Thesis Chapters by Hasan CANSIZ
Doktora Tezi / Doctoral Thesis
Bu çalışma, kelam düşüncesinde yer verilen bilimsel bilgi ve kela... more Doktora Tezi / Doctoral Thesis
Bu çalışma, kelam düşüncesinde yer verilen bilimsel bilgi ve kelamın bilim ile kurduğu ilişkiyi ele almaktadır. Kelamcılar, kelamın teşekkülü ile birlikte bilim tarihi açısından bilim olarak kabul edilen alanlarla ilişki kurmuş, kelam eserlerinde bu bilgi türüne benimseme ya da eleştiri bağlamında yer vermiştir. Allah’ın görülmesinin imkanının tartışıldığı rü’yetullah meselesi, görme duyumunun teorik açıklamasını içermesi bağlamında kelamcıların bilimin araştırma alanına giren görme konusundaki yaklaşımları üzerinden kelam-bilim ilişkisini incelemeye müsait bir konudur.
Çalışma iki bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde rü’yetullah konusu, problemin tarihsel sürecinden başlamak üzere, erken dönem Mu‘tezile Eş‘arîyye ve Mâtürîdîyye kelamındaki tartışmalar çerçevesinde ortaya konulmuştur. Bu çerçevede Allah’ın görülemeyeceği ve görülebileceği iddialarının akli ve nakli delilleri ele alınmış, zaman ve mekan açısından Allah’ın görülmesinin tartışıldığı bağlamlar ayrıca incelenmiştir. İkinci bölümde rü’yetullah tartışmaları sebebiyle kelam içerisinde yer alan bilim olarak görme duyumunun teorisi tespit edilmiştir. Bu çerçevede kelamcıların görmenin gerçekleşebilmesi için gerekli olan şartlar, görme süreci, görmenin gerçekleşme biçimi, görmeyi engelleyen problemler ve nelerin görülebileceği konularındaki yaklaşımları incelenmiştir. Kelamcıların bilimsel bilgi ile kurduğu ilişki ise, görme olgusu çerçevesinde teolojinin bilimsel açıklamayı belirlemesi ve bilimsel açıklamanın teolojiyi belirlemesinin örnekleri üzerinden açıklanmıştır. Son olarak kelamcıların görme konusundaki temel iddialarının güncel bilim açısından değerlendirmesi yapılmıştır.
----------
In this doctoral thesis, the scientific knowledge in Islamic theology (Kalām) and the relationship between theology and science has been studied. Islamic theologians (Mutakallimūn), with the formation of Kalām, established relations with the fields categorized as science in terms of the history of science, and included parts of this knowledge in their books. Vision of God (Ruʿyat Allāh) issue is a suitable subject for examining the Kalām-science relationship because of Mutakallimūn’s investigation of the theoretical explanation of the sense of sight within the subject.
This study consists of two chapters. In the first chapter, the subject of Ruʿyat Allāh is portrayed within the framework of the discussions in the early Muʿtazilah, Ashʿariya and and Māturīdīyah Kalām, starting with the history of the problem. The proofs of Mutakallimūn about whether Ruʿyat Allāh is possible or not are discussed and various aspects of the issue in terms of time and place are also scrutinized. In the second chapter, Mutakallimūn’s theory of vision, which is the science within Kalām due to the problem of Ruʿyat Allāh, is unveiled. In this context, assumptions of Mutakallimūn about the conditions necessary for seeing, the mechanism of seeing, the problems that prevent seeing and what can be seen are examined. The relationship between Kalām and scientific knowledge is explained through examples of theology's determination of scientific explanation and the scientific explanation's determination of theology within the framework of sight. Lastly, principal claims of the Mutakallimūn about vision are evaluated in terms of contemporary science.
Bu çalışmada, Kelam ilminin en önemli konularından biri olan hikmet ve ilâhî
fiillerle ilişkisi e... more Bu çalışmada, Kelam ilminin en önemli konularından biri olan hikmet ve ilâhî
fiillerle ilişkisi ele alınmıştır.
Kur’an’da hikmet kelimesinin birçok defa kullanılması ve Allah’a nispet edilen
fiillerden sonra hakîm lafzının kullanılarak Allah’a bu fiiller nedeniyle hikmet izafe
edilmesi, ilâhî fiillerin hikmetliliğinin kabul edilmesini gerektirmektedir. Ancak, var
olduğu ele aldığımız mezheplerin (Mu‘tezile, Eş‘ariyye ve Mâtürîdiyye) tamamı
tarafından kabul edilen bu hikmetin ne olduğu ve teorik düzlemde açıklanma biçimi,
farklı yaklaşımlara sahne olmuştur.
