Anadolu Selçuklu Döneminde Cam Üretimi; Teknikler ve Ürünler

SELEVCIA IX, 2019, 273-302, 2019

Seleuc a, uluslararası hakeml derg d r ve her yıl N san -Mayıs ayında b r sayı olarak basılır. Seleuc a Derg s , Sayı VI -2016' dan t baren ULAKBİM' de taranmaktadır. Yollanan çalışmalar, g r ş sayfalarında bel rt len yazım kurallarına uygunsa yayınlanır, çalışması yayınlanan her yazar, çalışmanın baskı olarak yayınlanmasını kabul etm ş ve tel f haklarını Seleuc a yayınına devretm ş sayılır. Seleuc a kopya ed lemez ancak d pnot referans göster lerek yayınlarda kullanılab l r.

Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, 2019

Anatolia is an important geographic region that has been accepted by all humanity with its unique cultural assets which have been gained by the societies that have lived on it for centuries. Innovations and developments especially in the field of architecture and art provide important contributions to today's cultural environment.

Assur'da kaya kristallerinin taklitleri olarak MÖ 8. ve 7. yüzyıllar arasında renksiz cam kaseler yapılmaya başlanmıştır. Bu renksiz cam kap endüstrisi Akhaemenid İmparatorluğu'nun bölgeyi egemenliğine almasıyla birlikte MÖ. 4. yüzyılda imparatorluğun birçok merkezinde yaygınlaşmıştır. Ancak bu iki dönem arasında kalan zaman dilimi renksiz camlar için bir duraksama dönemidir. Klaros'da ortaya çıkarılan cam kase parçası bu zaman dilimini anlamada bize yardımcı olacak nadir eserlerdendir.

DergiPark (Istanbul University), 2023

Bu yazı, Alanya Selçuklu Sarayı'nda 1985-1991 yılları arasında Prof. Dr. Oluş Arık başkanlığında ve ekibinin katkıları ile yapılan I. dönem kazılarından çıkan, 2001-2004 yıları arasında incelediğim cam buluntular üzerinedir. İç Kale'nin kuzey kenarında, esas girişin içerisinde yer alan, Selçuklu Sarayı olarak tanımlanan yapı kalıntısı, Anadolu Selçuklu Sultanı I. Alâeddin Keykubad'ın Alanya'yı aldıktan sonra İç Kale'de yaptırdığı yenileme ve eklemeler kapsamında kendisi için yaptırdığı saraydır. Keykubad bu sarayı 1221-1236 yılları arasında kışlık ikametgâh olarak kullanmıştır. Ani ölümünden sonra da oğlu II. Giyaseddin Keyhüsrev 1236'dan 1243'deki Moğol istilasına kadar bu sarayda yaşamış, daha sonra Kubadabad Sarayına taşınarak 1246'da ölümüne kadar orada kalmıştır. I. dönem kazı çalışmalarında sarayın farklı açık ve kapalı mekânlarında, özellikle de iki sultanın özel odaları olarak tanımlanan odalarda çıkan cam buluntuların içinden seçilen bir grup, dönem unvanları ile Dr. Kenan Bilici, Dr. Rüstem Bozer, Dr. Bozkurt Ersoy tarafından belgelenmiş, fişleri hazırlanmış, büyük bölümünün eskiz çizimleri yapılmış, Dr Leyla Yılmaz tarafından da fotoğrafları çekilmiştir. 2001-2004 yılları arasında incelediğim cam buluntular, bu yazıda genel olarak ele alınmaktadır. Günlük kullanım camları, lüks tüketim camları ve pencere camları üç grup olarak incelenmiş, cins, boyut, renk gibi fiziki özellikleri kısaca tanımlanmış ve başka merkezlerde bulunmuş, yayınlanmış benzer cam buluntularla karşılaştırmalar yapılmıştır.

