! Seo agaibh cúntas ar an ocáid bhreá sin a tharla ag deireadh an tsamhraidh 2013. Ta an t-alt curtha i gcló ar laethanaigh 15, 16, 20 agus 21. Ta go leor grianghraif curtha leis an bpíosa próis is is me féin ata ciontach astu!

An Linn Bhuí, 2016

An account of extant recordings of native speakers of Irish in Tipperary, all of them from the barony of Iffa and Offa West.

Tintúd-Aistriú: Papers on Translation in Irish Tradition, Ken Ó Donnchú ed., 2022

An tAistriúchán agus Filíocht Chomhaimseartha na Gaeilge* Daniela Theinová I. C uireadh tús le filíocht nua-aimseartha sa Ghaeilge i lár an fichiú haois tamall gairid sular bunaíodh staidéar an aistriúcháin mar dhisciplín ar leithligh sna 1960idí. Cé gur gné thábhachtach de scríbhneoireacht na Gaeilge é an t-aistriúchán i gcónaí (ó na manaigh a bhí ag aistriú sna mainistreacha go dtí Athbheochan na Gaeilge) is beag baint le haistriúchán-mar nasc idir réanna nó cultúir éagsúla-a bhí ag an triúr filí a leag bunsraith filíochta na Gaeilge san fhichiú haois: Máirtín Ó Direáin, Máire Mhac an tSaoi agus Seán Ó Ríordáin. Cé go raibh go leor dá lucht comhaimsire a bhí ag scríobh as Béarla ag iarraidh ceangal téamach nó ceangal foirme a dheánamh le seanlitríocht na Gaeilge, bhí na filí seo ag lorg guth a bheadh, thar aon rud eile, comhaimseartha.

Irish Journal of Sociology, 2024

RéamhfhocalSa staidéar píolótach seo rinneamar iniúchadh ar an gceangal atá ann idir labhairt na Gaeilge agus muintearas, ag díriú go sonrach ar chainteoirí Gaeilge ó chúlraí eitneacha agus/nó náisiúnta éagsúla i bPoblacht na hÉireann. Ghlac daoine, a raibh náisiúntachtaí agus eitneachtaí éagsúla acu, rannpáirt sa staidéar. Trí thaighde cáilíochtúil (ag amharc trí lionsa an náisiúnachais) rinneamar imscrúdú ar an gceist an dtugann labhairt na Gaeilge le mothú do dhaoine gur Éireannaigh iad. Ag an am céanna rinneamar scrúdú ar an eispéireas a bhí acu le daoine a bhí ag iarraidh iad a dhúnadh amach. Taispeánann ár dtorthaí an ról cumasaithe atá ag an nGaeilge do dhaoine ó chúlraí éagsúla, ag cuidiú leo imeascadh sa tsochaí, ag cuidiú leo cur i gcoinne an choimhthithe nó an chiníochais, agus i gcoinne daoine a cheistíonn cén fáth a bhfuil siad in Éirinn. Mar sin féin, d'fhéadfadh teannas a bheith ann idir Éireannaigh bhána agus iad siúd ó chúlraí éagsúla atá ina gcainteoirí Gaeilge, rud a thógann ceisteanna tábhachtacha maidir le coimhlintí agus toradh na gcoimhlintí sin. Tugann an staidéar seo bunléargais ar chúrsaí agus leagann sé béim ar an ngá atá le tuilleadh imscrúdaithe a dhéanamh sa réimse seo.