PREDGOVOR
Crvena ideja Crne Gore nije zvaničan termin iz perioda komunističke vlasti, već se ovo... more PREDGOVOR Crvena ideja Crne Gore nije zvaničan termin iz perioda komunističke vlasti, već se ovom sintagmom simbolički ukazuje na ideološki karakter jednog političkog sistema, koji je upravljao Crnom Gorom više od četrdeset godina. Totalitarni sistem, uspostavljen nakon Drugog svjetskog rata, stvorio je sopstveni vrijednosni sistem, koji je bio u funkciji legitimizacije i afirmisanja njihovog koncepta vlasti i ciljeva koji se tim vladanjem žele postići. Kao svaka totalitarna vlast, i ova je željela da stvori "novo" društvo i "nove" ljude, a to se ne može učiniti bez novih vjerovanja i postojanog institucionalnog ubjeđivanja. Sva nova vjerovanja socijalističkih vlasti u Crnoj Gori, njihove političke ideje, simboli i rituali, obuhvaćeni su sintagmom Crvena ideja. Crvena ideja Crne Gore može se smatrati kao simbolički naziv za ideologiju Komunističke partije u Crnoj Gori poslije 1945. godine, kada ona postaje stožer nove vlasti. U ovoj knjizi ukazuje se na okolnosti u kojima su se pojavile i oblikovale političke ideje Komunističke partije, analiziraju se vrijednosni sadržaji tih ideja i objašnjavaju metode sakralizacije, odnosno njihovo pretvaranje u dogmu koja se nije mogla preispitivati i kritikovati. Ukazano je i na metode i institucije koje sprovode indoktrinaciju, kao i na rezultate koje su ove institucije ostvarile u indoktriniranju crnogorskog društva. Zadatak ove knjige je da objasni kako je Komunistička partija uporedo sa izgradnjom socijalističkog društva, kao konačnog cilja njenog političkog djelovanja, pokušala da izvrši jednu vrstu antropološke revolucije i tako dovede do formiranja novog socijalističkog čovjeka Crne Gore,. U crnogorskoj istoriografiji postoji veliki broj radova o periodu socijalističke vlasti, ali se predmet tih istraživanja uglavnom ograničavao na političko djelovanje Komunističke partije ili na neke aspekte ekonomskog života. Političke ideje i ideologija Komunističke partije u Crnoj Gori, bez obzira na značajan broj radova o političkom životu i prošlosti crnogorske države u 19. i 20. vijeku, ostale su u sjenci drugih tema. Istorijografiju socijalističke vlasti u Crnoj Gori zbog toga možemo tretirati kao tradicionalni oblik političke istoriografije, koji se bavio događajima, njihovim uzrocima i posljedicama. Istraživački fokus bio je usmjeren na formu i sadržaj socijalističke vlasti, dok su unutrašnji odnosi i fenomeni, na kojima je počivala vlast, bili u drugom planu. Ove okolnosti bile su jedan od polaznih motiva za istraživanje političkih ideja i ideologije komunističke vlasti u Crnoj Gori. Naučno utemeljenje i opravdanost istraživanja potvrđuju i trendovi savremene istoriografije. U radovima američkih i zapadnoevropskih istoričara, veoma su frekventne teme koje se bave proučavanjem političkih ideja i ideologija. Interesovanje za ova pitanja objašnjavaju stanovištem da bez adekvatnih analiza
PREDGOVOR
Kulturno nasljeđe jedna je od temeljnih vrijednosti svakog kolektivnog identiteta, a fo... more PREDGOVOR Kulturno nasljeđe jedna je od temeljnih vrijednosti svakog kolektivnog identiteta, a formira se na određenom prostoru pod uticajem različitih političkih, civilizacijskih i kulturnih procesa. Kao takvo, ono ima funkciju povezivanja i identifikacije generacija koje su dijelile i dijele zajednički prostor. Tokom višemilenijumskog razvoja civilizacije na prostoru savremene Crne Gore, sačuvani su bogati i sadržajni ostaci kulturnog nasljeđa i oni predstavljaju jednu od najznačajnijih vrijednosti moderne Crne Gore. Različiti civilizacijski, religijski i kulturni uticaji koji su se na ovim prostorima smjenjivali i preplitali oblikovali su sadržaj materijalnog nasljeđa, kao jednog od najvažnijih izvora za razumijevanje savremenog crnogorskog državnog identiteta. Pod kulturnim nasljeđem Crne Gore podrazumijevaju se svi relevantni ostaci materijalne kulture nastali na prostoru današnje Crne Gore koji imaju trajnu kulturnu vrijednost. To su, prije svega, ostaci urbane arhitekture, sakralnog i svjetovnog graditeljstva, slikarstva, skulpture, pisanih i epigrafskih tekstova, ali i drugi tragovi materijalnog nasljeđa od posebnog značaja za savremenu crnogorsku državu i zajednicu. U ovoj knjizi izdvojeni su najreprezentativniji ostaci materijalne kulture koji hronološki dokumentuju proces formiranja kulturnog nasljeđa Crne Gore od praistorije do dvadesetog vijeka. Oni su predstavljeni kroz dvadeset pet tematskih cjelina koje prate određene istorijske periode i umjetničke pravce, ili pak kao pojedinačni primjeri orginalnih, specifičnih oblika materijalne kulture Crne Gore. Valja naglasiti da ovaj rukopis nije nastao kao rezultat nekog novog istraživanja, već je zasnovan na sintezi postojećih istorijskih izvora, stručnih analiza i ostale relevantne literature. Na tim saznanjima smo utemeljili i u dvadeset pet poglavlja ove knjige izložili prvu periodizaciju i tematsko određenje kulturnog nasljeđa Crne Gore. Uprkos značajnim ograničenjima s kojima smo se u tom radu suočavali, vjerujemo da ponuđeni koncept može biti dobra osnova za dalja istraživanja. Jedno od takvih ograničenja predstavlja postojeća literatura, koja je uglavnom zasnovana na istraživanjima sprovedenim između šezdesetih i osamdesetih godina 20. vijeka. Novija istraživanja su malobrojna, a sva ona koja su nam bila dostupna uključena su u sadržaj rukopisa. Poseban problem bili su nepotpuni i netačni podaci s kojima smo se u raspoloživoj literaturi susretali, pa je bilo neophodno izvršiti selekciju i u tekstu koristiti samo one za koje vjerujemo da najviše odgovaraju istini. Jedan od značajnih problema postojeće literature predstavlja i njena fokusiranost na specifične segmente kulturnog nasljeđa, što podrazumijeva upotrebu stručnih termina koji široj čitalačkoj javnosti nijesu uvijek poznati. Uvjereni smo da će ponuđeni rukopis, i pored ozbiljnih ograničenja koja su pratila njegovu pripremu, biti koristan svima koji žele da saznaju više o kulturnom nasljeđu Crne Gore. Treba istaći da je ovo prvi put da se prezentuje cjelovita periodizacija materijalne kulture Crne Gore od najstarijih vremena do 20. vijeka i prvi pokušaj određenja užih tematskih cjelina kulturnog nasljeđa. Veliku zahvalnost dugujemo recenzentima knjige i izdavaču, koji su nam korisnim savjetima i sugestijama ukazali na nedostatke i pomogli u njihovom ispravljanju. Zahvaljujemo se i svim ostalim saradnicima koji su pomogli radu na ovom rukopisu.
Ogledi o historiografiji i nacionalizmu u jugoistočnoj Evropi, 2019
Razvojnu liniju projekta “Historiografija i nacionalizam” u drugoj godini njegove realizacije žel... more Razvojnu liniju projekta “Historiografija i nacionalizam” u drugoj godini njegove realizacije željeli smo pokazati na više načina. Dio projektnih aktivnosti tokom 2019. godine bio je usmjeren prema History Festu, dinamičnoj manifestaciji koju već nekoliko godina uspješno osmišljava i vodi Husnija Kamberović. Drugi dio aktivnosti realiziran je uglavnom u istraživačkoj tišini i miru naših kutaka gdje radimo. Pitanja i probleme o kojima se razgovaralo krajem 2018. godine na panel-diskusiji pod nazivom “Historiografija i nacionalizam” tokom 2019. godine učesnici diskusija pretvorili su u manje ili veće istraživačke radove. Uvidjevši potrebu i drugih perspektiva, u istraživački tim uključili smo našeg crnogorskog kolegu Adnana Prekića, koji iako nije učestvovao u panel-diskusiji 2018. godine, sada daje vrijedan doprinos svojim radom o crnogorskoj historiografiji. Sve projektne aktivnosti, uključujući i dvije nove knjige ove godine, ne bi bilo moguće realizirati bez podrške Fondacije Heinrich Bӧll – Bosna i Hercegovina, Albanija, Sjeverna Makedonija. Zato riječi zahvalnosti idu Husniji Kamberoviću, predsjedniku Udruženja za modernu historiju (UMHIS), čijih je programskih sadržaja ovaj projekt jedan dio, Marion Kraske i Ameli Sejmenović Burić iz Fondacije Heinrich Bӧll u Sarajevu, jer se raduju našem radu i uspjehu, te svim mojim dragim kolegicama i kolegama koji su svojim radom omogućili nastanak i ove knjige. To su autori tekstova Branimir Janković, Adnan Prekić, Milivoj Bešlin, Ruža Fotiadis, Petar Todorov i Husnija Kamberović, koji su svojim autorskim prilozima omogućili realizaciju ideje koju sam nekoliko posljednjih godina razvijao u razgovorima s kolegom i prijateljem čiji je doprinos realizaciji projekta u cjelini zaista veliki, a to je Enes Omerović, koji je zajedno s Verom Katz također doprinio okončanju i ovog projekta. Potpunosti pripreme i realizacije ove knjige svoj doprinos dali su Mirela Omerović profesionalnom lekturom, kao i kolega Halid Bulić – onda kada je zaista trebalo, Selma Đuliman prijevodima rezimea na engleski jezik, Melisa Forić podrškom u završnoj fazi pripreme knjige za štampu. Asim Bilić je i ovu knjigu pripremao jednako vrijedno kao i prethodne, iako smo u ovoj godini, slijedeći odnose u jugoistočnoj Evropi, aplicirali novi logo Fondacije Heinrich Bӧll, jer je (Bivša Jugoslavenska) Republika Makedonija postala Republika Sjeverna Makedonija, a i to je pitanje tretirano sadržajem ove knjige. Uz već iskazane riječi zahvalnosti, posebnu zahvalnost svi mi zajedno dugujemo onima čija se imena uglavnom ne nalaze u ovoj knjizi, ali koji su strpljenjem i razumijevanjem omogućavali mir da bi preuzete obaveze bile dovedene do kraja. Zato u ime svih nas, aktivnih učesnika u realizaciji projekta, posebno zahvaljujem članovima naših porodica. Bez njih bi sve ovo bilo drugačije i teže, ali samo uz njihovu podršku ima smisla.
