KUR'AN'DA NESH MESELESİ

Lügatta nesih; izale etmek, gidermek, ortadan kaldırmak, nakletmek, kopyasını çıkarmak, beyan etmek gibi manalara gelmektedir. İbn Manzûr (ö.1311) nesh'i şöyle tarif etmiştir: "Nesh, bir şeyi ibdal edip onun yerine başkasını ikame etmek demektir. Tenzilde "Ma nensah ... " ayeti bu manayadır. İkinci ayete Nasih, birincisine ise mansuh denir." (İbn Manzûr, Lisanu'l-Arab, 'n-s-h' mad., 3/61) İsfahani (ö ̴ 1010) ise şöyle tanımlıyor: Nesh, silmek, bozmak, iptal etmek, değiştirmek, kopyasını çıkarmak demektir. Bir şeyi kendisinden sonra gelen bir şeyle bertaraf etmektir. "Neshu'l-Kitab" yani Kitabın Neshi ise; 1-Bir hükmü, kendisinden sonra gelen bir hükümle yürürlükten kaldırmak demektir. 2-Kitabın Neshi, bir kitabın olduğu gibi kopyasını çıkarmak, bir nüshasını daha yazmaktır. Bu durumda birinci nüshayı bertaraf etmek gerekmez. Aksine onun bir benzerini bir başka yerde var etmektir. (Ragıb el-İsfahani, el-Müfredat, s. 1050, nsh maddesi) lstılahta ise nesh, bir nassın hükmünü daha sonra gelen bir nass ile kaldırmaktır. İkinci bir tarife göre, "şer'i bir hükmün başka bir şer'i delil ile kaldırılmasıdır." Daha yaygın ifadesiyle: "önce gelmiş olan bir ayetin hükmünün, ondan sonra gelen başka bir ayetin hükmü ile değiştirilmesi veya tamamen yürürlükten kaldırılmasıdır." Bu tariflerin üçü de Kur'an'da veya Sünnetteki bir hükmün yürürlükten kaldırılmasından söz etmektedirler. (Seyyîd Şerîf Hanefî Cürcânî, et-Taʿrifât, 1, 67; Gazali, el-Mustasfa, 97) Şatıbî ise (ö. 1388) neshin; "tahsîs, takyîd ve beyânı kapsadığını ve nesihten asıl muradın sonradan getirilen her şey ‫اخيرا(‬ ‫به‬ ‫جيء‬ ‫)ما‬ demek olduğunu" ifade etmektedir. (Şâtıbî, el-Muvafakat, III/100) Şatıbî'nin bu geniş tanımlamasından hareket edilebilseydi, neshin (Kur'an'daki bazı hükümlerin ilgası, ayetler arası çelişki vb gibi) meydana getirdiği pek çok olumsuzluğun önüne geçilebilirdi, ancak maalesef nesh teorisinin paradigmalarında bu yaklaşım etkili olamamıştır.

Nesh meselesini detaylı bir şekilde anlatıp günümüzde ise hakikatı örtmek için söylenen lakırtılara karşı güzel bir cevap taşıyor.

