History and Arcaeology

"Ο αναμορφωτικός λόγος των νικητών στη Μακρόνησο: η ένταξη του εμφυλίου στην προαιώνια ιστορία της φυλής, ο "διηθητός ιός" του κομμουνισμού και ο ρόλος της "αναμόρφωσης", δημοσιευμένο στον τόμο 6 (1997) του περ. "Δοκιμές"  (έκδοση των μεταπτυχιακών φοιτητών Τμήματος Κοινωνιολογίας Παντείου Πανεπιστημίου),  με γενικό τίτλο "Το Εμφύλιο Δράμα", σ. 101-134.

Το κείμενο της αποχώρησής μου από τα  "Ενθέματα" της Αυγής, 6.5.2016 (μαζί και το αντίστοιχο κείμενο της Συντακτικής Ομάδας).
"Δεκάξι χρόνια στα «Ενθέματα» (τα πρώτα οχτώ βοηθός του Άγγελου Ελεφάντη, τα υπόλοιπα οχτώ μαζί με μια ομάδα συνεργατών) έμαθα  πολλά: έντυπα, ανθρώπους, ιδέες. Μα αν κάτι ξεχωρίζω είναι μια  αντίληψη που σιγά σιγά διαμορφώσαμε και κατόπιν θελήσαμε πεισματικά να κάνουμε πράξη: ότι τα κείμενα δεν είναι μόνο (άψυχες) λέξεις, σελίδες στο χαρτί και την οθόνη. Είναι οι άνθρωποι που τα γράφουν και τα διαβάζουν· είναι οι σχέσεις, τα συναισθήματα οι ιδέες, οι σκέψεις  που  τα παράγουν και τις οποία παράγουν, με τη σειρά τους. Δεσμοί, σχέσεις, διαδρομές ανθρώπων.  «Πάρε τη λέξη μου, δώσε μου το χέρι σου». Αυτό  είναι, για μένα, το μάθημα των δεκάξι χρόνων".

Greek Neo-nazism on Trial. The Trial of Golden Dawn continues…
"The trial of Golden Dawn is of great significance.
This is of historic import as it marks an end to the immunity bequeathed by the Greek state onto the neo-Nazis. The trial demonstrates two things. First, the (re-)activation of democracy (albeit of bourgeois democracy) and of the rule of law in opposition to the criminal exploits of Golden Dawn. Second, it is a significant victory for the antifascist movement, which for years has struggled to hold neo-Nazis accountable for their acts."

"Tι χρησιμεύει η Ιστορία;", περ. "Αρχειοτάξιο", τχ. 16  (με αφιέρωμα "Η Ακροδεξιά στο φως της Ιστορίας") Νοέμβριος 2014, σ. 6-12

Tι χρησιμεύει, λοιπόν, η Ιστορία; Προφανώς, θέτοντας το ερώτημα, δεν επιδιώκω να  ανακινήσω μια γενική συζήτηση περί Ιστορίας ή να ανατρέξω στον Μαρκ Μπλοκ. Το ερώτημα είναι συγκεκριμένο και εντοπισμένο στη θεματολογία του ανά χείρας τεύχους: Πόσο, πώς και σε τι μπορεί να μας χρησιμεύσει η μελέτη της Ιστορίας (όχι μόνο της Ακροδεξιάς, αλλά γενικότερα) στην κατανόηση, αλλά  και την  αντιμετώπιση  της Ακροδεξιάς στην Ελλάδα του 2014; Και, ακόμα, ποιες  πτυχές της Ιστορίας μας είναι κρίσιμες σε αυτή την προσπάθεια, και με ποιον τρόπο πρέπει να τις προσεγγίσουμε, ούτως ώστε να μην επιβεβαιώσουμε το αυτονόητο ή να οδηγηθούμε σε εξαιρετικά γενικές, σχεδόν ανθρωπολογικού τύπου και αμφιβόλου αξίας διαπιστώσεις (λ.χ. πάντα η κρίση οδηγεί τους ανθρώπους στα άκρα), αλλά να βαθύνουμε την κατανόησή μας;

Γ. Μιστριώτης, Σπ. Καλλιάφας, Ν. Εξαρχόπουλος: προσωπικότητες που συγκρότησαν την ελληνική συντηρητική σκέψη, ιδίως στον τομέα της εκπαίδευσης και της γλώσσσας, κι ωστόσο γνωρίζουμε ελάχιστα γι' αυτούς – σε αντίθεση λ.χ. με τον Γληνό, τον Δελμούζο ή τον Τριανταφυλλίδη. Και όμως ήταν οι πρώτοι, οι αντιδραστικοί, αυτοί που έδιναν τον τόνο στα πεδία της ιδεολογίας και της πολιτικής και κυριάρχησαν για το μεγαλύτερο μέρος.
Στο άρθρο παροσυιάζονται πρώτες σκέψεις για την αντίδραση και τη συντηρητική ιδεολογία, όπως εκδηλώνονται στις αντιδράσεις στις γλωσσοκεπαιδευτικές  τουμεταρρυθμίσεις του 1914 και του 1917.
Δημοσιευμένο στον  συλλογικό τόμο "Η εκπαιδευτική πολιτική στα χρόνια του Ελευθέριου Βενιζέλου", Πρακτικά συνεδρίου, επιμ.  Βάλια Βαρουχάκη, Αργυρώ Βατσάκη, Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών "Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος" - Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2007.