PLAMENE ZORE - 100 godina Komunističke partije Jugoslavije, 2019
Preuzimanjem svih elemenata izvršne vlasti u Crnoj Gori, nakon Drugog svjetskog rata, Komunističk... more Preuzimanjem svih elemenata izvršne vlasti u Crnoj Gori, nakon Drugog svjetskog rata, Komunistička partija vremenom je počela da oblikuje novi vrijednosni sistem koji je počivao na idejama socijalističke države. Afirmisanjem specifičnih modela ponašanja i načina po kojima bi se svaki pojedinac trebao ponašati, Partija izgrađuje potpuno nov sistem uvjerenja i izgrađuje mehanizme kojima pokušava definisati novu ulogu pojedinca u socijalističkoj državi. U ovom radu se analiziraju osnovni elementi novog vrijednosnog sistema Komunističke partije u Crnoj Gori i definišu mehanizmi pomoću kojih Partija te vrijednosti pokušava afirmisati u svakodnevnom životu.
PLAMENE ZORE- 100 godina Komunističke partije Jugoslavije
Assuming all elements of executive power in Montenegro, after World War II, the Communist Party g... more Assuming all elements of executive power in Montenegro, after World War II, the Communist Party gradually began to shape a new value system which rested on the ideas of the socialist state. Promoting specific models of behaviour and modes of conduct that each individual should adhere to, the Party created an entirely new system of beliefs and built mechanisms with which it tried to define the new role of the individual in the socialist state. This paper analyses the basic elements of the new value system of the Communist Party in Montenegro and defines the mechanisms with which the Party tried to promote these values in everyday life.
The Handbook of Environmental Chemistry. Springer, Berlin, Heidelberg
The Lake Skadar basin harbours a rich cultural and historical heritage of different epochs and fo... more The Lake Skadar basin harbours a rich cultural and historical heritage of different epochs and forms. Traces of the first human communities appeared way back in the Palaeolithic period, while archaeological founds from a cave on the Lake Skadar coast imply on the first traces of spiritual life from the Neolithic period. The monumental heritage of the Middle Ages is the most preserved, architectonically the most important and stylistically the most authentic. Under the influence of different political and social circumstances, the area of the Lake Skadar becomes the place of interference of stylistic and architectonical headings. Profane building characterizes construction of different fortification objects and a smaller urban settlements. Wider area of the Lake Skadar presents one of the most significant regions in civilizational developments of Montenegro, and it will be the area in which appeared the first forms of spirituality, literacy and cultural development. In seven subchapters of this text, we will explain historical context in which those processes were developed and look back to cultural contents, profane and sacral buildings of civilizations, that formed wealth and diversity of cultural layers of the Lake Skadar.
Summary from the book and collections of documents "The Islamic religious community in Montenegro... more Summary from the book and collections of documents "The Islamic religious community in Montenegro 1918-1941" published in 2011
The article analyzes the crucial foreign policy steps taken by the Montenegrin authorities in th... more The article analyzes the crucial foreign policy steps taken by the Montenegrin authorities in the process of restoring state independence. The research covers the period from the second half of 1997, when the state and political top of Montenegro split into pro-Western and pro-Serbian currents, to 2006 when Montenegro restored its international sovereignty. The success of pro-European and pro-Western political elites in the presidential (1997) and parliamentary elections (1998) directed Montenegro’s foreign policy toward the “West”, i.e. towards the membership in the European Union and NATO. In the first phase of that process (1997–1999), the Montenegrin foreign policy was primarily focused on securing international support for Montenegrin equality within the framework of the federal state made with Serbia (Federal Republic of Yugoslavia). After 1999, foreign policy priorities were to obtain support for the project of restoration of the State Independence of Montenegro. The article provides the results of the research based on the available archive material, daily newspapers, magazines, and literature related to the important political events that marked the period, as well as the role of crucial domestic and international actors who shaped the foreign policy orientation of Montenegro towards the restoration of independence in 2006.
The article analyses the influence of geographical factors on the development of the Montenegrin ... more The article analyses the influence of geographical factors on the development of the Montenegrin liberation movement against the Ottoman Empire. Based on the relevant geographical and historical literature, the article indicates the key geographical elements that influenced this process as well as the most significant historical circumstances that occurred within it. The anti-Ottoman movement in Montenegro emerged in the middle of the seventeenth century in several places. Only in the area of the so-called Old Montenegro, the liberation movement was successful. The article points to a number of circumstances, which indicate that geographical elements had a key influence on the liberation movement and its success in this area. In this context, the article points to the first national idea of spatial territorialisation and restoration of the medieval Montenegrin principality.
SAŽETAK U ovom članku su analizirani vjerski, politički i nacionalni aspekti betaifikacije i kano... more SAŽETAK U ovom članku su analizirani vjerski, politički i nacionalni aspekti betaifikacije i kanonizacije Leopolda Bogdana Mandića (1866-1942). Mandić je jedini katolički svetac koji je rođen u Crnoj Gori. Za blaženog je proglašen 1976, a za sveca 1983. godine. U istoriji Katoličke crkve on je jedan od najbrže beatifikovanih i kananizo-vanih svetaca. Za to su postojali brojni razlozi. Vatikan je na ovaj način želio da sprovede svoju politiku prema komunističkom režimu u Jugoslaviji. Katolička crkva u Hrvatskoj je namjeravala da ove događaje iskoristi za promociju hrvatskog nacio-nalizma u Crnoj Gori, a naročito u Boki Kotorskoj, gdje je Mandić rođen. Katolička crkva u Crnoj Gori je na ovaj način htjela da očuva i ojača katoličanstvo u Crnoj Gori gdje je pravoslavlje bilo dominantno. Članak je nastao isključivo na osnovu arhivskih izvora iz fonda Republičke komisije za vjerska pitanja Crne Gore. Kraj 60-ih i početak 70-ih godina XX vijeka u Socijalističkoj federativnoj repub-lici Jug...
This article points out the most important circumstances, events and processes associated with th... more This article points out the most important circumstances, events and processes associated with the uprising of the Montenegrin people against the Italian occupation in 1941. After the capitulation of the Kingdom of Yugoslavia, the territory of Montenegro was occupied by Italian military troops, who established military and civilian occupation authorities. This article explains how the uprising was organised, how the rebels liberated most of the territory of Montenegro, and how the Italian occupation authorities regained control and established a military administration in Montenegro. As the largest and most organised resistance against the occupiers in Europe during 1941, the July 13 Uprising is a unique military-political phenomenon of World War II.
In the paper are presented the basic political ideas of the socialist system in Montenegro and th... more In the paper are presented the basic political ideas of the socialist system in Montenegro and their modern reinterpretation. The analysis of the research problem starts from the hypothesis that despite the change of the political paradigm and the introduction of political pluralism, political ideas from the socialistic period are still present in Montenegro. Based on a qualitative analysis of the political programs of the parties that formed the 42 nd Government of Montenegro in December 2020, as well as the political program of DPS, which was the most important holder of power in Montenegro for three decades, key models and forms of modern reinterpretation idea in the current political moment of Montenegro are pointed out.
The Lake Skadar basin harbours a rich cultural and historical heritage of different epochs and fo... more The Lake Skadar basin harbours a rich cultural and historical heritage of different epochs and forms. Traces of the first human communities appeared way back in the Palaeolithic period, while archaeological founds from a cave on the Lake Skadar coast imply on the first traces of spiritual life from the Neolithic period. The monumental heritage of the Middle Ages is the most preserved, architectonically the most important and stylistically the most authentic. Under the influence of different political and social circumstances, the area of the Lake Skadar becomes the place of interference of stylistic and architectonical headings. Profane building characterizes construction of different fortification objects and a smaller urban settlements. Wider area of the Lake Skadar presents one of the most significant regions in civilizational developments of Montenegro, and it will be the area in which appeared the first forms of spirituality, literacy and cultural development. In seven subchapters of this text, we will explain historical context in which those processes were developed and look back to cultural contents, profane and sacral buildings of civilizations, that formed wealth and diversity of cultural layers of the Lake Skadar.
At the beginning of June 2017 Montenegro has become a full member of the NATO alliance. This deci... more At the beginning of June 2017 Montenegro has become a full member of the NATO alliance. This decision was preceded by a perennial debate about the pros and cons of such a decision that took place in the framework of the political structures, civil society, the academic community and other segments of the Montenegrin public. The public debate about the impact of the membership on the future of Montenegro took place between the two extremes in the public discourse. On one side, there was a substantiated and warranted debate between those who affirmed this decision and those who opposed it. However, to a large extent, this debate has remained in the shadow of the so-called negative campaign that was followed by a strong populist rhetoric, which has a tray in every way to challenge the arguments of the other side. This negative campaign, which presents itself on both sides, instead of using the arguments and facts, they try to gain the support by reviving the traditional historical narr...
Prikaz knjige Crnogorska vlast i crnogorsko nacionalno pitanje Mr Jadranke Selhanović. Mr Jadrank... more Prikaz knjige Crnogorska vlast i crnogorsko nacionalno pitanje Mr Jadranke Selhanović. Mr Jadranka Selhanović istraživačima prezentuje četiri dokumenta nastala u periodu između 1970. i 1985. godine i ona predstavljaju zaokruženu cjelinu o odnosu vlasti prema nacionalnom pitanju.
U radu se analizira odnos komunističkih vlasti u Crnoj Gori prema crnogorskom mitropolitu i jedno... more U radu se analizira odnos komunističkih vlasti u Crnoj Gori prema crnogorskom mitropolitu i jednom od najvažnijih južnoslavenskih književnika XIX. stoljeća – Petru II. Petroviću Njegošu, čije je djelo Gorski vijenac kamen temeljac crnogorske duhovnosti. Za razliku od drugih stvaralaca iz XVIII. i XIX. stoljeća, koji su potpuno nebitni komunističkim vlastima, Njegoš kao jedan od simbola crnogorske duhovnosti dobiva novo, socijalističko tumačenje. Analizom referentne arhivske građe, periodičkoga tiska i drugih izvora na dva primjera (stogodišnjica objavljivanja Gorskoga vijenca 1947. i stogodišnjica Njegoševe smrti 1951.) objašnjava se odnos komunističkih vlasti prema Njegoševu stvaralaštvu. Na tim primjerima prepoznaju se jasne namjere komunističkih vlasti da Njegošev književni opus uklope u novi, ideološki kontekst socijalističke države.
