Ana Türkçede kapalı e ünlüsü

Modern Türklük araþtýrmalarý dergisi, 2012

Bu makalede, Anadolu ağızlarında tespit edilen uzun ünlüler ortaya konulmuştur. Makalede Anadolu ağızlarında uzun ünlü taşıyan kelimelerin indeksi verilmiştir. Yine bir kısım çalışmalarda ve taramalarımızda karşılaştığımız uzun ünlülerin birincil olup olmadıkları üzerinde durulmuştur.

Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi (HÜTAD), 2021

Çatışan fonem birliklerini onarmak amacıyla kullanılan uyum sesleri, dillerin yapısına göre farklı işlevleriyle ön plana çıkmaktadır. Nitekim sondan eklemeli bir dil olan Türkçede yerlileştirme amacıyla kullanılan uyum seslerinden ziyade bağlayıcı seslerin hususiyetlerine yoğunlaşılmıştır. Yarı ünlü olması ve iki ünlü arasında rahatlıkla boğumlanabilmesi nedeniyle /-y-/, Batı Oğuz lehçelerinde ünlüler arasındaki sesletim zorluğunun giderilmesinde kullanılan en yaygın fonemdir. Eski Türkçede az sayıda örnekte de olsa ünlü çatışmasını önlemek için kullanılan /-y-/, özellikle ünlü çatışmasından ve uzun ünlülerden kaçınma eğilimindeki bu lehçelerde ek girişlerindeki /ḳ, k/ > /ġ, g/ > [ɣ (>ɰ) ~ ɰ ̟ ] > [-Ø-] ~ /y/ gelişimiyle hızlı bir şekilde kullanım alanını genişletmiştir. Ayrıca Batı Oğuz lehçelerinde ek girişlerindeki /ḳ, k, ġ, g/ sesleri ünsüzle biten kelimelerle bağlandığında erimiştir. Ancak bu sesler, ünlü çatışması olan yerlerde /-y-/ koruyucusuyla ortaya çıkmıştır. Bu durum /-y-/'nin eke ait bir ses olarak değil bir bağlayıcı ünsüz olarak algılanmasına sebep olmuştur. Böylelikle /-y-/ dildeki ünlü çatışması yaşanan diğer yapılara da bulaşmış olmalıdır. İşte bu makalede Türkiye Türkçesindeki bağlayıcı /-y-/ sesinin gelişimi, diğer lehçelerdeki örneklerin de yardımıyla ses unsurlarının birbiri ile ilişkisine yoğunlaşan fonotaktik yöntem kullanılarak incelenmiştir. Böylelikle bağlayıcı yarı ünlünün art zamanlı gelişimi, analojik geçmişi ve umumileşme süreci hakkında yeni önerilerin getirilmesi amaçlanmıştır.

Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 2023

Standart Türkçenin tek ünlüleri (monophthong) /a, e, ı, i, o, ö, u, ü/ ünlüleridir. Bir hece içinde, ünlüyle başlayıp başka bir ünlüyle biten ve birleşik bir ses olarak tanımlayabileceğimiz ikili ünlü (diphthong) ise Türkçede bir sesbirim olarak bulunmaz. Oysa Türkçede bazı fonetik pozisyonlarda ou, ei, öü vb. ikili ünlülerin ortaya çıkması ve dolayısıyla ikili ünlüleşme (diphthongisation) hadisesinin görülmesi söz konusudur. İkili ünlülerin literatürde ikiz ünlü, kayan ünlü, çift ünlü gibi farklı adlandırmalarla karşımıza çıkması, ikili ünlünün en temel kriteri diyebileceğimiz tek bir hecede bulunması hususunun çoğu araştırmacı tarafından göz ardı edilmesi ve Türkçeye alıntılanan bazı sözcüklerde yan yana bulunan iki ünlünün, imla ve telaffuzu birbirine karıştırmak suretiyle ikili ünlü olarak nitelendirilmesi, Türkiye Türkçesindeki ikili ünlüleri ana hatlarıyla konu edinen teorik bir çalışmanın kaleme alınmasını gerektirmiştir. Bu bağlamda öncelikle ikili ünlülere dair literatüre yer verilmiş, akabinde Türkçede /ğ/ sesbirimi üzerinden gerçekleşen ikili ünlüleşme hadisesine değinilmiştir. Ayrıca İngilizceden Türkçeye geçen ve bünyesinde ikili ünlü bulunduran bazı sözcüklerin ne suretle Türkçenin fonetik yapısına uyarlandığı tartışılmıştır. Abstract In Turkish, the monophthongs are a, e, ı, i, o, ö, u and ü. However, diphthong is not found as a phoneme in Turkish. In its simplest definition, a diphthong is a compound sound in a syllable which starts with a vowel and ends with another one. Yet, in some phonetic positions in Turkish, it is possible to see the emergence of diphthongs like ou, ei, öü etc. and therefore the occurrence of diphthongisation. Given this, it should be indicated that there are some important problems in the investigation of the diphthongs in the field of Turcology. First, diphthongs have been confusingly conceptualised in the scholarly literature through different forms like ikiz ünlü, kayan ünlü and çift ünlü. Moreover, many researchers have ignored the fact that the most essential criterion of diphthongs is to form a single syllable. Lastly, the two vowels existing side by side in some words borrowed from other languages lead the researchers to characterise them as diphthong since they confuse spelling and pronunciation. These problems in the scholarly literature have certainly necessitated the writing of a theoretical study on diphthongs in Turkish. In this context, this article primarily reviews the literature on diphthongs and then it discusses diphthongisation with special reference to the /ğ/ phoneme in Turkish. Moreover, the article focuses on the matter how the words borrowed from English containing diphthongs have been adapted to the phonetic structure of Turkish.

