KUTADGU BILIG'DE GEÇEN ÇERGÜÇI/ÇERGÜLEve ÇİÇE SÖZLERİ HAKKINDA

Ne úutluġ úut ol erke edgü atı Bu edgü atı bĆrdi meŋü úutı" Türkçenin en eski yazılı belgelerinden günümüze dek, Türk dili tarihinde kut sözcüğü ile dile getirilen kavram, kültürel açıdan büyük önem taşımıştır. Tarihsel dönemlerden günümüze dek farklı sözcüklerle dile getirilmiş olmakla birlikte, Türk kavimleri arasında, yaygın olan bu kavramın kültürel açıdan taşıdığı önem hiç azalmamıştır. En eski metinlerde kut sözcüğü ile anlatım bulan kavram, İslamiyetten sonra, Arapça devlet ve mübarek sözcükleriyle de ifade edilmiştir. kut, anlam olarak mutluluk, ikbal, kutsallık, iyi talih, hazret gibi geniş bir çerçeveye sahiptir. kutluġ, kutadmak, ıduk kut, kutsal gibi farklı sözcüklerin de türetildiği kut, Kutadgu Bilig'de de geniş bir yer tutmaktadır. Kutadgu Bilig'deki kullanımlara geçmeden önce, kut sözcüğünün daha eski metinlerdeki kullanımlarına göz atmakta yarar vardır. Bilinen en eski metinler olan Orhon yazıtlarında, Bilge Kağan'ın kağan oluşunun nedenini, özüm kutum bar üçün kaġan olurtum, (talihim olduğu için kağan oldum) ifadesiyle hakanlığını kut'a sahip oluşuna bağlamaktadır (G. 10). Eski Türk kağanlarının birçoğunun adlarının başındaki kutlug, katalmış, kut bolmış benzeri sözcükler, kağan olmalarından dolayı adlarının başına eklenen unvanlardır. Bu kullanımlarda kut sözcüğü ikbal, iyi talih, Tanrı'nın lutfu anlamlarında kullanılmıştır. Bu kullanımın Osmanlılardaki karşılığı devletlü sözcüğüdür. Bilindiği gibi devlet sözcüğü kut sözcüğünün Arapça karşılığıdır. İslami dönem öncesi metinlerde kut sözcüğünün kullanımı Clauson sözölüğünde ayrıntılı biçimde yer almıştır. 1

Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi Sayı: 3/2 2014 s. 29-53, TÜRKİYE International Journal of Turkish Literature Culture Education Volume 3/2 2014 p. 29-53, TURKEY, 2014

Özet 11. yy., Türk tarihi açısından askerî ve siyasal gelişmelerin ivme kazandığı bir dönem olduğu kadar kültürel gelişmelerle de göz doldurmaktadır. Divânü Lügâti't Türk'le çağdaş olan Kutadgu Bilig adlı başyapıt, bu dönemde Kaşgar'da tamamlanmıştır. (1069)(1070) Yusuf Has Hacip, İslamiyet'in Türkler tarafından kabulünden sonra kaleme alınan bu ilk yazılı eseri, 11.yy.ın bildiğimiz tek yazı dili olan Karahanlı Türkçesi ile 6645 beyit olarak yazmıştır. Eserde ideal bir devletin nasıl olması gerektiği betimlenir. Kutadgu Bilig, Türk kültürünün yargı ve yasa konularını aydınlatan en değerli kaynaklardan biridir. Bu yüzden bilim dünyasınca tanıdığı 1825'den beri, üzerinde binlerce çalışma yapılmıştır.

Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 2017

Kutadgu Bilig, zengin bir söz varlığına sahiptir ve bu söz varlığının bir bölümünü de özel adlar oluşturmaktadır. Yazarın metin bağlamında türlü amaçlarla yer verdiği özel adlar incelendiğinde farklı gruplardan pek çok sözcüğün değişen sıklıklarla ve yazma nüshalara göre değişebilen biçimlerle kullanıldığı görülür. Bu kapsamdaki örnekler arasında, eserdeki ana ve yardımcı kişilere ek olarak türlü hükümdar, peygamber, halife, bilgin, efsanevi kahraman vb.’ye ilişkin kişi adları; şehir, ülke, bölge için kullanılan yer adları; gezegen, yıldız, burç adları; kavim, ulus, boy adları; eser adları; dil adları; din ve mezhep adları ile bunların mensuplarını bildiren sözcükler, ayrıca başta Tanrı ve İslam peygamberiyle ilgili olmak üzere kimi özel adları karşılayan sözcükler ya da sözcük grupları yer almaktadır. Bu çalışmada, Kutadgu Bilig’deki özel adlar ve özel ad işlevli sözcükler belirlenmiş, sınıflandırılmış; bu sözcüklerin karşıladığı kavramlar, farklı nüshalardaki biçimleri, kullanım sıklıkları, belirleyici özellikleri, metindeki işlevleri ve metne katkı sağlayan türlü özellikleri üzerinde durulmuştur. Ayrıca belirlenen örneklerin eserde işlenen konuyla, eserin oluştuğu kültürel ortamla bağları incelenmiştir. Çalışmada; özel adların eserdeki türlü anlamsal, yapısal ve işlevsel özellikleri çıkarılmıştır.

