E-Sağlık Okuryazarlığı: Kavramsal Bir Bakış

10. International European Congress on Advanced Studies in Basic Sciences, 2024

İnsan, uygarlık tarihi sürecinde hastalıklardan kaçınmanın yollarını aramış ve sağlığın peşinden koşmuştur. Bireyler her çağda ve her uygarlıkta hastalıklardan korunmak, sağlık durumlarını iyileştirmek ve sağlıklarını etkileyen olumlu veya olumsuz faktörlerin farkında olmak için temel sağlık bilgisine gereksinim duymuşlardır. Tıp ve iletişim bilimlerinin günümüzde geldiği noktada sağlık, bir okuryazarlık türü olarak kabul görmektedir. Kavramsal açıdan ‘sağlık okuryazarlığı’ olarak adlandırılan bu okuryazarlık; bireylerin sağlıkla ilgili bilgilere ulaşması, bu bilgileri anlaması, uygulayabilmesi ve sağlıkla ilgili kararlarında kullanabilmesi için gerekli olan zihinsel ve sosyal beceriler olarak tanımlanmaktadır. Bu bağlamda sağlık okuryazarlığı, bireylere ve toplumlara büyük avantajlar sunmaktadır. Sağlık okuryazarı olan bireyler kendilerine, yakın çevrelerine ve topluma önemli katkılarda bulunarak sağlık ve yaşam kalitesinin yükselmesine yardımcı olmaktadırlar. Bu çalışmada son dönemlerin dikkat çekici kavramlarından biri olan sağlık okuryazarlığı konu edilmektedir. Çalışma, kavramsal bir bakış açısına sahiptir. Çalışma kapsamında sağlık okuryazarlığı; tanımı ve amacı, tarihsel gelişimi, tarafları, boyutları ve düzeyi temelinde ele alınmaktadır. Çalışmanın insan ve toplum yaşamı açısından önem arz eden kavramlardan biri olan sağlık okuryazarlığını konu alması nedeniyle önemli olduğu ve ardıl çalışmalar bağlamında alanyazına katkı sunacağı düşünülmektedir.

Bilgi ve iletişim teknolojilerinde yaşanan gelişmeler yaşamın tüm alanlarını etkilediği gibi devlet vatandaş ilişkilerini, kamu yönetimlerini ve siyaset yapım sürecini de derinden etkilemiştir. Böylece 1990’lı yılların başında internetin yaygın olarak kullanılmaya başlanması sosyal ve kamusal yaşamın elektronikleşmesinin önünü açmıştır. Devletin sunduğu kamusal hizmetlerin online olarak tek taraflı vatandaşlara sunulması ve böylece devletin elektronikleşmesi ile başlayan arz yönlü süreç, vatandaşların da sürece birer aktör olarak katılabildikleri hem talep, istek ve beklentilerini hem de oluşturdukları içerikleri paylaşabildikleri iki yönlü bir sürece doğru evrilmiştir. Bugün artık internet, e-devlet, dijital devlet, e-demokrasi, e-katılım, e-oylama, e-vatandaş, e-belediye, akıllı kentler ve sosyal medya gibi kavramlar oldukça sık telaffuz edilmekte, kullanılmakta ve her geçen gün bu kavramlar yeni anlamlar da kazanmaktadırlar. Devlette ve kamu yönetimlerinde elektronikleşmenin gerçekleştiği dönemde, demokrasi olgusu da önüne “e” eki almış ve elektronik ortama taşınarak çağa ayak uydurmuştur. Edemokrasinin elbette demokrasinin de tam manasıyla tesis edilebilmesi için gerekli olan en önemli faktörlerden biri “katılım”dır. Nitekim katılımın temelinde yer alan, vatandaşların kamu görevlilerini seçme ve kendisini temsil etme görevini verme hakkı demokrasinin diğer ilkelerinin öncülü olarak değerlendirilmektedir. Bu doğrultuda çalışmanın amacı, e-demokrasi, e-katılım ve e-yönetişim kavramlarını analiz edip aralarındaki ilişkiyi incelemektir. Çalışmada öncelikle e-demokrasi kavramı ele alınmış, edemokrasinin literatürdeki tanımlarına yer verilmiş, e-demokrasinin amacı ve uygulama alanlarına değinilmiştir. Ardından e-yönetişim bağlamında e-katılım kavramı ele alınmış, e-katılımın unsurları “e-katılımın aktörleri, e-katılımı etkileyen faktörler, e-katılım faaliyetleri, e-katılımın etkileri ve ekatılımın değerlendirilmesi” bağlamında incelenmiştir. Çalışma nitel bir yöntemle oluşturulmuştur. Anahtar Kelimeler: Demokrasi, Dijitalleşme, E-demokrasi, E-Katılım, E-Yönetişim. APPROACHING E-DEMOCRACY THROUGH E-PARTICIPATION: A CONCEPTUAL ANALYSIS ABSTRACT The developments experienced in information and communication technologies deeply affected the relations between state and citizens, public administration bodies and policy making processes as well as all areas of life. Thus, at the beginning of the 1990's, the widespread use of the internet opened the way for electronicization of social and public life. The process began with the one sided online provision of public services by the state to citizens and thus the electronicization of the state has evolved into a two-way process in which citizens can participate as actors in the process, and they can share their demands, wishes, and expectations as well as the content they create. Today, the concepts such as internet, e-government, digital state, edemocracy, e-participation, e-voting, e-citizen, e-municipality, smart cities, and social media are being pronounced continually and used very frequently and these concepts also gain new meanings day by day. In the period when the electronicization took place in the state and public administrations, the phenomenon of democracy took th prefix of "e" and so it kept the electronic era. One of the most important factors in e-democracy is "participation" in order for the democracy to be established with full certainty. Indeed, the right of citizens to participate in the processes of electing public officials and giving the right of representing themselves on the basis of participation is considered to be the premise of other principles of democracy. In this direction, the aim of this study is to analyze the concepts of e-democracy, eparticipation, and e-governance and to analyze the relationship between them. In the study, the concept of e-democracy was first discussed, the definitions of e-democracy in the literature were expressed, and the aim and application areas of e-democracy were mentioned. Then, the concept of e-participation is examined in the context of e-governance and the elements of e-participation are examined in the context of "actors of e-participation, factors affecting e-participation, e-participation activities, effects of e-participation, and evaluation of e-participation". The study was formed by a qualitative method. Keywords: Democracy, Digitalization, E-Democracy, E-Participation, E-Governance

