¿”Galicia” ou “Galiza”? [1978]

Boletim da Academia Galega da Língua Portuguesa (BAGLP) 1 (2008), pp. 11-34, 2008

«O nome da Galiza»: artigo publicado no “Boletim da Academia Galega da Língua Portuguesa” (BAGLP) número 1 (2008), pp. 11-34. O trabalho apresenta argumentos e documentos histórico-filológicos em defesa da forma "Galiza" como única correta, frente a "Galicia", que deve ser considerada um castelhanismo, divulgado num processo histórico paralelo ao que levou da forma autóctone "galego" ao castelhanismo comum "gallego".

“O nome da Galiza”, GZe-ditora nº 15, 2005, 22 pp. GZe-ditora era um “projecto editorial electrónico da Associaçom Galega da Língua (AGAL), inserido no Portal Galego da Língua: http://www.agal-gz.org". Reedição do opúsculo “Proposta Galiza” [originariamente intitulado “Galiza, nome próprio”], publicado por www.propostagaliza.org, Santiago de Compostela 2002, 33 pp. A versão aqui apresentada foi revista e levemente reelaborada em vários pontos, embora o substancial do seu conteúdo corresponda ainda ao do citado opúsculo de 2002. O debate sobre o uso das formas "Galiza" ou "Galicia" na Galiza, com defesa da forma "Galiza" como única genuína em toda a Lusofonia, enquanto "Galicia" é um castelhanismo moderno.

Constituem leves reflexões sobre o léxico e, em particular, sobre algumas palavras de uso díspar entre pessoas interessadas na Galiza. Foi comunicação ao Seminário de Lexicologia que a Academia Galega da Língua Portuguesa (AGLP) realizou em Compostela no ano 2010.

“Os apelidos galegos”: texto de uma conferência proferida, sucessivamente, na Escola de Idiomas de Vigo e na Faculdade de Filologia e Tradução, da Universidade de Vigo, em abril de 2005. Visão de conjunto, de uma perspectiva filológica, dos actuais apelidos galegos: distribuem-se em três categorias: patronímicos, toponímicos e qualificativos.

“Nova Galiza: Revista de política e cultura” (Santiago de Compostela), nº. 1 (janeiro - fevereiro 1978), 96 pp.

Real Academia Galega, 2024

ABSTRACT (in Galician-Portuguese): Tanto en galego coma noutras linguas elaboráronse diversas listas de nomes de aves que pretenden denominar estas dunha maneira precisa e específica. Estas listas padrón son necesarias para a súa utilización no ámbito científico e mesmo en certos contextos divulgativos. Así, en castelán, inglés, francés, alemán e catalán existen denominacións para todas as aves do mundo, e noutro medio cento de linguas é posible nomear moitos dos paxaros que habitan no planeta de maneira específica. Recentemente, na esfera da lusofonía tamén se propuxeron nomes para todas as aves (Alves et al. 2021; Paixão 2021). Desde o ano 1977, no ámbito da ornitoloxía galega especializada publicáronse diversos traballos para as aves detectadas en Galicia (Pedreira e Penas-Patiño 1977 e 1978; Conde e Vidal 1991; Conde, 1999; Romay e Vázquez 2010; Rouco et al. 2019), de modo que existen propostas denominativas galegas para as aves de Europa, extremo norte de África e Oriente Próximo e mesmo para máis de 8.000 das aproximadamente 11.000 especies de aves existentes no planeta (A Chave 2024). Pero as propostas publicadas ata agora, aínda que bastante parecidas ou en parte coincidentes, presentan ao mesmo tempo unha diversidade de escollas que non facilita o propósito inicial de precisión e especificidade con que foron concibidas. Da recolla deses traballos precedentes e dos seus usos previos na ornitoloxía galega especializada, e apoiándonos nas nomenclaturas vernáculas en Galicia e no ámbito das linguas circundantes, formulamos agora unha proposta unificada das denominacións terminolóxicas das aves en galego, para que, co aval da Real Academia Galega, institución promotora desta iniciativa, sirva de instrumento para todo tipo de comunicación especializada no ámbito da ornitoloxía, sexa na realización de artigos científicos, libros, paneis, materiais divulgativos ou actividades de educación ambiental en lingua galega.

