Anadolu Ağızlarında Eski Uygur Türkçesi Söz Varlığı I

Bu makalede, Batı Anadolu ağızlarında kullanılan höñgürü sözcüğünde yer alan {+gürü}ekinin Eski Türkçe kökeni irdelenmiştir.

Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 2008

Avrasya Beşeri Bilim Araştırmaları Dergisi, 2021

Türkçenin önemli dil alanlarından biri de Eski Anadolu Türkçesidir. Türkçenin bu döneminde yazılan eserler hakkında birçok çalışma yapılmıştır. Bu çalışmalar incelendiğinde Türkçenin değişik fonetik özellikler gösterdiği görülecektir. Burada bu fonetik özelliklerden ses düşmeleri üzerinde durulacaktır. Bu çalışmamızda, esasında yabancı öğrencilere örnek olması için Eski Anadolu Türkçesi Dönemi ses düşmesi hadisesi belli başlı yönleriyle ele alınmıştır. Derslerimizde ele aldığımız ses düşmesi konusunun bir başka yönüyle anlatılması amaçlanmıştır.

Türk Kültürü 2023/2, 2023

idealonline, Modern Language Association (MLA) tarafından taranmaktadır. Türk Kültürü, uluslararası hakemli süreli yayındır. Türk Kültürü'nde yayımlanan makalelerin tamamı veya bir kısmı yayımcının yazılı izni olmadan herhangi bir yolla çoğaltılamaz. Yazıların fikrî sorumluluğu ve imlâ tercihi yazarlarına aittir.

2021

dünyas›nda ve Türk kültüründe cücelik olgusunu ve alg›s›n› ortaya koymakta ve cücenin metinlerde, masallarda, toplum hayat›ndaki yerini incelemektedir. Cüce; Osmanl› fliirinde, Grimm masallar›nda var oldu¤u gibi hayal perdesinde de ‹stanbul a¤›z›yla konuflan ancak r ve s seslerini telaffuz edemeyen Bebe Ruhi tiplemesiyle yer al›r. Cüce ile en yak›ndan aflina oldu¤umuz metin herhalde "Pamuk Prenses" masal›d›r; büyük ihtimalle bu masaldaki cücelerin ilham kay-na¤› Belçika'da madenlerde çal›flt›r›lan madencilerdir. Bu madenciler çocuk yaflta madene girmekte ve gün yüzü pek göremedikleri için büyümeleri k›s›tlanan insanlard›r. Cüceyi Türk romanlar›nda da girift bir karakter olarak bafl rolde görürüz, mesela Tanp›nar'›n romanlar›nda. Türkçenin a¤›zlar›nda boy pos ifade eden genifl bir kelime da¤arc›¤› mevcuttur.

Қ.А.Ясауи Халықаралық қазақ-түрік университеті «Түркология» журналы , 2019

Bu çalışmada Eski Türkçede ötümsüz olarak başlayan sözcüklerin Antalya yöresi ağızlarında korunup korunmadığı ve incelenen ilçe ağızlarındaki duruma göre dağılımı incelenmiştir. Türkçedeki ünsüzler sınıflandırılırken kullanılan ölçütlerden birisi de oluşum sırasında ses tellerinin titreşip titreşmemesidir. Ünsüzler söylenirken ses telleri titreşmezse ötümsüzdür. Türkiye Türkçesinde /ç, f, h, k, p, s, ş, t/ sesleri ötümsüzdür. Bu sesler içinde ç>c, f>v, h>ğ, k>g, p>b, s>z, ş>j ve t>d olmak üzere ötümlü karşılıklar bulunmaktadır. Bugün Türkiye Türkçesi ve ağızlarında bulunan ötümsüz /f, h/ sesleri, alıntı sözler dışında, Eski Türkçede bulunmasa da diğer ötümsüz ünsüzlerin korunması ya da ötümlü karşılıklarına dönüşmesi günümüz Türk dil sınıflandırılmalarında önemli bir ölçüt olarak kabul edilmektedir. Örneğin; Eski Türkçede /k/ ve /t/ ile başlayan sözlerin çoğu Oğuz grubunda ötümlü karşılıkları olan /g/ ve /d/’ye dönüşürken diğer Türk lehçelerinde korunmaktadır. Oğuz grubu yazı dilleri ve ağızlarında ise durum standart değildir. Örneklemek gerekirse; “diken” sözü ölçünlü dilde “diken”, Antalya ağızlarında ise genel olarak “tiken”dir. Bu durum Antalya ağızlarında kimi sözcüklerde Eski Türkçedeki yapının aynen korunduğunu ve günümüz Kıpçak ile Karluk grubu Türk dillerine yaklaştığını gösterir.

