Zimanê Kurdî, Malbat Û Zarên Wî

Mardin Artuklu Üniversitesi, 2018

KURTE Mamik cureyeke edebî ya edebiyata gelêrî ye ku di tarîxa zargotinê de digihêje qonaxên pir kevin û dûr. Lewma jî bi xerceke tîr a ziman ve hatiye honandin û weku yek ji referansê ziman ê yekemîn tê qebûlkirin. Li gor vê esasê, me jî di vê xebatê de, mamikên kurdî ji aliyê taybetmendiyên ziman ve tehlîl kirin. Mamikên ku di vê xebatê de hatine bikaranîn, ji yazdeh çavkaniyên cuda hatine senifandin û nêzî du hezar û pênc sed mamikên resen derketine holê. Tehlîla ziman ji aliyê dengnasî, teşenasî, navnasî û watenasiyê ve hat kirin. Di encamê de xuya bû ku di mamikên kurdî de bikaranîneke berfireh a ziman heye. Bikaranîna navên şexsan, navên war û welatan, navên dînî, navên rengan, taybetmendiya zimanê devkî, peyv û gotinên mustehcen, peyvên dubarekirî, peyvên dijwate û hemwate û herwiha lêker, gihanek, daçek û hêmayên ku hatine bikaranîn bi mînakên xwe hatine nîşandan. Bêjeyên Sereke: Mamik, Taybetmendiyên Zimên, Kurdî, Edebiyata Gelêrî ABSTRACT Kurdish Riddles in terms of Language Features Riddle is a literary genre of folk literature. It goes back to ancient times in the history of folklore. It is because of this that it has turned a strong yeast of language. It is also considered to be one of the basic references among language reference usage. We also analyzed Kurdish riddles in terms of language features on this principle. The riddles used in this study are riddles compiled from eleven different references and consist of about two thousand five hundred different riddles. The language analysis in this study is based on phonology, morphology, onomasiology and semantics. The result is that the Kurdish riddles have a very wide use of language. The proper nouns, place names and country names, religious terms, color names, spoken language features, obscene words, repeated diction, opposite and synonyms, verbs, prepositions, conjunctions and semantic images are used in these riddles are shown with extensive examples. Key Words: Riddle, Language Features, Kurdish, Folk Literature

