Staid reatha na foclóireachta do Ghaeilge Mhanann

TEANGA, the Journal of the Irish Association for Applied Linguistics, 2019

Teoiric a bhí ina bonn taca leis an taighde seo ná go bhfuil foirmeacha teanga ann a ngabhann gradam leo agus foirmeacha a mbaineann stiogma leo. Deirtear go bhfuil na canúintí traidisiúnta "faoi ghradam follasach" (Ó Murchadha 2018, lch. 12), is é sin go n-aithníonn cainteoirí na teanga an rud is Gaeilge cheart dhlisteanach ann agus go raibh tacaíocht institiúideach ar fáil di ó aimsir na hAthbheochana i leith-i bpolasaithe rialtais agus sa dioscúrsa poiblí. Níl an gradam sin bunaithe ar thréith intreach theangeolaíoch-is é an pobal a bhronn an luach seo ar na canúintí traidisiúnta. Ní shin an cineál Gaeilge atá ag go leor d'aos óg na Gaeltachta áfach, ná ag cainteoirí Gaeilge taobh amuigh di, agus ní hí an cineál Gaeilge atá ag dul i dtreis. Má tá cainteoirí Gaeilge in ann Gaeilge cheart dhlisteanach a aithint-is é sin an cineál Gaeilge atá ag cainteoirí Gaeltachta a rugadh roimh 1960 (lch. 87) cén fáth, mar sin, nach bhfuil an cleachtas teanga ag teacht leis an dearcadh atá ann faoin rud a shamhlaítear a bheith ceart agus dlisteanach? Maítear go bhfuil "idé-eolaíocht fholaithe" (lch. 16) eile ann a fhágann nach mbíonn an cleachtas teanga ag teacht leis na múnlaí atá faoi ghradam follasach agus gurb í an idé-eolaíocht fholaithe a rialaíonn cé na foirmeacha teanga a bheidh ag leathadh. Chun an cheist seo a chíoradh tugadh faoi thaighde páirce eimpíreach daonteangeolaíocht, a rinneadh i 2010 le déagóirí i nGaeltacht na Mumhan (lch. 175). Baineann an daonteangeolaíocht le staidéar ar dhearcadh daoine (nach teangeolaithe iad) i leith teangacha. An sprioc a bhí leis an taighde ná iniúchadh a dhéanamh ar idé-eolaíocht idir fholaithe agus fhollasach na rannpháirtithe.

2008

Dearbhti i Focal Buiocliais » Noda v Coimriu vii C o im r iú Tá dhá chuid i gceist leis an tionscadal dochtúireachta seo-eagrán d 'fhoclóir SO, CCC a réiteach don chló agus tráchtas mar threoirleabhar leis an saothar. Bhí SO ag gabháil dá mhórshaothar thar thréimhse 7 mbliana, agus cé gur chuir sé saothar le chéile ina raibh breis agus 2,200,000 focal, chinn An Roinn Oideachais nach bhfoilseoidís an saothar ag an am. Cuireadh naoi n-imleabhar is fiche an tsaothair ar coimeád sa Leabharlann Náisiúnta i ndiaidh don Roinn na cearta a cheannach ón údar, áit a bhfuil na himleabhair ó shin agus iad fós gan foilsiú. Bhí sé mar aidhm agam, mar sin, agus mé ag tosú amach, an saothar a thabhairt chun soláis arís trina réiteach don chló. Sula bhféadfainn aon rud eile a dhéanamli ba é an chéad chéim sa phróiseas eagarthóireachta an foclóir iomlán a chlóscríobh. Leag mé amach i bhfoirm Word ar dtús é (agus breis is 4,500 leathanach ann ar deireadh), agus ansin chuir mé cruth leathanach Gréasáin air ag baint úsáide as HTML agus JavaScript. De réir mar a bhí mé ag gabháil don chlóscríbhneoireacht, chuir mé le chéile liostaí de shainchomharthaí teanga agus bhailigh mé faoi na teidil seo a leanas iad, liostaí atá curtha ar fáil agam ar leathanach innéacs an fhoclóra:

