Jon Norstog

Norstog gjekk lærarseminaret på Notodden i 1890-åra og blei prega av merkesakene der i den tida. Det var norskdom, kristendom og målsak. I 1902 reiste Norstog til Amerika, etter at han hadde gitt ut ei diktsamling, Yggdrasil, som fekk dårlege kritikkar.

I Amerika arbeidde Norstog først på garden til ein slektning, men byrja snart å skrive i ei norsk-amerikansk avis. I 1903 starta han sitt eige vesle nynorske blad og kalla det Dølen – tidsskrift paa norsk maal. Bladet kom ut med berre få nummer i 1903/04, før det måtte gå inn. Ei stund arbeidde han som lærar, men han heldt fram med å skrive.

Til saman gav Norstog ut 25 bøker, fire av dei kom ut i Noreg. Han skreiv i tillegg enkle forteljingar og dikt, men også skodespel med utgangspunkt i Det gamle testamentet.

Han gav mellom anna ut romanane Haakon Sollid (1906) og Ørnerud (1907). I 1912 kom Kain, det første av ei rekkje bibelske versdrama, som alle er ordrike og prega av Norstogs biletskapande evne. Truleg inspirert av Ole Edvart Rølvaag gav han i perioden 1928–1931 ut den store trebinds romanen Exodus. Den einaste av bøkene hans som fekk ein vid lesarkrets, var diktsamlinga Tone (1913 og 1920).

Norstog hadde problem med å finne forleggjar til bøkene sine, men løyste det ved å kjøpe si eiga presse, der han trykte og batt bøkene sjølv. Så reiste han omkring på prærien og selde bøkene. Slik fekk han namnet «Gåta på prærien».

Norstog var kulturpolitisk svært konservativ. Han meinte at det var den gamle norrøne kulturen som var den einaste ekte norske kulturen, og han skreiv difor på forelda nynorsk. Politisk var han meir radikal. I slutten av trettiåra sympatiserte han med demokratane, og gjennom avisskriving hjelpte han til med å få ein norskætta guvernør i Nord-Dakota.

• USAs litteratur
• norsk-amerikansk litteratur
• Dølen – tidsskrift paa norsk maal

• Norstogs etterlatne papir
• Norstog i Telemarksportalen
• Norstogs bøker i Nasjonalbiblioteket

• Sunde, A. (1987): «Jon Norstog – telemarking, norskdomsforkjempar, bladmann og diktar i det norske Amerika», Telemark Historie 1987