Abdullah TOK- Ailesinin Anlatımıyla Celal Bayar

Asırlık Bir Yaşam Öyküsü: Celal Bayar, 2017

Osmanlı Devleti’nin bakiyesi olan Türkiye Cumhuriyeti oluşum ve gelişiminde pek çok sıkıntılı süreçler yaşandı. Özellikle de çok partili yaşamda bazı isimler ön plana çıktı. İşte bu isimlerden birisi de Türkiye Cumhuriyeti tarihine siyasî hayatıyla damga vuran Celal Bayar’dır. Başta idarî görevlerde beliren Bayar, Millî Mücadele’nin ardından siyasî alanda da kendini ispatladı. Hareketli bir seyir gösteren Bayar’ın hayatı, Türkiye Cumhuriyeti tarihini anlama noktasında büyük önem taşır. Bu açıdan çalışmamızda, Bayar’ın kısa bir yaşam öyküsüne ve onun yaşadığı süreçlere değinildi.

ASIRLIK ÇINAR CELÂL BAYAR Cilt-1 Editörler Prof. Dr. Nurettin GÜLMEZ – Doç. Dr. Nejdet BİLGİ, 2022

Mahmut Celal Bayar, 19. Yüzyılın son çeyreğinde doğmuş, yetişmiş; 20. Yüzyılın neredeyse tamamında önemli siyasi- idari görevler üstlenmiş bir Türk siyasetçi ve devlet adamıdır. Bu cümleden olarak yaşam öyküsü şu ara başlıkları içine alır: İttihat ve Terakki Fırkası içinde siyasete girmiş, taşra üst yöneticiliği yapmış; Milli Mücadele’de örgütlenme ve Kuva-yı Milliye faaliyetlerinde bulunmuş; Son Osmanlı Mebusan Meclisinde ve ilk Büyük Millet Meclisinde mebusluk ve bakanlık yapmış; Lozan görüşmelerinde danışmanlık, Cumhuriyetin kuruluş sürecinde ve Atatürk döneminde ilk özel milli bankanın kurucu ve yöneticiliğini, iktisat vekilliği ve başbakanlık görevlerinde bulunmuş; II. Dünya savaşı sonrası çok partili hayatın en önemli aktörü olarak en güçlü muhalefet partisinin kurucusu ve genel başkanı; Türk demokrasisinin sorunsuz geçiş sürecini yöneten ve Demokrat Parti iktidarının kurucusu; Demokrat Parti iktidarı sürecinde cumhurbaşkanlığını üstlenen ve Cumhuriyet tarihinin ilk askeri darbesine maruz kalıp iktidardan edilen ve yargılanan, hapis yatan ve sonra siyasi hakları için uzun bir mücadele sürdüren ve Türk siyasetinde en uzun soluklu var olan, varlığını sürdürme başarısı gösteren ender siyasal kimliklerdendir. M. Celal Bayar denildiğinde ilk akla gelen olgu, şüphesiz onun İttihat ve Terakki ve Cumhuriyet dönemlerinin asker ve devlet bürokrasisinin dışında olan sivil kimliğidir. II. Abdülhamit Mutlakıyetinde doğan İttihatçı kuşağın en genç ve taşrada en aktif üyesi; Cumhuriyeti kuran kuşağın sivil, örgütçü, görev adamı ve ekonomi ve para politikalarından anlayan özgün bir figürüdür. Aynı zamanda Celal Bayar, Türk demokrasi tarihinde Türk demokrasisinin kuruluş ve yerleşme sürecinde iki siyasi figüründen biridir. Türkiye Cumhuriyeti’nin temsil ve yönetimin en üst görevlerinde bulunmuş; milletvekili, bakan, başbakan ve cumhurbaşkanlığı ile Cumhuriyet tarihine damga vuran az sayıda şahsiyetten biridir. Bir başka açıdan Celal Bayar, İttihatçı yönetimin Milli iktisat politikalarının toplumsal tabanda uygulayıcı, yönlendirici ve örgütleyicisi; Türk İnkılabının ve Atatürk’ün düşünce ve politikalarının ekonomik yorumcu ve uygulayıcısı; Türk İnkılabını otoriter ideolojik yapıdan parlamenter demokrasiye evirilmesini, geçişini sağlayıcı ve yürütücüsü; darbeciliğe, kanunsuzluğa, yasadışılığa ve hürriyetsizliğe karşı tavır ve karşıtlığı, takdir edilecek mücadelesi ve her şeyden önemlisi Celal Bayar, Atatürkçülüğün sivil, liberal, demokrat, milliyetçi ve metodolojik yorumcusu olarak farklı ve özgün bir yere taşıyan kişiliktir. Bu çalışma, onun hayat hikayesi üzerinden bir siyasal biyografi denemesi; liderlik yönünün, siyaset ve sosyoloji disiplininin tanımları üzerinden bir çerçeveye yerleştirme çabasıdır.