Aínda que sexa con moitas reticencias, os estados-nación están a perder importancia fronte á integración europea e ao proceso mundializador. Con todo, sería demasiado cedo proclamar unha época posnacional, sobre todo para o caso das culturas minorizadas inseridas en contextos político-culturais moi heteroxéneos e moitas veces incomensurábeis. Neste sentido pregúntome se o incipiente debate posnacional non podería resultar pernicioso para a situación político-cultural de Galicia, a pesar da importancia de revindicarmos unha visión transatlántica e mundializada de Galicia. Pola contra, tamén a necesidade de pensar unha Lusofonía poscolonial e sen estados-nación non implica que a cultura galega se encontre nunha situación de poder prescindir dunha ideoloxía nacionalista propia e idiosincrásica, tendo en conta a precariedade do seu polisistema cultural. Mais ben require un ‘transnacionalismo’ capaz de reinventar un discurso nacional ‘miscíbel’ con formas alternativas de vontade colectiva. Situarse con éxito no palco da política cultural internacional implica hoxe en día saber traducir entre a nación e identificacións culturais sempre anovadoras e acordes cos momentos fluídos e migratorios dos tempos que corren. As vontades de identificación cultural, p.e. no seu aspecto ‘glocalizador’, equivalen á reimaxinación de mitos comúns, ou sexa, de fenómenos discursivos cunha representación e cunha lóxica social capaz de reorganizar a división do real. A división do real na que se atopa Galicia podía ser unha especie de bisagra entre os espazos hispanófono e o lusófono, co agravante de a maioría da sociedade practicamente descoñecer os lazos que a unen á historia e a lingua do mundo lusófono. Isto podía ser entendido como unha asignatura pendente en política cultural e tradución identitaria no tempo que leva a II Autonomía. Neste ensaio propóñome indagar unha serie de cuestións relacionadas desde unha perspectiva de tradución cultural e identitaria: Ata que punto o nacionalismo galego, visto como unha resistencia ao centralismo dunha cultura castelanizadora (un concepto aínda por definir ante a emerxencia do concepto dunha ‘España plural’), está a ceder á vontade fácil de se transformar en centro de poder propio, aillándose de posíbeis aliados culturais (Lusofonía, UE, comunidade hispanófona da América Latina...)? Se o problema ético-discursivo da Lusofonía é a súa orixe imperial e colonial, como ha de traducir o nacionalismo galego hoxe en día as súas raíces e mitos decimonónicos para contextos transnacionais? Que lle pode ofrecer unha Lusofonía como “comunidade transnacional, com propósitos político-culturais” a Galicia? Aínda que sexa certo que a identificación cultural galega, para sobrevivir nun cadro de globalización transcultural, debe adherir a e inserirse en esferas e redes transnacionais, é realista asociar a cultura galega ao espazo lusófono, en simultáneo co crecente impacto da cultura hispanófona? Por que hai tan pouca cantidade e calidade de investigación sobre temas lusófonos nos estudos galegos da actualidade?

2011

Os antropólogos aprenden frecuentemente nun lugar para contar noutro e manteñen débedas infinitas cos que lles deron un lar temporal. O campo é sobre todo un conxunto de relacións que non tiñamos antes e que tecemos. Enlázannos, prolónganse e a partir delas construímos saber. Como lembra Michel Agier, ese saber dos antropólogos fala de relacións e nace delas. De moitas vontades se fixo este libro, aínda que me caiba responder polos seus erros e omisións. Resultando dunha investigación demorada, aínda que descontinua, suxeita aos ritmos da vida académica e ás interrupcións lectivas, algunhas serán as faltas nestes agradecementos, que xamais recubrirán a calidade e cantidade do que se recibiu. Estoulle profundamente recoñecida ao pobo das aldeas de Mandín, Oímbra, Rabal, Vilarelho de Cota, Cambedo da Raia, Vilarelho da Raia, Soutelinho da Raia e Lamadarcos, na fronteira entre Chaves e Verín. Saliento a Carlos Silva, antigo presidente do Centro Social, Cultural e Deportivo de Vilarelho da Raia, que me dispensou os seus arquivos persoais e foi un importante apoio no campo; Francisco Pérez (Xico de Mandín), onde na súa taberna fixen unha significativa recolla, entre un vaso de Couto Mixto e música de gaitas; Laurinda Calvão,

Agália 83/84: 9-50, 2005

Este artigo analisa as várias tomadas de posiçom destinadas à fixaçom e o controlo do código lingüístico com que os grupos mais institucionalizados do Proto-Sistema Cultural Galeguista no tardofranquismo (Galaxia e o ILG) luitam pola liderança do sistema e pola determinaçom da naturaleza dos materiais com que configurar no iminente pós-franquismo a identidade, a coesom social e as possibilidades de relacionamento inter e extra-sistémico da comunidade galega. Neste sentido, o artigo estuda a natureza e a funcionalidade da relaçom entre os modelos lingüísticos da Galiza e os de Portugal e o Brasil nas propostas normativas da Academia galega, do Instituto da USC e do principal agente de Galaxia em Portugal, o professor Manuel Rodrigues Lapa.

Artigo publicado na revista "Grial", núm. 51 (janeiro - março de 1976), pp. 1-3. À maneira de apêndice inclui-se aqui também o artigo "Sobre a unificación ortográfica galego-portuguesa" publicado pouco depois por Joan Coromines na mesma revista, núm. 53 (julho - setembro de 1976), pp. 277-282.