Academia.eduAcademia.edu

TÜRKİYE GEÇ PLEYİSTOSEN BUZULLAŞMASI VE PALEOİKLİMİ

Abstract

Buzullar, iklim değişikliklerine nispeten hızlı bir şekilde tepki vererek çevre şartlarını doğrudan kayıt altına aldıklarından, bir bölgenin atmosferik koşulları hakkında önemli ip uçları içerirler. Benzer şekilde, geçmiş dönemlerdeki buzulların incelenmesi ile de paleoiklim koşulları hakkında bilgiler elde edilebilir. Bu makalede son yıllarda Türkiye dağlarındaki eski buzul çökellerinden kozmojenik yüzey tarihlendirmesiyle elde edilen Geç Pleyistosen buzul kronolojilerini ele alınmaktadır. Ayrıca yapılan bu çalışmalara genel bir bakış açısı getirilerek, buzullaşma zamanları ve paleoiklim hakkında bölgesel çıkarımlar sunulmaktadır. Türkiye’de toplam 27 bölgede buzullar gelişmiştir. Bunlar Toros Dağları, Doğu Karadeniz Dağları ve Anadolu’nun çeşitli bölgelerine dağılmış yüksek dağlarda gruplanmışlardır. Şimdiye kadar 9 dağdan toplam 363 adet kozmojenik yüzey örneği alınmış olup elde edilen sonuçlara göre, Türkiye’de bilinen en eski Geç Pleyistosen buzul ilerlemesinin MIS 4 (71 bin yıl önce)’de başlayarak, MIS 3 (29-35 bin yıl önce) sonuna kadar devam ettiği düşünülmektedir. Sonrasında buzullar daha da ilerlemiş ve en geniş boyutlarına 21 bin yıl önceki Son Buzul Maksimum’u (Last Glacial Maximum; SBM) sırasında ulaşmışlardır. Bu sadece Türkiye’de değil Avrupa, Kuzey Amerika ve Dünya’nın diğer bölgelerde de gözlenen küresel anlamdaki SBM (~19-23 bin yıl önce) ile de uyumludur. SBM’den sonraki dönemlerde ısınmanın artmasıyla buzullar giderek küçülmüş, Geç Buzul (Late Glacial) (19-13 bin yıl önce) ve Genç Dryas (Young Dryas) (13-11.7 bin yıl önce) dönemlerinde, zaman zaman duraklayarak, bazen de bir miktar ilerleyerek ait oldukları dönemlerin morenlerini depolamışlardır. İklimin günümüz koşullarına yaklaştığı Holosen’de ise (son 11.7 bin yıl), Türkiye’nin sadece çok yüksek dağlarında (>3500 m ) buzulları görmek mümkün olmuştur. Yaptığımız buzul modellemeleri ve diğer proksi veriler, SBM ikliminin günümüzden 8-11oC daha soğuk, yağış koşullarının ise güneybatı Anadolu’da günümüzden 1.5-2 kat daha fazla, orta ve iç kesimlerde günümüzdekine yakın ve kuzeydoğuda ise günümüzden % 30 daha kurak olduğunu göstermektedir. Geç Buzul’da iklimin günümüzden 4.5-6.4oC daha soğuk ve % 50 kadar daha fazla nemli; Erken Holosen’de 2.1-4.9oC daha soğuk ve iki katına kadar daha yağışlı; Geç Holosen’de ise yağış koşullarının günümüze yaklaştığını ancak hava sıcaklığının hala günümüz değerlerinden 2.4-3oC daha soğuk olduğunu ortaya koymaktadır.

Key takeaways

  • Bu çal›flmada Türkiye'nin Kuvaterner buzul dönemlerinde geliflen buzullar›n yay›l›m alanlar› ve zamanlamas› hak-k›nda bir derleme yap›lm›flt›r (fiekil 1).
  • Geç Buzul yanal morenleri 14.0±2.7 bin y›l önce depolanm›flt›r.
  • Bobek (1940) ve Erinç (1953)'in yapt›¤› çal›flmalarda, Buzul ve ‹kiyaka Da¤lar›'nda, Geç Pleyistosen'e (Würm) ait buzullar 1600 m'lere kadar inerek, 9-10 km uzunlu¤a ulaflm›fllard›r.
  • Türkiye'de Geç Buzul ve Genç Dryas sonras› buzullar daha da küçülmüfllerdir.
  • • Geç Pleyistosen buzullar› için buz birikimi alt s›n›r›n› belirleyen SBM daimi kar s›n›r› Türkiye da¤lar›nda 2000-2900 m aras›nda de¤iflmektedir.