Türk Yurdu, 2011

Mahmut Celal Bayar, Osmanlı Devletini sancılı yıkılışının ve Türkiye Cumhuriyeti'nin yeni bir Türk Devleti olarak heyecanlı doğuşunun; milli, çağdaş, demokratik ve laik bir devlet olarak şekillenişinin hemen her safhasında görev almış; buna bağlı olarak da Türkiye Cumhuriyeti'nin çok yönlü gelişim ve değişimin her anına şahit olmuş bir tarihi ve siyasi şahsiyettir. Bayar'ın yaşam öyküsü Türkiye Cumhuriyeti'nin tarihi dönüşümü ile paralellik gösterdiği gibi çağdaş, milliyetçi ve demokratik yönelimi ile de örtüşür, özdeşleşir. Genel olarak bakıldığında cumhuriyetin kurucu kadrosu içinde sivil siyasi figür olarak ilk akla gelen isim olan Bayar, Atatürk dönemi Türk inkılabının ekonomik yorum ve uygulayıcısı; demokratik yaşamın başlangıcı olan çok partili hayatın ilk siyasi muhalif kimliği; Türk inkılabını parlamenter rejim yolu ile milli iradeyle buluşturan akil bir siyasetçi ve bir askeri darbenin ürettiği hukuksuzluğa karşı vakur bir cumhurbaşkanı olarak tarihteki yerini almıştır. Bu çalışma Bayar'ın yaşam öyküsündeki ana dönüşümler üzerinden dünya görüşüne sızma ve anlama girişimidir. 1875-1877 Osmanlı-Rus Harbi ile yaşanan bozgun sonrası Balkanlardan Bursa'ya göç eden ve bozgun ve göç olgularını travmatik biçimde yaşayan bir ailede dünyaya gelen Mahmut Celal, hem medrese hem de modern eğitim alan öğretmen bir babanın, iki büyük erkek kardeşinin erken ölümlerinden dolayı, hep üzerine titrediği ve eğitimine özel önem verdiği, en küçük oğludur.' Bayar, 16 Mayıs 1883'de Bursa'nın Umurbey Köyü'nde doğmuştur. Köyde doğmuş olmasına rağmen babasının öğretmen-fıkıh bilgini konumundan dolayı şehir kültürü ile yetişmiştir. Dönemin muteber dilleri olan Arapça, Farsça ve Fransızca'yı çocuk yaşta öğrenmesinden dolayı, dünya ahvali ile ilgili gelişmeleri yakından takip etmesine önemli katkısı olduğu göz önüne alınırsa dönemin siyasal gelişmelerini layığı ile takip etmesini sağlayacak entelektüel bir altyapısı olduğu görülür. Ancak daha yüksek bir eğitim yerine, on yedi yaş gibi erken bir yaşta çalışma hayatına ve memuriyete başlamış; Bursa'daki Ziraat ve Alman Deutsche Orient bankalarının şubelerinde memur olarak çalışmıştır. Buralarda çalışırken ekonomik konulara ilgi duymuş ve Avrupa'da, özellikle Almanya'da, o dönemde gelişen milli ekonomi anlayışlarından derinden etkilenmiştir. Türk siyasal tarihinde örgütlü siyasal muhalefetin ilk örneği olan Yeni Osmanlılar hareketinin isimsiz figürlerinden olan dayısı Mustafa Şevket Bey'in etkisi ile gizli İttihatçı eylemlere ilgi duyan ve bu gizli hareket geleneğini hayatı boyunca bir düstur olarak benimseyen Bayar'ın kişiliğinin ve siyasal kimliğinin oluşmasında İttihatçı idealler önemli yer tutuğu gibi, gizli İttihat ve Terakki Cemiyeti içinde, örgütçü, soğukkanlı, hesapçı ve inatçı kişiliği de, kendini göstermesine yardımcı olmuştur. Birçok kaynak, özellikle Mütareke ve Cumhuriyet döneminde İttihatçılığın suç sayıldığı ve kötülendiği dönemlerde bile, Bayar'ın tutum ve davranışlarında İttihatçılığın izlerine rastlandığını belirtir. Daha sonra ki dönemlerde(1971)de kendisine İttihatçılığı sorulduğunda “ben hep ittihatçı kaldım” esprisini yapmış; hayatı boyunca gizli İttihatçı geleneği sürdürmüştür.

Đttihat ve Terakki Party. He took part in active politics from 1907 until 1960. But what is interesting is that he had organized the resistance against 1918 Mondros Armistice Treaty in Aegean and also personally had responsibility in the resistance although he was professionally a banker and so a civilian. He was in the leading staff of the armed struggle. He successfully fulfilled all kinds of the armed task. In last Ottoman Parliament he depicted the bad condition of the country very well with his fiery speech. Coming to Ankara he performed various tasks suitable for his all of the professional experience. Mr. Celal put forward very interesting ideas about the Greek occupation, Europe, Islamic World, and financial issues. He became one of the symbol names of national struggle in Meclis-i Mebusan and BMM

Asırlık Çınar Celal Bayar, 2022