2009

2015

TRACEY Nt MHAONAIGH ... what really offends the ear and mind of the native Irish listener is the sort of still unmanageable stuff which is written by the pedant who has scrupulously 'avoided provincialisms'. The man who 'avoids provincialisms' simply avoids the language. Hence what he writes is not Irish of any description ... 2 The proper thing to do is to preserve most carefully all 'provincialisms'; not to let a shred nor a trace of them be lost. What are those provincialisms in reality? They are merely three or four styles in which the language still lives in all its vigour ... Each of them exhibits in its own way the characteristics of beauty and power which are peculiar to the Irish language ... Any one of them is fully rich enough and copious enough for all functions of language, even at the present day. What wealth of language there must be in the whole of them togetherP Ag dfriti ar scrfbhneoireacht phr6is a bhf an tAthair Peadar nuair a scrfobh se an meid seo thuas ar tbabhacht an chantinachais agus chrof chaint na ndaoine. Mhaigh se gur chOir an saibhreas aitiuil a cheadu agus droim laimhe a thabhairt don ornaideachas liteartha nar oir don Ghaeilge nadtirtha, comhairle lenar ghlac se fein agus e i mbun peannaireachta. Ag Croidhe Cainnte Ciarraighe an teideal a thug Sean Og fein ar a shaothar, ach feictear leaganacha difriula den teideal in usaid. I gcomhaonrn 1936, Croidhe Cainnte Chiarraidhe a tugadh air ach Croidhe Cainte Chiarraighe sa dara comhaonrn. Feictear an !eagan Croidhe Chainnte Chiarraighe in usaid, ansin, i measc an chomhfhreagrais ar an saothar, agus ag druidim le deireadh sceal CCC feictear na leaganacha Croidhe Cainnte Chiarrai agus Croi Cainte Chiarrai in usaid ag Oifig an Taoisigh agns an Roinn Oideachais. Tngtar !eagan Bcarla den teideal i litir a scriobh David H. Charles, dlfodoir Sheain Oig, chuig Seosamh 6 Neill, Runaf na Roinne Oideachais: 'I have been consulted by Mr. Sean Kavanagh of Dunquin, Dingle, Co. Kerry with reference to an Agreement dated the 20th May, 1936 made between the Minister for Education and my client, providing for the preparati<Jn of a book to be entitled "The Heart of Kerry Irish".' 2 Eanair 1939 (N566 II).

Léachtaí Cholm Cille, 2017

An t-aonú lá déag de Mhárta 1920, sa Bhlascaod Mór. D'éirigh Tomás Dhónaill Croimhthain agus chorraigh amach tar éis tar éis oíche anaithe. Is mar seo a chuir sé síos ar an radharc a bhí aige le feiscint ina thimpeall: Bhíos ag máinneáil liom ar an gcuma seo ag tabhairt gach ní faoi ndeara gur chuas i radharc na gcladaí. Ansin is ea a bhuail iontas eile mé, is é sin, an obair a bhí déanta ag an stoirm mhór. Níl aon dabht ná gurb iontach é gnóthaí an duine agus gnóthaí atá déanta ar fuaid an domhain, ach tar i radharc an ghnótha seo a dhein an mhórmhuir le cumhachta Dé agus cuirfidh sé ag machnamh tamall thú. Na stocáin a bhain an fharraige, na hoileáin a bhain sí as a bpréamhacha, na hoileáin mhóra ar bhain sí an croiceann díobh i dteannta an fhéir, na carraigeacha a thóg sí ó cheann den chladach go dtí an ceann eile agus mórán acu nár fhág sí in aon áit. Tá daoine ann agus is olc a chreidfidís uait go bhfuil aon chumhacht eile ann a bhuafadh ar na nithe a chíonn a súil féin. Amadántaíocht! 1 Is iomaí sin léiriú atá againn i nDún Chaoin ar an ndlúthchaidreamh a bhí ag muintir an pharóiste lena dtimpeallacht, idir thír agus nádúr, an nasc a bhí agus atá ag an nduine daonna leis an bpáirt sin den ndomhan ina bhfuilid ag cur fúthu, an gaol idir duine agus dúlra, pobal agus tír. Is é atá i gceist agam a dhéanamh sa pháipéar seo ná sibh a thabhairt siar go dtí an paróiste is sia siar san Eoraip agus earraíocht a bhaint as samplaí dár litríocht agus dár dteanga, dár mbéaloideas, dár seanchas, dár ndinnsheanchas agus dár dtraidisiúin d'fhonn éachtaint a thabhairt díbh ar an gcaidreamh céanna. Is minic a chuirtear i leith scríbhneoirí an Bhlascaoid gur beag aird a thugann siad ar an dtimpeallacht inar mhaireadar. Dar leis an teoiric seo tugtar léargas dúinn i litríocht an Bhlascaoid ar bhiaistí maithe iascaireachta nó ar bharraí maithe prátaí, ach gur beag tuiscint a bhí ag na húdair ar áilleacht nó ar dhiamhaireacht an nádúir. Is mar seo leanas a chuir an t-údar John McGahern síos ar scríbhinní an Chriomhthanaigh maidir lena thimpeallacht:

Journal of Irish Studies, 2019

Is léir ar an taighde scolártha ar an imirce ó Éirinn go Nua Eabhrac atá curtha ar fáil ó na 1980aí ar aghaidh go raibh líon substaintiúil Éireannach lonnaithe sa chathair seo faoin dara leath den naoú céad déag. 1 Tá eolas an-spéisiúil curtha ar fáil go háirithe ag an Ollamh Kenneth Nilsen, nach maireann, mar gheall ar chainteoirí a bhí liteartha sa Ghaeilge a luigh amach go gníomhach ar a dteanga dhúchais a chur chun cinn i gcathair Nua Eabhrac tar éis dóibh socrú síos inti. 2 Tá fianaise áirithe ó thaifid luatha na hEaglaise Caitlicí i Nua Eabhrac ar úsáid na Gaeilge. Nuair a thosnaigh céad shagart na cathrach, mar shampla, bráthair Caipisíneach ó Uíbh Fhailí darbh ainm An tAthair Charles/Maurice, Whelan (1741-1806) ag obair in Eaglais Naomh Peadair sa bhliain 1785, dúradh ina thaoibh go raibh sé "more fluent in Gaelic and French than in English." 3 Fairis sin, nuair a bunaíodh an Ossianic Society i mBaile Átha Cliath ar Lá 'le Pádraig 1853, tháinig brainse Nua Eabhrac ar an bhfód sa bhliain 1858 agus * Tá an aiste seo bunaithe ar Léacht Chuimhneacháin Bhliantúil Bharra Uí Dhonnabháin a raibh sé de phríbhléid agam í a thabhairt Bealtaine a 6, 2017, in Glucksman Ireland House, Ollscoil Nua Eabhrac. Tá buíochas ar leith agam ar an Ollamh Joe Lee, Iarstiúrthóir, agus ar a chomhghleacaithe An Dr Miriam Nyhan Grey, An Dr Nicholas Wolf agus Hilary Mhic Suibhne M.A., as an gcóir fhlaithiúil a chuireadar orm agus as a gcuid cabhrach i rith mo thurais go Nua Eabhrac. Táim thar a bheith buíoch,

Léachtaí Cholm Cille 53, 2023

Tha e follaiseach nach robh mòran fiosrachadh dualchasach aig bàird Sheumasach na h-Èireann mu Ghàidhealtachd na h-Albann, agus gur ann à tobraichean agus tuigsean saoghal na Beurla (pàipearan-naidheachd agus òrain nan daoine gu sònraichte) a fhuair iad a’ mhòr-chuid de na bha aca mun ghnothach.

Soilse ar na dumhchannaí: Aistí i gcuimhne ar Mhuiris Ó Meara