Journal for The Study of Religions and Ideologies, 2016
The paper analyses the relations of the Communist authorities with religious communities in Monte... more The paper analyses the relations of the Communist authorities with religious communities in Montenegro in the period 1945 - 1955. The paper separately problematises specific features of each confessional community in Montenegro (orthodox, Muslim, Roman Catholic), and establishes a typology of the expansion of regime control. The Communist Party did not use violent methods in the process of marginalising the religious community, but new authorities in Montenegro managed to marginalise its influence. By taking over the executive authority in the state, the Party began the process of marginalising the religious communities. The process of excluding religious communities from social life started. Their activity was limited to constitutional and legal provisions and later on prohibition of all forms of religious behaviour in public life. Results of the process of secularisation were much better than in other Yugoslav republics. Montenegro had 31.5% of the population atheists, and this wa...
U radu se analizira odnos komunističkih vlasti u Crnoj Gori prema crnogorskom mitropolitu i jedno... more U radu se analizira odnos komunističkih vlasti u Crnoj Gori prema crnogorskom mitropolitu i jednom od najvažnijih južnoslavenskih književnika XIX. stoljeća – Petru II. Petroviću Njegošu, čije je djelo Gorski vijenac kamen temeljac crnogorske duhovnosti. Za razliku od drugih stvaralaca iz XVIII. i XIX. stoljeća, koji su potpuno nebitni komunističkim vlastima, Njegoš kao jedan od simbola crnogorske duhovnosti dobiva novo, socijalističko tumačenje. Analizom referentne arhivske građe, periodičkoga tiska i drugih izvora na dva primjera (stogodišnjica objavljivanja Gorskoga vijenca 1947. i stogodišnjica Njegoševe smrti 1951.) objašnjava se odnos komunističkih vlasti prema Njegoševu stvaralaštvu. Na tim primjerima prepoznaju se jasne namjere komunističkih vlasti da Njegošev književni opus uklope u novi, ideološki kontekst socijalističke države.
ABSTRACT The paper analyses the attitude of communist authorities in Montenegro towards the Montenegrin metropolitan and one of the most important South Slavic writers of the 19th century, Petar II Petrović Njegoš. His work, primarily the book Gorski vijenac, is said to be the cornerstone of Montenegrin spirituality. Unlike other writers of that period, the Communist Party could not dismiss Njegoš’s work. On the contrary, the work of the poet was interpreted in a new way by the Party, which used it in its efforts to build a new socialist society. Through the analysis of archival material, periodicals, and other sources, the author explains the new relationship of communist authorities towards the works of Petar II Petrović Njegoš. A special focus is placed on two events, the centenary of the publication of Gorski vijenac in 1947, and the centenary of Njegoš’s death in 1951, when the intentions of the Communist authorities to recognize and point out that the literary opus of Njegoš fits into a new, ideological context of a socialist state became clear.
PREDGOVOR
Crvena ideja Crne Gore nije zvaničan termin iz perioda komunističke vlasti, već se ovo... more PREDGOVOR Crvena ideja Crne Gore nije zvaničan termin iz perioda komunističke vlasti, već se ovom sintagmom simbolički ukazuje na ideološki karakter jednog političkog sistema, koji je upravljao Crnom Gorom više od četrdeset godina. Totalitarni sistem, uspostavljen nakon Drugog svjetskog rata, stvorio je sopstveni vrijednosni sistem, koji je bio u funkciji legitimizacije i afirmisanja njihovog koncepta vlasti i ciljeva koji se tim vladanjem žele postići. Kao svaka totalitarna vlast, i ova je željela da stvori "novo" društvo i "nove" ljude, a to se ne može učiniti bez novih vjerovanja i postojanog institucionalnog ubjeđivanja. Sva nova vjerovanja socijalističkih vlasti u Crnoj Gori, njihove političke ideje, simboli i rituali, obuhvaćeni su sintagmom Crvena ideja. Crvena ideja Crne Gore može se smatrati kao simbolički naziv za ideologiju Komunističke partije u Crnoj Gori poslije 1945. godine, kada ona postaje stožer nove vlasti. U ovoj knjizi ukazuje se na okolnosti u kojima su se pojavile i oblikovale političke ideje Komunističke partije, analiziraju se vrijednosni sadržaji tih ideja i objašnjavaju metode sakralizacije, odnosno njihovo pretvaranje u dogmu koja se nije mogla preispitivati i kritikovati. Ukazano je i na metode i institucije koje sprovode indoktrinaciju, kao i na rezultate koje su ove institucije ostvarile u indoktriniranju crnogorskog društva. Zadatak ove knjige je da objasni kako je Komunistička partija uporedo sa izgradnjom socijalističkog društva, kao konačnog cilja njenog političkog djelovanja, pokušala da izvrši jednu vrstu antropološke revolucije i tako dovede do formiranja novog socijalističkog čovjeka Crne Gore,. U crnogorskoj istoriografiji postoji veliki broj radova o periodu socijalističke vlasti, ali se predmet tih istraživanja uglavnom ograničavao na političko djelovanje Komunističke partije ili na neke aspekte ekonomskog života. Političke ideje i ideologija Komunističke partije u Crnoj Gori, bez obzira na značajan broj radova o političkom životu i prošlosti crnogorske države u 19. i 20. vijeku, ostale su u sjenci drugih tema. Istorijografiju socijalističke vlasti u Crnoj Gori zbog toga možemo tretirati kao tradicionalni oblik političke istoriografije, koji se bavio događajima, njihovim uzrocima i posljedicama. Istraživački fokus bio je usmjeren na formu i sadržaj socijalističke vlasti, dok su unutrašnji odnosi i fenomeni, na kojima je počivala vlast, bili u drugom planu. Ove okolnosti bile su jedan od polaznih motiva za istraživanje političkih ideja i ideologije komunističke vlasti u Crnoj Gori. Naučno utemeljenje i opravdanost istraživanja potvrđuju i trendovi savremene istoriografije. U radovima američkih i zapadnoevropskih istoričara, veoma su frekventne teme koje se bave proučavanjem političkih ideja i ideologija. Interesovanje za ova pitanja objašnjavaju stanovištem da bez adekvatnih analiza
PREDGOVOR
Kulturno nasljeđe jedna je od temeljnih vrijednosti svakog kolektivnog identiteta, a fo... more PREDGOVOR Kulturno nasljeđe jedna je od temeljnih vrijednosti svakog kolektivnog identiteta, a formira se na određenom prostoru pod uticajem različitih političkih, civilizacijskih i kulturnih procesa. Kao takvo, ono ima funkciju povezivanja i identifikacije generacija koje su dijelile i dijele zajednički prostor. Tokom višemilenijumskog razvoja civilizacije na prostoru savremene Crne Gore, sačuvani su bogati i sadržajni ostaci kulturnog nasljeđa i oni predstavljaju jednu od najznačajnijih vrijednosti moderne Crne Gore. Različiti civilizacijski, religijski i kulturni uticaji koji su se na ovim prostorima smjenjivali i preplitali oblikovali su sadržaj materijalnog nasljeđa, kao jednog od najvažnijih izvora za razumijevanje savremenog crnogorskog državnog identiteta. Pod kulturnim nasljeđem Crne Gore podrazumijevaju se svi relevantni ostaci materijalne kulture nastali na prostoru današnje Crne Gore koji imaju trajnu kulturnu vrijednost. To su, prije svega, ostaci urbane arhitekture, sakralnog i svjetovnog graditeljstva, slikarstva, skulpture, pisanih i epigrafskih tekstova, ali i drugi tragovi materijalnog nasljeđa od posebnog značaja za savremenu crnogorsku državu i zajednicu. U ovoj knjizi izdvojeni su najreprezentativniji ostaci materijalne kulture koji hronološki dokumentuju proces formiranja kulturnog nasljeđa Crne Gore od praistorije do dvadesetog vijeka. Oni su predstavljeni kroz dvadeset pet tematskih cjelina koje prate određene istorijske periode i umjetničke pravce, ili pak kao pojedinačni primjeri orginalnih, specifičnih oblika materijalne kulture Crne Gore. Valja naglasiti da ovaj rukopis nije nastao kao rezultat nekog novog istraživanja, već je zasnovan na sintezi postojećih istorijskih izvora, stručnih analiza i ostale relevantne literature. Na tim saznanjima smo utemeljili i u dvadeset pet poglavlja ove knjige izložili prvu periodizaciju i tematsko određenje kulturnog nasljeđa Crne Gore. Uprkos značajnim ograničenjima s kojima smo se u tom radu suočavali, vjerujemo da ponuđeni koncept može biti dobra osnova za dalja istraživanja. Jedno od takvih ograničenja predstavlja postojeća literatura, koja je uglavnom zasnovana na istraživanjima sprovedenim između šezdesetih i osamdesetih godina 20. vijeka. Novija istraživanja su malobrojna, a sva ona koja su nam bila dostupna uključena su u sadržaj rukopisa. Poseban problem bili su nepotpuni i netačni podaci s kojima smo se u raspoloživoj literaturi susretali, pa je bilo neophodno izvršiti selekciju i u tekstu koristiti samo one za koje vjerujemo da najviše odgovaraju istini. Jedan od značajnih problema postojeće literature predstavlja i njena fokusiranost na specifične segmente kulturnog nasljeđa, što podrazumijeva upotrebu stručnih termina koji široj čitalačkoj javnosti nijesu uvijek poznati. Uvjereni smo da će ponuđeni rukopis, i pored ozbiljnih ograničenja koja su pratila njegovu pripremu, biti koristan svima koji žele da saznaju više o kulturnom nasljeđu Crne Gore. Treba istaći da je ovo prvi put da se prezentuje cjelovita periodizacija materijalne kulture Crne Gore od najstarijih vremena do 20. vijeka i prvi pokušaj određenja užih tematskih cjelina kulturnog nasljeđa. Veliku zahvalnost dugujemo recenzentima knjige i izdavaču, koji su nam korisnim savjetima i sugestijama ukazali na nedostatke i pomogli u njihovom ispravljanju. Zahvaljujemo se i svim ostalim saradnicima koji su pomogli radu na ovom rukopisu.
