Düşünce Kavramları ve Türkçe

Türkiye Eğitim Dergisi, 2021

"Düşünen Türkçe"ye Dair Düşünceler

2021

I. Uluslararası Kapadokya Felsefe ve Sosyal Bilimler Sempozyumu-İnsanı Anlamak, 2019

Düşünme yetisi, insanı diğer canlılardan ayıran en önemli özelliktir. İnsan bu yetisi sayesinde evrende gerçekleşen hareket, olay ya da durumlar arasında sebep, sonuç ya da amaç ilişkilerini çok gelişmiş düzeyde kavrayabilmektedir. Düşünme yetisinin kullanılması ise ancak dil ile mümkündür. Keza insan düşünürken kelimeleri kullanarak kendi içinde sessiz bir konuşma gerçekleştirir. Platon, düşünceyi ifade ederken dili merkeze koyarak “Ruhun kendi kendisi ile yaptığı içten ve sessiz bir konuşma” olarak tanımlamaktadır. Buradan hareketle dil ve düşünce arasında sıkı bir bağlantı olduğunu, düşüncenin maddesinin dil, dilin maddesinin ise düşünce olduğunu söylemek mümkündür. Türkçenin en eski dönemlerinden bugüne kadar “düşünce” bağlantılı hareketler ve durumlar çeşitli kelimeler ile ifade edilmiştir. Eski Türkçe metinlerde düşünce ile bağlantılı ö- “düşünmek, akıl etmek, bilmek, anımsamak”, uk- “anlamak, öğrenmek”, aŋla- “anlamak, tanımak”, u- “muktedir olmak, yapabilmek”, sa- “düşünmek” gibi fiiller aracılığı ile kişinin düşünce dünyasında gerçekleşen hareketlerin en küçük ayrıtlarıyla gösterildiği görülmektedir. Bununla birlikte isim cinsinden birçok kelimenin de düşünceyi betimlediği dikkat çeken bir diğer husustur. Bu kelimelere ise bilge, bilig, sakınç, tüz, uku gibi örnekleri vermek mümkündür. Bir diğer deyişle artzamanlı olarak bakıldığında da düşünce bağlantılı fiillerin ve isimlerin çokluğu ve çokanlamlılığı Türkçede belirgindir. Bugün Türkiye Türkçesinde de anla-, ayır-, bil-, çak-, çakozla-, çıkar-, düşün-, kestir- öğren-, sez- vb. düşünce/akıl odaklı fiillerin çok çeşitli olduğu, yüksek sıklıkta kullanıldığı ve çokanlamlı olduğu ortadadır. Aynı durum isimlerde de görülmektedir. Tüm bunlar Türklerin en eski dönemlerden itibaren düşünce dünyasındaki en küçük hareketlerin dahi betimlenmesindeki özenini ortaya koymaktadır. Bu çalışmada Türkçede yer alan düşünce bağlamlı fiiller ve isimler, artzamanlı olarak ele alınmış ve bunların birbirleri ile olan ilişkileri, anlamsal boyutları, kullanım alanları değerlendirilmiştir.

2020

Dogal dil konusucularinin kavram alanina gecebilmesi dil gostergelerinin anlamlarinin anlasilmasiyla mumkundur. Konusucularin dusunsel eylemlerinin evrensel birimi sayilan kavramlar dunyayla ilgili bilgi ve bilincinin bilesenlerini olusturur. Bu noktada coksozcuklu bilesenler kavramsal dizgemizde yer alan dunya hakkindaki daha genel bilgimizden ortaya cikan dilsel birimlerdir (Kovecses, 2010) ve bilissel bilgilerin depolandigi, kalip halinde kulturden kulture aktarilan bir urun oldugu icin, tek tek ayri gonderimleri olan sozcuklerden olusan yapilar olarak ele alinmamalidir. Coksozcuklu bilesenleri, icindeki birimlerin anlamlariyla ilgili bir anlami yansitan ifadeler olarak degerlendirmeyen bu calismada, dil-bilis-zihin-kultur aglarinin degerlendirilmesini mumkun kilacak Bilissel Anlambilim modelinin ongordugu bakis acisi benimsenmis, Basit Rastgele Orneklem yoluyla elde edilen 1000 Turkce coksozcuklu bilesenin bilissel egilimi tartisilmistir. Sozgelimi, “etekleri zil (islik veya cal...

