KIRŞEHİR VE ÇEVRESİ KÜLTÜRÜNDE GEÇİŞ DÖNEMLERİNDE HEDİYELEŞME

KIRŞEHİR HALK KÜLTÜRÜNDE YÜKLÜK ÖRTÜSÜ, 2019

Öz Dokumalar ve dokumalardan üretilen çeşitli kullanım eşyaları tarih boyunca insanoğlunun günlük yaşamı içerisinde yer almış ve hayatını kolaylaştırmıştır. Türk kültüründe de yer yaygısından yük sarmaya, taşımadan depolamaya kadar birçok amaç için üretilen dokumalar konar-göçer hayatın vazgeçilmezi olmuştur. Yerleşik hayata geçtikten sonrada yaygı, yastık, minder, duvar halısı, duvar kilimi, sedir örtüsü, çuval, heybe, torba gibi birçok kullanım eşyası dokumalardan üretilmeye devam edilmiştir. Dokumacılığın eski bir gelenek olduğu Kırşehir'de de benzer kullanım eşyaları sıklıkla üretilip günlük yaşamda yer almışlardır. Selçuklular zamanında Anadolu'ya yerleşen Türklerin bölgede dokuma geleneğini başlattığı düşünülmektedir. Bununla beraber Moğol baskıları sonucu Kayseri'den Kırşehir'e göç eden Bacı Teşkilatı'nın yine dokumanın Kırşehir ve çevresinde gelişmesine katkı sağladığı bilinmektedir. Zamanla bölgede dokumacılık köklü bir gelenek oluşturmuştur. Yaygılar, halı yastık, halı minder, duvar kilimi, sedir kilimi, yük örtüsü, seccade, namazlağı yöre dokumacıları tarafından hem kullanım amaçlı dokunmuş hem de satışı yapılarak önemli bir geçim kaynağı olmuştur. Bu çalışmada da yöre kültüründe geleneksel olarak kullanılan yüklük örtüsü incelenmiştir. Konar-göçer yaşamda bir yerden başka bir yere giderken eşyaların sarılması için kullanılan kilimler "yük kilimi" olarak adlandırılmaktadır. Yerleşik düzene geçtikten sonra yatak, yorgan, yastık vb. eşyaları evin bir odasına yapılan yerden yüksek bir mimari eleman üzerine üst üste yerleştirilmeye başlanmış ve bu bölümün önüne kilim bir perde gibi örtülmüştür. Anadolu'da evdeki fazla eşyaların konulması için yapılan dolap veya sergenlerden oluşan bölüme yüklük adı verilmektedir. Uygur ve Selçuklu Türkleri de üzerine eşya konan, masa, raf veya dolap gibi şeylere yüklük demişlerdir. Halk kültüründe hemen her yerleşim yerinde var olan yüklük bölümünde örtü amaçlı kullanılan kilim "yüklük örtüsü" adını almaktadır. Selçuklu kültürünün izlerini taşıyan Kırşehir'de yüklük örtüsü olarak kullanılmak üzere çoğunlukla atkı yüzlü, düz kilim tekniği ve cicim tekniği ile dokunmuş kilimler vardır. Bazen yöre kilimlerinin tek şakı bu amaçla kullanılmaktadır. "Yük çapı", "yük perdesi", "şah (şahk)", "bar", "yüklük", "yük örtüsü" gibi isimler alan bu kilimlerin üzerinde yörede "top" adı verilen geometrik göbek motifleri (madalyon) sıralanmakta, zeminde yer alan top motifinin sayısına göre de kilimler, yedi toplu, dokuz toplu gibi adlar almaktadır. Anadolu kadını, kilimden yaptığı yüklük örtüsünü işlevsel bir nesne olarak kullanmış, aynı zamanda bu kilimlere estetik bir bezemleme unsuru rolü yüklemiştir. Ayrıca yörede yüklük örtüsü olarak kilim kadar yaygın olmamakla birlikte, "filikli" adı verilen dokumalar ile bezayağı örgüsüyle ile dokunmuş ve üzeri püsküllerle süslenmiş dokumalar da kullanılmaktadır. Yörede köy evlerinde yüklük ve yüklük örtülerin kullanımı nesilden nesle aktarılan bir gelenektir. Bu çalışmada Kırşehir halk kültüründe yüklük örtüsü, teknik, desen, süsleme, kullanım ve geçmişi ele alınarak incelenmiştir.