Ogledi o historiografiji i nacionalizmu u jugoistočnoj Evropi, 2019
Razvojnu liniju projekta “Historiografija i nacionalizam” u drugoj godini njegove realizacije žel... more Razvojnu liniju projekta “Historiografija i nacionalizam” u drugoj godini njegove realizacije željeli smo pokazati na više načina. Dio projektnih aktivnosti tokom 2019. godine bio je usmjeren prema History Festu, dinamičnoj manifestaciji koju već nekoliko godina uspješno osmišljava i vodi Husnija Kamberović. Drugi dio aktivnosti realiziran je uglavnom u istraživačkoj tišini i miru naših kutaka gdje radimo. Pitanja i probleme o kojima se razgovaralo krajem 2018. godine na panel-diskusiji pod nazivom “Historiografija i nacionalizam” tokom 2019. godine učesnici diskusija pretvorili su u manje ili veće istraživačke radove. Uvidjevši potrebu i drugih perspektiva, u istraživački tim uključili smo našeg crnogorskog kolegu Adnana Prekića, koji iako nije učestvovao u panel-diskusiji 2018. godine, sada daje vrijedan doprinos svojim radom o crnogorskoj historiografiji. Sve projektne aktivnosti, uključujući i dvije nove knjige ove godine, ne bi bilo moguće realizirati bez podrške Fondacije Heinrich Bӧll – Bosna i Hercegovina, Albanija, Sjeverna Makedonija. Zato riječi zahvalnosti idu Husniji Kamberoviću, predsjedniku Udruženja za modernu historiju (UMHIS), čijih je programskih sadržaja ovaj projekt jedan dio, Marion Kraske i Ameli Sejmenović Burić iz Fondacije Heinrich Bӧll u Sarajevu, jer se raduju našem radu i uspjehu, te svim mojim dragim kolegicama i kolegama koji su svojim radom omogućili nastanak i ove knjige. To su autori tekstova Branimir Janković, Adnan Prekić, Milivoj Bešlin, Ruža Fotiadis, Petar Todorov i Husnija Kamberović, koji su svojim autorskim prilozima omogućili realizaciju ideje koju sam nekoliko posljednjih godina razvijao u razgovorima s kolegom i prijateljem čiji je doprinos realizaciji projekta u cjelini zaista veliki, a to je Enes Omerović, koji je zajedno s Verom Katz također doprinio okončanju i ovog projekta. Potpunosti pripreme i realizacije ove knjige svoj doprinos dali su Mirela Omerović profesionalnom lekturom, kao i kolega Halid Bulić – onda kada je zaista trebalo, Selma Đuliman prijevodima rezimea na engleski jezik, Melisa Forić podrškom u završnoj fazi pripreme knjige za štampu. Asim Bilić je i ovu knjigu pripremao jednako vrijedno kao i prethodne, iako smo u ovoj godini, slijedeći odnose u jugoistočnoj Evropi, aplicirali novi logo Fondacije Heinrich Bӧll, jer je (Bivša Jugoslavenska) Republika Makedonija postala Republika Sjeverna Makedonija, a i to je pitanje tretirano sadržajem ove knjige. Uz već iskazane riječi zahvalnosti, posebnu zahvalnost svi mi zajedno dugujemo onima čija se imena uglavnom ne nalaze u ovoj knjizi, ali koji su strpljenjem i razumijevanjem omogućavali mir da bi preuzete obaveze bile dovedene do kraja. Zato u ime svih nas, aktivnih učesnika u realizaciji projekta, posebno zahvaljujem članovima naših porodica. Bez njih bi sve ovo bilo drugačije i teže, ali samo uz njihovu podršku ima smisla.
PLAMENE ZORE - 100 godina Komunističke partije Jugoslavije, 2019
Preuzimanjem svih elemenata izvršne vlasti u Crnoj Gori, nakon Drugog svjetskog rata, Komunističk... more Preuzimanjem svih elemenata izvršne vlasti u Crnoj Gori, nakon Drugog svjetskog rata, Komunistička partija vremenom je počela da oblikuje novi vrijednosni sistem koji je počivao na idejama socijalističke države. Afirmisanjem specifičnih modela ponašanja i načina po kojima bi se svaki pojedinac trebao ponašati, Partija izgrađuje potpuno nov sistem uvjerenja i izgrađuje mehanizme kojima pokušava definisati novu ulogu pojedinca u socijalističkoj državi. U ovom radu se analiziraju osnovni elementi novog vrijednosnog sistema Komunističke partije u Crnoj Gori i definišu mehanizmi pomoću kojih Partija te vrijednosti pokušava afirmisati u svakodnevnom životu.
PLAMENE ZORE- 100 godina Komunističke partije Jugoslavije
Assuming all elements of executive power in Montenegro, after World War II, the Communist Party g... more Assuming all elements of executive power in Montenegro, after World War II, the Communist Party gradually began to shape a new value system which rested on the ideas of the socialist state. Promoting specific models of behaviour and modes of conduct that each individual should adhere to, the Party created an entirely new system of beliefs and built mechanisms with which it tried to define the new role of the individual in the socialist state. This paper analyses the basic elements of the new value system of the Communist Party in Montenegro and defines the mechanisms with which the Party tried to promote these values in everyday life.
The Handbook of Environmental Chemistry. Springer, Berlin, Heidelberg
The Lake Skadar basin harbours a rich cultural and historical heritage of different epochs and fo... more The Lake Skadar basin harbours a rich cultural and historical heritage of different epochs and forms. Traces of the first human communities appeared way back in the Palaeolithic period, while archaeological founds from a cave on the Lake Skadar coast imply on the first traces of spiritual life from the Neolithic period. The monumental heritage of the Middle Ages is the most preserved, architectonically the most important and stylistically the most authentic. Under the influence of different political and social circumstances, the area of the Lake Skadar becomes the place of interference of stylistic and architectonical headings. Profane building characterizes construction of different fortification objects and a smaller urban settlements. Wider area of the Lake Skadar presents one of the most significant regions in civilizational developments of Montenegro, and it will be the area in which appeared the first forms of spirituality, literacy and cultural development. In seven subchapters of this text, we will explain historical context in which those processes were developed and look back to cultural contents, profane and sacral buildings of civilizations, that formed wealth and diversity of cultural layers of the Lake Skadar.
Summary from the book and collections of documents "The Islamic religious community in Montenegro... more Summary from the book and collections of documents "The Islamic religious community in Montenegro 1918-1941" published in 2011
The article analyzes the crucial foreign policy steps taken by the Montenegrin authorities in th... more The article analyzes the crucial foreign policy steps taken by the Montenegrin authorities in the process of restoring state independence. The research covers the period from the second half of 1997, when the state and political top of Montenegro split into pro-Western and pro-Serbian currents, to 2006 when Montenegro restored its international sovereignty. The success of pro-European and pro-Western political elites in the presidential (1997) and parliamentary elections (1998) directed Montenegro’s foreign policy toward the “West”, i.e. towards the membership in the European Union and NATO. In the first phase of that process (1997–1999), the Montenegrin foreign policy was primarily focused on securing international support for Montenegrin equality within the framework of the federal state made with Serbia (Federal Republic of Yugoslavia). After 1999, foreign policy priorities were to obtain support for the project of restoration of the State Independence of Montenegro. The article provides the results of the research based on the available archive material, daily newspapers, magazines, and literature related to the important political events that marked the period, as well as the role of crucial domestic and international actors who shaped the foreign policy orientation of Montenegro towards the restoration of independence in 2006.
The article analyses the influence of geographical factors on the development of the Montenegrin ... more The article analyses the influence of geographical factors on the development of the Montenegrin liberation movement against the Ottoman Empire. Based on the relevant geographical and historical literature, the article indicates the key geographical elements that influenced this process as well as the most significant historical circumstances that occurred within it. The anti-Ottoman movement in Montenegro emerged in the middle of the seventeenth century in several places. Only in the area of the so-called Old Montenegro, the liberation movement was successful. The article points to a number of circumstances, which indicate that geographical elements had a key influence on the liberation movement and its success in this area. In this context, the article points to the first national idea of spatial territorialisation and restoration of the medieval Montenegrin principality.
SAŽETAK U ovom članku su analizirani vjerski, politički i nacionalni aspekti betaifikacije i kano... more SAŽETAK U ovom članku su analizirani vjerski, politički i nacionalni aspekti betaifikacije i kanonizacije Leopolda Bogdana Mandića (1866-1942). Mandić je jedini katolički svetac koji je rođen u Crnoj Gori. Za blaženog je proglašen 1976, a za sveca 1983. godine. U istoriji Katoličke crkve on je jedan od najbrže beatifikovanih i kananizo-vanih svetaca. Za to su postojali brojni razlozi. Vatikan je na ovaj način želio da sprovede svoju politiku prema komunističkom režimu u Jugoslaviji. Katolička crkva u Hrvatskoj je namjeravala da ove događaje iskoristi za promociju hrvatskog nacio-nalizma u Crnoj Gori, a naročito u Boki Kotorskoj, gdje je Mandić rođen. Katolička crkva u Crnoj Gori je na ovaj način htjela da očuva i ojača katoličanstvo u Crnoj Gori gdje je pravoslavlje bilo dominantno. Članak je nastao isključivo na osnovu arhivskih izvora iz fonda Republičke komisije za vjerska pitanja Crne Gore. Kraj 60-ih i početak 70-ih godina XX vijeka u Socijalističkoj federativnoj repub-lici Jug...
This article points out the most important circumstances, events and processes associated with th... more This article points out the most important circumstances, events and processes associated with the uprising of the Montenegrin people against the Italian occupation in 1941. After the capitulation of the Kingdom of Yugoslavia, the territory of Montenegro was occupied by Italian military troops, who established military and civilian occupation authorities. This article explains how the uprising was organised, how the rebels liberated most of the territory of Montenegro, and how the Italian occupation authorities regained control and established a military administration in Montenegro. As the largest and most organised resistance against the occupiers in Europe during 1941, the July 13 Uprising is a unique military-political phenomenon of World War II.