Marmara Türkiyat araştırmaları dergisi, 2018

Ihlamur Dergisi , 2022

Bu metinde “Türk Düşüncesi” mi, Türk Felsefesi mi?” sorusu üzerinde “ tefekkür” etmeye çalışacağız. Felsefe tarihi içinde Türklerin varlık, bilgi ve değer üzerine ürettiklerini “Türk Düşünce Tarihi” bağlamında incelemek mi, yoksa “Türk Felsefesi ve Tarihi” çerçevesinde araştırmak mı daha tutarlıdır? Genelde İslam Felsefe Tarihi, özelde Türk-İslam Düşüncesi Tarihi” deniliyor, bunun yerine “Türk Felsefesi ve Tarihi” denilmesinin imkânı yok mu? Düşünce, felsefeden daha geniş bir kavramsallaştırmadır deniliyorsa, ister büyük harfle Varlık (Tanrı) ister küçük harfle yazın varlık (evren) anlamaya yönelik epistemik temelllendirmeler ve buna uygun bir yaşantı (değer-aksiyoloji) olan felsefeden daha kapsamlı nasıl olabilir ki bu terim? Çünkü Varlık (ontoloji), bilgi (epistemoloji), değer (aksiyoloji) terimlerinin içerdiği her şeyi ve bu kavramların ifade ettikleri her şey arasındaki ilişkiye dair düşünce kabiliyetinin akla dökülmesine felsefe denilir

Bu makalemizde " hakikat " kavramını epistemolojik olarak Türk Düşüncesi açısından teşkil ettiği durumu açıklamaya çalışacağız. Öncelikle hakikat dediğimizde ilk çağlardan beri üzerinde durulan bir konu olduğunun altını çizmek gerekmektedir. Bunun sebebi insanlar hep kesin bir bilgi arayışı içinde olmalarıdır. Filozof, bilim adamı vb. kim olursa olsun kurdukları sistem için kesin bilgi en üst sırada yer almıştır. Hakikat, Platon'da Aristoteles'te vb. filozoflarda kurdukları felsefi sistemlerinin en üst noktasında kendini gösterir. Bununla birlikte sistemleri içinde olan diğer tüm alanlar sistemin en üstünde yer alan tek bir hakikate çıkmaktadır. Bunlar idealar, aşkın öğeler vb. şeyler olarak adlandırılmıştır. Bu durumda hakikat dediğimiz en üst bilgi; epistemolojik, ontolojik ve dini alanlarda kullanılmıştır. Hakikat kavramı bundan dolayı sadece felsefe alanında değil bilimin, dinin, sanatın ve günümüze gelindiğinde birçok farklı alanın odak noktası olmuştur. Bundan dolayı hakikat kavramı eskide olduğu gibi tek bir anlam taşıyan ve her şeyin ona bağlandığı bir şey olmaktan çıkmıştır. Bu yüzden eskiden olduğu değerini kaybederek çoklu bir hakikat anlayışı ortaya konulmaya başlanmıştır. Bu durum din alanında olmasa da bilim, felsefe ve sanat gibi alanlarda kendini göstermiştir. Bunun olmasının en büyük sebebi bugün bahsettiğimiz hakikat kavramının anlamının tam anlamıyla anlaşılamaması ve çıkarlara göre değiştirilmesinden kaynaklanmaktadır. Bunlardan yola çıkarak öncelikte hakikat kavramının bir tanımını yaparak " Gerçeklik " ve " Doğruluk " gibi kavramlardan farkını ortaya koymaya çalışacağız.