3. SEKTÖR SOSYAL EKONOMİ DERGİSİ, 2021

Sağlık sektörünün dinamik yapısından kaynaklı olarak bu alanda yaşanan hızlı gelişim ile birlikte sağlık hizmeti kullanıcılarının bilgiye daha kolay ulaşabilmesi ve ulaştığı bilgiler neticesinde kendi sağlık hizmetlerini yönetebilme gücü artmaktadır. Bu noktada da doğru yönetimin gerçekleşmesi ve insan sağlığında olumsuzlukların yaşanmaması adına sağlık okuryazarlığı konusu giderek önem kazanmaktadır. Dijitalleşme ve artan internet kullanımı ile birlikte e-sağlık okuryazarlığı kavramının ortaya çıktığı görülmektedir. Giderek dijitalleşen bir çağda özellikle de pandemi döneminde toplumsal yaşam içerisinde sağlığın daha fazla ön plana çıktığı göz önünde bulundurulursa; bu noktada bireylerin e-sağlık okuryazarlığı düzeyi sonucundaki uygulamalarının bireysellikten ziyade toplumsal yansımasının etkileri daha güçlü olacaktır. Bu çalışmanın amacı da e-sağlık okuryazarlığının internet kullanımı ve demografik özelliklere göre incelenmesidir. Bu amaç doğrultusunda öncelikle bireylerin sağlık bilgisi ediniminde interneti önemli ve etkili bulma düzeyleri ayrıca e-sağlık okuryazarlığı düzeyi ölçülmüş ve bunların hem birbirleri ile hem de demografik özellikler ile farklılıkları incelenmiştir. Araştırmada kullanılan ölçek kolayda örneklem yöntemi ile Ekim 2020'de 18 yaşını doldurmuş katılımcılara online olarak ulaştırılmıştır. Araştırmanın sonuçlarına göre 3,421 ile e-sağlık okuryazarlık düzeyinin ortalamanın biraz üzerinde olduğu görülmektedir. Ayrıca bulgular ve sonuçlar neticesinde kamuya, uzmanlara ve sağlık işletmelerine tavsiyelerde bulunulmaktadır.