The orthography and transcription of the closed é phoneme in the old literary texts written by from the Orkhun Turkic to the Arabic alphabets pose a problem.

Türk Kültürü (Ankara), Sayı: Temmuz-Ağustos, 2003; s. ., 2003

ABSTRACT The orthography and transcription of the closed é phoneme in the old literary texts written by from the Orkhun Turkic to the Arabic alphabets pose a problem.

Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Dergisi

ÇÜTAD Aralık 2019 Eski Türkçe Aç-Fiili Üzerine 360 texts in which the verb aç-and derivatives are seen are examined together with the complementary features they demand and examined with examples from the period texts.

Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi,, 2020

Modern Uyghur has transmited so many words from the Old Turkish, especially from the Old Uyghur until today. The protective properties and changes in terms of sound, form and meaning of modern Uyghur, it has an important place for researching the characteristics of the Turkish language in historical periods. There are some differents in terms of changes in voice, form and meaning in Modern Uyghur compare with previous periods. Sound changes among these are divided into two as vowel changes and consonant changes. The nine vowels in the general Turkish are spelling with eight letters in the written language of Modern Uyghur. Each of these vowels (according to Old Turkish) exhibits different levels of change. For example: OT. A-/A- > Uyg. é/-é- (ayı < éyıq; taŋırqa- > téŋırqa-); A-/ -A- > U-/ -U- (aruq > oruq; tanu- > tonu-; teşük > töşük); -U- > -I-/-A- (beküt- > békit-; tilkü > tülke); AGU > Ay (buzağu > mozay; bilegü > biley); -ev- > -öy- (sev- > söy; evlen-> öylen-) ect. In this article, I will review the status for /ı/ vowel in Modern Uyghur according to the Old Turkish.

"Okul çocuğa ana dilini öğretebilir mi? Belki öğretebilir. Nitekim, birçok ülkede ana okullarında öğretmenler çocuklarla ana dillerinde iletişim kurarlar ve çocukların ana dillerinde kendilerini daha iyi ifâde etmelerini sağlarlar. Ama ilkokuldan başlayarak eğitim sisteminin amacı çocuğa ana dilini öğretmek değildir. Hemen her ülkede eğitim sisteminin amacı, çocuğa bir veya birkaç standart dili öğretmektir."

Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi-Journal of Turkish Researches Institute, 2018

Günümüz Türkiye Türkçesinde yaygın olarak kullanılan bazı kelimelerin morfolojik yapısını ilk bakışta çözümlemek zordur. Özellikle kök veya ek bakımından arkaik unsur içeren kelimelerin morfolojisi ancak etimolojik araştırmalarla açıklanabilmektedir. Yeni kelime türetirken dil bilgisi kurallarına uyulmaması da morfolojisi açık olmayan yapılar ortaya çıkarmaktadır. Çözümlenebilmesi art zamanlı bazı araştırmalar gerektiren dil birimleri “kapalı biçim birim” olarak adlandırılmaktadır. Yapısı hemen çözümlenemeyen kelimeler de bir çeşit kapalı biçim birimdir. Kök, gövde ve kelime arasında morfolojik, semantik ilişki yoksa veya bu ilişki zayıflamışsa kelimenin yapısını çözümlemek zorlaşmaktadır. Sıkça kullanılan ancak yapı veya anlam bakımından yeterince açık olmayan kelimeler, yapı bilgisi öğretimini de zorlaştırmaktadır. Bu çalışmada kökü ve son şekli açık olan ancak ara yapısı tam olarak belirli olmayan kelimeler üzerinde durulacaktır. Söz konusu ara yapılar, “kapalı gövde” olarak adlandırılacak ve bu kapalı gövdelerin yapısı, anlamı açıklanacaktır. Çalışma, gövdesi kapalı olan kelimelerle sınırlıdır, diğer kapalı birimler üzerinde durulmayacaktır. Mesela becerikli, olumlu kelimeleri ve bu kelimelerin kökleri olan becer-, ol- fiilleri bugün tek başına kullanılmaktadır ama gövde niteliğindeki becerik, olum kelimeleri bugün tek başına kullanılmamaktadır. Çalışmanın konusunu, tek başına yaygın olarak kullanılmayan bu “kapalı gövde”ler oluşturmaktadır.