Ένα σύντομο κείμενο για τη στάση και την παρέμβαση του Φίλιπου Ηλιού, τόσο στο πολιτικό όσο και στο πολιτικό πεδίο, κατά την εποχή των συλλαλητηρίων και της έξαρσης του ελληνικού εθνικισμού σχετικά με το Μακεδονικό (αρχές της δεκαετίας του 1990)

Από τον τόμο "Στην τροχιά του Φίλιππου Ηλιού. Ιδεολογικές χρήσεις και εμμονές στην ιστορία και την πολιτική", επιμ. Άννα Ματθαίου, Στρατής Μπουρνάζος, Πόπη Πολέμη,  Μουσείο Μπενάκη, Αθήνα 2008, σ. 25-34.
(στον τόμο επίσης περιλαμβάνονται κείμενα του Άγγελου Δεληβοριά, του Βασίλη Παναγιωτόπουλου, της Πόπης Πολέμη, του Ανδρέα Λυμπεράτου, της Αγγελικής Κωνσταντακοπούλου, του Σπύρου Καράβα, της Σίας Αναγνωστοπούλου, του Παρασκευά Ματάλα.

Σκέψεις για την πολιτική και ιστορική σημασία της δίκης με κατηγορούμενο τον Χ. Ρίχτερ  για το βιβλίο του σχετικά με τη μάχη της Κρήτης. Μιας από τις πιο ιδιόρρυθμες, σημαντικές αλλά και προβληματικές δίκες των τελευταίων χρόνων, κατά τη γνώμη μου, παρότι είχε ευτυχή έκβαση:  την αθώωση του κατηγορούμενου, και μάλιστα με σαφές σκεπτικό υπέρ της ελευθερίας του λόγου και της ιστορικής έρευνας.

"Μνήμων" , τόμ. 35 (2016), σ. 358-367

Έργο του Στράτου Μπουλαλάκη και του Ξένου Μάζαρη, α΄ έκδ.: τύποις Θ. Φουρεούρογλου, εν Καΐρω 1883, β΄έκδ. Καστανιώτης, Αθήνα 1998.

Η κοινωνική μυθ/ιστορία με αστυνομική πλοκή "Ο Πάγος" τυπώθηκε στις 29 Φεβρουαρίου (κατά το μεσημεράκι) στο θρυλικό πολυγραφο-τυπογραφείο των Εκδόσεων Φουρεούρογλου στο Κάιρο, σε τρία αριθμημένα αντίτυπα (από 201-199). Φωτογραφήθηκε στο φωτογραφείο του φωτογράφου, φιλμογραφήθηκε στο φιλμογραφείο του φιλμογράφου, βιβλιοδετήθηκε στο βιβλιοδετείο του βιβλιοδέτη και γαϊδουροδετήθηκε στο γαϊδουροδετείο του γαιϊδουροδέτη, ενώ η τυπογραφική επιμέλεια βαρύνει αποκλειστικά τους τιππογράφους-επιμελητές.
Κάθε γνήσιο αντίτυπο φέρει την υπογραφή –όχι το άλλο– των συγγραφέων.

Απαγορεύεται η ολική, μερική ή περιληπτική αναπραγωγή των κλωνοποιημένων αντιτύπων χωρίς την προηγούμενη γραπτή άδεια και οπλοφορίας των ξυνξυγγραφέων και του εκδότη. Επίσης απαγορεύεται το πτύειν εκτός των πτυελοδοχείων. Νόμος 4.000, Περί τεντυμποϊσμού

"Throughout the postwar era, the Greek Far Right was able to exist only in close relationship with the state. It was never autonomous. The relationship was multifaceted (operating on levels of people, ideas, mechanisms, economic policy, and so on), and it was from this relationship that the Far-Right –in all of its varieties– derived political, material, and symbolic power. Cutting the connective tissue (and sometimes the umbilical cord) with the state not only does not lead to Golden Dawn’s heroization; it is a necessary precondition for their weakening".

