O języku prozy Jędrzeja Kitowicza
Jędrzej Kitowicz (1728–1804) uznawany jest za jednego z najwyb... more O języku prozy Jędrzeja Kitowicza
Jędrzej Kitowicz (1728–1804) uznawany jest za jednego z najwybitniejszych twórców polskiej literatury pamiętnikarskiej. Spuściznę pisarską autora stanowią utwory prozatorskie: Pamiętniki czyli Historia polska – kronika lat 1743-1798 zogniskowana wokół istotnych wydarzeń politycznych (konfederacja barska, upadek państwa) i społecznych – oraz Opis obyczajów za panowania Augusta III, który stał się syntezą obyczajowości czasów saskich. Do jego dorobku należą także listy-gazetki z lat 1771–1776 oraz prywatne listy pisane do generałowej Zarembiny (z lat 1771–1775) oraz do siostry Ludwiki, a także listy o charakterze publicystycznym, które są nadal odnajdywane w archiwaliach. Pisarstwo Kitowicza ze względu na pograniczny charakter, z jednej strony dokumentalny, a z drugiej literacki, lokuje się na przedpolu literatury. Mimo tego nie można jego utworom odmówić wartości artystycznej, o której decyduje w dużej mierze stopień oryginalności, świeżości i niezwykłości języka oraz odejście od reguł retoryki. Właśnie to przełamanie ówczesnych konwencji gatunkowych na płaszczyźnie językowo-stylistycznej stanowi w dużej mierze o wartości prozy pisarza i jej stylistyce, a także o tym, że Kitowicz wyróżnia się na tle całej plejady osiemnastowiecznych twórców pamiętnikarstwa. Celem opracowania stała się charakterystyka właściwości języka i stylu, specyficznych dla Pamiętników czyli Historii polskiej oraz Opisu obyczajów Kitowicza. W monografii podjęto próbę opisu języka osobniczego pisarza pochodzącego z Wielkopolski w kontekście stanu języka ogólnego osiemnastego wieku oraz cech regionalnej polszczyzny wielkopolskiej. Opracowanie materiału pozwoliło na ukazanie różnorodnych zjawisk językowych, przede wszystkim złożonej specyfiki odmianowej obydwu tekstów, którą tworzą: cechy polszczyzny ogólnej XVIII wieku, języka potocznego (mówionego), elementy pochodzące z rozmaitych odmian środowiskowych, które są uzupełniane przez zbiór cech regionalnych i gwarowych. W pracy przyjmuję, że Kitowicz pochodził z Wielkopolski, lecz ze względu na zaangażowanie w sprawy publiczne przebywał w różnych miejscach kraju. Status wielkopolskiej odmiany języka okazał się ważny w kontekście przedstawionych badań z tej racji, że Wielkopolska była dzielnicą, która w XVIII wieku, z powodu braku silnych i prężnych ośrodków kulturotwórczych oraz małej produkcji literackiej, pełniła rolę drugorzędną. Niejednakowe tempo rozwoju języka literackiego w dzielnicach pozostawiło Wielkopolskę z jej językiem na uboczu głównych procesów normalizacyjnych. Cechy gramatyczne języka badanych utworów pisarza zasadniczo nie odbiegają od stanu polszczyzny ogólnej osiemnastego stulecia, jednakże zawierają pewne elementy o nacechowaniu archaicznym, regionalnym. W prozie Kitowicza przeważają regionalne cechy fonetyczne pochodzenia wielkopolskiego, lecz występują w niej również cechy małopolskie i mazowieckie, rzadziej kresowe, które pełnią rozmaite funkcje stylizacyjne. Właściwości niektórych kategorii fleksyjnych są także naznaczone piętnem odmiennego tempa rozwoju wielkopolskiej polszczyzny regionalnej. Istotną cechę fleksji stanowi różnorodność końcówek fleksyjnych oraz ich wariantywność w obrębie określonych kategorii odmiany rzeczowników, zaimków, liczebników, co wiązało się z procesami normalizacyjnymi we fleksji XVIII stulecia. W rozdziałach o słowotwórstwie i słownictwie omówione zostały typy słowotwórcze i kręgi leksykalne właściwe dla prozy Kitowicza, w szczególności te, które wyróżniają się nacechowaniem stylistycznym i decydują o jakości cech stylowych prozy pisarza. W utworach szczególną rolę pełni leksyka, zróżnicowana pod względem chronologicznym, terytorialnym i środowiskowym. Przedstawiony w pracy materiał zawiera również elementy żargonowe, wywodzące się z gwar środowiskowych. Istotną cechą słownictwa jest jego regionalność, na którą wpływa obecność form wielkopolskiego pochodzenia oraz spora liczba zapożyczeń niemieckich. Bogactwo leksyki oddziałuje w dużym stopniu na kształt językowo-stylistyczny dzieł Kitowicza, stanowiąc o jego oryginalności. Jest to zasób współczesny pisarzowi, cechujący się znacznymi walorami komunikatywnymi. Występujące w nim słownictwo archaicznie pełni określone funkcje stylistyczne. Jest to język żywy i potoczny, o wyraźnej ekspresywności, oddziałującej na sugestywność i obrazowość utworów. Wartość stylistyczną leksyki nasila wprowadzanie do tekstu nazewnictwa okazjonalnego, rzadkiego oraz indywidualnego, które nadaje badanej prozie cechy indywidualne, pożądane w przekazie pamiętnikarskim. Istotne jest, że analiza językowa pozwoliła na ujawnienie niektórych specyficznych cech stylowych prozy Kitowicza. Metoda cech stylowych, jako swego rodzaju procedura badawcza, pozwoliła na opisanie stylu od strony jakościowej. W zbiorze