In the paper are presented the basic political ideas of the socialist system in Montenegro and th... more In the paper are presented the basic political ideas of the socialist system in Montenegro and their modern reinterpretation. The analysis of the research problem starts from the hypothesis that despite the change of the political paradigm and the introduction of political pluralism, political ideas from the socialistic period are still present in Montenegro. Based on a qualitative analysis of the political programs of the parties that formed the 42 nd Government of Montenegro in December 2020, as well as the political program of DPS, which was the most important holder of power in Montenegro for three decades, key models and forms of modern reinterpretation idea in the current political moment of Montenegro are pointed out.
The Lake Skadar basin harbours a rich cultural and historical heritage of different epochs and fo... more The Lake Skadar basin harbours a rich cultural and historical heritage of different epochs and forms. Traces of the first human communities appeared way back in the Palaeolithic period, while archaeological founds from a cave on the Lake Skadar coast imply on the first traces of spiritual life from the Neolithic period. The monumental heritage of the Middle Ages is the most preserved, architectonically the most important and stylistically the most authentic. Under the influence of different political and social circumstances, the area of the Lake Skadar becomes the place of interference of stylistic and architectonical headings. Profane building characterizes construction of different fortification objects and a smaller urban settlements. Wider area of the Lake Skadar presents one of the most significant regions in civilizational developments of Montenegro, and it will be the area in which appeared the first forms of spirituality, literacy and cultural development. In seven subchapters of this text, we will explain historical context in which those processes were developed and look back to cultural contents, profane and sacral buildings of civilizations, that formed wealth and diversity of cultural layers of the Lake Skadar.
At the beginning of June 2017 Montenegro has become a full member of the NATO alliance. This deci... more At the beginning of June 2017 Montenegro has become a full member of the NATO alliance. This decision was preceded by a perennial debate about the pros and cons of such a decision that took place in the framework of the political structures, civil society, the academic community and other segments of the Montenegrin public. The public debate about the impact of the membership on the future of Montenegro took place between the two extremes in the public discourse. On one side, there was a substantiated and warranted debate between those who affirmed this decision and those who opposed it. However, to a large extent, this debate has remained in the shadow of the so-called negative campaign that was followed by a strong populist rhetoric, which has a tray in every way to challenge the arguments of the other side. This negative campaign, which presents itself on both sides, instead of using the arguments and facts, they try to gain the support by reviving the traditional historical narr...
Prikaz knjige Crnogorska vlast i crnogorsko nacionalno pitanje Mr Jadranke Selhanović. Mr Jadrank... more Prikaz knjige Crnogorska vlast i crnogorsko nacionalno pitanje Mr Jadranke Selhanović. Mr Jadranka Selhanović istraživačima prezentuje četiri dokumenta nastala u periodu između 1970. i 1985. godine i ona predstavljaju zaokruženu cjelinu o odnosu vlasti prema nacionalnom pitanju.
U radu se analizira odnos komunističkih vlasti u Crnoj Gori prema crnogorskom mitropolitu i jedno... more U radu se analizira odnos komunističkih vlasti u Crnoj Gori prema crnogorskom mitropolitu i jednom od najvažnijih južnoslavenskih književnika XIX. stoljeća – Petru II. Petroviću Njegošu, čije je djelo Gorski vijenac kamen temeljac crnogorske duhovnosti. Za razliku od drugih stvaralaca iz XVIII. i XIX. stoljeća, koji su potpuno nebitni komunističkim vlastima, Njegoš kao jedan od simbola crnogorske duhovnosti dobiva novo, socijalističko tumačenje. Analizom referentne arhivske građe, periodičkoga tiska i drugih izvora na dva primjera (stogodišnjica objavljivanja Gorskoga vijenca 1947. i stogodišnjica Njegoševe smrti 1951.) objašnjava se odnos komunističkih vlasti prema Njegoševu stvaralaštvu. Na tim primjerima prepoznaju se jasne namjere komunističkih vlasti da Njegošev književni opus uklope u novi, ideološki kontekst socijalističke države.
Journal for The Study of Religions and Ideologies, 2016
The paper analyses the relations of the Communist authorities with religious communities in Monte... more The paper analyses the relations of the Communist authorities with religious communities in Montenegro in the period 1945 - 1955. The paper separately problematises specific features of each confessional community in Montenegro (orthodox, Muslim, Roman Catholic), and establishes a typology of the expansion of regime control. The Communist Party did not use violent methods in the process of marginalising the religious community, but new authorities in Montenegro managed to marginalise its influence. By taking over the executive authority in the state, the Party began the process of marginalising the religious communities. The process of excluding religious communities from social life started. Their activity was limited to constitutional and legal provisions and later on prohibition of all forms of religious behaviour in public life. Results of the process of secularisation were much better than in other Yugoslav republics. Montenegro had 31.5% of the population atheists, and this wa...
U radu se analizira odnos komunističkih vlasti u Crnoj Gori prema crnogorskom mitropolitu i jedno... more U radu se analizira odnos komunističkih vlasti u Crnoj Gori prema crnogorskom mitropolitu i jednom od najvažnijih južnoslavenskih književnika XIX. stoljeća – Petru II. Petroviću Njegošu, čije je djelo Gorski vijenac kamen temeljac crnogorske duhovnosti. Za razliku od drugih stvaralaca iz XVIII. i XIX. stoljeća, koji su potpuno nebitni komunističkim vlastima, Njegoš kao jedan od simbola crnogorske duhovnosti dobiva novo, socijalističko tumačenje. Analizom referentne arhivske građe, periodičkoga tiska i drugih izvora na dva primjera (stogodišnjica objavljivanja Gorskoga vijenca 1947. i stogodišnjica Njegoševe smrti 1951.) objašnjava se odnos komunističkih vlasti prema Njegoševu stvaralaštvu. Na tim primjerima prepoznaju se jasne namjere komunističkih vlasti da Njegošev književni opus uklope u novi, ideološki kontekst socijalističke države.
ABSTRACT The paper analyses the attitude of communist authorities in Montenegro towards the Montenegrin metropolitan and one of the most important South Slavic writers of the 19th century, Petar II Petrović Njegoš. His work, primarily the book Gorski vijenac, is said to be the cornerstone of Montenegrin spirituality. Unlike other writers of that period, the Communist Party could not dismiss Njegoš’s work. On the contrary, the work of the poet was interpreted in a new way by the Party, which used it in its efforts to build a new socialist society. Through the analysis of archival material, periodicals, and other sources, the author explains the new relationship of communist authorities towards the works of Petar II Petrović Njegoš. A special focus is placed on two events, the centenary of the publication of Gorski vijenac in 1947, and the centenary of Njegoš’s death in 1951, when the intentions of the Communist authorities to recognize and point out that the literary opus of Njegoš fits into a new, ideological context of a socialist state became clear.
OGLEDI O HISTORIOGRAFIJI I NACIONALIZMU U JUGOISTOČNOJ EVROPI, 2019
Odnos istoriografije prema nacionalnom pitanju je jedan od ključnih izazazova istorijske nauke u ... more Odnos istoriografije prema nacionalnom pitanju je jedan od ključnih izazazova istorijske nauke u Crnoj Gori. Iako ovaj naučni problem nije specifičnost Crne Gore, okolnosti u kojima se razvijala kritička istoriografija i uopšte naučna zajednica u Crnoj Gori, ukazuju na dosta specifičnosti u lokalnoj problematizaciji ovog pitanja. Na to prevashodno utiče specifičan odnos crnogorskog društva prema prošlosti, oblikovan pod snažnim uticajem tradicije. Crnogorsko patrijarhalno društvo, kulturu sjećanja dominantno je formiralo pod uticajem epske tradicije formirane tokom viševjekovnog perioda oslobodilačke borbe. Tako su epski narativi, koji su u jednom istorijskom trenutku predstavljali važan homogenizujući i motivacioni faktor oslobodilačke borbe, vremenom postali izvor istorijske istine. U skladu sa tim formirao se i specifičan doživljaj prošlosti koji podrazumjeva ispravnost i opravdanost isključivo onih političkih i društvenih procesa koji imaju takozvano istorijsko utemeljenje. Zbog toga je crnogorska istoriografija dugo bila u funkciji različitih političkih i ideoloških struktura, a istorija nije pisana zbog razumijevanja prošlosti već zbog sadašnjosti. U tom kontekstu treba problematizovati i odnos istoriografije i nacionalizma u Crnoj Gori. Sve do sredine 20. vijeka istoričari u Crnoj Gori više su bili nacionalni djelatnici koji su selektivnim izborom izvora i njihovim nekritičkim tumačenjem, umjesto razumijevanja istorijskih procesa iz prošlosti, trebali da ponude model projektovane istorijske istine, usklađene sa tada aktuelnim političkim i ideološkim trenutkom.
U članku se objašnjavaju aktivnosti Agitpropa tokom izbornih ciklusa u prvim godinama komunističk... more U članku se objašnjavaju aktivnosti Agitpropa tokom izbornih ciklusa u prvim godinama komunističke vlasti u Crnoj Gori. Na osnovu izvorne arhivske građe Komunističke partije i njenih organa, analiziraju se različite forme i modeli ideološkog rada Agitpropa. Objašnjava se uloga Agitpropa u okviru prvih posleratnih izbornih ciklusa, tok političke kampanje i osnovne ideje koje se pojavljuju u izbornim procesima 1945. 1946. i 1947. godine
U radu se analiziraju najvažniji događaji tokom akcije skidanja zara i feredže sprovedene u drugo... more U radu se analiziraju najvažniji događaji tokom akcije skidanja zara i feredže sprovedene u drugoj polovini 1947. godine na sjeveru Crne Gore. U članku se opisuje društveni kontekst u kome se akcija sprovodi način na koji Partija tumači potrebu skidanja zara i feredže među muslimanskom populacijom. Posebna pažnja posvećena je ulozi predstavnika Islamske zajednice u cijeloj kampanji kao i konkretne akcije koje Partija uz pomoć masovnih organizacija sprovodi na sjeveru Crne Gore.
Ključne riječi: Zar; Feredža; Muslimanke; Crna Gora; Komunistička partija;
Abstract:
The paper analyses the basic elements of the politics of brotherhood and unity in the ... more Abstract: The paper analyses the basic elements of the politics of brotherhood and unity in the first decade of communist rule in Montenegro. The ideal of fraternity and unity is one of the most important political ideas of the Communist Party, which has additional significance in Montenegro as a specific multinational and multiconfessional community. The paper deals with the sources of religious and national intolerance in Montenegro and analyzes the role of the Communist Party, which through the activities of party organs, mass organization, education and culture, addresses these problems by the politics of fraternity and unity. The research is based on archival material related to the work of the Communist Party, literature as well as the daily and periodical press. The starting hypothesis of the research is based on the thesis that the Communist Party, through the politics of fraternity and unity, tried to pacify antagonisms from the past and through the socialist ideology and its elements solve the issue of violated religious and national tolerance in Montenegro.