ZEITSCHRIFT FÜR DIE WELT DER TÜRKEN / JOURNAL OF WORLD OF TURKS, 2019

Özet Anlambilim için yöntem bilgisi olarak somut olguları çözümleme bir başlangıç noktasıdır. Türkçenin de anlam yönü büyük ölçüde böyledir. Somut olgulardan hareketle benzetme ve aktarma yaparak soyut olgular yaratılır. Bu gelişimle elde edilmiş sözcüklerin anlamlarının belirlenmesi anlam alanlarının belirlenmesiyle mümkündür. Anlam belirleyiciler ve ayırıcılar somut sözcüklerde daha çözümleyici olsa da kavramlar söz konusu olduğunda durum daha karmaşık bir hal alır. Türk runik harfli metinler Türk dili için ilk yazılı kaynak konumundadır. Bu anlam gelişim sürecinin anlaşılması adına bir başlangıç noktası misyonu taşıdığı anlamına gelmektedir. Tarihî Türk dili, bu açıdan bugünün kavramlar dünyasını aydınlatmada önemli bir konumdadır. Anlam verme ve kavram oluşturma işleyişini eski metinlerden hareketle anlamak, mevcut Türk dili çalışmalarına katkı sağlayacaktır. Türk runik harfli metinler kapsamında ele alınan kavramlar, kavram alanı olgusu gözetilmiştir. Sözcüklerin aralarındaki ince ayırımlar, incelenmiştir. Olası konumları belirlenmeye çalışılmıştır. Abstract As a methodology for semantics, it is a starting point for analyzing concrete facts. The meaning aspect of Turkish language is largely the same. Abstract phenomena are created by analogy and transference from concrete phenomena. The determination of the meaning of the words obtained by this development is possible by determining the meaning fields. Although semantics and separators are more analytic in concrete words, the situation becomes more complex when it comes to concepts. The texts with Turkic runic letters are the first written source for the Turkic language. This means that it carries a mission as a starting point for understanding the development process. In this respect, the historical Turkic language plays an important role in illuminating today's world of concepts. Understanding the process of making meaning and creating concepts from the old texts will contribute to the current Turkic language studies. The concepts and conceptual phenomenon considered in the context of Turkic runic letters are considered. Subtle distinctions between words have been studied. Possible positions were tried to be determined.

The purpose of this article is to introduce main sources and new works of influence on the development of Turkish world of thought. Another aim of the study is to give an outline to the readers about the evolution of thought-world in Turkey which is increasingly gaining importance. The world of thought, which is gradually gaining importance under the sub-1 Yrd. Doç. Dr., Bartın Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Öğretim Üyesi, [email protected] AKADEMİK BAKIŞ DERGİSİ Sayı: 37 Temmuz -Ağustos 2013 Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi ISSN:1694-528X İktisat ve Girişimcilik Üniversitesi, Türk Dünyası Kırgız -Türk Sosyal Bilimler Enstitüsü, Celalabat -KIRGIZİSTAN http://www.akademikbakis.org 2

Bu çalışma, dünyada ve Türkiye'de düşünce kuruluşlarının doğuşunu ve gelişimlerini ele alır. Düşünce kuruluşu teriminin tanımı, özellikleri ve çeşitleri tartışıldıktan sonra dünyadaki düşünce kuruluşlarının tarihsel arkaplanını inceler. Büyüklükleri ve uzmanlaştıkları alanlara göre Türkiye’deki düşünce kuruluşlarının yurt dışındakilerle farklarını ve benzerliklerini ele alır. Çalışma, aynı zamanda, Türkiye’de düşünce kuruluşlarının kurulmasına kimlerin öncülük ettiğini, düşünce kuruluşlarının kimlere hizmet verdiğini, bunların hangi mali kaynaklara ve işlevlere sahip olduğunu anlamayı amaçlar.