cech umieszczone zostały: subiektywność, ekspresywność, antropocentryczność, konkretność, dynamiczność. Subiektywność jest kategorią stylistyczną wyznaczoną przez konwencje gatunkowe prozy pamiętnikarskiej. Przejawia się w nasyceniu tekstu środkami językowo-tekstowymi, będącymi wykładnikami podmiotowości autora, jego poglądów i uprzedzeń. W roli językowych środków subiektywności występują elementy systemu gramatycznego i leksykalnego języka, a także środki wartościujące pozasystemowo, m.in. konotacyjnie. Ekspresywność sprecyzować można jako ujawnianie emocjonalnego stosunku pisarza do określonych elementów rzeczywistości. Jest cechą specyficzną wypowiedzi mówionych, stąd też uznawana jest za istotny wyróżnik języka potocznego. Sądzić można, że jest osobniczą cechą pisarza cechującego się określonym temperamentem i emocjonalnym zaangażowaniem. Na poziomie językowym realizowana jest przez jednostki systemu fleksyjnego, słowotwórczego i leksykalnego (frazeologicznego). Antropocentryczność ujawnia się w utworach pamiętnikarza-historyka z jednej strony w wielości nazw odnoszących się do człowieka, a z drugiej w prezentowaniu punktu widzenia pisarza i jego interpretacji świata. Przejawem antropocentryczności, uznawanej za cechę polszczyzny potocznej, jest częste operowanie nazwami agentywnymi i atrybutywnymi określającymi człowieka. Szczególną uwagę w tym zakresie zwracają sposoby określania i wartościowania kobiet. Z kolei konkretność, jako cecha stylowa, ujawnia się w przedstawianiu rzeczy i faktów ważnych z perspektywy prowadzonej narracji i realizmu opisywanego świata. Proza Kitowicza jest nasycona konkretami, które na płaszczyźnie wypowiedzi znajdują odzwierciedlenie w różnorodnych konstrukcjach językowych i tekstowych. Konkretność manifestuje się na poziomie tekstu w kreowaniu obrazu rzeczywistości odbieranej różnymi zmysłami. W badanych utworach odnotować można duży zasób leksyki konkretnej, której dobór motywowany jest opisywanymi przez pisarza realiami życia codziennego. Słownictwo konkretne, stanowiąc dominujący komponent leksyki potocznej, jest jednocześnie przejawem potoczności języka prozy Kitowicza. Dynamiczność przekazu jest determinowana przez kinestetyczny sposób postrzegania świata przez pisarza, który ujmuje go dość często w kategoriach ruchu i wrażeń zmysłowych. Jest to metoda konstruowania rzeczywistości w tekście, która charakteryzuje się uwydatnianiem ruchu i działań oraz koncentrowaniem uwagi na zmienności zdarzeń. Kinestetyczny sposób oglądu świata odcisnął swoje piętno nie tylko na technice samego opisu, lecz także na językowym tworzywie wypowiedzi, którego jądro stanowią formy czasownikowe. Przedstawiona w pracy analiza języka pozwala na stwierdzenie, że na językową formę utworów nakłada się znamienna dla pisarza ekspresja, wyrażająca się w określonej organizacji materii słownej, która z jednej strony podporządkowana została pisarskim założeniom, a z drugiej wyraża osobowość autora. Wskutek splotu tych okoliczności powstały teksty pisane żywą, dojrzałą i interesującą osiemnastowieczną polszczyzną.
Tematem prezentowanego artykulu jest analiza jednego z profilow jezykowego obrazu Boga, jakim jes... more Tematem prezentowanego artykulu jest analiza jednego z profilow jezykowego obrazu Boga, jakim jest profil Ojca, zawarty w polskich kazaniach katolickich z drugiej polowy XIX w. Prezentowana w kazaniach konceptualizacja Boga jako Ojca jest przede wszystkim związana z biblijną tradycją oraz doktryną religijną, ale uwzglednia tez owczesny kontekst spoleczno-kulturowy. W analizie materialu wykorzystuje sie kategorie semantyki kognitywnej, w szczegolności metode profilowania. Badane teksty kaznodziejskie roznych autorow ujmowane są jako realizacje wzorca gatunkowego kazania. Autorka koncentruje sie na poznawczym wymiarze kazania, ktory przekazuje określoną wiedze o rzeczywistości nadprzyrodzonej i Bogu, a ze wzgledu na skomplikowany charakter tego zagadnienia wykorzystuje sie w nim konceptualizacje, ktore ulatwiają odbiorcom zrozumienie wieloaspektowej natury Boga.
Artykuł przedstawia dociekania na temat relacji między gatunkiem wypowiedzi a płcią, rozumianą zg... more Artykuł przedstawia dociekania na temat relacji między gatunkiem wypowiedzi a płcią, rozumianą zgodnie z ustaleniami lingwistyki płci jako płeć kulturowa. Celem pracy jest określenie zakresu wyrażania się kulturowo-społecznej konstrukcji płci w organizacji tekstów należących do kształtującego się dynamicznie gatunku. Praca prezentuje cechy wariantu gatunkowego listu-gazety redagowanego przez kobietę na początku XVIII wieku na zamówienie kobiety ze środowiska magnackiego. Omawia również genologiczny kontekst kształtowania się gazety pisanej oraz wskazuje na istotne dla kobiecego wariantu gazety wyznaczniki tekstowe występujące na płaszczyźnie strukturalnej, interakcyjnej i poznawczej, determinowane przez płeć kulturową i jej specyficzny styl komunikacji.
