Papers by Mehmed Kardaš
Bosniaca, 2021
Zbog svojih jedinstvenih i rijetkih kolekcija, Specijalne zbirke Nacionalne i univerzitetske bibl... more Zbog svojih jedinstvenih i rijetkih kolekcija, Specijalne zbirke Nacionalne i univerzitetske biblioteke Bosne i Hercegovine (NUBBiH) su nezamjenjiv izvor za mnogostruke istraživačke projekte i naučne radove. Već dugi niz godina NUBBiH ulaže napor da putem svojih projekata naučnoj zajednici pobliže predstavi vrijedne kolekcije Specijalnih zbirki. Da bi se korisnicima osigurao brži i lakši pristup građi, a ujedno i zaštitili originalni dokumenti od njihovog daljeg propadanja, građa koja je obuhvaćena projektima digitalizira se i prezentira kroz Digitalne kolekcije NUBBiH. U ovom radu predstavit ćemo jedan takav projekt, a to je projekt zaštite i prezentacije Arhiva poljičkih isprava iz Zbirke Aleksandra Poljanića te ćemo prikazati dosadašnje rezultate, kao i krajnje ciljeve ovoga projekta. = The Special Collections of the National and University Library of Bosnia and Herzegovina (NULBIH) are an irreplaceable source for multiple research projects and scientific papers. For many years, ...
Kopitarovo četveroevanđelje, pohranjeno u Univerzitetskoj biblioteci u Ljubljani (Cod. 24), jedan... more Kopitarovo četveroevanđelje, pohranjeno u Univerzitetskoj biblioteci u Ljubljani (Cod. 24), jedan je od tridesetak sačuvanih tekstova bosanske crkvenoslavenske pismenosti. Kodeks je nastao u drugoj polovini 14. st. u okrilju Crkve bosanske, ali se ubrzo nakon propasti kraljevstva našao u pravoslavnom manastiru, gdje je prvobitni izgled kodeksa prilagođen liturgijskom obredu srpske pravoslavne crkve. Filološko istraživanje rukopisa, zasnovano na usporednim proučavanjem s drugim predstavnicima bosanske skupine, nametnulo se kao zadatak istraživanja čiji rezultati trebaju ponuditi najvažnija saznanja o kodeksu i procesu uređivanja teksta na svim jezičkim razinama, potom o mjestu ovoga rukopisa u odnosu na crkvenoslavenska kanonska, ali i evanđelja bosanske skupine. Cijeli kodeks, koji je po svim osobinama – kodikološkim, grafetičkim i jezičkim – tipičan predstavnik bosanske skupine, pisao je jedan pisar verzijom zapadnog ćiriličnog pisma, dok pravopisne navike ovoga pisara pokazuju sli...
Bosanskohercegovački slavistički kongres III, 2022
U radu se analiziraju grafijske i jezičke odlike pisara Evanđelja iz Dovolje, bosanskog crkvenosl... more U radu se analiziraju grafijske i jezičke odlike pisara Evanđelja iz Dovolje, bosanskog crkvenoslavenskog rukopisa iz Giljferdingove zbirke (Гильф. 7) koji se čuva u Ruskoj nacionalnoj biblioteci u Sankt-Peterburgu. Budući da se u ispisivanju kodeksa evidentiraju promjene rukopisa takve da ukazuju na smjenjivanje pisara, na paleografskoj razini ispitano je da li je riječ o jednom ili više pisara. Usporedba slovnih oblika pokazala je da je kodeks ispisala jedna ruka, a razlozi promjene rukopisa rezultat su poprilično nemarnog odnosa pisara prema tekstu, čemu daju potvrdu i mnogobrojne greške nastale u procesu ispisivanja rukopisa. Na jezičkom planu bilježe se brojne inovacije čiji je prodor posljedica vrlo ležernog odnosa pisara prema tekstu.