FUNCTIONS OF THE ORIENTATION-STATE REFLEXIVITY PRONOUNS IN KUTADGU BILIG ABSTRACT Kutadgu Bilig, written by Yusuf Has Hajib and it is known as the first masnawî of Turkish Language, hasn’t lost its value up to the present. Kutadgu Bilig created a philosophy, which had been established on a balance between Islam, human and cosmos, and it still arouses admiration. Kutadgu Bilig is a matchless work in term of its reach high level of Turkish Language during the Eleventh Century. In order to understand, today, structures of written Turkish, we must exercise comparative works. This article aims at the functions of orientation-state forms of reflexivity pronouns in Kutadgu Bilig. Thus, we can emphasize important of those pronouns, beginnig from the Turkish of the Kutadgu Bilig Age until Turkish of Turkey, in term of function, not in term of structure. The reflexivity pronouns are those words that take the nameconjugation suffixes and get conjugated, as well as they can convert them to the creator of meaning in pronouns. The reflexivity pronoun in the Turkish of Turkey is, generally, kendi and, rarely, öz, meanwhile it is, generally, öz in Kutadgu Bilig. This pronoun is öz/üz in the Azerbaijan, Turkmen, Tatar, Crimean Tatar, Bashkurt, Kazakh, Kirghiz, Karakalpak, Uzbek, Nogay, Kumuk, Neo-Uighur and Chulym dialects. These components, contrary to the Grammar of Turkish of Turkey, which perceives the reflexivity pronouns as alone and independent components, affect the meaning, most of the time, and change it. For example, in the structure Kendi kendine kal, exists an abstract and different meaning from the structure kal-. It’s here a pronouns that provide the meaning of loneliness, despair and return to self. I wonder, the reflexivity pronoun to what degree could change the meaning in the sentence at the Eleventh Century? This work has been prepared in order to identify the functions of the orientation-state reflexivity pronouns. Thus, we think that it flashes on present-day studies. We’ll try to denote that the pronouns should be considered as dependent, not independent components, in term of time.

Uluslararası Kutadgu Bilig Kurultayı (26-28 Eylül 2019), 2020

Dilin çeşitli seviyelerinde karşılaşılan metafor, metonimi, benzetme gibi tasvirî dil kullanımları idrâk dil bilim açısından dilin sıradan kullanımında olduğu gibi kavramsal bir olgu, idrâke dayalı bir işleyiş ve kavrayış şekli olarak kabul edilir. Dile kategori, şema ve kültürel model açısından yaklaşan kültürel kavramlaştırma incelemesi ise dil, kültür ve idrâk ilişkilerini barındıran bu kavrayış şekline yönelik sınırların belirlenmesine imkân tanır. Bu itibarla, çalışmada Kutadgu Bilig'deki kuş tasvirleri kültürel dil biliminin konu ve inceleme yöntemlerinden biri olan kültürel kavramlaştırma unsurları bakımından ele alınacaktır.

Horse had important place in every phase of Turks'life in Middle Asia. So the culture they created is called horsed nomad culture. The importance of horse is also proved in historical texts. Not only the Turks lived horsed nomad culture but also the Turks passed to settled culture had love and respect to horse.

İslamiyet'i kabul eden ilk Türk Devleti olarak bilinen Karahanlılar dinle birlikte düşünce dünyalarını ve edebiyat anlayışlarını da değiştirdiler. İşte bu dönemin ilk eseri Kutadgu Bilig hem şekil hem de içerik bakımından çığır açan bir eserdir. Mesnevi şeklinde yazılması, alegorik bir siyasetname olması, üç bin civarında madde başı kelimeye taşıyıcılık yapması ve şairinin birikimi dikkatleri çekmiştir. Aradan bunca zaman geçmesine rağmen içeriğinin önemini koruması eseri hep gündemde tutmaktadır. Eser karşılıklı konuşmalarla devlet yönetiminin nasıl olacağını anlatmaktadır. Eserin bir bölümünde devleti yönetenlerin çeşitli meslek erbaplarına ve farklı sosyal öbeklere nasıl davranması gerektiği anlatılmaktadır. O meslek gruplarından biri de ikinci bölümde incelenen şairlerdir. Çalışmanın amacı Yusuf Has Hacip'in ve yaşadığı dönemin şairlere bakışını ortaya çıkarmaktır. Çalışma Reşit Rahmeti Arat tarafından günümüz Türkçesine çevrilen Kutadgu Bilig'deki 4392. beyitten 4399. beyte kadar olan sekiz beytin ayrıntılı şekilde açıklanmasına dayanmaktadır. Yusuf Has Hacip bu beyitler arasında müstakil bir başlık altında devlet yöneticilerinin şairlerle münasebetinin nasıl olması gerektiğini anlatmaktadır. Bu beyitlerdeki ifadelerden şairlerin o dönem toplum içerisindeki yerini ve etkisini tespit etmek ve farklı dönemlerle karşılaştırmak mümkündür. Yusuf Has Hacip devlet yöneticilerine öğüt verdiği bu bölümde "Onların dilinden emin olmak istersen şairler ne isterlerse ver." anlamında ve aşırı denebilecek ifadelere yer vermektedir.