Dyskurs religijny 2. polowy XIX w. prowadzony przez polski Kościol katolicki roznil sie w swoich ... more Dyskurs religijny 2. polowy XIX w. prowadzony przez polski Kościol katolicki roznil sie w swoich aspektach poznawczych od dyskursu, jaki rozwinąl sie wiek poźniej po II Soborze Watykanskim. O jego cechach decydowalo wiele czynnikow kontekstowych, związanych miedzy innymi z rozwojem doktryny religijnej. Jednym z istotnych aspektow poznawczych tego dyskursu, przejawiającego sie w tekstach kaznodziejskich, ktore staly sie w niniejszym artykule obiektem badawczym, jest relacja My – Inni sluząca w duzej mierze konstruowaniu wspolnotowej tozsamości. Inny kategoryzowany jest przed wszystkim na podstawie kryterium wyznaniowego, w dalszej kolejności etnicznego. W pracy przedstawia sie wyodrebniane w kazaniach kategorie Innych wraz z przyporządkowanym do nich sposobem ich postrzegania z punktu widzenia wspolnoty katolickiej. W dalszej cześci omowiona zostala relacja miedzy katolikami a protestantami na podstawie jezykowo-tekstowych sposobow jej ksztaltowania. Mechanizmy wartościowania uświada...
Celem artykułu jest przedstawienie komunikacyjno-kulturowego fenomenu nowych form kaznodziejskich... more Celem artykułu jest przedstawienie komunikacyjno-kulturowego fenomenu nowych form kaznodziejskich: kazań tryptykowych (mikrokazań) i memów z kazaniami, a także sposobów ich funkcjonowania w perspektywie genologii lingwistycznej. Charakterystyka form gatunkowych, które są przekształceniami pewnych wzorców gatunkowych, osadzona jest we współczesnym kontekście kulturowym. Za istotne czynniki kontekstowe kształtowania form gatunkowych, zwanych burzykami, uznaję: współczesne przekształcenia komunikacyjno-kulturowe determinowane przez najnowsze technologie komunikacyjne, a także założenia realizowanego przez Kościół programu nowej ewangelizacji połączone z postawą otwartego katolicyzmu prezentowaną przez ich autora ks. Eugeniusza Burzyka. Artykuł omawia przydatność modelu krótkich kazań tryptykowych oraz adaptację konwencji memów internetowych w kontekście nowej ewangelizacji. Badane teksty kaznodziejskie są prezentowane jako okazy zrywające z kanonicznym wzorcem gatunkowym, przekraczając...
O języku prozy Jędrzeja Kitowicza
Jędrzej Kitowicz (1728–1804) uznawany jest za jednego z najwyb... more O języku prozy Jędrzeja Kitowicza
Jędrzej Kitowicz (1728–1804) uznawany jest za jednego z najwybitniejszych twórców polskiej literatury pamiętnikarskiej. Spuściznę pisarską autora stanowią utwory prozatorskie: Pamiętniki czyli Historia polska – kronika lat 1743-1798 zogniskowana wokół istotnych wydarzeń politycznych (konfederacja barska, upadek państwa) i społecznych – oraz Opis obyczajów za panowania Augusta III, który stał się syntezą obyczajowości czasów saskich. Do jego dorobku należą także listy-gazetki z lat 1771–1776 oraz prywatne listy pisane do generałowej Zarembiny (z lat 1771–1775) oraz do siostry Ludwiki, a także listy o charakterze publicystycznym, które są nadal odnajdywane w archiwaliach. Pisarstwo Kitowicza ze względu na pograniczny charakter, z jednej strony dokumentalny, a z drugiej literacki, lokuje się na przedpolu literatury. Mimo tego nie można jego utworom odmówić wartości artystycznej, o której decyduje w dużej mierze stopień oryginalności, świeżości i niezwykłości języka oraz odejście od reguł retoryki. Właśnie to przełamanie ówczesnych konwencji gatunkowych na płaszczyźnie językowo-stylistycznej stanowi w dużej mierze o wartości prozy pisarza i jej stylistyce, a także o tym, że Kitowicz wyróżnia się na tle całej plejady osiemnastowiecznych twórców pamiętnikarstwa. Celem opracowania stała się charakterystyka właściwości języka i stylu, specyficznych dla Pamiętników czyli Historii polskiej oraz Opisu obyczajów Kitowicza. W monografii podjęto próbę opisu języka osobniczego pisarza pochodzącego z Wielkopolski w kontekście stanu języka ogólnego osiemnastego wieku oraz cech regionalnej polszczyzny wielkopolskiej. Opracowanie materiału pozwoliło na ukazanie różnorodnych zjawisk językowych, przede wszystkim złożonej specyfiki odmianowej obydwu tekstów, którą tworzą: cechy polszczyzny ogólnej XVIII wieku, języka potocznego (mówionego), elementy pochodzące z rozmaitych odmian środowiskowych, które są uzupełniane przez zbiór cech regionalnych i gwarowych. W pracy przyjmuję, że Kitowicz pochodził z Wielkopolski, lecz ze względu na zaangażowanie w sprawy publiczne przebywał w różnych miejscach kraju. Status wielkopolskiej odmiany języka okazał się ważny w kontekście przedstawionych badań z tej racji, że Wielkopolska była dzielnicą, która w XVIII wieku, z powodu braku silnych i prężnych ośrodków kulturotwórczych oraz małej produkcji literackiej, pełniła rolę drugorzędną. Niejednakowe tempo rozwoju języka literackiego w dzielnicach pozostawiło Wielkopolskę z jej językiem na uboczu głównych procesów normalizacyjnych. Cechy gramatyczne języka badanych utworów pisarza zasadniczo nie odbiegają od stanu polszczyzny ogólnej osiemnastego stulecia, jednakże zawierają pewne elementy o nacechowaniu archaicznym, regionalnym. W prozie