Slovo: časopis Staroslavenskoga instituta u Zagrebu, 2022
Grigorovič-Giljferdingovi odlomci evanđelja (Grig-Giljf) predstavljaju najstariji očuvani fragmen... more Grigorovič-Giljferdingovi odlomci evanđelja (Grig-Giljf) predstavljaju najstariji očuvani fragment rukopisa bosanske crkvenoslavenske pismenosti pisan najvjerojatnije krajem XIII. stoljeća. Istraživanje u ovome radu ima za cilj potpuniji grafijsko-jezički i tekstološki opis Grig-Giljf. U skladu s tim, komentiraju se najvažnije grafijske i jezičke odlike, dok se na tekstovno-leksičkoj razini pokušalo utvrditi posrednike s kojih je Grig-Giljf prepisan, kao i filijacijski odnos prema drugim bosanskim evanđeoskim tekstovima. Na tekstološkome planu provedena je usporedba s kanonskim, bosanskim, srpskim, hrvatskoglagoljskim, bugarskim, makedonskim te ruskim crkvenoslavenskim tekstovima. U radu se donosi transkript teksta Grig-Giljf.
Književni jezik
This paper analyzes the Preslavisms in the text of Kopitar’s Gospel, a Bosnian Church Slavonic ma... more This paper analyzes the Preslavisms in the text of Kopitar’s Gospel, a Bosnian Church Slavonic manuscript from the second half of the 14th century. The sporadic presence of the lexicon from the second redaction of the Slavonic translation of the Gospel (T2) in Kopitar’s manuscript raised the important question of the origin of the younger template used by the scribe of this codex. The comparative analysis showed that, in addition to the main template belonging to the tradition of the first redaction (T1), the scribe also used a control template with an updated Jurjevsko-Mstislav type vocabulary. The control template is close to the textual tradition of the second editorial board, whose testimonies are found in numerous East Slavic and South Slavic manuscripts.
ПРИЛОЗИ ПОСВЕТЕНИ НА АКАД. ЃОРГИ ПОП-АТАНАСОВ ПО ПОВОД 80-ГОДИШНИНАТА ОД РАЃАЊЕТО, 2020
Моравизми, односно западнославенски дијалектизми, представљају архаични лексички слој који је уша... more Моравизми, односно западнославенски дијалектизми, представљају архаични лексички слој који је ушао у црквенославенски језик за вријеме мисије у Моравској и Панонији. Рукописи настали у оквиру Цркве босанске добро чувају традицију из великоморавског периода, о чему свједочи присуство лексема које су у досадашњим истраживањима препознате као моравизми, односно западнославенски дијалектизми. То их повезује с Охридском школом јер су моравизми само дјелимично сачувани у каснијим пријеписима, углавном онима који су настајали дјеловањем Охридске књижевне школе која се у својој основи ослањала на начела Моравске школе.
Književni jezik, 2019
This paper analyzes the Preslavisms in the text of Kopitar’s Gospel, a Bosnian Church Slavonic ma... more This paper analyzes the Preslavisms in the text of Kopitar’s Gospel, a Bosnian Church Slavonic manuscript from the second half of the 14th century. The sporadic presence of the lexicon from the second redaction of the Slavonic translation of the Gospel (T2) in Kopitar’s manuscript raised the important question of the origin of the younger template used by the scribe of this codex. The comparative analysis showed that, in addition to the main template belonging to the tradition of the first redaction (T1), the scribe also used a control template with an updated Jurjevsko-Mstislav type vocabulary. The control template is close to the textual tradition of the second editorial board, whose testimonies are found in numerous East Slavic and South Slavic manuscripts.
Apstrakt: U ovom je radu predstavljen katalog rukopisa bosanske crkvenoslavenske pismenosti. Ukra... more Apstrakt: U ovom je radu predstavljen katalog rukopisa bosanske crkvenoslavenske pismenosti. Ukratko su predstavljeni novi podaci o pojedinim rukopisima bosanskog porijekla. Opis sačuvanih rukopisa donosi osnovne kodikološke podatke o rukopisu, sadržaju rukopisa, pismu, pravopisu, ornamentici, zatim podatke o marginalnim zapisima te opširan popis korištene literature.
Bosanskohercegovački slavistički kongres II, 2019
This paper analyzes cyrillic diplomatic documents from the chancellery of the Bosnian ruler Stjep... more This paper analyzes cyrillic diplomatic documents from the chancellery of the Bosnian ruler Stjepan II Kotromanić considering the paleographic and linguistic aspects. The types of writings handled by the scribes of this chancellery – Priboje, Radjen, Pribisav and Kupusac – are discussed in the context of the minusculization process in the Bosnian ruler’s chancellery of the 14th century, while the linguistic examination deals with the penetration of the West Štokavian characteristics in these texts in the context of the manner of writing.
