Türk ve Kazak Sözlükçülüğünün Gelişimi

"Kazak Dil Bilimi ve Abduveli Kaydar". Akademik Ebduveli Tuganbayulı Kaydardıñ Tuvganına 100 jıl toluvına arnalgan "Medeniyet - Örkeniyet- Jahaniyet Konteksindegi Gumanitarlık Gılım: Til, Etnos, Kogam" attı halıkaralık kongress jıynagı. Almatı, 2024, 52-59. s., 2024

Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 2018

Kazakh Turkish from the Kipchak branch of the Turkish and Turkey Turkish from the Oghuz branch of the Turkish are two important branches of the big Turkish language tree today. Thousands of works have been written and thousands of words have been spoken by using these two great dialects of Turkish, which are also used as state languages. Especially after the independence of Kazakhstan, an intense interest has been arosed for Kazakh Turkish and Kazakh literature, which attracted attention of Turkish readers and Turkish researchers due to its the rich presence of speech and the power of literary expression, in Turkey and many precious scientific studies have been revealed in this area. In this paper, bibliographic information related with sci-entific studies contucted on Kazakh Turkish and Kazakh literature in Turkey will be given.

2013

ve genişlemesi gibi anlam değişikliğine uğradığı görülmektedir. Ayrıca aralarında uzak da olsa anlam ilişkisi bulunan apa, azman, eke, eren gibi biçim bakımından aynı olan kelimeler de mevcuttur. Anahtar kelimeler: Eski Türkçe, Kazakça, Orhun, ortak kelimeler. The Common Words in Old Turkic Inscriptions and Kazakh Language Abstract An article was written as an attempt to determine common words in Old Turkic inscriptions and Kazakh language through examining the vocabulary of the

İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi türk dili ve edebiyatı dergisi, 2009

Bu bibliyografya denemesinde Kazak Türkçesindeki atasözleriyle ilgili olarak Türkiye'de ve Kazakistan'da yapılmış olan kitap, tez, makale ve derleme gibi konuyla doğrudan ilintili çalışmalarla birlikte, edebiyat tarihleri ve sözlükler gibi yardımcı kaynaklar da dâhil edilmiştir. Bibliyografyada yer verilen çalışmalar yazarlarının isimlerine göre alfabetik olarak sıralanmıştır.

R umeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 2025

Sovyetlerin dağılmasından sonra bağımsızlıklarına kavuşan Türk cumhuriyetlerinde yapılan dil çalışmalarının başında sözlükçülük çalışmaları yer almaktadır. Bu sözlüklerin bir bölümü, Türk diyalektleriyle ilişkili sözlüklerdir. Hazırlanan diyalektler arası sözlüklerin temel sorunu, yöntem sorunudur. Bugüne değin yapılan diyalektler arası sözlük çalışmalarında yöntem sorunu tartışılmamıştır. Bunun nedeni; daha önce var olan İngilizce – Türkçe sözlük gibi diller arası sözlükçülük geleneğinde kullanılan yöntemlerin benimsenmiş olmasıdır. Bu çalışma, diller arası sözlükçülük geleneğinde kullanılan yöntemin, diyalektler arası sözlükler için doğru bir yöntem olmadığını; diyalektler arası sözlüklerin kendine özgü bir yöntemle hazırlanması gerektiğini savunmaktadır. Bağımsız bir dilde kullanılan herhangi bir sözcüğün; bağımsız olan başka bir dilin ağızlarında herhangi bir türevi bulunmaz. Bu bağlamda İngilizcede “sığ” anlamında kullanılan shallow sözcüğü örnek verilebilir. Türkçenin hiçbir ağzında shallow sözcüğünün kökteşi yoktur. Dolayısıyla İngilizce – Türkçe sözlüklerde shallow sözcüğünün karşısında yalnızca “sığ” yazılır. Kazak Türkçesi – Türkiye Türkçesi sözlüklerinde geçen tayaz sözcüğünün de karşısında “sığ” yazılmıştır. İngilizce shallow örneğinde olduğu gibi Kazak Türkçesinde kullanılan tayaz sözcüğünün Türkiye Türkçesi ağızlarında karşılığı olmasaydı, söz konusu sözcüğün yalnızca “sığ” olarak anlamlandırılması doğru olurdu. Ancak Türkiye Türkçesi ağızlarında dayaz sözcüğü, “sığ” anlamında yaşamaktadır. Bu durumda Kazak Türkçesi – Türkiye Türkçesi sözlüğünde geçen tayaz sözcüğünün karşısında ölçünlü Türkiye Türkçesinde kullanılan “sığ” sözcüğüyle birlikte Türkiye Türkçesi ağızlarında kullanılan dayaz sözcüğünün de eklenmesi gerekmez miydi? Bu örnek üzerinden yola çıkarak Türk diyalektleri arası sözlük çalışmalarının yeni bir yönteme ihtiyacı vardır denebilir. Bu yöntemin en önemli özelliği, ölçünlü dille birlikte ağızların da diyalektler arası sözlükçülük çalışmalarına eşlik edecek olmasıdır. Following the collapse of the Soviets, lexicographic studies are at the forefront of the language studies conducted in the Turkish republics that gained their independence. Some of these dictionaries are dictionaries related to Turkish dialects. The fundamental problem of the prepared inter-dialect dictionaries is the problem of method. The problem of method has not been discussed in the inter-dialect dictionary studies conducted to date. The fundamental reason for this is that the methods used in the previously existing inter-dialect lexicographic tradition, such as the English-Turkish dictionary, have been adopted. This study argues that the method used in the inter-dialect lexicographic tradition is not a correct method for inter-dialect dictionaries; inter-dialect dictionaries should be prepared with a method specific to them. No derivative of any word used in an independent language is used in the dialects of another independent language. There is no cognate of the English word shallow “sığ” in any dialect of Turkish. Therefore, only “sığ” is written opposite the word shallow in English-Turkish dictionaries. The equivalent of the English word shallow “sığ” in Kazakh Turkish is tayaz. In Kazakh Turkish - Turkey Turkish dictionaries prepared with the interlingual lexicography method, the word tayaz is written as “sığ”. As in the English shallow example, if the word tayaz used in Kazakh Turkish did not have an equivalent in Turkey Turkish dialects, it would be correct to give the meaning of the word as “sığ”. However, in Turkey Turkish dialects, the word dayaz lives on in the meaning of “shallow”. In this case, we can add the word “dayaz” used in Turkey Turkish dialects together with the word “sığ” used in standard Turkey Turkish against the word tayaz in the Kazakh Turkish - Turkey Turkish dictionary. Based on this example, it can be said that Turkish dialect dictionary studies need a new method. The most important feature of this method is that dialects will accompany the interdialect lexicography studies together with the standard language.