Mukaddime, 2021

Öz Bu çalışmada çocuk edebiyatının iki temel unsuru bağlamında analitik bir değerlendirme yapılacaktır. Bu unsurlar “çocuk gerçekliği” ve “çocuğa görelik” olarak belirtilir ki modern çocuk edebiyatının temel taşlarını oluştururlar. Çocuğun kendine özgü bir yapısı olduğundan çocuk edebiyatı yazarı, eserlerinde çocuğun bu özgün yapısını iyi tanıması gerekir. Çünkü sonuçta bahsedilen edebiyatın birinci derecede muhatabı çocuklardır. Bununla beraber çocuğa edebi bir estetik ve arzu kazandırmak adına yazılan çocuk edebiyatı eserlerinin yine bu iki unsuru çok iyi özümsemiş olması gerekir. Bu esaslar üzere çalışmamızda Kürtçe çocuk şiirleri belirtilen bu iki temel unsura göre incelenecek ve değerlendirilecektir. Bu çalışmada ele alınacak şairler; bu alandaki ilk dönem modern şairlerden olan Zêwer, Goran, Kakeyî Felah, Kamiran Elî Bedirxan, Letîf Helmet, Elî Ebdulla Şewnim ve son dönemde çocuk şiiri yazma geleneğini devam ettiren Emîn Muhemed, Taha Bîlal, Elî Hemereşîd Berzincî, Osman Muhemed Hewramî, Firat Cewerî, Konê Reş, Yehya Elewîferd, Aram Gernas ve Mueyed Teyîb gibi şahsiyetler ve eserleri olacaktır. Bu şairlerin belli başlı şiirleri alıntılanacak ve başta bahsedilen iki temel unsura göre ne kadar başarılı olup olmadıkları değerlendirilecektir. Özellikle bu şairlerin seçilmesi kendi dönemlerinde çocuk şiiri alanında en çok öne çıkan isimler olmalarıdır. Elbette bu şairlere yenileri de eklenebilir. Fakat bir makalenin boyutunu aşacağından bu çalışmayı yukarıdaki isimlerle sınırlı kıldık ve yukarıda adı geçen şairleri yaşadıkları tarihi dönem, sosyal ve siyasal olaylar bağlamında dört dönem içinde bölüştürerek değerlendirdik. Extended Abstract It is said that poetry differs from other literary works in terms of imagination, sensitivity, rhythm and in terms of the use of symbols, metaphors, metonymy and many other linguistic aesthetics. Also among the linguistic aesthetics that emphasize poetry more is the repetition of sounds (alliteration) and of course rhyme (Oğuzkan, 2013: 250). These two aesthetics both give a musical rhythm to the words as well as facilitate pronunciation and expression. When poems are written for children, they are written according to certain goals such as love of one’s own language, art education, imagination development, mind education, responsibility education, community awareness and education for values. Of-course these are important points for children and should be included in literary products. But even more important is how this topic in these literary genres will be designed and given and as a reader, in what position will the child come into contact with these literary products and genres. Because, for the influence of a literary text, the method of writing, narrating and displaying are as important as the interestıng side of the subject. In this regard, especially in the context of literature for children, two notions or two main methods emerge, one of which is the child reality and the other is the child relativity. These two notions, although distinct from each other, are in fact very close to each other and complementary. According to German children's literature, Peter Schneider divides the child reality into four stages or serenades, which are referred to as physical reality, artistic reality, educational reality and critical reality. Although this division has been applied to German literature, in reality these four sections are remarkable stages for a complete literature, in other words for the proper modern literature. Apart from the child reality, another important point was the child relativity, which according to the nature, interest, need and language of the children, in terms of form, content and teaching is a literary product design that should not be far from the view of children and it must incorporate all literary and aesthetic features. In other words, the child relativity is the definition of certain principles of literary production according to the age and development of the child. Also for a complete children’s literature, there is a dual relationship between the relativity and reality of the child. Based on the above principles, we also evaluated Kurdish children's poetry in this study, and before evaluating, we divided children's poetry into periods according to chronology. This can be divided into five periods in addition to the folklore productions in the written culture and the first of these periods is referred to as the classical period which was more about the education and training of children. The second period can be referred to as the Gelawêj and Hawar period. Poets like Zêwer, Pîremêrd, Faîq Bêkes, Kamiran Bedirxan, Hisênê Emîn, Evdilla Goran, Şakir Fettah, Eladdîn Seccadî lived in this period and composed poems, songs and march for children. The third period lasted from the 1950s to March 11, 1970. At this period, poets like Fereydûn Elî Emîn, Kakey Felah, Elî Ebdulla Şewnim, Remzî Qezaz wrote poetry. The fourth period begins after the March 11 pact and continues until the early 1990s. People like Letîf Helmet, Kazim Koyî, Osman Hawramî are some of the poets of this period. The fifth period, which is currently the final period, begins after the 1990s and is still ongoing. There are representatives of this period in almost every part of Kurdistan. In South Kurdistan poets like Emîn Mihemed, Elî Heme Reşîd Berzincî, Daykî Xelat, Emîn Gerdigilanî, Taha Bîlal, Ako Mihemmed Sabîr, Cemal Sabîr, Mueyed Teyîb, Mihemed Emîn Doskî and many others are working in this field. In East Kurdistan, people like Yehya Elewîferd and Selah Nîsarî are the most prominent names. In North Kurdistan, Firat Cewerî and Aram Gernas have written about this subject. In West Kurdistan, Konê Reş has written about this subject. Among these poets, Yehya Elewîferd, Konê Reş, Mueyed Teyîb and Mihemed Emîn Doskî can be considered as representatives of North Kurdistan because they write in Kurmanci dialect. In short, we come to the conclusion that since the early 1940s and onwards there has been a remarkable unification of Kurdish children's poetry and that it has undergone many changes in terms of quantity and quality until the last period. Of course according to the child reality and relativity as to how in the beginning it was not generally successful until the last period this weakness remained except for a few poets.

2017

Nûra QelbaN, mele miHemeDê ŞOŞikî Hayreddin kizil 1 Gelê Kurd ji serdema Xelîfeya Duyemîn Hz Umer ve Îslam wekî dîn pejirandiye. Ji wê serdemê heya niha ji nava Kurdan gelek alim û zana derketine û hê jî derdikevin. Lê mixabin berhemên dînî yên bi zimanê Kurdî gelek kêm in. Heya serdema me di medreseyan de ji bilî çend pirtûkan her wekî "Nehcu'l-Enam"a Mele Xelîlê Sêrtî, "Eqaîda Îman"a Ehmedê Xanî pirtûkên dînî yên Kurdî tunebûn. Lê di van salên dawî de çi fiqih, çi eqaîd, çi siyer, derheqên mijarên dînî de gelek pirtûkên Kurdî derdikevin. Di nav van berheman de derheqê Qur'ana Kerîm de jî pirtûk hene. Heya niha çi Kurmancî çi Zazakî gelek mealên Kurdî li Tirkiyeyê hatine nivîsîn. Lê berhemên bo tefsîra Qur'anê kêm in. Heya niha Tefsîra Şîrîn û Beyana Qur'anê û hin nivîsên di kovaran de hebûn, vê dawiyê tefsîreke berfireh jî derket. Navê vê tefsîra berfireh ku ji şeş cildan pêk tê, Nûra Qelban e. Derketina "Nûra Qelban" valahiyeke girîng dagirt. Di vê nivîsê de jî em ê Nûra Qelban bidin nasîn. Nivîskarê vê tefsîrê Seyda Mele Mihemedê Şoşikî ye. Tefsîr ji alî Şoşikî ve bi herfên Erebî hatiye nivîsîn, ji bo çapê hatiye latînîzekirin. Ji nav weşanên Nûbiharê de derketiye. Hemû cildên tefsîrê di carekê de nehatin çapkirin. Di nava çar salan de çapa wê temam bû. Dîroka çapa cildan û hejmarên cildên wan wiha ne: Cilda yekemîn, ji 693 rûpelan pêk tê, heya niha du caran hatiye çapkirin, çapa yekem 2010an de çapa duyem di 2014an de bûye. Cilda duyem ji 728 rûpelan pêk tê, di 2011an de çap bûye.