Radovi Filozofskog fakulteta, 2017
This paper analyses Bosnian beylerbey Mehmed Khosrew Pasha’s buyuruldu sent to knezes and orthodo... more This paper analyses Bosnian beylerbey Mehmed Khosrew Pasha’s buyuruldu sent to knezes and orthodox priests in the nahiye of Mačva of the kadilik of Šabac on June 30th, 1806. This document is part of V. N. Korbalev’s collection (Coll. N°372, N°8) archived in the National Library of Russia in St. Petersburg. The bilingual text of the buyuruldu with the seal of Mehmed Khosrew Pasha was written in the Ottoman language, in the Diwani script, and in the Bosnian language, in an atypical version of the Bosnian Cyrillic graphy. This paper discusses the buyuruldu, contextualizing its production and offering a short analysis of its historical, linguistic and cultural aspects. The role of Mehmed Khosrew Pasha and his activities on the pacification of the First Serbian Uprising are also taken into consideration.
Institut za jezik Univerziteta u Sarajevu, 2016
This paper analyzes the graphic and linguistic characteristics of the Bosnian Gospel No 697 from ... more This paper analyzes the graphic and linguistic characteristics of the Bosnian Gospel No 697 from Saint Petersburg in comparison to Giljferding’s Apostle No 14. Considering the large similarity established in letterforms among these texts, this work explores the possibility that each codex is written by the same scribe. As the Gospel No 697 has recently associated to Bosnian redaction, the paper presents the most important orthographic and linguistic characteristics of this manuscript.
Sarajevski filološki susreti 4, 2018
The work analyzes the borderers’ Cyrillic letters from the Berčić Collection that are stored in t... more The work analyzes the borderers’ Cyrillic letters from the Berčić Collection that are stored in the Archive of the National Library of Russia in Saint Petersburg. Besides the letters that have been recently published by S. O. Vjalova (2014), the work analyzes and transliterates two more unpublished letters: the letter of Ahmet-beg Jusufbegović (ОР РНБ, Берч. 66), captain of the Bihać province, addressed to the governor of Skradin, and the letter of Mahmut-beg Salihpašić (ОР РНБ, Берч. 62), captain and commander of the Ostrvice province, addressed to serdar Paosavljević, commander of the Šibenik province. The work also comments on the most important paleographical, orthographic and linguistic specificities of these letters.
Godišnjak ANUBiH, 2018
The paper discusses new sheets of the Bosnian Gospels, stored in the Serbian Patriarchate Library... more The paper discusses new sheets of the Bosnian Gospels, stored in the Serbian Patriarchate Library in Belgrade under the signatures no. 313. A preserved fragment of the Gospel text consists of six parchments, which contents are parts of The Gospels of Matthew and Mark. Through an analysis, the sheets were identified as a part of the Vrutok Gospel, a Medieval Bosnian manuscript dating from the end of the 14th century, and on this occasion the most important palaeographic and linguistic features of the passages are presented.
Books by Mehmed Kardaš
Slavistički komitet, 2020
Kopitarovo četveroevanđelje, pohranjeno u Narodnoj i univerzitetskoj biblioteci u Ljubljani pod s... more Kopitarovo četveroevanđelje, pohranjeno u Narodnoj i univerzitetskoj biblioteci u Ljubljani pod signaturom Cod. 24, jedan je od tridesetak sačuvanih tekstova bosanske crkvenoslavenske pismenosti. Kodeks je nastao u drugoj polovini 14. stoljeća u okrilju pripadnika Crkve bosanske, ali se ubrzo nakon propasti Bosanskoga kraljevstva našao u pravoslavnom manastiru u kojem je prvobitni izgled kodeksa izmijenjen repariranjem i prilagođavanjem liturgijskom obredu srpske pravoslavne crkve.