Çalışmanın ilk bölümünde hikmetin insan ile ilgili boyutu ele alınmıştır. Bu
bağlamda hikmetin etimolojik yapısı ve Kelam ilminde kazandığı anlam incelenmekte,
çalışma fillerdeki hikmetle sınırlandığı için mezheplere göre ilâhî fiillerin kapsamı ele
alınmaktadır. Hikmetin insan bilgisine konu olması bölümde ele alınan son konudur.
İkinci bölüm, hikmetin Allah ve fiilleri ile ilgili boyutuna ayrılmıştır. Bu bağlamda
öncelikle mezheplerin ilâhî fiillerdeki hikmeti açıklama biçimleri ve hikmet kavramının
sistemlerindeki işlevselliği, sonra, kötülük probleminin hikmet düşüncesi ile aşılma
çabaları incelenmiş, son olarak da mezheplerin ilâhî fiillerin hikmetsiz olmasının
imkansızlığı konusunu açıklama yöntemleri değerlendirilmiştir.
Mu‘tezile’nin hikmeti fayda ile özdeşleştirdiği ve salah-aslah teorisi çerçevesinde
açıkladığı görülmektedir. Eş‘ariyye, bu yaklaşıma bir tepki olarak Allah’ın fiillerinin
akılla açıklanamaması sebebiyle sınırlanamayacağını savunmuş ve ilâhî hikmeti failin
kastına uygunluk/irade olarak yorumlamayı tercih etmiştir. Mâtürîdiyye ise, Allah’ın
insana verdiği aklın, onun fiillerini kavrama imkanına sahip olduğu düşüncesini
benimseyerek Mu‘tezile’ye yakın bir kabulden hareket etse de, ilâhî fiillerin ortak noktası
olarak “fayda”yı değil “sonucun aklın kabul edeceği bir iyi olması”nı tespit ederek ve
aklın sınırlılığını vurgulayarak, Mu‘tezile’nin teorisinin problemli yönlerini bir dereceye
kadar çözmüş ve varoluşu ilâhî hikmet ve kemal ile daha dengeli bir kurgu çerçevesinde
ilişkilendirebilmiştir.
----------
In this dissertation, wisdom (hikmah) which is one of the most important issues of
Kalam and its relation to divine act has been studied.
Because of the multiple appearance of the word hikmah in the Qur‘an and
attributing wisdom to Allah after acts attributed to him by using the name hakîm, it is
necessary to accept the wisdom in divine acts. However, the nature of hikmah which it’s
presence is accepted by all Islamic schools of theology we examined (Mu‘tazilah,
Ashariyyah and Maturidiyyah) and its explanation in the theoretical plane has been the
scene of different approaches.
In the first part of the study, wisdom within the context of its relation to man is
discussed. In this context, etymological structure of wisdom and the meaning it gained in
the Kalam field are analyzed. Due to limiting the scope of the study by wisdom in the acts,
boundaries of gods acts are discussed according to the sects. The last issue discussed in
the chapter is wisdom as a subject to human knowledge. The second part is devoted to
wisdom in relation to Allah and His acts. Firstly, sects’ ways of explanation of wisdom in
divine act and the functionality of wisdom in their systems are evaluated, then, efforts of
overcoming the problem of evil by the idea of wisdom is examined, and finally, sects’
interpretation of the impossibility of divine act being wisdomless is examined.
It is understood that Mu‘tazilah identified the wisdom with benefit and explained it
within the framework of the theory of salah-aslah. Ashariyyah, as a response to this
approach, argued that acts of God cannot be limited even if it is unexplainable with
reason and they preferred to interpret divine wisdom as the compliance with the subject's
(Allah) intention (iradah). Maturidiyyah, on the other hand, even though started with an
idea similar to Mu'tazilah which advocates that the reason given by Allah to mankind is
able to grasp divine act, solved problematic aspects of Mu‘tazilah’s system to some extent
and was able to associate the being with divine wisdom and perfection within the
framework of a more balanced thought by identifying “result of acts being good” as the
common nature of divine act and not “benefit” itself and emphasizing the limited nature
of human reason.