Key words: Montenegro; Brotherhood and unity; Multiconfessionality; Communist Party
At the beginning of June 2017 Montenegro has become a full member of the NATO alliance. This deci... more At the beginning of June 2017 Montenegro has become a full member of the NATO alliance. This decision was preceded by a perennial debate about the pros and cons of such a decision that took place in the framework of the political structures, civil society, the academic community and other segments of the Montenegrin public. The public debate about the impact of the membership on the future of Montenegro took place between the two extremes in the public discourse. On one side, there was a substantiated and warranted debate between those who affirmed this decision and those who opposed it. However, to a large extent, this debate has remained in the shadow of the so-called negative campaign that was followed by a strong populist rhetoric, which has a tray in every way to challenge the arguments of the other side. This negative campaign, which presents itself on both sides, instead of using the arguments and facts, they try to gain the support by reviving the traditional historical narrative of state friends and enemies, traitors and patriots. Rather than using reasonable, logical and practical solutions, both sides in the debate played their cards on emotions and attachment of citizens that affiliate themselves to certain ideological or political programs. We estimated that it is very important to determine the effect of such campaigns on a portion of the student population in order to determine the perception of these categories of Montenegrin citizens. We analysed the perception and attitudes of young people through a questionnaire, which in the period from 1 to 15 May 2017, was filled in by 206 students of the University of Montenegro, mostly from the departments of Social Sciences. Of the total respondents, 19% of the students were from the Faculty of Law, 18% of the Political Sciences, 16% of the economy, 5% from the Faculty of Sciences, 14% from the Department of English, 13% of students of History, 9% Psychology and 6% of students from the Department of Teachers.
U radu se istražuje uticaj Komunističke partije na obrazovni proces u Crnoj Gori u prvoj deceniji... more U radu se istražuje uticaj Komunističke partije na obrazovni proces u Crnoj Gori u prvoj deceniji nakon oslobođenja. Kroz analizu društvenih okolnosti, nastavnih planova, udžbenika i odnosa prosvjetnih radnika, predstavlja se ideološki uticaj Komunističke partije na obrazovanje u Crnoj Gori. Članak je fokusiran na istraživanje osnovnih ideoloških stavova koji su komunisti željeli postići obrazovnom politikom. Takođe, navode se i osnovni modeli po kojima partija utiče i oblikuje obrazovnu politiku u ovom periodu. Rad je hronološki ograničan na prvu deceniju nakon oslobođenja Crne Gore. Formiranje prve socijalističke Vlade u Crnoj Gori uzeto je kao početna hronološka tačka, dok je istraživanje zaključeno događajima nakon drugog kongresa Komunističke partije u Crnoj Gori kada se analiziraju ostvareni rezultati u obrazovanju.
Од почетка конституисања Црне Горе као самосталне државе у XVIII ви-јеку па до губитка њене држав... more Од почетка конституисања Црне Горе као самосталне државе у XVIII ви-јеку па до губитка њене државности, територијалне аспирације на области у њеном окружењу, прије свега османске, биле су детерминанте на којима је почивала и у складу са којима се развијала и конституисала црногорска државност. Османско царство, као вјечити и, како се сматрало, историјски неприја-тељ црногорске државности, било је, касније ће се испоставити, и један од разлога постојања и одржавања црногорске државе. У галиматијасу изукр-штаних интереса великих сила, прије свега у тренуцима ратова са Осман-ским царством, Црна Гора је преко два вијека била важан чинилац руске политике, а већи период њена главна савезница и стожер политике на Балка-ну. У таквим околностима поред субвенција царске владе и војне помоћи у периодима ратова, територијална проширења била су добар начин мотиви-сања црногорских владара. Цијели XVIII вијек закључно са тзв. " Вељим ратом " , политички утицај и територијалне аспирације црногорских владара били су усмјерени искљу-чиво на Херцеговину. Берлинским конгресом и аустроугарском окупацијом Босне и Херцеговине, монархија је изричито забранила мијешање Црне Го-ре у херцеговачка питања, тако да црногорске власти, иако и даље са раз-гранатом обавјештајном мрежом, нису могле рачунати на право заштите православног становништва у Херцеговини. Сходно насталим догађајима, тежиште политичке борбе усмјерено је према Полимљу, Новопазарском сан-џаку и сјеверној Албанији.
Redefining the social position of women was one of the fundamental values of the socialist ideolo... more Redefining the social position of women was one of the fundamental values of the socialist ideology. Inspired by the revolutionary traditions, communists tried to radically change the position of women, and to affirm their political, social and economic equality. As of 1945, a new social role of women in Montenegro started to be shaped on the basis of the principles of Socialism. For the first time in the history of the Montenegrin society woman got out of the shadow of her family and became actively involved in the social, political and economic life of the new state.
PRIKAZ KNJIGE CRNOGORSKA IDEOLOGIJA 1860-1918, AUTORA ŽIVKA ANDRIJAŠEVIĆA U ISTORIJSKOM ČASOPISU ... more PRIKAZ KNJIGE CRNOGORSKA IDEOLOGIJA 1860-1918, AUTORA ŽIVKA ANDRIJAŠEVIĆA U ISTORIJSKOM ČASOPISU BR.67/2018
Prikaz knjige Crnogorska vlast i crnogorsko nacionalno pitanje Mr Jadranke Selhanović.
Mr Jadran... more Prikaz knjige Crnogorska vlast i crnogorsko nacionalno pitanje Mr Jadranke Selhanović. Mr Jadranka Selhanović istraživačima prezentuje četiri dokumenta nastala u periodu između 1970. i 1985. godine i ona predstavljaju zaokruženu cjelinu o odnosu vlasti prema nacionalnom pitanju.
WE, THE PEOPLE OF THE UNITED EUROPE REFLECTIONS ON THE EUROPEAN STATE OF MIND, 2022
The article analyzes the historical context of Montenegrin-Russian relations, with a focus on the... more The article analyzes the historical context of Montenegrin-Russian relations, with a focus on the contemporary perception and their interpretation of the Euro-Atlantic integration process.The essence of the analysis is the research question: how did Montenegro, from a historical ally, become an enemy state for Russia? The research hypothesis indicates that the Euro-Atlantic orientation of Montenegro, defined at the end of the 20th century, is the main reason for such a relationship between Russia and Montenegro. The focus of the research is on the analysis of strong Russophile sentiments in Montenegro based on the tradition of a three-century long relation, and which have a strong influence on the shaping of the public discourse in Montenegro. The paper points out the key events and processes that caused Montenegro to become an enemy country for Russia, concerning the historical context of Montenegrin-Russian relations and the contemporary perception of the process of Euro-Atlantic integration.
WE, THE PEOPLE OF THE UNITED EUROPE REFLECTIONS ON THE EUROPEAN STATE OF MIND, 2022
The article analyzes the historical context of Montenegrin-Russian relations, with a focus on the... more The article analyzes the historical context of Montenegrin-Russian relations, with a focus on the contemporary perception and their interpretation of the Euro-Atlantic integration process.The essence of the analysis is the research question: how did Montenegro, from a historical ally, become an enemy state for Russia? The research hypothesis indicates that the Euro-Atlantic orientation of Montenegro, defined at the end of the 20th century, is the main reason for such a relationship between Russia and Montenegro. The focus of the research is on the analysis of strong Russophile sentiments in Montenegro based on the tradition of a three-century long relation, and which have a strong influence on the shaping of the public discourse in Montenegro. The paper points out the key events and processes that caused Montenegro to become an enemy country for Russia, concerning the historical context of Montenegrin-Russian relations and the contemporary perception of the process of Euro-Atlantic integration.
Покушај да се прошири и превазиђе граница традиционалне историо-графије, заокупљене феноменима по... more Покушај да се прошири и превазиђе граница традиционалне историо-графије, заокупљене феноменима политике, сукоба, пожељних теза и идеја, увијек је била преокупација историографа. Свака нова генерација историча-ра покушавала је да прошлост сагледа у цјеловитости друштвеног живота, умјесто црно-бијелих представа. То је захтјевало трагање за новим мето-долошким приступима истраживању и провјери класичних и традиционал-них научних метода. Због тога критичко преиспитивање и истраживачко употпуњавање написаног свакој генерацији истраживача отвара хоризонте неистраженог, неосвијетљеног, често свјесно затамљеног и уклопљено у матрицу " једнног исправног" историјског знања. Јасно да метода и објективне друштвене околности не могу саме по себи бити разлог поновног ишчитавања историографских тема, али стереотипи, који у једном тренутку спутавају историографска знања, временом попусте. Појављују се нови историјски извори, критички се селектирају они постојећи, чиме се уз поштен и одговоран однос према науци, отвара процес преиспитивања ,, ејечно утврђених истина ". Кратак увод у проблем неупућеног може навести на богатство локалне историографије, на висок степен историографске свијести која није дозво-лила да важне теме остану необрађене или додирнуте само површним радовима, без јасне историске методе, проблематизације теме и теза за њено научно објашњење. Нажалост, наше историографско насљеђе много је сиромашније, па жеља за критичким преиспитивањем и истраживачким употпуњавањем написаног, са почетка текста, може више послужити.