Türk Tıp Tarihine Genel Bir Bakış: Metinler, Terimler ve Tedaviler, 2024

Kutadgu Bilig, İslami dönem Türk edebiyatının en önemli eserlerinden birisidir. Yusuf Has Hacib tarafından XI. yüzyılda yazılmış olan eser, bir siyasetnamedir. Eserin bir diğer özelliği, yalnızca siyasetname olmakla kalmayıp, o dönemde Orta Asya'daki Türklerin sosyal ve kültürel yaşamları konusunda da değerli bilgiler sunuyor olmasıdır. Bu açıdan bakıldığında Kutadgu Bilig, Türk tıp tarihi için de temel kaynaklar arasında yer almaktadır. Bu yazıda Kutadgu Bilig'deki sağlık ve hastalık ile ilişkili bilgiler incelenerek bu bilgilerin Türk tıp tarihi içindeki yeri değerlendirilmiştir.

The use of the verbs "er-" and "tur-", which are called copula, predikat, additional verb, additional verb, copula, declarative mood, ore verb, auxiliary verb, noun verb, pure verb (verbe absolu), verbe substantif in various sources. forms the subject of this study. In the study, only the 3rd person singular conjugations of these additional verbs that make a predicate from the noun and form compound conjugations are discussed. All of Kutadgu Bilig's couplets have been examined in terms of the use of "erür" , "turur", ol" and "ermez" the related structures have been dealt with together with the words used in the couplets, the couplet numbers have been given and they have been transferred to today's Turkey Turkish.The aim of the study is to determine in which situations "erure" and " turur" structures are used and to determine the possible differences between them. For this; Opportunity to make a comment on the use of related structures by giving the numerical ratios of "erür" and "turur" used together with Turkish nouns, quoted nouns, adjectives, pronouns, adverbs, prepositions, noun inflections, verb conjugations, affixes and gerunds. born.

Atebetü'l-Hakayık ve İlk Dönem Türkçe İslami Eserler Sempozyumu, 2018

Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi , 2018

Kutadgu Bilig (1069) is one of the earliest texts after the gradual islamization of Turkic populations who were as well under the influence of Buddhist and Manichaeist cultures. Kutadgu Bilig bears the signs of this cosmopolit milieu and aims to understand the humankind within apolitical framework. Amongst many aspects treated in the text accounting is the one which interests us in this article and analyzed through both the lenses of the administration and common people/vendors. The passages about accounting in Kutadgu Bilig contain both Turkish and loanwords terms. Forty terms in some were compared with the uses in other texts from former and were classified according to their usage.

Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi (KÜSBD), 2021

Öz Türkçede sesbirimler, biçimbirimler, söz dizimi unsurları ve diğer unsurlarla insanın fikir ve hayal dünyası en güzel şekilde ifade edilir. Bu yapılarla duygu ve düşünceler vurgulanır, derecelendirilir ve pekiştirilir. Dilin bu imkânından gerek konuşurken gerekse yazarken faydalanılır. Kutadgu Bilig, Karahanlı dönemi eserlerinden birisidir ve doğrudan siyasetname türünün ilk örneği olması dolayısıyla da Türk kültür ve medeniyet tarihi açısından oldukça önemlidir. Devlet yönetiminde dikkat edilmesi gereken hususlar, yöneticilerde bulunması gereken nitelikler, kişinin dünya ve ahirette mutlu olabilmesi için sahip olması gereken erdemler Yusuf Has Hacib tarafından tespit edilmiş ve bunlar kişinin fikir ve ruh dünyasına akıcı ve etkileyici bir dille sunulmuştur. Bu çalışmada Kutadgu Bilig'in akıcı ve etkili üslubunun altında yatan sebeplerden birisi olan Yusuf Has Hacib'in pekiştirmeleri nasıl kullandığı meselesi üzerinde durulmuştur. Kutadgu Bilig metninin incelenmesi sonucunda metinde sesbirimler, biçimbirimler, sözcükler ve sözcük gruplarının pekiştirme amaçlı kullanıldığı tespit edilmiştir. Abstract In Turkish with phonemes, morphemes, syntactic elements and other elements, the world of man's ideas and dreams are stated in the most beautiful way. With these structures, emotions and thoughts are emphasized, graded and consolidated. This opportunity of language is used both when speaking and when writing. Kutadgu Bilig is one of the works of the Karahan period and is very important for the history of Turkish culture and civilization as it is the first of its kind of direct political treatise books. The issues to be considered in the state administration, the qualities that the rulers should have, the virtues that a person should have in order to be happy in the world and the hereafter were determined by Yusuf Has Hacib and these were presented to the world of ideas and spirit in a fluent and impressive language. In this study, the issues of how Yusuf Has Hacip uses reduplications, which is one of the underlying reasons of Kutadgu Bilig's fluent and effective style, is emphasized. As a result of the examination of the text of Kutadgu Bilig, it was determined that phonemes, morphology units, words and word groups were used for reduplication in the text.