Sudan

Sudan er Afrikas tredje største land i utstrekning. Størstedelen av landet er ørken. Topografien består hovudsakleg av store leirsletter og sandsteinsplatå som blir drenerte av Nilvassdraget.

Det finst hovudsakleg fem fjellområde i Sudan. Marrafjella i sørvest er vulkanske, og ytterkanten på Deriba-kalderaen utgjer den høgaste toppen i Sudan med 3042 meter over havet. I sør ligg Nubafjella (Jibal an-Nuba), som består av sandstein. Grensa mot Etiopia i søraust ligg eit stykke oppover stigninga mot Det etiopiske høglandet. I nordaust utgjer Raudehavsfjella ein barriere mot havet. I Bayudaørkenen sentralt i landet ligg endå eit vulkansk fjellområde, Bayuda vulkanfelt, med fleire hundre krater.

Den kvite Nilen og Den blå Nilen renn inn i Sudan i sør frå høvesvis Sør-Sudan og Etiopia. Dei to elvane møtest omtrent midt i landet, og hovudstaden Khartoum er plassert ved elvesamanløpet. Nilen renn gjennom heile Sudan, og elva er essensiell for livsgrunnlaget til befolkninga.

Sudan har ein cirka 700 kilometer lang kyst mot Raudehavet i nordaust.

Den nordlege delen består av ørken og får svært sjeldan regn. Den sørlege delen har regntid i juli.

• Les meir om Sudans geografi, klima i Sudan, dyreliv i Sudan og planteliv i Sudan.

Sudan har ei befolkning på rundt 46 millionar (2021). Størstedelen av befolkninga bur på landsbygda, medan rundt 33 prosent bur i byar. Det største urbane området ligg på elvebreiddene der Den blå og Den kvite Nilen møtest med hovudstaden Khartoum i sør på halvøya mellom dei to elvane, Omdurman ligg i vest på breidda av Den kvite Nilen, og Bahri (Khartoum Nord) ligg i nord på breidda av Den blå Nilen. Samla har dei tre byane mellom seks og sju millionar innbyggjarar.

Sudanske arabarar utgjer rundt 70 prosent av befolkninga. Dette er likevel ei samansett gruppe som består av mange stammar, der dei viktigaste gruppene langs Nilen er shaigiya og jaaliyn. Viktige minoritetar er arabifiserte etniske grupper som nubiarar, bedja og koptarar. Befolkninga i vest tilhøyrer etniske grupper som fur, baggara, kababish, zaghawa og messalit.

Islam er den mest utbreidde religionen i Sudan.

Offisielt språk og morsmål for den største delen av befolkninga er arabisk. Viktige minoritetsspråk er nubisk i nord, bedawsje (kusjittisk språk) i aust og ulike nilo-saharaspråk i vest. Det blir snakka mange ulike språk i Nubafjella i sør.

• Les meir om Sudans befolkning.

Det noverande politiske systemet i landet er resultatet av revolusjonen i 2018–2019, som avsette president Omar Hassan Ahmad al-Bashir og som starta overgangsperioden 2019–2022. I overgangsperioden har landet ingen president, men blir leidd av Suverenitetsrådet, som består av 11 medlemer.

Ifylgje den noverande konstitusjonen er landet ein sjølvstendig, suveren, demokratisk, parlamentarisk, pluralistisk, desentralisert stat. Den konstitusjonelle pakta (grunnlova) vart signert den 4. august 2019 av Overgangsmilitært råd (Transitional Military Council) og Makter for fridom og endring (Forces for Freedom and Change), dei to viktigaste partane som vart danna som fylgje av revolusjonen. Pakta oppheva den mellombelse grunnlova av 2005, og skal vere gyldig som høgaste lov i landet til den er oppheva eller endra etter overgangsperioden 2019–2022.

I løpet av overgangsperioden har spenninga auka mellom partane i regjeringa. 25. oktober 2021 tok general Abdel Fattah al-Burhan makta i Sudan i eit militært kupp. Statsminister Abdalla Hamdok vart sett i husarrest, dei sivile regjerningsmedlemmene vart avsette og kuppleiaren har erklært unntakstilstand. Folka i Sudan har starta store demonstrasjonar for demokrati og sivilt styre.

