An Samhradh ud

2016

2011

Léachtaí Cholm Cille, 2017

An t-aonú lá déag de Mhárta 1920, sa Bhlascaod Mór. D'éirigh Tomás Dhónaill Croimhthain agus chorraigh amach tar éis tar éis oíche anaithe. Is mar seo a chuir sé síos ar an radharc a bhí aige le feiscint ina thimpeall: Bhíos ag máinneáil liom ar an gcuma seo ag tabhairt gach ní faoi ndeara gur chuas i radharc na gcladaí. Ansin is ea a bhuail iontas eile mé, is é sin, an obair a bhí déanta ag an stoirm mhór. Níl aon dabht ná gurb iontach é gnóthaí an duine agus gnóthaí atá déanta ar fuaid an domhain, ach tar i radharc an ghnótha seo a dhein an mhórmhuir le cumhachta Dé agus cuirfidh sé ag machnamh tamall thú. Na stocáin a bhain an fharraige, na hoileáin a bhain sí as a bpréamhacha, na hoileáin mhóra ar bhain sí an croiceann díobh i dteannta an fhéir, na carraigeacha a thóg sí ó cheann den chladach go dtí an ceann eile agus mórán acu nár fhág sí in aon áit. Tá daoine ann agus is olc a chreidfidís uait go bhfuil aon chumhacht eile ann a bhuafadh ar na nithe a chíonn a súil féin. Amadántaíocht! 1 Is iomaí sin léiriú atá againn i nDún Chaoin ar an ndlúthchaidreamh a bhí ag muintir an pharóiste lena dtimpeallacht, idir thír agus nádúr, an nasc a bhí agus atá ag an nduine daonna leis an bpáirt sin den ndomhan ina bhfuilid ag cur fúthu, an gaol idir duine agus dúlra, pobal agus tír. Is é atá i gceist agam a dhéanamh sa pháipéar seo ná sibh a thabhairt siar go dtí an paróiste is sia siar san Eoraip agus earraíocht a bhaint as samplaí dár litríocht agus dár dteanga, dár mbéaloideas, dár seanchas, dár ndinnsheanchas agus dár dtraidisiúin d'fhonn éachtaint a thabhairt díbh ar an gcaidreamh céanna. Is minic a chuirtear i leith scríbhneoirí an Bhlascaoid gur beag aird a thugann siad ar an dtimpeallacht inar mhaireadar. Dar leis an teoiric seo tugtar léargas dúinn i litríocht an Bhlascaoid ar bhiaistí maithe iascaireachta nó ar bharraí maithe prátaí, ach gur beag tuiscint a bhí ag na húdair ar áilleacht nó ar dhiamhaireacht an nádúir. Is mar seo leanas a chuir an t-údar John McGahern síos ar scríbhinní an Chriomhthanaigh maidir lena thimpeallacht:

[English below.] Anns an taisbeanadh seo nìthear coimeas eadar suidheachadh Gàidhlig Mhanainn san latha an-diugh agus na dùbhlain a tha mu choinneimh ath-bheòthachadh mhion-chànainean eile a leithid Gàidhlig na h-Alba, gu h-àraid a thaobh coimhearsnachd no sluagh cànain a stèidheachadh às ùr agus a chumail a' dol. Chan ainneamh a dh'ainmichear cùis Gàidhlig Mhanainn anns an dol seachad ann an deasbadan mu na dh'fhaodadh a bhith an dàn don Ghàidhlig agus do chànainean eile a tha fo chunnart, ach is eu-domhain an sgrùdadh mar as trice. Do chuid, cha mhòr nach e leisgeul a th' ann an ath-bheòthachadh Gàidhlig Mhanainn mar chànain lìonraidh am measg luchd-labhairt dàrna cànain airson beachd 'coma co-dhiù' air mairsinneachd nan coimhearsnachdan dùthchasach; do dh'fheadhainn eile chan fhiach ath-bheòthachadh cànain idir mura h-eil ann ach cur-seachad no cuspair foghlaim 'mar Laideann'. Seachad air an iomsgaradh seo tha an fhìrinn nas iomadh-fhillte. Gabhaidh am pàipear beachd air na chaidh a choileanadh agus na dh'fhairtlich air luchd an athbheòthachaidh anns an Eilean Mhanannach gu ruige seo; suidheachadh agus dùbhlain dheamagrafach na cànain; na chaidh a ghleidheadh agus a chall de ghoireasan cànanach an luchd-labhairt dùthchasach; agus na diofar id-eòlasan a tha nan cùl-taca no nam bacadh do dh'oidhirpean cuimsichte gus a' choimhearsnachd a neartachadh anns an ùine fhada. Leis gu bheil rannsachadh a' sealltainn gu soilleir gu bheil Gàidhlig na h-Alba mar chànain choimhearsnachd ann an cor èiginneach, 's e ath-bheòthachadh airson a' chuid as motha, seach glèidheadh cànain, a tha a dhìth gu h-àraid am measg na h-òigridh: thèid bruidhinn gu h-aithghearr air na leasanan a ghabhas togail bhon t-suidheachadh Mhanannach. Bheirear sùil cuideachd air na tha an lùib 'sluagh' agus fèin-aithne cànain a thogail agus a neartachadh ann an suidheachadh às dèidh sioft cànain. This presentation will compare the current situation of the Manx language with the challenges facing other minority languages such as Scottish Gaelic, with particular focus on rebuilding and sustaining the speaker community. The Manx case is not infrequently mentioned in passing in debates on the future of Gaelic and other endangered languages, but the analysis is generally superficial. For some commentators, the relative success of the revival of Manx as a network language among second language speakers appears to serve almost as an excuse for a complacent attitude to the maintenance of traditional communities; for others language revival is futile if the language is perceived to survive only as a hobby or educational pursuit ‘like Latin’. Beyond this simplistic binary the truth is more complex. The paper will examine what has been achieved (or not) by the Manx language revival movement to date; the demographic situation and challenges of the community; what has been preserved and lost of the native speech community’s linguistic resources; and the language ideologies which may support or hinder targeted efforts to strengthen the community in the longer term. Since it is clear from recent research that Scottish Gaelic is in a critical condition as a community language, future prospects rest primarily on language revival rather than language maintenance, especially among the younger generations: lessons from the Manx situation will be briefly discussed. Consideration will also be given to the question of what it means to reconstitute an ethnolinguistic group and identity in a post-language-shift scenario.

2016

Bho na 1970an tha leasachadh bras air a thighinn air foghlam ann am mionchànanan ann an iomadh dùthaich is coimhearsnachd air feadh na Roinn Eòrpa agus taobh a-muigh a crìochan, bho Lochlann (Saami) gu New Zealand (Māori). Tha na thachair a thaobh seo ann an uiread de dhùthchannan air FTMG a bhrosnachadh is a stiùireadh agus air ealantas a thoirt dha. Tha dùthchannan eile air foghlam tro mhion-chànan a thoirt mòran nas fhaide agus soirbheas anabarrach a bhuannachd gus stèidheachd a thoirt do mhion-chànanan anns na siostaman foghlaim aca far nach robh àite ann dhaibh roimhe, gu ìre mòran nas motha na chunnacas ann an Alba. Tha Cuimris is Basgais (anns a' Choimhearsnachd Fhèin-riaghlach Bhasgach, far a bheil mu 75% den t-sluagh Bhasgach a' fuireach) air buaidh ro-mhòr a thogail agus iad air an neartachadh às ùr mar thoradh air cho pongail is a bha poileasaidhean foghlaim. Ann an caochladh dhòighean tha fàs luath air a thighinn ann am foghlam tro mheadhan na Gaeilge ann an Èirinn, an dà chuid mu thuath agus mu dheas, anns na bliadhnaichean as giorra dhuinn agus ann am foghlam tro mheadhan na Breatannais anns a' Bhreatainn Bhig. Bidh an caibideil seo a' toirt sùil bho shealladh Gàidhlig na h-Alba air na thachair anns na dùthchannan seo, agus a' comharrachadh na dh'fhaodadh luchd-foghlaim Gàidhlig is luchd-dèanamh phoileasaidhean ionnsachadh.

2018