Papers by Hasan CANSIZ
Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2019
Kelamın klasik döneminde nübüvvet konusunun temel meselelerinden biri nübüvveti reddeden grupları... more Kelamın klasik döneminde nübüvvet konusunun temel meselelerinden biri nübüvveti reddeden grupların eleştirisidir. Mütekellimler bu grupların nübüvvete yönelik iddialarına peygambere duyulan ihtiyaç, peygamber göndermenin faydası ve peygamber göndermenin mümkün olması gibi başlıklar altında cevap vermişlerdir. Bu gruplar arasında yer alan Brahmanlar’ın (Berâhime) iddialarından biri, aklın hayatta kalmak için yeterli bilgiyi sağladığı bu nedenle insanın peygambere ihtiyacı olmadığı iddiasıdır. Bu iddiayı ele alan kelamcılar, insanın ve toplumun varlığını sürdürebilmesi için peygambere ihtiyaç duyduğunu çeşitli yollarla kanıtlamaya çalışmışlardır. Bu kanıtlar, peygamberlere insan ve toplumu hayatta tutmaya ve toplumun düzenini sağlamaya yarayan işlevler yüklemektedir. İnsanın yalnızca akli ve tecrübi bilgisi ile varlığını sürdüremeyeceğini savunan kelamcılara göre, insanlığın varlığını devam ettirebilmiş olması varlığını ortadan kaldırma ihtimali taşıyan problemlerin peygamberler aracılığıyla giderilmiş olduğunu göstermektedir. Mu‘tezile peygamberlere böyle bir görev atfetmese de Mâtürîdiyye ve Eş‘ariyye, peygamberlerin tebliğ dışında çeşitli toplumsal işlevleri olduğunu kabul eder. Bu çalışmada, klasik dönem kelamında peygamberlere tebliğ görevi dışında nispet edilen toplumsal görevlerin neler olduğu ortaya konulacaktır.
One of the main issues of the prophethood in the classical period of Kalām is the criticism of the groups that reject the prophethood. Islamic theologians answered criticism of these groups under various subjects in their books such as the need for the prophet, the benefits of prophet, and the possibility of prophethood. Brahmans (Barāhima) are among these criticized groups. One of the claims of them is that the intellect provides enough information to survive and therefore one does not need a prophet. Theologians who deal with this claim endeavor in various ways to prove that man and society need prophets in order to survive. This attitude attributes the prophets the functions to keep human and society alive and maintain order. According to the theologians who believe that human beings cannot survive only with their intellectual and experiential knowledge, the fact that mankind had been able to sustain its existence shows that the problems that may eliminate its existence have been solved by prophets. Although Muʿtazilah does not assign such a function to the prophets, Māturīdīyah and Ashʿariya accept that the prophets have various social functions other than communiqué. In this study, social functions that assigned to prophets in the classical period of Kalam will be examined.
Uploads
Thesis Chapters by Hasan CANSIZ
Bu çalışma, kelam düşüncesinde yer verilen bilimsel bilgi ve kelamın bilim ile kurduğu ilişkiyi ele almaktadır. Kelamcılar, kelamın teşekkülü ile birlikte bilim tarihi açısından bilim olarak kabul edilen alanlarla ilişki kurmuş, kelam eserlerinde bu bilgi türüne benimseme ya da eleştiri bağlamında yer vermiştir. Allah’ın görülmesinin imkanının tartışıldığı rü’yetullah meselesi, görme duyumunun teorik açıklamasını içermesi bağlamında kelamcıların bilimin araştırma alanına giren görme konusundaki yaklaşımları üzerinden kelam-bilim ilişkisini incelemeye müsait bir konudur.
Çalışma iki bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde rü’yetullah konusu, problemin tarihsel sürecinden başlamak üzere, erken dönem Mu‘tezile Eş‘arîyye ve Mâtürîdîyye kelamındaki tartışmalar çerçevesinde ortaya konulmuştur. Bu çerçevede Allah’ın görülemeyeceği ve görülebileceği iddialarının akli ve nakli delilleri ele alınmış, zaman ve mekan açısından Allah’ın görülmesinin tartışıldığı bağlamlar ayrıca incelenmiştir. İkinci bölümde rü’yetullah tartışmaları sebebiyle kelam içerisinde yer alan bilim olarak görme duyumunun teorisi tespit edilmiştir. Bu çerçevede kelamcıların görmenin gerçekleşebilmesi için gerekli olan şartlar, görme süreci, görmenin gerçekleşme biçimi, görmeyi engelleyen problemler ve nelerin görülebileceği konularındaki yaklaşımları incelenmiştir. Kelamcıların bilimsel bilgi ile kurduğu ilişki ise, görme olgusu çerçevesinde teolojinin bilimsel açıklamayı belirlemesi ve bilimsel açıklamanın teolojiyi belirlemesinin örnekleri üzerinden açıklanmıştır. Son olarak kelamcıların görme konusundaki temel iddialarının güncel bilim açısından değerlendirmesi yapılmıştır.