Kitowicza przeważają regionalne cechy fonetyczne pochodzenia wielkopolskiego, lecz występują w niej również cechy małopolskie i mazowieckie, rzadziej kresowe, które pełnią rozmaite funkcje stylizacyjne. Właściwości niektórych kategorii fleksyjnych są także naznaczone piętnem odmiennego tempa rozwoju wielkopolskiej polszczyzny regionalnej. Istotną cechę fleksji stanowi różnorodność końcówek fleksyjnych oraz ich wariantywność w obrębie określonych kategorii odmiany rzeczowników, zaimków, liczebników, co wiązało się z procesami normalizacyjnymi we fleksji XVIII stulecia. W rozdziałach o słowotwórstwie i słownictwie omówione zostały typy słowotwórcze i kręgi leksykalne właściwe dla prozy Kitowicza, w szczególności te, które wyróżniają się nacechowaniem stylistycznym i decydują o jakości cech stylowych prozy pisarza. W utworach szczególną rolę pełni leksyka, zróżnicowana pod względem chronologicznym, terytorialnym i środowiskowym. Przedstawiony w pracy materiał zawiera również elementy żargonowe, wywodzące się z gwar środowiskowych. Istotną cechą słownictwa jest jego regionalność, na którą wpływa obecność form wielkopolskiego pochodzenia oraz spora liczba zapożyczeń niemieckich. Bogactwo leksyki oddziałuje w dużym stopniu na kształt językowo-stylistyczny dzieł Kitowicza, stanowiąc o jego oryginalności. Jest to zasób współczesny pisarzowi, cechujący się znacznymi walorami komunikatywnymi. Występujące w nim słownictwo archaicznie pełni określone funkcje stylistyczne. Jest to język żywy i potoczny, o wyraźnej ekspresywności, oddziałującej na sugestywność i obrazowość utworów. Wartość stylistyczną leksyki nasila wprowadzanie do tekstu nazewnictwa okazjonalnego, rzadkiego oraz indywidualnego, które nadaje badanej prozie cechy indywidualne, pożądane w przekazie pamiętnikarskim. Istotne jest, że analiza językowa pozwoliła na ujawnienie niektórych specyficznych cech stylowych prozy Kitowicza. Metoda cech stylowych, jako swego rodzaju procedura badawcza, pozwoliła na opisanie stylu od strony jakościowej. W zbiorze cech umieszczone zostały: subiektywność, ekspresywność, antropocentryczność, konkretność, dynamiczność. Subiektywność jest kategorią stylistyczną wyznaczoną przez konwencje gatunkowe prozy pamiętnikarskiej. Przejawia się w nasyceniu tekstu środkami językowo-tekstowymi, będącymi wykładnikami podmiotowości autora, jego poglądów i uprzedzeń. W roli językowych środków subiektywności występują elementy systemu gramatycznego i leksykalnego języka, a także środki wartościujące pozasystemowo, m.in. konotacyjnie. Ekspresywność sprecyzować można jako ujawnianie emocjonalnego stosunku pisarza do określonych elementów rzeczywistości. Jest cechą specyficzną wypowiedzi mówionych, stąd też uznawana jest za istotny wyróżnik języka potocznego. Sądzić można, że jest osobniczą cechą pisarza cechującego się określonym temperamentem i emocjonalnym zaangażowaniem. Na poziomie językowym realizowana jest przez jednostki systemu fleksyjnego, słowotwórczego i leksykalnego (frazeologicznego). Antropocentryczność ujawnia się w utworach pamiętnikarza-historyka z jednej strony w wielości nazw odnoszących się do człowieka, a z drugiej w prezentowaniu punktu widzenia pisarza i jego interpretacji świata. Przejawem antropocentryczności, uznawanej za cechę polszczyzny potocznej, jest częste operowanie nazwami agentywnymi i atrybutywnymi określającymi człowieka. Szczególną uwagę w tym zakresie zwracają sposoby określania i wartościowania kobiet. Z kolei konkretność, jako cecha stylowa, ujawnia się w przedstawianiu rzeczy i faktów ważnych z perspektywy prowadzonej narracji i realizmu opisywanego świata. Proza Kitowicza jest nasycona konkretami, które na płaszczyźnie wypowiedzi znajdują odzwierciedlenie w różnorodnych konstrukcjach językowych i tekstowych. Konkretność manifestuje się na poziomie tekstu w kreowaniu obrazu rzeczywistości odbieranej różnymi zmysłami. W badanych utworach odnotować można duży zasób leksyki konkretnej, której dobór motywowany jest opisywanymi przez pisarza realiami życia codziennego. Słownictwo konkretne, stanowiąc dominujący komponent leksyki potocznej, jest jednocześnie przejawem potoczności języka prozy Kitowicza. Dynamiczność przekazu jest determinowana przez kinestetyczny sposób postrzegania świata przez pisarza, który ujmuje go dość często w kategoriach ruchu i wrażeń zmysłowych. Jest to metoda konstruowania rzeczywistości w tekście, która charakteryzuje się uwydatnianiem ruchu i działań oraz koncentrowaniem uwagi na zmienności zdarzeń. Kinestetyczny sposób oglądu świata odcisnął swoje piętno nie tylko na technice samego opisu, lecz także na językowym tworzywie wypowiedzi, którego jądro stanowią formy czasownikowe. Przedstawiona w pracy analiza języka pozwala na stwierdzenie, że na językową formę utworów nakłada się znamienna dla pisarza ekspresja, wyrażająca się w określonej organizacji materii słownej, która z jednej strony podporządkowana została pisarskim założeniom, a z drugiej wyraża osobowość autora. Wskutek splotu tych okoliczności powstały teksty pisane żywą, dojrzałą i interesującą osiemnastowieczną polszczyzną.