Araştırmacı gazetecilik, 19. yüzyılın sonlarına doğru ortaya çıkmış; güç odaklarının bilinmesini istemedikleri, ancak bilinmesinde kamu yararı bulunan olguları sistematik bir araştırma ile ve belgeleriyle ortaya çıkarıp kamuya sunmayı uğraş edinen bir gazetecilik pratiğidir. Geleneksel gazetecilikten başlangıcı, amacı, ilgi alanı, zaman kullanımı ve ahlaki vizyonu bakımından ayrılmaktadır. Bu makale araştırmacı gazeteciliği tanımlamakta; geleneksel gazetecilikten ayırt edici özelliklerini irdelemekte; dünyadaki ve Türkiye’deki gelişimine değinmekte; araştırmacı gazeteciliğin kurumsallaşmasından söz etmekte; araştırmacı gazetecilik yöntemlerini ele almakta; araştırmacı gazeteciliğe kamuoyu desteğini tartışmakta; araştırmacı gazeteciliği riskli bir meslek olarak tanımlamakta ve son olarak da araştırmacı gazeteciliğin en önemli dayanağı olan kamu yararı kavramı üzerinde durmaktadır.

İnsan ve İnsan Dergisi, 2020

İnternetten sağlıkla ilgili bilgilere hızlı ve kolay bir şekilde ulaşabilmek mümkün hale gelmiştir. Bu durum e-sağlık okuryazarlığı ve siberkondri kavramlarını günümüzde önemli hale getirmiştir. Bu çalışma ile bireylerin e-sağlık okuryazarlığı ve siberkondri düzeylerinin demografik özelliklere göre farklılık gösterip göstermediğinin; ayrıca e-sağlık okuryazarlığı ile siberkondri düzeyleri arasındaki ilişkinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Araştırma, Aralık 2019-Ocak 2020 aylarında İstanbul' da gerçekleştirilmiştir. Araştırma sonucunda katılımcıların yaşına, eğitim durumuna, medeni durumuna ve çalışma durumuna göre e-sağlık okuryazarlık düzeylerinin istatistiksel olarak farklılık göstermediği; ancak katılımcıların cinsiyetine göre e-sağlık okuryazarlık düzeylerinin istatistiksel olarak farklılık gösterdiği belirlenmiştir. Katılımcıların cinsiyetine, yaşına, medeni durumuna ve çalışma durumuna göre siberkondri düzeylerinin istatistiksel olarak farklılık göstermediği; ancak katılımcıların eğitim durumuna göre siberkondri düzeylerinin istatistiksel olarak farklılık gösterdiği belirlenmiştir. E-sağlık okuryazarlığı ile siberkondri düzeyleri arasında pozitif yönlü ve düşük düzeyde bir ilişki olduğu belirlenmiştir.

Adölesanlarda e-sağlık okuryazarlığının sağlığı geliştirme davranışına etkisinin incelenmesi amacıyla yapılmış kesitsel bir araştırmadır. Araştırmanın evreni Ekim-Kasım 2020 tarihleri arasında Erzincan il merkezinde yer alan bir lisede öğrenim gören gönüllü tüm öğrenciler oluşmuştur (n=300). Veriler, kişisel bilgileri içeren form, adölesan sağlığını geliştirme ölçeği ve e-sağlık okur-yazarlığı ölçeği kullanılarak toplanmıştır. Araştırmaya katılan adölesanların %70'i kadın, %35'inin maddi durumu iyi, %24'ü 10. sınıf öğrencisi, %40'ının annesi lise mezunu, %48'inin babası lise mezunu, %94'ünün herhangi bir kronik hastalığı olmadığı belirlenmiştir. Ölçek puan ortalamaları;

2020

Bu çalışmanın temel amacı sağlık okuryazarlığı ile e-sağlık hizmet tüketimi arasındaki ilişkiyi incelemektir. Araştırmanın evrenini Düzce ili oluşturmaktadır. Düzce il merkezinde ikamet eden ve e-sağlık hizmetlerini kullanan genç, orta ve ileri yaş grubu her bir birey, araştırma birimi olarak kabul edilmiştir. Araştırmada kolayda örnekleme yöntemi kullanılmıştır. 400 kişiden anket tekniği ile veriler elde edilmiştir. Toplanan verilere frekans, faktör ve korelasyon analizleri uygulanmıştır. Faktör analizi sonuçlarına göre sağlık okuryazarlığı ile ilgili beş faktör ortaya çıkmıştır (sağlıkla ilgili bilgileri anlayabilme, sağlıklı yaşamaya önem verme, sağlıklı bir çevre oluşturabilme, sağlıkla ilgili kararları onaylayabilme, acil sağlık durumunu anlayabilme). E-nabız kullanımı ile ilgili iki faktör ortaya çıkmıştır (mevcut sağlık hizmetlerden faydalanma, geçmiş hizmet kayıtlarından faydalanma). Korelasyon analizi sonuçlarına göre sağlık okuryazarlığı ve e-nabız arasında en fazla korelasyona sahip boyutun sağlıkla ilgili bilgileri anlayabilme boyutu ile e-nabız kullanım boyutları arasında olduğu ortaya çıkmıştır. En düşük korelasyon ise acil sağlık hizmetlerini anlayabilme ile e-nabız kullanım boyutları arasında ortaya çıkmıştır.