Rêbera hînkirinê, 2023

Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları [Ministry of Culture and Tourism Publications], 2023

Said-e Jaziri, or Sheikh-e Majzoub as he was popularly known, was a Kurdish poet and mystic who grew up during the Ottoman period (d. 1915). Despite his short life, Sheikh-e Majzoub left behind a rich and voluminous divan, but he did not find the place he deserved in the history of literature. The main reason is that his divan remained in manuscript form for many years and has never been printed in Latin script until now. This book aims to fill this gap in the Kurdish language. Sheikh-e Majzoub's Kurdish divan was first published in Latin script in book form. Classical Kurdish literature is very rich. For hundreds of years, many poets have written in the Kurdish language. But these are not known because of bans. However, classical Kurdish poetry is as colorful and deep as Iranian poetry. Divan of Sheikh-e Majzoub is one of the latest works of this rich literature. Sheikh-e Majzoub is a follower of Mullah Jaziri (d. 1640). He is the inheritor of a strong tradition. He had at his disposal a masterpiece like Mullah Jaziri's Divan. He was influenced by it and wrote verses to many of Mullah Jaziri's poems. This is not strange, because he is the most versified poet in classical Kurdish literature. Another dynamic that influenced Sheikh-e Majzoub and shaped his poetics was the Naqshi-Khalidi sect. This path of Sufism opened by Mawlana Khalid (d. 1827) was so widespread and influential among Kurds that it created "Kurdish Khalidi Literature". Sheikh-e Majzoub Divan is a work of Kurdish Khalidi literature. At the center of the divan is his murshid. In both qasida and ghazals, it is the murshid who is praised and loved. This is the most distinctive feature of Khalidi literature. Apa: Şêxê Meczûb. (2023). Dîwan/Dîvân. Transcription by Mesut Arslan, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.

Bi muqeyesekirina digel Leyla û Mecnûna Nizamî em di Mem û Zîna Xanî de rastê hêbetek xalên hevpar û teşbîhan dihên... Di vê meqaleyê de dê bête hewldan ku hin xalên hevpar ên di navbera herdu mesnewiyan de diyar bibin û têkiliyên wan bêne aşkerakirin...

DİSA Yayınları, 2010

Bikaranîna zimanê zikmakî di perwerdeyê de mafekî mirovî ye. Gelek ji wan deqên ku çarçoweya huqûqa hevçerx diyar dikin, perwerdeya bi zimanê zikmakî wekî mafekî destnîşan dikin ji bo mirovan; herwiha dabînkirina vî mafî wekî berpirsyariyeke dewletê ya xizmetguzariya yeksan a li hemwelatiyan dibînin. Lewma, bar û berpirsiyariya dewletê ye ku hewl bide şert û tedbîrên ji bo îstifadekirina ji vî mafî teqez û cîbicî bike. Lê belê, li Tirkiyeyê –ji ber têgihiştina hemwelatîniyê ku nasname û şêwejiyaneke yekreng ferz dike li ser herkesê/î– kurd bêpar in ji mafê bikaranîna zimanê xwe yê dayikê di perwerdeyê de. Ev bêparî û neheqî hem dibe asteng li ber parastina zimanê kurdî, ku -ji ber şertên xwe yên civakî û siyasî- her bêtir lawaz dikeve, hem di dibistanan de tesîreke xerab li serkeftina wan xwendekaran dike ku zimanê wan ê dayikê kurdî ye, û hem jî zererê digihîne aştiya civakî. “Kula Ziman”, lêkolînek e ku bi xema van kêşe û kêmasiyên behskirî hatiye amadekirin. Du armancên serekî yên vê lêkolînê hene: Ya yekem ew e ku wan texrîbatên siyasî, civakî, aborî, psîkolojîk, perwerdeyî û zimanî destnîşan bike ku ji ber bikarneanîna kurdiyê di perwerdeyê de qewimîne û diqewimin. Ya duyem jî ew e ku xwedantesîr û piştevan be di pêkanîna wan tedbîran de ku dê van zerer û texrîbatan rakin. Ji ber vê yekê, “Kula Ziman”, hem aloziya paşxaneya siyasî ya Tirkiyeyê teswîr dike, hem kêşe û kemasiyên ku hîn ji vê paşxaneyê dizên destnîşan dike, û hem jî dane û encamên ku ji lêkolîna meydanî bi dest ketine di nav çarçoweya munaqeşeyên teorîk de dinirxîne. Herwiha, nirxandineke qiyasî ji tecrûbeyên welatên cihê pêşkêş dike û pêşniyazên çareseriyê rêz dike, ku tê heye hinek ji wan pêşniyazan demûdest pêk bên û pejirandina hinekên din maweyeke dirêj bigire. “Kula Ziman” hêvîdar e ku piştevan û hander be ji bo berdewambûn û kûrtirbûna nîqaşên ku îro derheqê bikaranîna zimanê zikmakî di perwerdeyê de têne gerandin û, herwiha, li Tirkiyeyê –bikaranîna kurdî di perwedeyê de jî tê de – têgihiştineke pirzimanî bê pêşxistin di perwerdeyê de.