Tematem prezentowanego artykulu jest analiza jednego z profilow jezykowego obrazu Boga, jakim jes... more Tematem prezentowanego artykulu jest analiza jednego z profilow jezykowego obrazu Boga, jakim jest profil Ojca, zawarty w polskich kazaniach katolickich z drugiej polowy XIX w. Prezentowana w kazaniach konceptualizacja Boga jako Ojca jest przede wszystkim związana z biblijną tradycją oraz doktryną religijną, ale uwzglednia tez owczesny kontekst spoleczno-kulturowy. W analizie materialu wykorzystuje sie kategorie semantyki kognitywnej, w szczegolności metode profilowania. Badane teksty kaznodziejskie roznych autorow ujmowane są jako realizacje wzorca gatunkowego kazania. Autorka koncentruje sie na poznawczym wymiarze kazania, ktory przekazuje określoną wiedze o rzeczywistości nadprzyrodzonej i Bogu, a ze wzgledu na skomplikowany charakter tego zagadnienia wykorzystuje sie w nim konceptualizacje, ktore ulatwiają odbiorcom zrozumienie wieloaspektowej natury Boga.
Artykuł przedstawia dociekania na temat relacji między gatunkiem wypowiedzi a płcią, rozumianą zg... more Artykuł przedstawia dociekania na temat relacji między gatunkiem wypowiedzi a płcią, rozumianą zgodnie z ustaleniami lingwistyki płci jako płeć kulturowa. Celem pracy jest określenie zakresu wyrażania się kulturowo-społecznej konstrukcji płci w organizacji tekstów należących do kształtującego się dynamicznie gatunku. Praca prezentuje cechy wariantu gatunkowego listu-gazety redagowanego przez kobietę na początku XVIII wieku na zamówienie kobiety ze środowiska magnackiego. Omawia również genologiczny kontekst kształtowania się gazety pisanej oraz wskazuje na istotne dla kobiecego wariantu gazety wyznaczniki tekstowe występujące na płaszczyźnie strukturalnej, interakcyjnej i poznawczej, determinowane przez płeć kulturową i jej specyficzny styl komunikacji.
Dyskurs religijny 2. polowy XIX w. prowadzony przez polski Kościol katolicki roznil sie w swoich ... more Dyskurs religijny 2. polowy XIX w. prowadzony przez polski Kościol katolicki roznil sie w swoich aspektach poznawczych od dyskursu, jaki rozwinąl sie wiek poźniej po II Soborze Watykanskim. O jego cechach decydowalo wiele czynnikow kontekstowych, związanych miedzy innymi z rozwojem doktryny religijnej. Jednym z istotnych aspektow poznawczych tego dyskursu, przejawiającego sie w tekstach kaznodziejskich, ktore staly sie w niniejszym artykule obiektem badawczym, jest relacja My – Inni sluząca w duzej mierze konstruowaniu wspolnotowej tozsamości. Inny kategoryzowany jest przed wszystkim na podstawie kryterium wyznaniowego, w dalszej kolejności etnicznego. W pracy przedstawia sie wyodrebniane w kazaniach kategorie Innych wraz z przyporządkowanym do nich sposobem ich postrzegania z punktu widzenia wspolnoty katolickiej. W dalszej cześci omowiona zostala relacja miedzy katolikami a protestantami na podstawie jezykowo-tekstowych sposobow jej ksztaltowania. Mechanizmy wartościowania uświada...
Celem artykułu jest przedstawienie komunikacyjno-kulturowego fenomenu nowych form kaznodziejskich... more Celem artykułu jest przedstawienie komunikacyjno-kulturowego fenomenu nowych form kaznodziejskich: kazań tryptykowych (mikrokazań) i memów z kazaniami, a także sposobów ich funkcjonowania w perspektywie genologii lingwistycznej. Charakterystyka form gatunkowych, które są przekształceniami pewnych wzorców gatunkowych, osadzona jest we współczesnym kontekście kulturowym. Za istotne czynniki kontekstowe kształtowania form gatunkowych, zwanych burzykami, uznaję: współczesne przekształcenia komunikacyjno-kulturowe determinowane przez najnowsze technologie komunikacyjne, a także założenia realizowanego przez Kościół programu nowej ewangelizacji połączone z postawą otwartego katolicyzmu prezentowaną przez ich autora ks. Eugeniusza Burzyka. Artykuł omawia przydatność modelu krótkich kazań tryptykowych oraz adaptację konwencji memów internetowych w kontekście nowej ewangelizacji. Badane teksty kaznodziejskie są prezentowane jako okazy zrywające z kanonicznym wzorcem gatunkowym, przekraczając...
Uploads
Papers by Renata Bizior
Jędrzej Kitowicz (1728–1804) uznawany jest za jednego z najwybitniejszych twórców polskiej literatury pamiętnikarskiej. Spuściznę pisarską autora stanowią utwory prozatorskie: Pamiętniki czyli Historia polska – kronika lat 1743-1798 zogniskowana wokół istotnych wydarzeń politycznych (konfederacja barska, upadek państwa) i społecznych – oraz Opis obyczajów za panowania Augusta III, który stał się syntezą obyczajowości czasów saskich. Do jego dorobku należą także listy-gazetki z lat 1771–1776 oraz prywatne listy pisane do generałowej Zarembiny (z lat 1771–1775) oraz do siostry Ludwiki, a także listy o charakterze publicystycznym, które są nadal odnajdywane w archiwaliach.