Filološka analiza ovoga danas relativno dobro očuvanoga kodeksa nametnula se kao zadatak istraživanja čiji su rezultati trebali ponuditi najvažnija saznanja o kodeksu i procesu uređivanja njegova teksta na svim razinama realizacije, potom o mjestu ovoga rukopisa u odnosu na crkvenoslavenske kanonske, ali i kodekse bosanske skupine.
Institut za jezik Univerziteta u Sarajevu, 2014
Konkordancijski rječnik ćiriličnih natpisa srednjovjekovne Bosne predstavlja popis leksičkog fond... more Konkordancijski rječnik ćiriličnih natpisa srednjovjekovne Bosne predstavlja popis leksičkog fonda epigrafskog žanra bosanske pismenosti. Korpus za ovaj rječnik čini oko 320 natpisa, što je dalo oko 4.450 pojavnica. Rječnikom su obuhvaćeni natpisi od Humačke ploče (XI st.), pa sve do onih rijetkih primjera ove pismenosti iz XVII i XVIII stoljeća. Ovako prezentirana epigrafska građa olakšava rekonstrukciju onih dijelova natpisa koji su danas iz različitih razloga teško čitljivi ili razumljivi.
Filozofski fakultet Sveučilišta u Zagrebu, 2018
Kopitarovo četveroevanđelje, pohranjeno u Univerzitetskoj biblioteci u Ljubljani (Cod. 24), jedan... more Kopitarovo četveroevanđelje, pohranjeno u Univerzitetskoj biblioteci u Ljubljani (Cod. 24), jedan je od tridesetak sačuvanih tekstova bosanske crkvenoslavenske pismenosti. Kodeks je nastao u drugoj polovini 14. st. u okrilju Crkve bosanske, ali se ubrzo nakon propasti kraljevstva našao u pravoslavnom manastiru, gdje je prvobitni izgled kodeksa prilagođen liturgijskom obredu srpske pravoslavne crkve. Filološko istraživanje rukopisa, zasnovano na usporednim proučavanjem s drugim predstavnicima bosanske skupine, nametnulo se kao zadatak istraživanja čiji rezultati trebaju ponuditi najvažnija saznanja o kodeksu i procesu uređivanja teksta na svim jezičkim razinama, potom o mjestu ovoga rukopisa u odnosu na crkvenoslavenska kanonska, ali i evanđelja bosanske skupine. Cijeli kodeks, koji je po svim osobinama – kodikološkim, grafetičkim i jezičkim – tipičan predstavnik bosanske skupine, pisao je jedan pisar verzijom zapadnog ćiriličnog pisma, dok pravopisne navike ovoga pisara pokazuju slijeđenje bosanske ortografske tradicije. Jezik Kopitarova evanđelja obilježava prodor dijalekatskih inovacija iz zapadnoštokavske podloge; pored ikavizma, u tekstu se bilježi i refleks j < *dj te rijetko i refleks grupe va < vь. Pored toga, jezik ovoga pisara karakteriziraju i crte koje svjedoče o stanju štokavskih govora, poput vokalizacije poluglasa u /a/, refleksa u < vь itd. Na morfološkom planu tekst pokazuje izrazitu konzervativnost, što se potvrđuje u čuvanju arhaičnih kategorija poput asigmatskog aorista, ali i starijih gramatičkih nastavaka, iako se sporadično bilježi i prodor inovacija iz strukture štokavskih govora, dok sintaksički nivo također potvrđuje vjerno slijeđenje kanonskog stanja. Tekstološka analiza Kopitarova evanđelja pokazuje da se u podlozi rukopisa nalaze dva temeljna sloja – stariji, koji bosanska evanđelja povezuje sa kanonskim i ujedno svjedoči o starini i jedinstvu bosanske skupine, te mlađi sloj – koji Kopitarov rukopis udaljava od bosanskog stabla i približava ga rukopisima druge redakcije slavenskoga prijevoda Evanđelja. Na temelju provedenog istraživanja, za grafiju i jezik Kopitarova četveroevanđelja utvrđeno je da predstavlja tipičan primjer modela crkvenoslavenskoga jezika koji je u srednjovjekovnoj Bosni njegovan u drugoj polovini 14. i početkom 15. stoljeća.