In this paper, the use of cultural aspects in teaching a foreign language will be examined. As known, communication is the prime objective of teaching a foreign language in target language. In order to be able to succeed it, the relation between the culture and the language and their effects should be clearly observed, by which the adaptation of the necessary item will be used both as an attributive and contributive force. However, given the present conditions, after a few years of language education taught at schools as elective courses, where do we stand except basic four skills? It is generally agreed that a teacher should provide some amount of reading, writing, speaking and listening skills, and a student should make communication and interaction with other

ANEMON (Journal of Social Sciences of Mus Alparslan University), 2020

KURTE Bingehê Edebîyata zarokan ya Kurdî xwe dispêre ferhengên klasîk yên du zimanî, berhemên dînî yên zarokan, folklora Kurdî û wergerê. Li ser nifşê dûmahîkê yê vê edebîyatê pir kêm xebat hatine kirin. Em jî di vê lêkolîna xwe da li ser berhemên nivîskarek ji vî nifşî B. Ayşe Öğütê disekinin û dixwazin bala lêkolîneran bikêşin hilberîna edebî ya vî nifşî. Me mijarên wekî zayenda civakî, hêmanên folklorê, ziman û dîtbarîya berhemên Öğütê li gor pîvanên edebîyata zarokan vekola. Me dît nivîskarê hewil daye xwe ji klîşeyên zayenda civakî xelas bike û hêmanên folklora Kurdî wekî çavkanîyeka sereke nîşanî zarokan bide. Öğütê xwestîye bi zimanekî xwezayî û sade çîrokên xwe vebêje. Di berhemên wê da ji alîyê dîtbarîyê ve jî di navbera wêne û nivîsan da hevsengîyek heye. ÖZET Kürt çocuk edebiyatının temeli; iki dilli klasik sözlükler, dini çocuk eserleri, Kürt folkloru ve tercümelere dayanır. Bu edebiyatın son dönem temsilcileri üzerinde çok az çalışma yapılmıştır. Bizler de bu çalışmamızda bu kuşağın son dönem temsilcilerden olan B. Ayşe Öğüt'ün eserleri üzerinde durduk; böylece araştırmacıların dikkatlerini bu kuşağın edebi üretimi üzerine çekmek istedik. Öğüt'ün eserlerindeki toplumsal cinsiyet, folklor, eserlerin dili ve görsellik gibi unsurları Çocuk Edebiyatı kıstaslarına göre inceledik. Yazarın, eserlerinde toplumsal cinsiyet klişelerinden kurtulmaya çalıştığını, çocuklara Kürt folklorunu temel bir kaynak olarak işaret ettiğini tespit ettik. Öğüt'ün, sade ve yapmacıksız bir dil ile eserlerini yazmak için çabaladığını gördük. Onun eserlerinde görsellik açısından yazı ile resim arasında bir denge gözetilmiştir. ABSTRACT Kurdish children's literature is based on bilingual classical dictionaries, religious children's works, Kurdish folklore and translations. There are very few studies on recent representatives of this literature. We focused on the works of B. Ayşe Öğüt, one of the last representatives of this generation. Thus, we draw the attention the literary production of this generation. According to the criteria of Children's Literature, we examined issues such as gender, folklore elements, language of the works and the visual element in Öğüt's works. She tried to get rid of gender stereotypes in her works and showed children Kurdish folklore as a basic resource. Öğüt strives to write in a non-artificial language. A balance has been observed between writing and painting in terms of visuality in her works.