----------
In this doctoral thesis, the scientific knowledge in Islamic theology (Kalām) and the relationship between theology and science has been studied. Islamic theologians (Mutakallimūn), with the formation of Kalām, established relations with the fields categorized as science in terms of the history of science, and included parts of this knowledge in their books. Vision of God (Ruʿyat Allāh) issue is a suitable subject for examining the Kalām-science relationship because of Mutakallimūn’s investigation of the theoretical explanation of the sense of sight within the subject.
This study consists of two chapters. In the first chapter, the subject of Ruʿyat Allāh is portrayed within the framework of the discussions in the early Muʿtazilah, Ashʿariya and and Māturīdīyah Kalām, starting with the history of the problem. The proofs of Mutakallimūn about whether Ruʿyat Allāh is possible or not are discussed and various aspects of the issue in terms of time and place are also scrutinized. In the second chapter, Mutakallimūn’s theory of vision, which is the science within Kalām due to the problem of Ruʿyat Allāh, is unveiled. In this context, assumptions of Mutakallimūn about the conditions necessary for seeing, the mechanism of seeing, the problems that prevent seeing and what can be seen are examined. The relationship between Kalām and scientific knowledge is explained through examples of theology's determination of scientific explanation and the scientific explanation's determination of theology within the framework of sight. Lastly, principal claims of the Mutakallimūn about vision are evaluated in terms of contemporary science.
fiillerle ilişkisi ele alınmıştır.
Kur’an’da hikmet kelimesinin birçok defa kullanılması ve Allah’a nispet edilen
fiillerden sonra hakîm lafzının kullanılarak Allah’a bu fiiller nedeniyle hikmet izafe
edilmesi, ilâhî fiillerin hikmetliliğinin kabul edilmesini gerektirmektedir. Ancak, var
olduğu ele aldığımız mezheplerin (Mu‘tezile, Eş‘ariyye ve Mâtürîdiyye) tamamı
tarafından kabul edilen bu hikmetin ne olduğu ve teorik düzlemde açıklanma biçimi,
farklı yaklaşımlara sahne olmuştur.
Çalışmanın ilk bölümünde hikmetin insan ile ilgili boyutu ele alınmıştır. Bu
bağlamda hikmetin etimolojik yapısı ve Kelam ilminde kazandığı anlam incelenmekte,
çalışma fillerdeki hikmetle sınırlandığı için mezheplere göre ilâhî fiillerin kapsamı ele
alınmaktadır. Hikmetin insan bilgisine konu olması bölümde ele alınan son konudur.
İkinci bölüm, hikmetin Allah ve fiilleri ile ilgili boyutuna ayrılmıştır. Bu bağlamda
öncelikle mezheplerin ilâhî fiillerdeki hikmeti açıklama biçimleri ve hikmet kavramının
sistemlerindeki işlevselliği, sonra, kötülük probleminin hikmet düşüncesi ile aşılma
çabaları incelenmiş, son olarak da mezheplerin ilâhî fiillerin hikmetsiz olmasının
imkansızlığı konusunu açıklama yöntemleri değerlendirilmiştir.
Mu‘tezile’nin hikmeti fayda ile özdeşleştirdiği ve salah-aslah teorisi çerçevesinde
açıkladığı görülmektedir. Eş‘ariyye, bu yaklaşıma bir tepki olarak Allah’ın fiillerinin
akılla açıklanamaması sebebiyle sınırlanamayacağını savunmuş ve ilâhî hikmeti failin
kastına uygunluk/irade olarak yorumlamayı tercih etmiştir. Mâtürîdiyye ise, Allah’ın
insana verdiği aklın, onun fiillerini kavrama imkanına sahip olduğu düşüncesini
benimseyerek Mu‘tezile’ye yakın bir kabulden hareket etse de, ilâhî fiillerin ortak noktası
olarak “fayda”yı değil “sonucun aklın kabul edeceği bir iyi olması”nı tespit ederek ve
aklın sınırlılığını vurgulayarak, Mu‘tezile’nin teorisinin problemli yönlerini bir dereceye
kadar çözmüş ve varoluşu ilâhî hikmet ve kemal ile daha dengeli bir kurgu çerçevesinde
ilişkilendirebilmiştir.