Forum Bosnae, 2018
The Sophia fragment of the Gospels comes from a mediaeval codex that belonged to the Bosnian Chur... more The Sophia fragment of the Gospels comes from a mediaeval codex that belonged to the Bosnian Church. It is kept in the Bulgarian National Library of Ss. Cyril and Methodius in Sophia, under call sign. НБКМ 23+468, in the Славянски ръкописи or Slavic Manuscripts collection. The surviving fragment comprises 52 pages from what was originally a much larger manuscript. It contains parts of the second half of the Gospel according to Matthew and the beginning of the Gospel according to Mark. The surviving sections of the codex offer no information that might point to the book's earliest owners and the manuscript has no marginal glosses, but repairs to it and liturgical markings added subsequently do suggest it may have been kept for at least a short period of time in an Orthodox monastery. The Sophia Gospels were copied out in the second half of the 14th century in a Cyrillic script whose palaeographic and orthographic features are consistent with contemporary Church Slavonic manuscripts from Bosnia, while linguistic forms found in the fragments suggest they may have come from an area with a diphthongic value for Jat. The lexical choices in the Sophia Gospels are reliable evidence that the exemplar used by the scribe was highly archaic, a finding in line with the current state of knowledge regarding the Bosnian group, which passed on the oldest version of Cyril and Methodius’ translation of the New Testament. This critical edition of the Sophia Gospels, which includes variants from two other Bosnian manuscripts, the Vrutok and the Dovolje Gospels, has confirmed the high degree of closeness between the exemplars of the Sophia and of the Vrutok gospels. This research makes it possible to state that the Bosnian Sophia Gospels offer a typical example of the New Testament text as preserved under the aegis of the Bosnian Church.
Institut za jezik Univerziteta u Sarajevu, 2015
Bosansko-humska pismenost na kamenu jedan je od žanrova srednjovjekovne pismenosti. Počevši od Hu... more Bosansko-humska pismenost na kamenu jedan je od žanrova srednjovjekovne pismenosti. Počevši od Humačke ploče iz 11. stoljeća, ovaj se književnojezički izraz razvija sve do pada Bosne pod osmansku vlast. Korpus lapidarne pismenosti može se podijeliti na dva razdoblja, i to, prvo – koje traje do kraja 13. stoljeća i kojem pripadaju najstariji tekstovi ktitorskoga tipa, i drugo – mlađe, kojem pripadaju epitafi. U ovoj knjizi predstavljeni su natpisi i jednog i drugog perioda. Tu se, nakon uvodnog dijela o dosadašnjim proučavanjima i zadacima istraživanja te općenito o procesu nastajanja i konceptu natpisa, ovaj jezički korpus ispituje s aspekta grafije, fonetike, morfologije, leksike i sintakse. Nakon toga je dat cjelokupan korpus s transkripcijom, transliteracijom i prijevodom na savremeni bosanski jezik uz nekoliko faksimila, potom registar natpisa, indeks imena i na kraju spisak korištene literature.
Book Reviews by Mehmed Kardaš
Forum Bosnae, 2017
Prikaz knjige Erme Ramić-Kunić, Čajničko četveroevanđelje: Bosanski rukopis s početka 15. stoljeć... more Prikaz knjige Erme Ramić-Kunić, Čajničko četveroevanđelje: Bosanski rukopis s početka 15. stoljeća, Sarajevo: Institut za jezik Univerziteta u Sarajevu, 2017.
Uploads
Papers by Mehmed Kardaš
Books by Mehmed Kardaš
Filološka analiza ovoga danas relativno dobro očuvanoga kodeksa nametnula se kao zadatak istraživanja čiji su rezultati trebali ponuditi najvažnija saznanja o kodeksu i procesu uređivanja njegova teksta na svim razinama realizacije, potom o mjestu ovoga rukopisa u odnosu na crkvenoslavenske kanonske, ali i kodekse bosanske skupine.
Book Reviews by Mehmed Kardaš
Filološka analiza ovoga danas relativno dobro očuvanoga kodeksa nametnula se kao zadatak istraživanja čiji su rezultati trebali ponuditi najvažnija saznanja o kodeksu i procesu uređivanja njegova teksta na svim razinama realizacije, potom o mjestu ovoga rukopisa u odnosu na crkvenoslavenske kanonske, ali i kodekse bosanske skupine.