Turcology Research, 2024

Azerbaycan Türkçesinin en önemli dil zenginliklerini içinde barındıran ağızlar, yazı dilinde bulunmayan yüzlerle eski Türkçe kelimeleri farklı ses ve şekil özellikleriyle korumaktadır. Azerbaycan Türkçesi ağızları, köklü geçmişi ve bölgede yaşayan halkın sosyal yapısı nedeniyle oldukça zengin bir dil ve kültür çeşitliliğine sahiptir. Bu bağlamda, ağızlar, yalnızca dil açısından değil, kültürel bir miras olarak da önemli bir değere sahiptir. Yazı dili yaratıldığı zaman farklı ağızlardan farklı oranda kelimeler alınmaktadır. Azerbaycan Türkçesi yazı dili yaratıldığı zaman da Bakü ve Karabağ ağızları esas alındığı için günümüzde konuşulan Azerbaycan yazı diliyle Azerbaycan’ın Batı bölgesi ağızlarının hem gramerinde hem de kelime varlığında çok farklılıklar görülmektedir. Bu farklılıklar ise şive ve ağızlarda olan eski dil özelliklerinin korunmasıdır. Bu sebepten de Azerbaycan Türkçesi Eski Türkçenin ve Oğuz ve Kıpçak dil grubunun özelliklerini kısmen de olsa yazı dilinde, daha çok ise konuşma dilinde hâlâ yaşatmaktadır. Bu çalışmada, Azerbaycan yazı dilinde yer almayan ve yalnızca ağızlarda kullanılan kelimeler ön plana çıkarılmıştır. Yazı dilinde pek bilinmeyen ya da nadiren kullanılan, belirli bir bölge halkı tarafından bilinen ancak günümüzde unutulmaya yüz tutmuş sözcükler detaylı bir şekilde incelenmiştir. Bu inceleme, bölgenin kültürel ve dilsel zenginliğini ortaya koyarak, yerel ağızların önemini vurgulamayı amaçlamaktadır. Bu kelimeler (Tanrı, ini, günüçülük, çıgan, anarı, küy, suçig, ırak, öğne, ağ, körk-görklük, yalın, yeg, yağı, yiye, yıgnak, yalaf-yalaf, yazı, bıldır-bıldır, bayımak, batman, beniz, boran, alçak, ağ, alçak, ongand, götin-götin gitmek, göygü, sıgtamak, biti, pay ülüş, öğne,). Çalışmada incelenen kelimeler “Orhun yazıtları”, “Dîvânu Lugâti’t-Türk”, “İbni-Mühenna Lûgati”, “Kitabü’l-İdrak Li Lisânü’l-Etrak”, “Kitabi Dede Korkut Hikayeleri’nden verilen örneklerle karşılaştırmalı şekilde değerlendirilmiştir. Çalışmada ağızlarla birlikte, Azerbaycan Türkçesinin gelişim sürecine de değinilmiş, Azerbaycan Türkçesinin Batı ağızlarının genel özelliklerinden ve söz varlığından bahsedilmiştir. Çalışmanın amacı Azerbaycan Türkçesi ağızlarında korunan eski Türkçe kelimelerin unutulup kullanımdan düşmeden yazıya aktarılmasını sağlamak ve gelecek nesillere aktarmaktadır. Abstract The dialects, which contain the most important linguistic riches of the Azerbaijani language, preserve old Turkic words with different sound and shape features, with faces that do not exist in the written language. In addition to being the region where the Western group dialects of the Azerbaijani language are most preserved, its historical geographical features and language structure are most preserved, it is also one of the rich dialect regions in terms of its deep-rooted history and the structure of the people living in the region. As it is known, dialects are important building blocks of written language. When a written language is created, words are taken from different dialects in different amounts. Since the written language of Azerbaijani was created on the Baku and Karabakh dialects, there are many differences in both the grammar and vocabulary of the Azerbaijani written language spoken today and the dialects of the Western region of Azerbaijan. These differences are the preservation of old language features in dialects and dialects. For this reason, the Azerbaijani language still preserves the characteristics of old Turkic and the Oghuz and Kipchak language groups, at least partially in its written language and mostly in its spoken language. In this study, words that are not included in the Azerbaijani written language and are used only in dialects are prioritized. Some words that are unknown or not frequently used in the written language, that are known only by the people of a certain region and are now about to be forgotten, have been examined.These words (Tanrı, ini, günüçülük, çıgan, anarı, küy, suçig, ırak, öğne, ağ, körk-görklük, yalın, yeg, yağı, yiye, yıgnak, yalaf-yalaf, yazı, bıldır- bıldır, bayımak, batman, beniz, boran, alçak, ağ, alçak, ongand, götin-götin gitmek, göygü, sıgtamak, biti, pay ülüş, öğne,) still retain their original meanings, as in "Orhun Inscriptions", "Dîvânu Lugâti't-Türk", İbni-Mühenna Lûgati, Kitabü'l-İdrak Li Lisânü'l-Etrak", "Kitabi Dede Korkut Stories". It has been preserved in spoken language and idioms with the same or little phonetic change. This study aims to ensure that the old Turkic words preserved in Azerbaijani dialects are written down and transferred to future generations before they are forgotten and fall out of use.