Pisarstwo Kitowicza ze względu na pograniczny charakter, z jednej strony dokumentalny, a z drugiej literacki, lokuje się na przedpolu literatury. Mimo tego nie można jego utworom odmówić wartości artystycznej, o której decyduje w dużej mierze stopień oryginalności, świeżości i niezwykłości języka oraz odejście od reguł retoryki. Właśnie to przełamanie ówczesnych konwencji gatunkowych na płaszczyźnie językowo-stylistycznej stanowi w dużej mierze o wartości prozy pisarza i jej stylistyce, a także o tym, że Kitowicz wyróżnia się na tle całej plejady osiemnastowiecznych twórców pamiętnikarstwa.
Celem opracowania stała się charakterystyka właściwości języka i stylu, specyficznych dla Pamiętników czyli Historii polskiej oraz Opisu obyczajów Kitowicza. W monografii podjęto próbę opisu języka osobniczego pisarza pochodzącego z Wielkopolski w kontekście stanu języka ogólnego osiemnastego wieku oraz cech regionalnej polszczyzny wielkopolskiej. Opracowanie materiału pozwoliło na ukazanie różnorodnych zjawisk językowych, przede wszystkim złożonej specyfiki odmianowej obydwu tekstów, którą tworzą: cechy polszczyzny ogólnej XVIII wieku, języka potocznego (mówionego), elementy pochodzące z rozmaitych odmian środowiskowych, które są uzupełniane przez zbiór cech regionalnych i gwarowych.
W pracy przyjmuję, że Kitowicz pochodził z Wielkopolski, lecz ze względu na zaangażowanie w sprawy publiczne przebywał w różnych miejscach kraju. Status wielkopolskiej odmiany języka okazał się ważny w kontekście przedstawionych badań z tej racji, że Wielkopolska była dzielnicą, która w XVIII wieku, z powodu braku silnych i prężnych ośrodków kulturotwórczych oraz małej produkcji literackiej, pełniła rolę drugorzędną. Niejednakowe tempo rozwoju języka literackiego w dzielnicach pozostawiło Wielkopolskę z jej językiem na uboczu głównych procesów normalizacyjnych.
Cechy gramatyczne języka badanych utworów pisarza zasadniczo nie odbiegają od stanu polszczyzny ogólnej osiemnastego stulecia, jednakże zawierają pewne elementy o nacechowaniu archaicznym, regionalnym. W prozie Kitowicza przeważają regionalne cechy fonetyczne pochodzenia wielkopolskiego, lecz występują w niej również cechy małopolskie i mazowieckie, rzadziej kresowe, które pełnią rozmaite funkcje stylizacyjne. Właściwości niektórych kategorii fleksyjnych są także naznaczone piętnem odmiennego tempa rozwoju wielkopolskiej polszczyzny regionalnej. Istotną cechę fleksji stanowi różnorodność końcówek fleksyjnych oraz ich wariantywność w obrębie określonych kategorii odmiany rzeczowników, zaimków, liczebników, co wiązało się z procesami normalizacyjnymi we fleksji XVIII stulecia.
W rozdziałach o słowotwórstwie i słownictwie omówione zostały typy słowotwórcze i kręgi leksykalne właściwe dla prozy Kitowicza, w szczególności te, które wyróżniają się nacechowaniem stylistycznym i decydują o jakości cech stylowych prozy pisarza. W utworach szczególną rolę pełni leksyka, zróżnicowana pod względem chronologicznym, terytorialnym i środowiskowym. Przedstawiony w pracy materiał zawiera również elementy żargonowe, wywodzące się z gwar środowiskowych. Istotną cechą słownictwa jest jego regionalność, na którą wpływa obecność form wielkopolskiego pochodzenia oraz spora liczba zapożyczeń niemieckich. Bogactwo leksyki oddziałuje w dużym stopniu na kształt językowo-stylistyczny dzieł Kitowicza, stanowiąc o jego oryginalności. Jest to zasób współczesny pisarzowi, cechujący się znacznymi walorami komunikatywnymi. Występujące w nim słownictwo archaicznie pełni określone funkcje stylistyczne. Jest to język żywy i potoczny, o wyraźnej ekspresywności, oddziałującej na sugestywność i obrazowość utworów. Wartość stylistyczną leksyki nasila wprowadzanie do tekstu nazewnictwa okazjonalnego, rzadkiego oraz indywidualnego, które nadaje badanej prozie cechy indywidualne, pożądane w przekazie pamiętnikarskim.
Istotne jest, że analiza językowa pozwoliła na ujawnienie niektórych specyficznych cech stylowych prozy Kitowicza. Metoda cech stylowych, jako swego rodzaju procedura badawcza, pozwoliła na opisanie stylu od strony jakościowej. W zbiorze cech umieszczone zostały: subiektywność, ekspresywność, antropocentryczność, konkretność, dynamiczność.
Subiektywność jest kategorią stylistyczną wyznaczoną przez konwencje gatunkowe prozy pamiętnikarskiej. Przejawia się w nasyceniu tekstu środkami językowo-tekstowymi, będącymi wykładnikami podmiotowości autora, jego poglądów i uprzedzeń. W roli językowych środków subiektywności występują elementy systemu gramatycznego i leksykalnego języka, a także środki wartościujące pozasystemowo, m.in. konotacyjnie.
Ekspresywność sprecyzować można jako ujawnianie emocjonalnego stosunku pisarza do określonych elementów rzeczywistości. Jest cechą specyficzną wypowiedzi mówionych, stąd też uznawana jest za istotny wyróżnik języka potocznego. Sądzić można, że jest osobniczą cechą pisarza cechującego się określonym temperamentem i emocjonalnym zaangażowaniem. Na poziomie językowym realizowana jest przez jednostki systemu fleksyjnego, słowotwórczego i leksykalnego (frazeologicznego).