Uploads
Books by Adnan Prekic
Crvena ideja Crne Gore nije zvaničan termin iz perioda komunističke vlasti, već se ovom sintagmom simbolički ukazuje na ideološki karakter jednog političkog sistema, koji je upravljao Crnom Gorom više od četrdeset godina. Totalitarni sistem, uspostavljen nakon Drugog svjetskog rata, stvorio je sopstveni vrijednosni sistem, koji je bio u funkciji legitimizacije i afirmisanja njihovog koncepta vlasti i ciljeva koji se tim vladanjem žele postići. Kao svaka totalitarna vlast, i ova je željela da stvori "novo" društvo i "nove" ljude, a to se ne može učiniti bez novih vjerovanja i postojanog institucionalnog ubjeđivanja. Sva nova vjerovanja socijalističkih vlasti u Crnoj Gori, njihove političke ideje, simboli i rituali, obuhvaćeni su sintagmom Crvena ideja. Crvena ideja Crne Gore može se smatrati kao simbolički naziv za ideologiju Komunističke partije u Crnoj Gori poslije 1945. godine, kada ona postaje stožer nove vlasti. U ovoj knjizi ukazuje se na okolnosti u kojima su se pojavile i oblikovale političke ideje Komunističke partije, analiziraju se vrijednosni sadržaji tih ideja i objašnjavaju metode sakralizacije, odnosno njihovo pretvaranje u dogmu koja se nije mogla preispitivati i kritikovati. Ukazano je i na metode i institucije koje sprovode indoktrinaciju, kao i na rezultate koje su ove institucije ostvarile u indoktriniranju crnogorskog društva. Zadatak ove knjige je da objasni kako je Komunistička partija uporedo sa izgradnjom socijalističkog društva, kao konačnog cilja njenog političkog djelovanja, pokušala da izvrši jednu vrstu antropološke revolucije i tako dovede do formiranja novog socijalističkog čovjeka Crne Gore,. U crnogorskoj istoriografiji postoji veliki broj radova o periodu socijalističke vlasti, ali se predmet tih istraživanja uglavnom ograničavao na političko djelovanje Komunističke partije ili na neke aspekte ekonomskog života. Političke ideje i ideologija Komunističke partije u Crnoj Gori, bez obzira na značajan broj radova o političkom životu i prošlosti crnogorske države u 19. i 20. vijeku, ostale su u sjenci drugih tema. Istorijografiju socijalističke vlasti u Crnoj Gori zbog toga možemo tretirati kao tradicionalni oblik političke istoriografije, koji se bavio događajima, njihovim uzrocima i posljedicama. Istraživački fokus bio je usmjeren na formu i sadržaj socijalističke vlasti, dok su unutrašnji odnosi i fenomeni, na kojima je počivala vlast, bili u drugom planu. Ove okolnosti bile su jedan od polaznih motiva za istraživanje političkih ideja i ideologije komunističke vlasti u Crnoj Gori. Naučno utemeljenje i opravdanost istraživanja potvrđuju i trendovi savremene istoriografije. U radovima američkih i zapadnoevropskih istoričara, veoma su frekventne teme koje se bave proučavanjem političkih ideja i ideologija. Interesovanje za ova pitanja objašnjavaju stanovištem da bez adekvatnih analiza
Kulturno nasljeđe jedna je od temeljnih vrijednosti svakog kolektivnog identiteta, a formira se na određenom prostoru pod uticajem različitih političkih, civilizacijskih i kulturnih procesa. Kao takvo, ono ima funkciju povezivanja i identifikacije generacija koje su dijelile i dijele zajednički prostor. Tokom višemilenijumskog razvoja civilizacije na prostoru savremene Crne Gore, sačuvani su bogati i sadržajni ostaci kulturnog nasljeđa i oni predstavljaju jednu od najznačajnijih vrijednosti moderne Crne Gore. Različiti civilizacijski, religijski i kulturni uticaji koji su se na ovim prostorima smjenjivali i preplitali oblikovali su sadržaj materijalnog nasljeđa, kao jednog od najvažnijih izvora za razumijevanje savremenog crnogorskog državnog identiteta.
Pod kulturnim nasljeđem Crne Gore podrazumijevaju se svi relevantni ostaci materijalne kulture nastali na prostoru današnje Crne Gore koji imaju trajnu kulturnu vrijednost. To su, prije svega, ostaci urbane arhitekture, sakralnog i svjetovnog graditeljstva, slikarstva, skulpture, pisanih i epigrafskih tekstova, ali i drugi tragovi materijalnog nasljeđa od posebnog značaja za savremenu crnogorsku državu i zajednicu. U ovoj knjizi izdvojeni su najreprezentativniji ostaci materijalne kulture koji hronološki dokumentuju proces formiranja kulturnog nasljeđa Crne Gore od praistorije do dvadesetog vijeka. Oni su predstavljeni kroz dvadeset pet tematskih cjelina koje prate određene istorijske periode i umjetničke pravce, ili pak kao pojedinačni primjeri orginalnih, specifičnih oblika materijalne kulture Crne Gore.
Valja naglasiti da ovaj rukopis nije nastao kao rezultat nekog novog istraživanja, već je zasnovan na sintezi postojećih istorijskih izvora, stručnih analiza i ostale relevantne literature. Na tim saznanjima smo utemeljili i u dvadeset pet poglavlja ove knjige izložili prvu periodizaciju i tematsko određenje kulturnog nasljeđa Crne Gore. Uprkos značajnim ograničenjima s kojima smo se u tom radu suočavali, vjerujemo da ponuđeni koncept može biti dobra osnova za dalja istraživanja. Jedno od takvih ograničenja predstavlja postojeća literatura, koja je uglavnom zasnovana na istraživanjima sprovedenim između šezdesetih i osamdesetih godina 20. vijeka. Novija istraživanja su malobrojna, a sva ona koja su nam bila dostupna uključena su u sadržaj rukopisa. Poseban problem bili su nepotpuni i netačni podaci s kojima smo se u raspoloživoj literaturi susretali, pa je bilo neophodno izvršiti selekciju i u tekstu koristiti samo one za koje vjerujemo da najviše odgovaraju istini. Jedan od značajnih problema postojeće literature predstavlja i njena fokusiranost na specifične segmente kulturnog nasljeđa, što podrazumijeva upotrebu stručnih termina koji široj čitalačkoj javnosti nijesu uvijek poznati.
Uvjereni smo da će ponuđeni rukopis, i pored ozbiljnih ograničenja koja su pratila njegovu pripremu, biti koristan svima koji žele da saznaju više o kulturnom nasljeđu Crne Gore. Treba istaći da je ovo prvi put da se prezentuje cjelovita periodizacija materijalne kulture Crne Gore od najstarijih vremena do 20. vijeka i prvi pokušaj određenja užih tematskih cjelina kulturnog nasljeđa. Veliku zahvalnost dugujemo recenzentima knjige i izdavaču, koji su nam korisnim savjetima i sugestijama ukazali na nedostatke i pomogli u njihovom ispravljanju. Zahvaljujemo se i svim ostalim saradnicima koji su pomogli radu na ovom rukopisu.
Zato riječi zahvalnosti idu Husniji Kamberoviću, predsjedniku Udruženja za modernu historiju (UMHIS), čijih je programskih sadržaja ovaj projekt jedan dio, Marion Kraske i Ameli Sejmenović Burić iz Fondacije Heinrich Bӧll u Sarajevu, jer se raduju našem radu i uspjehu, te svim mojim dragim kolegicama i kolegama koji su svojim radom omogućili nastanak i ove knjige. To su autori tekstova Branimir Janković, Adnan Prekić, Milivoj Bešlin, Ruža Fotiadis, Petar Todorov i Husnija Kamberović, koji su svojim autorskim prilozima omogućili realizaciju ideje koju sam nekoliko posljednjih godina razvijao u razgovorima s kolegom i prijateljem čiji je doprinos realizaciji projekta u cjelini zaista veliki, a to je Enes Omerović, koji je zajedno s Verom Katz također doprinio okončanju i ovog projekta. Potpunosti pripreme i realizacije ove knjige svoj doprinos dali su Mirela Omerović profesionalnom lekturom, kao i kolega Halid Bulić – onda kada je zaista trebalo, Selma Đuliman prijevodima rezimea na engleski jezik, Melisa Forić podrškom u završnoj fazi pripreme knjige za štampu. Asim Bilić je i ovu knjigu pripremao jednako vrijedno kao i prethodne, iako smo u ovoj godini, slijedeći odnose u jugoistočnoj Evropi, aplicirali novi logo Fondacije Heinrich Bӧll, jer je (Bivša Jugoslavenska) Republika Makedonija postala Republika Sjeverna Makedonija, a i to je pitanje tretirano sadržajem ove knjige.
Uz već iskazane riječi zahvalnosti, posebnu zahvalnost svi mi zajedno dugujemo onima čija se imena uglavnom ne nalaze u ovoj knjizi, ali koji su strpljenjem i razumijevanjem omogućavali mir da bi preuzete obaveze bile dovedene do kraja. Zato u ime svih nas, aktivnih učesnika u realizaciji projekta, posebno zahvaljujem članovima naših porodica. Bez njih bi sve ovo bilo drugačije i teže, ali samo uz njihovu podršku ima smisla.
Papers by Adnan Prekic
ABSTRACT
The paper analyses the attitude of communist authorities in Montenegro towards the Montenegrin metropolitan and one of the most important South Slavic writers of the 19th century, Petar II Petrović Njegoš. His work, primarily the book Gorski vijenac, is said to be the cornerstone of Montenegrin spirituality. Unlike other writers of that period, the Communist Party could not dismiss Njegoš’s work. On the contrary, the work of the poet was interpreted in a new way by the Party, which used it in its efforts to build a new socialist society. Through the analysis of archival material, periodicals, and other sources, the author explains the new relationship of communist authorities towards the works of Petar II Petrović Njegoš. A special focus is placed on two events, the centenary of the publication of Gorski vijenac in 1947, and the centenary of Njegoš’s death in 1951, when the intentions of the Communist authorities to recognize and point out that the literary opus of Njegoš fits into a new, ideological context of a socialist state became clear.