(published in "The Press Project", 21.6.2018)

"Το περιοδικό 'Εποχές' και το Congress for Cultural Freedom (CCF). Στοιχεία και ερωτήματα από το Αρχείο του CCF"

Το περιοδικό "Εποχές" υπήρξε ένα εμβληματικό περιοδικό για τη μεταπολεμική ιστορία και κίνηση των ιδεών. Στο άρθρο αυτό εξετάζεται μια άγνωστη όψη, που έρχεται στο φως μέσα από το Αρχείο του Congress for Cultural Freedom (CCF), στη Regenstein Library, Πανεπιστήμιο του Σικάγο: οι σχέσεις του περιοδικού και των συντελεστών του με το CCF

Με αφετηρία τον  "Παστίτσιο" και την παράσταση του "Corpus Christi" στο Χυτήριο το 2012, μια αναδρομή στην ιστορία ανάλογων υποθέσεων – από τα "Αθεϊκά" του Βόλου (1911)  μέχρι τις διαμαρτυρίες για "το βιβλίο του πιθήκου" και το βιβλίο Ιστορίας της ΣΤ Δημοτικού.

«Ο “Παστίτσιος”, το “Χυτήριο” και η Χρυσή Αυγή», στο Χριστόπουλος, Δ. (επιμ.) Ο Θεός δεν έχει ανάγκη εισαγγελέα. Αθήνα: Νεφέλη - Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, Αθήνα 2013, σ. 105-126.

Πώς η "αναμορφωτική αγωγή" της Μακρονήσου, που απευθύνεται ταυτόχρονα στους εξόριστους/κρατούμενους αλλά και στον "έξω κόσμο", ως προπαγάνδα βρίσκεται στο σημείο σύμπτωσης εθνικής και αντικομμουνιστικής προπαγάνδας των χρόνων του Εμφυλίου. Ο ειδικός ρόλος της Μκαρονήσου

στο "Οι Χρόνοι της Ιστορίας για μια Ιστορία της παιδικής ηλικίας και της νεότητας. Πρακτικά Διεθνούς Συμποσίου, Αθήνα 17-19.4.1997", ΙΑΕΝ-ΓΓΝΓ, Αθήνα 1998, σ. 117-137.

Το στρατόπεδο Μακρονήσου  αποτελεί, το 1947-1950, για τον επίσημο λόγο και την κρατική προπαγάνδα, το απόλυτο σύμβολο της ήττας του κομμουνισμού και της "αναμόρφωσης/ανάνηψης" των πρώην κομμουνιστών. Στο πλαίσιο του λόγου αυτού, δύο από τις πιο συχνές παρομοιώσεις που χρησιμοποιούνται για τη Μακρόνησο είναι το "σχολείο" και το "ιατρείο/νοσοκομείο".

στο "Ιστορικό τοπίο και ιστορική μνήμη. Το παράδειγμα της Μακρονήσου", Πρακτικά συνεδρίου, επιμ. Στρατής Μπουρνάζος, Τάσος Σακελλαρόπουλος, Φιλίστωρ, Αθήνα, 2000, σ. 115-145

Συνέντευξη του Στρατή Μπουρνάζου στον Κώστα Αθανασίου, στην εφ. "Η Εποχή" (ένθετο: "Η Εποχή των Βιβλίων")  με αφετηρία το βιβλίο του Στρ. Μπουρνάζου "Η ιστορία μιας ματαίωσης. Το CCF και ο Πολιτισμικός Ψυχρός Πόλεμος στην Ελλάδα, 1950-1967" (εκδ. Αντίποδες).
Συζητήσαμε, μεταξύ άλλων, για:
* Την ιστορία του CCF διεθνώς
* Τη Mη Κομμουνιστική Αριστερά και τη χρήση της από την κυβέρνηση των ΗΠΑ ως αναχώματος στην κομμουνιστική επιρροή
* Τη CIA του 1950 που στελεχώνεται από φιλελεύθερους αποφοίτους πανεπιστημίων της  Ivy League και ένα πρώην διευθυντή του MoMA,  υποστηρίζει την ανεξαρτησία και το αριστερό προφίλ του CCF, ενώ παράλληλα οργανώνει πραξικοπήματα
* Τους λόγους που το CCF δεν άνθησε στην Ελλάδα
* Το σπουδαίο περιοδικό "Εποχές", τη ρηξικέλευθη ατζέντα του και τους λόγους της επιτυχίας του.

O Στρατής Μπουρνάζος μιλάει στον Νίκο Σταματίνη, με αφετηρία το βιβλίο του «Η ιστορία μιας ματαίωσης. Το Congress for Cultural Freedom και ο Πολιτισμικός Ψυχρός Πόλεμος στην Ελλάδα, 1950-1967» (Αντίποδες 2024).
Μεταξύ άλλων, μιλάει για το καχεκτικό αποτύπωμα του CCF στην Ελλάδα και τους λόγους του, τους λόγους που η Μη Κομμουνιστική Αριστερά στη χώρα μας είναι Φιλοκομμουνιστική, τη CIA του 1950.
Και, σε ποιο προσωπικό επίπεδο, πώς (δεν) μπορείς να συνδυάσεις διατριβή και δουλειά, τους λόγους που διάλεξε το θέμα, το πώς η πολιτική του διαδρομή του στάθηκε απαραίτητη στη δουλειά του ως ιστορικού, τα μελλοντικά του πλάνα.