Lokman TAY tarafından hazırlanan "KIRŞEHİR (MERKEZ) TÜRBELERİ" başlıklı bu çalışma, 28.06.2010 tarihinde yapılan savunma sınavı sonucunda oybirliği ile başarılı bulunarak Jürimiz tarafından Anabilim dalında Yüksek Lisans tezi olarak kabul edilmiştir. [ i m z a ] Yrd. Doç. Dr. Murat ÇERKEZ (Danışman) [ i m z a ] Prof. Dr. Hakkı ACUN [ i m z a ] Doç. Dr. Nakış KARAMAĞARALI ÖNSÖZ Ölüm, tarih boyunca insanların en çok korktuğu ve karşısında aciz kaldığı olguların başında gelmektedir. Ölümsüzlüğe ulaşmak birçok kişinin hedefi olmasına rağmen, kâinatın devamı ve dengesi için bu mümkün olmamıştır. Fakat insanın içindeki ölümsüzlük aşkı da hiç bitmemiştir. Biyolojik olarak ölümsüzlüğü elde edemeyen insanoğlu, bu defa psikolojik olarak ölümsüzlüğün peşine düşmüştür. Bu düşünceyle, Kuzey Afrika'da piramitler; Asya'da kurganlar; Anadolu'da türbe ve kümbetler gibi birçok anıtsal mezar, mimarlık tarihindeki yerlerini almışlardır. Araştırmamızın konusunu teşkil eden Kırşehir türbeleriyle ilgili bir çalışma bugün için mevcut değildir. Yapıların bazıları mimari veya süsleme sanatları ile ilgili genel çalışmalara, bazıları da münferit yayınlara konu edilmiştir. Ancak hepsini belli bir sistem dâhilinde ele alıp ayrıntılı olarak inceleyen bir çalışma bulunmamaktadır. Böyle bir eksikliğin giderilmesi düşüncesiyle bu konuda çalışmaya karar verdik. Araştırmamızın her aşamasında büyük bir sabırla yardımlarını esirgemeyen tez danışmanım Sn. Yrd. Doç. Dr. Murat ÇERKEZ'e sonsuz teşekkürlerimi sunarım. Tez sürecinde değerli görüşleriyle katkı sağlayan hocalarım, Sn. Prof. Dr. Halit ÇAL'a, Sn. Doç. Dr. Yıldıray ÖZBEK'e, Sn. Yrd. Doç. Dr. Abdullah KARAÇAĞ'a, Sn. Yrd. Doç. Dr. Muhammed GÖRÜR'e ve Sn. Yrd. Doç. Dr. Celil ARSLAN'a, kitabelerin kontrol edilmesindeki yardımlarından dolayı hocam Sn. Prof. Dr. Kerim TÜRKMEN'e, metinlerimi sabırla okuyup eleştiren mesai arkadaşım Sn. Arş. Gör. Sultan Murat TOPÇU'ya, arazi çalışmamda beni yalnız bırakmayan arkadaşım Sn. Esra GENCEL'e, ayrıca araştırmamızın başından sonuna kadar maddî-manevî hiçbir fedakârlıktan kaçınmayarak bana destek veren değerli aileme teşekkür ederim.

Taking into consideration that there are many definitions of culture it could also be defined as everything a mankind makes and produces throughout its lifetime. The folk culture on the other hand encloses the products that have a traditional value. The life cycles come at the top of the most dramatic fields of the folk culture. Birth, marriage and death designated as life cycles have a significant place in the Turkish culture. Thus, many customs, traditions, beliefs and faiths aggregated around these life cycles and shaped the culture. This study addresses the customs, beliefs and practices implemented by the people living in Nevşehir Derinkuyu district during the aforementioned life cycles. These practices were studied by way of comparison to other practices applied in Anatolia. The real reason for the implementation of these practices is to prepare the people for their new life, to congratulate, celebrate, bless and protect. Life cycles which have been addressed in this study have been divided into three main titles and each main title has been divided into subtitles by way of prior, order and after. The arrival to life starts with birth continues with marriage and ends with death. The study employs folklore research methods and techniques. The material and spiritual cultural elements as projections of the Turkish culture in the region were obtained in this perspective and their determined aspects were recorded. As a result of the performed comparisons it was determined that the cultural elements practiced and produced by the people in Derinkuyu show similarities and uniformity with those practiced by Turks in other regions.

ÖZET Günümüzde, küreselleşme sürecinde ekonominin ve toplumsal sistemlerin vizyonunda kentsel sorunlara çözüm arayışları giderek artan bir öneme sahiptir. Özellikle, kent toplumunun demokratik ve sosyal değerlerinin şekillenerek gelişmesinde etkin olan kent kimliği 1980'li yıllardan itibaren yeni bir yaklaşımla irdelenmektedir. Kent kimliği çalışmalarında, kent kültürü, kent yapısı, kentsel alan kullanımı ve kentsel dönüşüm politikaları vurgulanmaktadır. Bu çalışmada, kentlerin kimliğinin şekillenmesinde sosyal, ekonomik ve kültürel değişimler irdelenecektir. Küresel süreç içinde dönüşerek gelişme uğraşında olan kentler tartışılacaktır. ABSTRACT In today's world, the vision of social and economic systems in the process of globalization, increasingly taken in concern, the solution to the problems of cities. Specially, identity of city with in the corcern of urban societies democratic and social values has been shaping the process of development which has been discussed since 1980's with a new approach. At studies of urban identity, emphasized urban culture, urban structure, using of urban area and the politics of transnational cities. In this study, in the shaping of urban identities, it has been discussed within the concern of social, economic and cultural changing. How urbans effectted within the concern of the development of transnational cities in global process is discussed.

Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 21, Sayı 1, 2012, Sayfa 75-82 Bu betimsel çalışmanın amacı, duygusal deneyimler ile bu deneyimlerin anlatımları arasında bir köprü görevi gören eğretilemeyi yazınsal çeviri bağlamında ele alıp, eğretileme aktarımlarını dilsel ve kültürel açıdan incelemektir. Bu amaçla, Nobel ödüllü İngiliz yazar Doris Lessing’in 1974 yılında yazdığı The Memoirs of a Survivor isimli eserden ve bu eserin 2010 yılında Hayatta Kalma Güncesi olarak Türkçeye kazandırılan çevirisinden bir bölümce seçilip, irdelenmiştir. Hikayenin dönüm noktası (climax) olduğunu varsaydığımız için seçtiğimiz bu bölümcede, kahramanımız Emily'nin, derinden bağlandığı, çok sevdiği arkadaşı June’un şehirden geçen bir çeteyle birlikte ansızın onu terk etmesiyle duyduğu derin üzüntü doruklardadır. İncelememiz sonucunda, Lessing'in, Emily'nin hissettiği bu büyük acıyı anlatmak için seçtiği eğretilemeler ile erek metindeki karşılıkları eşdeğerlikler açısından birlikte ele alındığında erek metin, sonuç olarak, kültürel açıdan eşdeğer bulunsa da, dilsel açıdan aynı duygusal etkinin erek dil okuyucusunda yaratılamadığını söyleyebiliriz.