thai

Thai har fire hovuddialektar: sør-, nord-, nordaust- og sentralthai. Talespråket til dei høgare sosiale laga i Bangkok, ein variant av sentralthai, er den mest prestisjefylte dialekten og fungerer i praksis som standardspråk.

I fleire oppslagsverk står det at thai blir snakka av litt over 20 millionar menneske. Dette er talet på dei som snakkar sentralthai, og då blir sør-, nord- og nordaustthai rekna som eigne språk:

• sørthai, med rundt 5 millionar talarar, også kalla pak tai og dambro.
• nordthai, med over 6 millionar talarar, også kalla lanna og kam mueang.
• nordaustthai, med over 20 millionar talarar, også kalla isan, etter Isan, den nordaustlege regionen i Thailand. Nordaustthai ligg nær lao (laotisk).

Thai er eit SVO-språk, og dette kan illustrerast med denne setninga:

ฉันไห้หนังสือแก่เขาสามเล่ม ('Eg gav han tre bøker.')

I thai spelar alder, sosial status, kjønn, relasjonen mellom talarane og kor formell situasjonen er, ei viktig rolle – ikkje minst ved val av personlege pronomen. cʰǎn ฉัน, som berre er eitt av svært mange moglege pronomen i 1. person eintal, uttrykkjer at talaren er av hokjønn, og at situasjonen er uformell. Thai har ikkje kasus, og cʰǎn ฉัน svarer til både eg og meg på norsk.

Pronomenet kʰǎw เขา har vi her sett om med 'han', men det er eigentleg eit generelt 3. persons-pronomen som kan setjast om med både 'ho', 'han' og 'dei'.

Orda blir ikkje bøygde i thai, og substantivet skil ikkje mellom eintal og fleirtal eller ubunden og bunden form. Substantivet mǎa หมา kan setjast om med ‘(ein) hund’, ‘hunden’, ‘hundar’ og ‘hundane’. Verbet hâj ไห้ kan setjast om med både 'gi', 'gir' og 'gav' i ulike samanhengar.

Når eit talord blir sett til eit substantiv, for å seie til dømes «tre bøker», må det òg vere med ein såkalla klassifikator, forkorta KL ovanfor. Det finst svært mange klassifikatorar, og ein må lære for kvart substantiv kva for klassifikator dei tek. Faktisk er lêːm เล่ม klassifikator for bøker, knivar og stearinlys. Ein annan klassifikator er tūā ตัว, som ein bruker ved substantiv som viser til dyr, stolar, bord, klesplagg og gitarar – som i tóʔ sìː tuā โต๊ะสี่ตัว 'fire bord', der tóʔ โต๊ะ tyder 'bord', og sìː สี่ tyder 'fire'. Som vi ser av setninga ovanfor, treng ikkje talet pluss klassifikatoren står rett etter substantivet.

Tabell 1 viser konsonantane som kan stå fremst i ei staving, i IPA-transkripsjon, bortsett frå at c står for [ʧ]. Under kvart fonetisk symbol står skrivemåten i thai-skrift. Mange konsonantar kan skrivast på fleire måtar. Grunnen er at thai-skrifta stammar frå ei sørindisk skrift og har halde ved lag symbol for ei rekkje konsonantar som finst i indiske språk, men ikkje i thai. Med mindre tilpassingar blir thai-skrifta brukt i buddhistiske tekstar på det mellomindiske språket pali.

Desse konsonantgruppene kan stå fremst i ei staving:

• pr pl pʰr pl
• tr
• kr kl, kw, kʰr, kʰl, kʰw

I slutten av ei staving finn vi desse konsonantane:

• p t k
• m n ŋ
• j w

Vokalane kan delast i ni korte monoftongar, ni lange monoftongar og tre diftongar. I Tabell 2 er vokalteikna kombinerte med konsonanten m ม. I tillegg finst det tre diftongar, her kombinert med m ม i thai-skrifta: ia เมีย, ɯa เมือ, ua ม้ว.

Språket har fem tonar — høg, midtre, låg, stigande, fallande — som blir noterte over vokalane i transkripsjonen. I thai-skrifta blir tonane markerte med ein kombinasjon av diakritiske teikn og ulike bokstavar. Sjå Tabell 3.

Thai-skrifta blir skriven frå venstre mot høgre, akkurat som det latinske alfabetet. Det er ikkje noko mellomrom mellom orda i ei setning, som illustrert med setninga ฉันไห้หนังสือแก่เขาสามเล่ม 'Eg gav han tre bøker'. Eit mellomrom fungerer som komma eller punktum i latinsk skrift. Det er ei abugida-skrift, der kvar konsonant blir uttalt med ein vokal etter når det ikkje står noko eige vokalteikn.

Denne «inherente» vokalen er a i opne stavingar (stavingar som endar på vokal) og o i lukka stavingar (stavingar som endar på konsonant). Dette kan illustrerast med ordet ถนน 'veg', 'gate', som inneheld konsonantane tʰ‑n‑n. Ordet blir uttalt tʰà‑nǒn, med ein a etter den første konsonanten og o etter den andre – medan den siste konsonanten, i slutten av ordet, blir uttalt utan vokal.

Korleis dei ulike vokalane blir skrivne, kan ein sjå av vokaltabellen i avsnittet Fonologi lenger oppe.

Vokalane blir skrivne med teikn som blir lagde til før, over, under og/eller etter konsonantteikna. Ein ekstra komplikasjon er det at dei teikna som står for vokalar, i tillegg ofte representerer ein konsonant på slutten av stavinga.