• Les meir om Sudans politiske system.

Sidan forhistorisk tid har Sudan vore ein region der kulturelle tradisjonar frå Middelhavsområdet og Afrika møttest. Dette er tydeleg frå det fyrste komplekse samfunnet Kusj oppstod i bronsealderen. Kristendomen vart innført til det nordlege Sudan på slutten av 500-talet, og den nubiske mellomalderen varte i neste tusen år.

Frå 1899 til 1956 vart Sudan styrt av Storbritannia og Egypt i fellesskap under det såkalla angloegyptiske kondominatet. I 1956 vart kolonien ein sjølvstendig republikk. Etter politisk uro greip dei militære makta i 1969, og Sudan har sidan i hovudsak hatt autoritært styre, med unntak av ein kort periode etter demokratisk val i 1986.

Sudansk politikk var i stor utstrekning prega av skismaet mellom eit arabisk/muslimsk nord og eit afrikansk kristent/animistisk sør. Det braut ut borgarkrig i 1955, men denne vart lagd bort i 1972. Frå tidleg i 1980-åra blussa konflikten opp igjen, samtidig som Sudan utvikla seg til å bli ein fundamentalistisk islamsk stat, og har fleire gonger blitt knytt til internasjonal terrorisme. Ein fredsavtale mellom nord og sør vart underteikna i 2005. I ei folkerøysting i 2011 røysta majoriteten av befolkninga i sør for ei lausriving. Sør-Sudan er no ein sjølvstendig stat. Det er framleis konflikt om grensetrekkinga i områda med oljeressursar.

Krig, vanstyre, tørkekatastrofar og hungersnaud har ført til at Sudan er mellom dei økonomisk minst utvikla landa i Afrika.

Tidleg på 2000-talet førte krigen i Darfur i den vestlege delen av landet til mange drepne og mange flyktningar. I april 2019 vart Omar Hassan Ahmad al-Bashir avsett etter 30 år ved makta, og Sudan gjekk inn i ein ny epoke i historia si.

• Les utdjupande artiklar om Sudans historie, Sudans samtidshistorie og Nubias historie.

Landbruket er hovudsakleg basert på naturalhushald. Produksjon av bomull og jordnøtter til eksport er dei viktigaste næringane. Gjentekne tørkekatastrofar på 1980-talet og dessutan den andre borgarkrigen mellom det arabiske/muslimske nord og det svarte animistiske/kristne sør hadde alvorlege fylgjer for befolkninga og for den økonomiske utviklinga. Før kommersiell oljeeksport starta i 1999, høyrde Sudan med til dei aller fattigaste landa i Afrika.

• Les meir om økonomi og næringsliv i Sudan og mynt, mål og vekt i Sudan.

Utdanningssystemet i Sudan fylgjer eit 6–6-laup beståande av seks år barneskule og seks år vidaregåande opplæring. Den vidaregåande opplæringa er delt inn i ein treårig ungdomsskule og ein treårig vidaregåande skule. Ifylgje UNESCO var 39,3 prosent av befolkninga over 15 år analfabetar i 2018. Dei eldste og største universiteta i landet er University of Khartoum, som vart opna som Gordon Memorial College i 1902. Per oktober 2023 gjekk 19 millionar barn ikkje på skulen på grunn av krigshandlingane i landet.

Det kjem ut rundt 20 aviser i Sudan, og landet har fleire TV- og radio-kanalar – både statlege og private. Rundt ein tredel av befolkninga har tilgang til internett. Pressesensuren vart oppheva i 2003, men landet er likevel rangert som eit av landa med dårlegast vilkår for pressefridom.

• Les mer om skule og utdanning i Sudan, media i Sudan og musikk i Sudan.

Sudan er representert i Noreg ved sin ambassade i Oslo, medan Noreg er representert i Sudan ved Den kongelege norske ambassaden i Khartoum.

• FN-sambandet om Sudan
• Utenriksdepartementets landside om Sudan
• Om Sudan hos Landinfo.no
• BBCs landside om Sudan
• CIA World Factbook om Sudan
• Sudan sin ambassade i Oslo