Bandırma Onyedi Eylül Üniversitesi Sağlık Bilimleri ve Araştırmaları Dergisi

Sonuç: Çalışma üniversite öğrencilerinin kendi sağlıkları hakkında bilgi toplama, işleme ve değerlendirme aşamalarında internet tabanlı kaynaklardan önemli ölçüde faydalandığını ortaya koymuştur.

Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi

Bu çalışmanın temel amacı, öğretmenlerin öğretim programı okuryazarlık yeterlik algılarının ölçülmesinde kullanılabilecek bir ölçek geliştirmektir. Ölçeğin geçerlik ve güvenirlik analizleri 304'ü kadın, 362'si erkek olmak üzere toplam 666 öğretmenden toplanan veriler üzerinde yapılmıştır. Ölçeğin faktör yapısını ortaya koymak için veri setine açımlayıcı faktör analizi uygulanmıştır. Faktör analizi sonucunda 36 maddeden oluşan, toplam varyansın %60,345'ni açıklayan dört faktörlü bir ölçek ortaya çıkmıştır. Ölçeğin, KMO uyum değeri .97, Bartlett küresellik testi ise X 2 = 22212,871; p<.05 olarak hesaplanmıştır. Bu değerler veri setinin faktörleştirmeye uygun olduğunu ve örneklem büyüklüğünün mükemmel düzeyde olduğunu göstermektedir. Ölçeğin Cronbach Alpha güvenirlik katsayısı .97, Guttman güvenirlik katsayısı .89 ve Spearman korelasyon katsayısı ise .89 hesaplanmıştır. Ölçek maddelerinin ayırt ediciliğini belirlemek amacıyla üst grup ve alt grup ortalama puanları arasındaki fark bağımsız gruplar t-testi ile hesaplanmıştır. Yapılan hesaplamada elde edilen değerlerinin 27, 23-55, 40 arasında değiştiği ve istatistiksel olarak anlamlı olduğu (p<.001) anlaşılmıştır. Tüm ölçek maddeleri için düzeltilmiş madde toplam korelasyonlarının .49 ile .74 arasında değer aldığı görülmüştür. Ölçeğin tamamı ile alt faktörleri arasındaki korelasyonlar; .60-.93 arasında değiştiği ve ölçeğin geneli ile alt faktörleri arasında p=<0,01 anlamlılık düzeyinde pozitif yönde bir ilişki olduğu belirlenmiştir. Yapılan analizler sonucunda ölçeğin geçerli ve güvenilir bir ölçek olduğuna karar verilmiştir.

Pegem Akademi, 2022

Tanımları farklılık gösterse de mekânsal okuryazarlık, coğrafi bilgiyi keşfederek organize etme, analiz etme ve değerlendirme sürecinde yetkin becerilere sahip olmak anlamına gelmektedir (Goodchild, 2006). Mekânsal okuryazarlık, içinde yaşadığımız fiziksel dünyayı nasıl anladığımızı ve onunla nasıl etkileşim kurduğumuzu konu edinmektedir (Demirkaya vd., 2019; Moore-Russo vd., 2013). Mekânsal okuryazarlığı mekânsal düşünme ve muhakeme yeteneğinin bir sonucu olarak gören Bednarz & Kemp, (2011)’e göre, eğer bireyler mekân hakkında düşünebiliyor ve muhakeme yapabiliyorsa bu bireylerin mekânsal okuryazar oldukları söylenebilir. Yazarlar mekânsal okuryazarlığı dünyaya kuş uçuşu bakıldığında onu anlayabilme, mekânsal örüntüleri tanımlayabilme, ölçek ve mekânsal çözünürlüğü yorumlayabilme şeklinde tanımlamaktadırlar.