Kur'an; seçtiği ibarelerin yapısıyla, oluşturduğu cümlelerin kurgusuyla, bu cümlelerde geçen kavramların anlam zenginliğiyle mana incelikleri içeren kutsal bir kitaptır. Bu inceliklere vakıf olunabilmesi için ise çok ciddi gayret ve araştırmalar gerekmektedir. Bu düşünceden hareketle Kur'an ibarelerinin derinlemesine araştırılıp en ince ayrıntısına kadar vakıf olunması kavram araştırmalarında Konulu Tefsir Metodu'nun günümüzde sıkça başvurulmasına sebep teşkil etmiştir. Kısaca Konulu Tefsir Metodu, Kur'an'da herhangi bir konu ile ilgili bütün ayetleri toplayarak, ilmi bir incelemeye tabi tutup Kur'an'ın o konuya veya kavrama yaklaşımını ortaya koymaya çalışmaktır. Dolayısıyla tümevarım yöntemiyle "parçadan bütüne" varma, Kur'an'ın manasının anlaşılmasında kolaylıklar sağlamış ve sonucu müspet manada etkileyen bir yöntem olmuştur. İnsan birçok nimetlere mazhar bir varlıktır. Kur'an bu nimetleri sık sık hatırlatmış ve insanın bu nimetlerle bir yere ulaşmasını istemiştir. Biz acaba bu nimetlerin ne kadar farkındayız? Kur'an bize ne gibi nimetleri zikretmektedir? İşte biz de çalışmamızda Kur'an'ın anlaşılmasına bir nebze katkıda bulunmak için "KUR'AN'DA NİMET KAVRAMI" adı altında nimet kavramını derinlemesine incelemeye çalıştık. Çalışmamızın ilk bölümünde nimet kavramının hangi manalara geldiğini ve nimetle aynı kökten türemiş olan in'am, na'met, naîm, gibi kelimeleri inceleyeceğiz. Ayrıca nimetle aynı manayı ifade eden âlâ, hayr, rahmet gibi kavramları ele alarak aralarındaki farklılıklar üzerinde duracağız. Bunların yanı sıra zıt manaya gelen belâ, azab, hızy, gibi kavramlar ve Kur'an-ı Kerim'de kullanılışları üzerinde duracağız. İkinci bölümde ise Kur'an'da nimet kavramının kullanılış şekilleri ve hangi şeyler için nimet ifadesinin kullanıldığını incelemeye çalışacağız. Kur'an'da zikredilen nimetleri ilk olarak Dünyevî-Uhrevî olmak üzere iki kısımda inceleyeceğiz. Dünyevî nimetleri ise maddî ve manevî olmak üzere iki ana başlık altında değerlendireceğiz. İman, nübüvvet, hikmet, akıl gibi nimetleri manevî nimetler içerisinde rızık, aile, denizler, hayvanlar gibi nimetleri ise maddî nimetler içerisinde mütalaa edeceğiz. Uhrevî nimetlerde ise asıl nimet yurdu olan cennet ve cennetteki nimetler üzerinde duracağız. Bu bölümde de nimetleri maddi ve manevi olarak iki kısımda değerlendirmeye çalışacağız. Maddi nimetler olarak; bahçeler, gölgelikler, nehir ve pınarlar, cennet yiyecek ve içecekleri, oturaklar, meskenler, kadın ve hizmetçileri zikredebiliriz. Manevi nimetler olarak ise; rahatsızlık verecek şeylerin kaldırılması, v ru'yetullah ve rıdvanı zikredebiliriz. Çalışmamızda bu plan çerçevesinde Kur'an'da nimetin hangi şeyler için kullanıldığını ele almaya çalışacağız. Çalışmamda emeği geçen danışman hocam Prof. Dr. İsmet Ersöz, Prof. Dr. Zekeriya Güler, Yrd. Doç. Fethi Ahmet Polat ve Hakan Uğur Bey'e teşekkürlerimi arz ediyorum.

Marmara Üniv. Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2006

KUR'AN'DA FETİH, 2015

araştırma görevlisi olarak atandı ve halen bu görevini sürdürmektedir. Evli ve iki çocuk babasıdır.

Öz İnsanın yaratılışı gereği iki farklı özelliği bulunmaktadır. İnsanın kendisini hep iyiliğe, güzel davranışlara yönelten bir yönü varken, kötü ve olumsuz davranışlara sevk eden bir yönü de söz konusudur. Her türlü iyiliği ön plana alıp insanları doğruya ulaş-tırmaya çalışan takva iken, kötülüğü emreden ve insanın azgınlık derecesinde bütün he-va ve arzularını karşılamaya çalışan da nefistir. İnsandaki kötü özellik ve olumsuz dav-ranışların en aza indirilebilmesi için insanların bir eğitime tabi tutulması gerekmektedir. Bu doğrultuda nefsin hem eğitilmesine hem de tezkiye süreci ile temizlenmesi ve arın-masına ihtiyaç vardır. Bu ihtiyacı karşılamak üzere Kur'ân, nefsin eğitilmesi ve tezkiye edilmesi konusunda belli bir düzen ve sistem ortaya koyarak insanları eğitime tabi tut-muş ve onlara bu konuda kılavuzluk etmiştir. Çalışmada bu yönler dikkate alınarak tez-kiye süreci ile nefsin Kur'ân'da nasıl eğitime tabi tutulduğu ortaya çıkarılmaya çalışıl-mıştır. Bu aşamada tezkiyenin kavramsal çerçevesi çizildikten sonra Kur'ân'da ve Ta-savvuf psikolojisinde tezkiyenin nasıl gerçekleştiği ifade edilmiştir. Daha sonra nefsin hem literatürde, hem de Kur'ân'daki açılımları dile getirilmiştir. Nihâyetinde Kur'ân'da tezkiye süreciyle nefsin eğitilme sistemi ortaya konulmaya çalışılmıştır. Bu sistemin dört boyutta geliştiği görülmüştür. Bu dört boyuttan birincisi, peygamberler vasıtasıyla kitap ve hikmetle tezkiyedir. İkincisi, tüm yönleriyle birlikte ibadetlerle tezkiye, üçüncüsü in-fakla tezkiye ve sonuncusu dua yoluyla nefsin tezkiyesidir.

2008