Antropocentryczność ujawnia się w utworach pamiętnikarza-historyka z jednej strony w wielości nazw odnoszących się do człowieka, a z drugiej w prezentowaniu punktu widzenia pisarza i jego interpretacji świata. Przejawem antropocentryczności, uznawanej za cechę polszczyzny potocznej, jest częste operowanie nazwami agentywnymi i atrybutywnymi określającymi człowieka. Szczególną uwagę w tym zakresie zwracają sposoby określania i wartościowania kobiet.
Z kolei konkretność, jako cecha stylowa, ujawnia się w przedstawianiu rzeczy i faktów ważnych z perspektywy prowadzonej narracji i realizmu opisywanego świata. Proza Kitowicza jest nasycona konkretami, które na płaszczyźnie wypowiedzi znajdują odzwierciedlenie w różnorodnych konstrukcjach językowych i tekstowych. Konkretność manifestuje się na poziomie tekstu w kreowaniu obrazu rzeczywistości odbieranej różnymi zmysłami. W badanych utworach odnotować można duży zasób leksyki konkretnej, której dobór motywowany jest opisywanymi przez pisarza realiami życia codziennego. Słownictwo konkretne, stanowiąc dominujący komponent leksyki potocznej, jest jednocześnie przejawem potoczności języka prozy Kitowicza.
Dynamiczność przekazu jest determinowana przez kinestetyczny sposób postrzegania świata przez pisarza, który ujmuje go dość często w kategoriach ruchu i wrażeń zmysłowych. Jest to metoda konstruowania rzeczywistości w tekście, która charakteryzuje się uwydatnianiem ruchu i działań oraz koncentrowaniem uwagi na zmienności zdarzeń. Kinestetyczny sposób oglądu świata odcisnął swoje piętno nie tylko na technice samego opisu, lecz także na językowym tworzywie wypowiedzi, którego jądro stanowią formy czasownikowe.
Przedstawiona w pracy analiza języka pozwala na stwierdzenie, że na językową formę utworów nakłada się znamienna dla pisarza ekspresja, wyrażająca się w określonej organizacji materii słownej, która z jednej strony podporządkowana została pisarskim założeniom, a z drugiej wyraża osobowość autora. Wskutek splotu tych okoliczności powstały teksty pisane żywą, dojrzałą i interesującą osiemnastowieczną polszczyzną.
Jędrzej Kitowicz (1728–1804) uznawany jest za jednego z najwybitniejszych twórców polskiej literatury pamiętnikarskiej. Spuściznę pisarską autora stanowią utwory prozatorskie: Pamiętniki czyli Historia polska – kronika lat 1743-1798 zogniskowana wokół istotnych wydarzeń politycznych (konfederacja barska, upadek państwa) i społecznych – oraz Opis obyczajów za panowania Augusta III, który stał się syntezą obyczajowości czasów saskich. Do jego dorobku należą także listy-gazetki z lat 1771–1776 oraz prywatne listy pisane do generałowej Zarembiny (z lat 1771–1775) oraz do siostry Ludwiki, a także listy o charakterze publicystycznym, które są nadal odnajdywane w archiwaliach.
Pisarstwo Kitowicza ze względu na pograniczny charakter, z jednej strony dokumentalny, a z drugiej literacki, lokuje się na przedpolu literatury. Mimo tego nie można jego utworom odmówić wartości artystycznej, o której decyduje w dużej mierze stopień oryginalności, świeżości i niezwykłości języka oraz odejście od reguł retoryki. Właśnie to przełamanie ówczesnych konwencji gatunkowych na płaszczyźnie językowo-stylistycznej stanowi w dużej mierze o wartości prozy pisarza i jej stylistyce, a także o tym, że Kitowicz wyróżnia się na tle całej plejady osiemnastowiecznych twórców pamiętnikarstwa.
Celem opracowania stała się charakterystyka właściwości języka i stylu, specyficznych dla Pamiętników czyli Historii polskiej oraz Opisu obyczajów Kitowicza. W monografii podjęto próbę opisu języka osobniczego pisarza pochodzącego z Wielkopolski w kontekście stanu języka ogólnego osiemnastego wieku oraz cech regionalnej polszczyzny wielkopolskiej. Opracowanie materiału pozwoliło na ukazanie różnorodnych zjawisk językowych, przede wszystkim złożonej specyfiki odmianowej obydwu tekstów, którą tworzą: cechy polszczyzny ogólnej XVIII wieku, języka potocznego (mówionego), elementy pochodzące z rozmaitych odmian środowiskowych, które są uzupełniane przez zbiór cech regionalnych i gwarowych.
W pracy przyjmuję, że Kitowicz pochodził z Wielkopolski, lecz ze względu na zaangażowanie w sprawy publiczne przebywał w różnych miejscach kraju. Status wielkopolskiej odmiany języka okazał się ważny w kontekście przedstawionych badań z tej racji, że Wielkopolska była dzielnicą, która w XVIII wieku, z powodu braku silnych i prężnych ośrodków kulturotwórczych oraz małej produkcji literackiej, pełniła rolę drugorzędną. Niejednakowe tempo rozwoju języka literackiego w dzielnicach pozostawiło Wielkopolskę z jej językiem na uboczu głównych procesów normalizacyjnych.