Although the main building materials in the capital, Konya, were stones during Anatolian Seljuk period, it was determined that brick was more heavily used compared to other environment. This practice regarded as a continuation of the tradition of the Great Seljuk reduced during the Karamanoğulları period following the Seljuk period, brick decorations especially used for coatings were taken from areas from the late 13th century. During the Seljuk period, cut stone was preferred in large structures, and the brick was preferred in small-scale structures, it was used in certain parts of mosques, madrasahs, and caravanserais and in the cover system. It was used in marble, door and window jambs and lintels in portals, wooden was used less with support and the cover system in beams. The collected materials belong to Roman and Byzantine periods were used appropriate to the function in lintels and jambs of door and windows, or in fronts and walls or in order to knit, emphasis and decoration. During the Karamanoğulları period, a similar material was also used. During the periods that we analyzed, horizontal stacking and regular technique were more preferred in the structures built of cut stone. In Seljuk period three species stacks were used in the brickwork as horizontal, horizontal-vertical and inclined stacks. Lime was used in plain weave, a grout material, while in the decorative geometric mesh plaster mortar was preferred. According to the result of the analysis in the mortar, it was found that in the mortar there were straw, clay, brick fracture, coal and ash as well as the lime and aggregate. Öz Anadolu Selçukluları döneminde, başkent Konya'da esas yapı malzemesi taş olmakla birlikte tuğlanın diğer çevrelere oranla daha yoğun olarak kullanıldığı tespit edilmektedir. Büyük Selçuklu geleneğinin devamı olarak değerlendirilebilecek bu uygulama Selçuklu dönemini takip eden Karamanoğulları Bey-liği döneminde azalmış özellikle süsleme amacıyla kullanılan tuğla kaplamalar 13. yüzyıl sonlarından itibaren kullanım alanından çekilmiştir. Selçuklular döneminde kesme taş büyük, tuğla ise küçük ölçekli yapılarda tercih edilmiş, cami, medrese, kervansarayların belirli bölümlerinde ve örtü sisteminde değerlendirilmiştir. Mermer, kapı ve pencere lento ve söveleri ile taçkapılarda yer bulmuş, ahşap ise daha az olmakla birlikte destek ve örtü sistemi ile hatıllar da kullanılmıştır. Roma ve Bizans dönemine ait devşirme malzeme de işlevine uygun olarak kapı ve pencere lento ve sövelerinde veya örgü, vurgu ve süsleme amacıyla cephelerde ve duvarlarda yaygın olarak karşımıza çıkar. Karamanoğulları döneminde de benzer bir malzeme kullanımı söz konusudur. İncelediğimiz dönemlerde kesme taştan inşa edilen yapılarda yatay istif ve düzenli teknik daha çok tercih edilmiştir. Selçuklu döneminde Tuğla örgülerde yatay, yatay-dikey ve eğik olmak üzere üç tür istif kullanılmıştır. Derz malzemesi düz örgülerde kireç, süslü geometrik örgülerde ise alçı harçtır. Yapılan harç analizlerinde harcın içinde kireç ve agrega dışında saman, kil, tuğla kırığı, kömür ve kül olduğu tespit edilmiştir.

Ticari anlamda örtüaltı yetiştiricilik faaliyetleri, dünyada olduğu gibi ülkemizde de cam seralarda yapılmaya başlamıştır. Bu açıdan özellikle örtüaltı yetiştiriciliğin yaygın anlamda Türk tarımında adından söz ettirmeye başladığı dönemlerde tek yapı sistemi olarak cam seralardan bahsedilmekteydi. Plastiğin örtüaltı yetiştiricilikte kullanılmaya başlaması ve buna bağlı olarak alçak ve yüksek tünel gibi alternatif yapıların geliştirilmesiyle Türkiye’deki cam sera alanlarında ciddi anlamda bir gerileme yaşandığı gözlenmektedir. Bununla birlikte cam seraların yapısal özellikleri ve camdan kaynaklı birtakım avantajlar bu yapı tipinin daha bir süre tarımsal üretimde varlığını koruyacağını göstermektedir. Bu çalışmada cam seraların Türkiye’deki tarihsel süreci ve coğrafi dağılımı ile beraber örtüaltı yetiştiricilikteki yeri konusunda bir değerlendirme yapılmıştır.

Stratonikeia Çalışmaları 4, 2019

Roman glass objects of Stratonikeia and its necropoleis have provided glass objects of high quality in highquantity that can significantly contribute to the typological studies for the Karian region and the whole ofAnatolia. A rich collection of glass objects includes bowls, jugs and bottle finds as well as different types ofunguentaria, which had been used as part of burial customs. Moreover, our present knowledge allows us tointerpret the city as a production centre starting from the early stages of the Roman Empire.

2018

Çalışma kapsamında Sinop Müzesi envanterinde yer alan 28 adet cam kandil değerlendirmeye alınmıştır.1 Yüzey buluntusu olarak envantere alınmış olan eserler, Karadeniz’de balıkçılar tarafından bir amphora içinde bulunmuştur. Çalışma için bu eser gurubunun seçilmiş olmasının temel nedeni, birçok müzenin envanterinde bulunan bu eserlerin, müze kayıtlarında bardak, kadeh veya silindirik kap gibi çok farklı şekillerde ve çoğunlukla yanlış bir şekilde tanımlanmış olmasıdır. Bunun en büyük sebeplerinden biri, Bizans Dönemine ait camlarla ilgili çalışmalarda ele geçen buluntuların çoğunlukla sağlam olarak ele geçmemiş olması ve işlevleriyle ilgili yorumların yetersizliğidir. Bunun sonucunda birçok yayında aynı form ve işlevdeki eserler farklı isimlerle karşımıza çıkmaktadır. Bunlar beraberinde tarihlendirme sorununu da ortaya çıkarmaktadır. Bu çalışmayla bu tip cam eserlerin doğru bir şekilde tanımlanmasına katkı sağlanması hedeflenmiştir. Eserlerin arkeometrik çalışması yapılmamış olup, yöntem olarak tipolojik karşılaştırma yoluna gidilmiş ve benzer örneklerden yola çıkılarak dönemleri saptanmaya çalışılmıştır.