Crvena ideja Crne Gore nije zvaničan termin iz perioda komunističke vlasti, već se ovom sintagmom simbolički ukazuje na ideološki karakter jednog političkog sistema, koji je upravljao Crnom Gorom više od četrdeset godina. Totalitarni sistem, uspostavljen nakon Drugog svjetskog rata, stvorio je sopstveni vrijednosni sistem, koji je bio u funkciji legitimizacije i afirmisanja njihovog koncepta vlasti i ciljeva koji se tim vladanjem žele postići. Kao svaka totalitarna vlast, i ova je željela da stvori "novo" društvo i "nove" ljude, a to se ne može učiniti bez novih vjerovanja i postojanog institucionalnog ubjeđivanja. Sva nova vjerovanja socijalističkih vlasti u Crnoj Gori, njihove političke ideje, simboli i rituali, obuhvaćeni su sintagmom Crvena ideja. Crvena ideja Crne Gore može se smatrati kao simbolički naziv za ideologiju Komunističke partije u Crnoj Gori poslije 1945. godine, kada ona postaje stožer nove vlasti. U ovoj knjizi ukazuje se na okolnosti u kojima su se pojavile i oblikovale političke ideje Komunističke partije, analiziraju se vrijednosni sadržaji tih ideja i objašnjavaju metode sakralizacije, odnosno njihovo pretvaranje u dogmu koja se nije mogla preispitivati i kritikovati. Ukazano je i na metode i institucije koje sprovode indoktrinaciju, kao i na rezultate koje su ove institucije ostvarile u indoktriniranju crnogorskog društva. Zadatak ove knjige je da objasni kako je Komunistička partija uporedo sa izgradnjom socijalističkog društva, kao konačnog cilja njenog političkog djelovanja, pokušala da izvrši jednu vrstu antropološke revolucije i tako dovede do formiranja novog socijalističkog čovjeka Crne Gore,. U crnogorskoj istoriografiji postoji veliki broj radova o periodu socijalističke vlasti, ali se predmet tih istraživanja uglavnom ograničavao na političko djelovanje Komunističke partije ili na neke aspekte ekonomskog života. Političke ideje i ideologija Komunističke partije u Crnoj Gori, bez obzira na značajan broj radova o političkom životu i prošlosti crnogorske države u 19. i 20. vijeku, ostale su u sjenci drugih tema. Istorijografiju socijalističke vlasti u Crnoj Gori zbog toga možemo tretirati kao tradicionalni oblik političke istoriografije, koji se bavio događajima, njihovim uzrocima i posljedicama. Istraživački fokus bio je usmjeren na formu i sadržaj socijalističke vlasti, dok su unutrašnji odnosi i fenomeni, na kojima je počivala vlast, bili u drugom planu. Ove okolnosti bile su jedan od polaznih motiva za istraživanje političkih ideja i ideologije komunističke vlasti u Crnoj Gori. Naučno utemeljenje i opravdanost istraživanja potvrđuju i trendovi savremene istoriografije. U radovima američkih i zapadnoevropskih istoričara, veoma su frekventne teme koje se bave proučavanjem političkih ideja i ideologija. Interesovanje za ova pitanja objašnjavaju stanovištem da bez adekvatnih analiza
Kulturno nasljeđe jedna je od temeljnih vrijednosti svakog kolektivnog identiteta, a formira se na određenom prostoru pod uticajem različitih političkih, civilizacijskih i kulturnih procesa. Kao takvo, ono ima funkciju povezivanja i identifikacije generacija koje su dijelile i dijele zajednički prostor. Tokom višemilenijumskog razvoja civilizacije na prostoru savremene Crne Gore, sačuvani su bogati i sadržajni ostaci kulturnog nasljeđa i oni predstavljaju jednu od najznačajnijih vrijednosti moderne Crne Gore. Različiti civilizacijski, religijski i kulturni uticaji koji su se na ovim prostorima smjenjivali i preplitali oblikovali su sadržaj materijalnog nasljeđa, kao jednog od najvažnijih izvora za razumijevanje savremenog crnogorskog državnog identiteta.
Pod kulturnim nasljeđem Crne Gore podrazumijevaju se svi relevantni ostaci materijalne kulture nastali na prostoru današnje Crne Gore koji imaju trajnu kulturnu vrijednost. To su, prije svega, ostaci urbane arhitekture, sakralnog i svjetovnog graditeljstva, slikarstva, skulpture, pisanih i epigrafskih tekstova, ali i drugi tragovi materijalnog nasljeđa od posebnog značaja za savremenu crnogorsku državu i zajednicu. U ovoj knjizi izdvojeni su najreprezentativniji ostaci materijalne kulture koji hronološki dokumentuju proces formiranja kulturnog nasljeđa Crne Gore od praistorije do dvadesetog vijeka. Oni su predstavljeni kroz dvadeset pet tematskih cjelina koje prate određene istorijske periode i umjetničke pravce, ili pak kao pojedinačni primjeri orginalnih, specifičnih oblika materijalne kulture Crne Gore.
Valja naglasiti da ovaj rukopis nije nastao kao rezultat nekog novog istraživanja, već je zasnovan na sintezi postojećih istorijskih izvora, stručnih analiza i ostale relevantne literature. Na tim saznanjima smo utemeljili i u dvadeset pet poglavlja ove knjige izložili prvu periodizaciju i tematsko određenje kulturnog nasljeđa Crne Gore. Uprkos značajnim ograničenjima s kojima smo se u tom radu suočavali, vjerujemo da ponuđeni koncept može biti dobra osnova za dalja istraživanja. Jedno od takvih ograničenja predstavlja postojeća literatura, koja je uglavnom zasnovana na istraživanjima sprovedenim između šezdesetih i osamdesetih godina 20. vijeka. Novija istraživanja su malobrojna, a sva ona koja su nam bila dostupna uključena su u sadržaj rukopisa. Poseban problem bili su nepotpuni i netačni podaci s kojima smo se u raspoloživoj literaturi susretali, pa je bilo neophodno izvršiti selekciju i u tekstu koristiti samo one za koje vjerujemo da najviše odgovaraju istini. Jedan od značajnih problema postojeće literature predstavlja i njena fokusiranost na specifične segmente kulturnog nasljeđa, što podrazumijeva upotrebu stručnih termina koji široj čitalačkoj javnosti nijesu uvijek poznati.
Uvjereni smo da će ponuđeni rukopis, i pored ozbiljnih ograničenja koja su pratila njegovu pripremu, biti koristan svima koji žele da saznaju više o kulturnom nasljeđu Crne Gore. Treba istaći da je ovo prvi put da se prezentuje cjelovita periodizacija materijalne kulture Crne Gore od najstarijih vremena do 20. vijeka i prvi pokušaj određenja užih tematskih cjelina kulturnog nasljeđa. Veliku zahvalnost dugujemo recenzentima knjige i izdavaču, koji su nam korisnim savjetima i sugestijama ukazali na nedostatke i pomogli u njihovom ispravljanju. Zahvaljujemo se i svim ostalim saradnicima koji su pomogli radu na ovom rukopisu.
Zato riječi zahvalnosti idu Husniji Kamberoviću, predsjedniku Udruženja za modernu historiju (UMHIS), čijih je programskih sadržaja ovaj projekt jedan dio, Marion Kraske i Ameli Sejmenović Burić iz Fondacije Heinrich Bӧll u Sarajevu, jer se raduju našem radu i uspjehu, te svim mojim dragim kolegicama i kolegama koji su svojim radom omogućili nastanak i ove knjige. To su autori tekstova Branimir Janković, Adnan Prekić, Milivoj Bešlin, Ruža Fotiadis, Petar Todorov i Husnija Kamberović, koji su svojim autorskim prilozima omogućili realizaciju ideje koju sam nekoliko posljednjih godina razvijao u razgovorima s kolegom i prijateljem čiji je doprinos realizaciji projekta u cjelini zaista veliki, a to je Enes Omerović, koji je zajedno s Verom Katz također doprinio okončanju i ovog projekta. Potpunosti pripreme i realizacije ove knjige svoj doprinos dali su Mirela Omerović profesionalnom lekturom, kao i kolega Halid Bulić – onda kada je zaista trebalo, Selma Đuliman prijevodima rezimea na engleski jezik, Melisa Forić podrškom u završnoj fazi pripreme knjige za štampu. Asim Bilić je i ovu knjigu pripremao jednako vrijedno kao i prethodne, iako smo u ovoj godini, slijedeći odnose u jugoistočnoj Evropi, aplicirali novi logo Fondacije Heinrich Bӧll, jer je (Bivša Jugoslavenska) Republika Makedonija postala Republika Sjeverna Makedonija, a i to je pitanje tretirano sadržajem ove knjige.
Uz već iskazane riječi zahvalnosti, posebnu zahvalnost svi mi zajedno dugujemo onima čija se imena uglavnom ne nalaze u ovoj knjizi, ali koji su strpljenjem i razumijevanjem omogućavali mir da bi preuzete obaveze bile dovedene do kraja. Zato u ime svih nas, aktivnih učesnika u realizaciji projekta, posebno zahvaljujem članovima naših porodica. Bez njih bi sve ovo bilo drugačije i teže, ali samo uz njihovu podršku ima smisla.
ABSTRACT
The paper analyses the attitude of communist authorities in Montenegro towards the Montenegrin metropolitan and one of the most important South Slavic writers of the 19th century, Petar II Petrović Njegoš. His work, primarily the book Gorski vijenac, is said to be the cornerstone of Montenegrin spirituality. Unlike other writers of that period, the Communist Party could not dismiss Njegoš’s work. On the contrary, the work of the poet was interpreted in a new way by the Party, which used it in its efforts to build a new socialist society. Through the analysis of archival material, periodicals, and other sources, the author explains the new relationship of communist authorities towards the works of Petar II Petrović Njegoš. A special focus is placed on two events, the centenary of the publication of Gorski vijenac in 1947, and the centenary of Njegoš’s death in 1951, when the intentions of the Communist authorities to recognize and point out that the literary opus of Njegoš fits into a new, ideological context of a socialist state became clear.
Ključne riječi: Zar; Feredža; Muslimanke; Crna Gora; Komunistička partija;
The paper analyses the basic elements of the politics of brotherhood and unity in the first decade of communist rule in Montenegro. The ideal of fraternity and unity is one of the most important political ideas of the Communist Party, which has additional significance in Montenegro as
a specific multinational and multiconfessional community. The paper deals with the sources of religious and national intolerance in Montenegro and analyzes the role of the Communist Party, which through the activities of party organs, mass organization, education and culture, addresses these problems by the politics of fraternity and unity. The research is based on archival material related to the work of the Communist Party, literature as well as the daily and periodical press. The starting hypothesis of the research is based on the thesis that the Communist Party, through the politics of fraternity and unity, tried to pacify antagonisms from the past and through the socialist ideology and its elements solve the issue of violated religious and national tolerance in Montenegro.
Key words: Montenegro; Brotherhood and unity; Multiconfessionality; Communist Party
We estimated that it is very important to determine the effect of such campaigns on a portion of the student population in order to determine the perception of these categories of Montenegrin citizens. We analysed the perception and attitudes of young people through a questionnaire, which in the period from 1 to 15 May 2017, was filled in by 206 students of the University of Montenegro, mostly from the departments of Social Sciences. Of the total respondents, 19% of the students were from the Faculty of Law, 18% of the Political Sciences, 16% of the economy, 5% from the Faculty of Sciences, 14% from the Department of English, 13% of students of History, 9% Psychology and 6% of students from the Department of Teachers.
Mr Jadranka Selhanović istraživačima prezentuje četiri
dokumenta nastala u periodu između 1970. i 1985. godine i
ona predstavljaju zaokruženu cjelinu o odnosu vlasti prema
nacionalnom pitanju.