Akademik sosyal araştırmalar dergisi, 2023

Türk dilinin zengin geçmişini barındıran ve yaşatan Kazak Türkçesi ve edebiyatı, Türk dilinin önem taşıyan kollarından biridir. Bu sebeple, Kazak Türkçesinin hem dil hem de edebî gelişim ve değişim yolculuğunu izlemek ve yorumlamak Türklük bilimi açısından elzemdir. Bu amaçla son dönem Kazakistan Türkolojisinin en önemli ismi ve “Kazak dilinin bilge anası” olarak kabul edilen Rabiğa Sızdıkova ve onun Kazak Edebî Dilinin Tarihi (15-19. Asırlar) adlı çalışması tanıtılmıştır. Rabiğa Sızdıkova, Kazak Türkolojisinin millî temellerinin atıldığı zamanlardan günümüze kadar genelde Türkoloji, özelde ise Kazak Türkolojisi adına birçok değerli çalışma yapmıştır. Bu çalışmada, Sızdıkova’nın Türkoloji çalışmaları hakkında bilgi verilmiş, Kazak Türkçesi ve edebiyatı ilgili önemli çalışması olan Kazak Edebiy Tiliniñ Tarihı (15-19. Ğasırlar) adlı eseri tanıtılmıştır. Eserin Kazak Türkçesi ile edebiyatı ve Kazak dilinin tarihi konusundaki önemine dikkat çekilmiştir. Yine eser üzerinden Sızdıkova’nın araştırmacı kimliği ve çok yönlü inceleme yöntemleri, Kazak Edebiy Tiliniñ Tarihı (15-19. Ğasırlar) adlı eserinden alınan örnek incelemeleri dikkate alınarak gösterilmeye çalışılmıştır. Ayrıca Kazak Türklük bilimcilerin Kazak edebî dili, tarihi ile Kazak edebiyatı hakkındaki görüşlerine yer verilmiş ve bu görüşlerle Sızdıkova’nın görüşleri karşılaştırılarak Kazak Türkolojisinde dil, edebî dil, dil tarihi ve edebî dönem gibi terim ve dönemlendirmeler konusundaki düşünceler değerlendirilerek Türkiye sahasına aktarılmıştır. Son olarak büyük Türkolog Rabiğa Sızdıkova’nın Kazakistan Türkolojisinin temellerinin sağlamlaşması ve millîleşmesindeki rolü ve önemi ortaya konmaya çalışılmıştır.

2015

Renklerin dogal kullanimlarindan cok insanlarin renklere yukledigi duygusal yuku yansitan kullanimlar arastirilmaya deger bir durumdur. Insanoglu tabiattaki renkleri, nesneleri, sesleri gercek yapilarinin yaninda mutlaka yan yapilarini da ortaya cikarmistir. Bu semboller zamanla dini, milli ve manevi degerler kazanmaya baslamistir. Siyah rengi guc, kuvvet veya kotuluk anlarini temsil etmeye baslarken beyaz da devleti, temizligi ve safligi temsil etmeye baslamistir. Butun renklerde bu tur gelismeler olurken kok rengi de gokyuzu, mavi, yesil, dua, beddua, olgunluk, hamlik, yokluk, bolluk, sayginlik, kotu insan, sevinme, sasirma, duruluk, kabalik, saglamlik, zayiflik ve olum ile iliskilendirilmistir. Insan, hayvan, bitki, iklim gibi genel gruplar icerisinde ozel ifadelerde kullanilmistir.

Türkbilig, 2024

Bu çalışmada XX. yüzyılın başına ait yazılı örneklerden hareketle Kazakçanın son yüzyılda geçirdiği değişim ve dönüşüm ele alınmıştır. Bunun için 1901 yılında Kazakçaya çevrilerek Kazan'da basılan Yeni Ahit Tercümesi temele alınarak çağdaş Kazakça ile imla ve fonetik açıdan karşılaştırılarak incelenmiş, böylelikle Kazakçanın değişim ve dönüşümünün örneklerle tespit edilmesi amaçlanmıştır. Söz varlığı açısından zengin ve kapsamlı olmasından dolayı bu eser seçilmiştir. Kazak yazı dili tarihi açısından önemli veriler sağlayan bu eserde Kazakçanın söyleyiş özelliklerinin yazıya daha çok yansıtıldığı ve eserin günümüz yazı dilinden farklılıklar barındırdığı görülmektedir. Eser tercüme olsa da söz varlığında Ortodoks Rusizmler değil, Müslüman Arabizm ve Farsizmler yoğunluktadır.

Dogan kaya armagani cilt I, 2021