Cechy gramatyczne języka badanych utworów pisarza zasadniczo nie odbiegają od stanu polszczyzny ogólnej osiemnastego stulecia, jednakże zawierają pewne elementy o nacechowaniu archaicznym, regionalnym. W prozie Kitowicza przeważają regionalne cechy fonetyczne pochodzenia wielkopolskiego, lecz występują w niej również cechy małopolskie i mazowieckie, rzadziej kresowe, które pełnią rozmaite funkcje stylizacyjne. Właściwości niektórych kategorii fleksyjnych są także naznaczone piętnem odmiennego tempa rozwoju wielkopolskiej polszczyzny regionalnej. Istotną cechę fleksji stanowi różnorodność końcówek fleksyjnych oraz ich wariantywność w obrębie określonych kategorii odmiany rzeczowników, zaimków, liczebników, co wiązało się z procesami normalizacyjnymi we fleksji XVIII stulecia.
W rozdziałach o słowotwórstwie i słownictwie omówione zostały typy słowotwórcze i kręgi leksykalne właściwe dla prozy Kitowicza, w szczególności te, które wyróżniają się nacechowaniem stylistycznym i decydują o jakości cech stylowych prozy pisarza. W utworach szczególną rolę pełni leksyka, zróżnicowana pod względem chronologicznym, terytorialnym i środowiskowym. Przedstawiony w pracy materiał zawiera również elementy żargonowe, wywodzące się z gwar środowiskowych. Istotną cechą słownictwa jest jego regionalność, na którą wpływa obecność form wielkopolskiego pochodzenia oraz spora liczba zapożyczeń niemieckich. Bogactwo leksyki oddziałuje w dużym stopniu na kształt językowo-stylistyczny dzieł Kitowicza, stanowiąc o jego oryginalności. Jest to zasób współczesny pisarzowi, cechujący się znacznymi walorami komunikatywnymi. Występujące w nim słownictwo archaicznie pełni określone funkcje stylistyczne. Jest to język żywy i potoczny, o wyraźnej ekspresywności, oddziałującej na sugestywność i obrazowość utworów. Wartość stylistyczną leksyki nasila wprowadzanie do tekstu nazewnictwa okazjonalnego, rzadkiego oraz indywidualnego, które nadaje badanej prozie cechy indywidualne, pożądane w przekazie pamiętnikarskim.
Istotne jest, że analiza językowa pozwoliła na ujawnienie niektórych specyficznych cech stylowych prozy Kitowicza. Metoda cech stylowych, jako swego rodzaju procedura badawcza, pozwoliła na opisanie stylu od strony jakościowej. W zbiorze cech umieszczone zostały: subiektywność, ekspresywność, antropocentryczność, konkretność, dynamiczność.
Subiektywność jest kategorią stylistyczną wyznaczoną przez konwencje gatunkowe prozy pamiętnikarskiej. Przejawia się w nasyceniu tekstu środkami językowo-tekstowymi, będącymi wykładnikami podmiotowości autora, jego poglądów i uprzedzeń. W roli językowych środków subiektywności występują elementy systemu gramatycznego i leksykalnego języka, a także środki wartościujące pozasystemowo, m.in. konotacyjnie.
Ekspresywność sprecyzować można jako ujawnianie emocjonalnego stosunku pisarza do określonych elementów rzeczywistości. Jest cechą specyficzną wypowiedzi mówionych, stąd też uznawana jest za istotny wyróżnik języka potocznego. Sądzić można, że jest osobniczą cechą pisarza cechującego się określonym temperamentem i emocjonalnym zaangażowaniem. Na poziomie językowym realizowana jest przez jednostki systemu fleksyjnego, słowotwórczego i leksykalnego (frazeologicznego).
Antropocentryczność ujawnia się w utworach pamiętnikarza-historyka z jednej strony w wielości nazw odnoszących się do człowieka, a z drugiej w prezentowaniu punktu widzenia pisarza i jego interpretacji świata. Przejawem antropocentryczności, uznawanej za cechę polszczyzny potocznej, jest częste operowanie nazwami agentywnymi i atrybutywnymi określającymi człowieka. Szczególną uwagę w tym zakresie zwracają sposoby określania i wartościowania kobiet.
Z kolei konkretność, jako cecha stylowa, ujawnia się w przedstawianiu rzeczy i faktów ważnych z perspektywy prowadzonej narracji i realizmu opisywanego świata. Proza Kitowicza jest nasycona konkretami, które na płaszczyźnie wypowiedzi znajdują odzwierciedlenie w różnorodnych konstrukcjach językowych i tekstowych. Konkretność manifestuje się na poziomie tekstu w kreowaniu obrazu rzeczywistości odbieranej różnymi zmysłami. W badanych utworach odnotować można duży zasób leksyki konkretnej, której dobór motywowany jest opisywanymi przez pisarza realiami życia codziennego. Słownictwo konkretne, stanowiąc dominujący komponent leksyki potocznej, jest jednocześnie przejawem potoczności języka prozy Kitowicza.
Dynamiczność przekazu jest determinowana przez kinestetyczny sposób postrzegania świata przez pisarza, który ujmuje go dość często w kategoriach ruchu i wrażeń zmysłowych. Jest to metoda konstruowania rzeczywistości w tekście, która charakteryzuje się uwydatnianiem ruchu i działań oraz koncentrowaniem uwagi na zmienności zdarzeń. Kinestetyczny sposób oglądu świata odcisnął swoje piętno nie tylko na technice samego opisu, lecz także na językowym tworzywie wypowiedzi, którego jądro stanowią formy czasownikowe.
Przedstawiona w pracy analiza języka pozwala na stwierdzenie, że na językową formę utworów nakłada się znamienna dla pisarza ekspresja, wyrażająca się w określonej organizacji materii słownej, która z jednej strony podporządkowana została pisarskim założeniom, a z drugiej wyraża osobowość autora. Wskutek splotu tych okoliczności powstały teksty pisane żywą, dojrzałą i interesującą osiemnastowieczną polszczyzną.