Workshop on Turkish Dialects II Orient-Institut Istanbul, 18-19 November 2005 Türk Dilleri Araştırmaları, 2009

Uluslararası Dede Korkut Bilgi Şöleni ve Deli Dönmez’e Ad Verme Çalıştayı Bildiriler Betiği, 2020

2019 yılında Dede Korkut Hikayelerinin Dresden ve Vatikan nüshalarına İran’ın Türkmensahra bölgesinde bulunan yeni bir elyazması daha eklendi ve hızla bu yazma 3 ilmi yayın ile 2019 Haziran ayında Türkolojiye kazandırıldı. Elyazmasını bulan ve akademisyenlerle buluşturan kişi Türkmensahra’da sahaflık yapan Veli Muhammed Hoca’dır. Elyazmasının bulunması Türkoloji çevrelerinde büyük yankı uyandırmış ve metnin yayını Türkiye, Azerbaycan ve İran’da aşağıdaki sırayla yayınlanmıştır. 1. Azmun, Yusuf (2019). Dede Korkut’un Üçüncü Elyazması, Soylamalar ve İki Yeni Boy İle Türkmen Sahra Nüshası, Metin-Çeviri-Sözlük-Tıpkıbasım, İstanbul: Kutlu Yayınevi. 2. Nasser Khaze Shahgoli, Valiollah Yaghoobi, Shahrouz Aghatabai, Sara Behzad, “Dede Korkut Kitabı’nın Günbet Yazması: İnceleme, Metin, Dizin ve Tıpkıbasım”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, C. 16, S. 2, (Haziran 2019), s. 147-379. 3. Ekici, Metin (2019). Dede Korkut Kitabı Türkistan/Türkmen Sahra Nüshası, Soylama-lar ve 13. Boy, Salur Kazan'ın Yedi Başlı Ejderhayı Öldürmesi, İstanbul: Ötüken Neşriyat. 4. Esker, Ramiz (2019). Kitabı Dede Qorqudun Üçüncü Elyazması, 5. Quliyev, N. Bayram (2020). Kitabı Dedem Qorqud ve Onun Türkmensahra Nüshası (Transliterasiya, Fotofaksimile, Qeyd ve Serhler) 6. Ayromi, C.; N. Hiyavi, A. Serrafi, H. Feyzüllahi Vehid, N.B. Kerimi (2019-2020). “Dedem Korkutun Türkmen Sehra Kitabı”, Ozan, C.1, S. 3-5, Tahran. 7. Rafraf, İbrahim (1398 [2020]), Yağsa Yağmur Daşsa Çaylar (Dede Korkud Edebiyatı Araştırmaları) Türkmensahra Kitabı, Tahran. Metin yayını dışında çok sayıda araştırmacı bu yeni yazmanın bulunuşu, adı, içeriği, dil özellikleri vb. hakkındaki yazılarıyla Dede Korkut Türkmensahra yazmasını değerlendirmişlerdir. Bu bildiride, Dede Korkut’un Türkmensahra nüshasının sözvarlığındaki Eski Türkçe dönemine ait unsurlar gösterilmiştir.

2023