----------
In this dissertation, wisdom (hikmah) which is one of the most important issues of
Kalam and its relation to divine act has been studied.
Because of the multiple appearance of the word hikmah in the Qur‘an and
attributing wisdom to Allah after acts attributed to him by using the name hakîm, it is
necessary to accept the wisdom in divine acts. However, the nature of hikmah which it’s
presence is accepted by all Islamic schools of theology we examined (Mu‘tazilah,
Ashariyyah and Maturidiyyah) and its explanation in the theoretical plane has been the
scene of different approaches.
In the first part of the study, wisdom within the context of its relation to man is
discussed. In this context, etymological structure of wisdom and the meaning it gained in
the Kalam field are analyzed. Due to limiting the scope of the study by wisdom in the acts,
boundaries of gods acts are discussed according to the sects. The last issue discussed in
the chapter is wisdom as a subject to human knowledge. The second part is devoted to
wisdom in relation to Allah and His acts. Firstly, sects’ ways of explanation of wisdom in
divine act and the functionality of wisdom in their systems are evaluated, then, efforts of
overcoming the problem of evil by the idea of wisdom is examined, and finally, sects’
interpretation of the impossibility of divine act being wisdomless is examined.
It is understood that Mu‘tazilah identified the wisdom with benefit and explained it
within the framework of the theory of salah-aslah. Ashariyyah, as a response to this
approach, argued that acts of God cannot be limited even if it is unexplainable with
reason and they preferred to interpret divine wisdom as the compliance with the subject's
(Allah) intention (iradah). Maturidiyyah, on the other hand, even though started with an
idea similar to Mu'tazilah which advocates that the reason given by Allah to mankind is
able to grasp divine act, solved problematic aspects of Mu‘tazilah’s system to some extent
and was able to associate the being with divine wisdom and perfection within the
framework of a more balanced thought by identifying “result of acts being good” as the
common nature of divine act and not “benefit” itself and emphasizing the limited nature
of human reason.
Papers by Hasan CANSIZ
One of the main issues of the prophethood in the classical period of Kalām is the criticism of the groups that reject the prophethood. Islamic theologians answered criticism of these groups under various subjects in their books such as the need for the prophet, the benefits of prophet, and the possibility of prophethood. Brahmans (Barāhima) are among these criticized groups. One of the claims of them is that the intellect provides enough information to survive and therefore one does not need a prophet. Theologians who deal with this claim endeavor in various ways to prove that man and society need prophets in order to survive. This attitude attributes the prophets the functions to keep human and society alive and maintain order. According to the theologians who believe that human beings cannot survive only with their intellectual and experiential knowledge, the fact that mankind had been able to sustain its existence shows that the problems that may eliminate its existence have been solved by prophets. Although Muʿtazilah does not assign such a function to the prophets, Māturīdīyah and Ashʿariya accept that the prophets have various social functions other than communiqué. In this study, social functions that assigned to prophets in the classical period of Kalam will be examined.
Bu çalışma, kelam düşüncesinde yer verilen bilimsel bilgi ve kelamın bilim ile kurduğu ilişkiyi ele almaktadır. Kelamcılar, kelamın teşekkülü ile birlikte bilim tarihi açısından bilim olarak kabul edilen alanlarla ilişki kurmuş, kelam eserlerinde bu bilgi türüne benimseme ya da eleştiri bağlamında yer vermiştir. Allah’ın görülmesinin imkanının tartışıldığı rü’yetullah meselesi, görme duyumunun teorik açıklamasını içermesi bağlamında kelamcıların bilimin araştırma alanına giren görme konusundaki yaklaşımları üzerinden kelam-bilim ilişkisini incelemeye müsait bir konudur.
Çalışma iki bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde rü’yetullah konusu, problemin tarihsel sürecinden başlamak üzere, erken dönem Mu‘tezile Eş‘arîyye ve Mâtürîdîyye kelamındaki tartışmalar çerçevesinde ortaya konulmuştur. Bu çerçevede Allah’ın görülemeyeceği ve görülebileceği iddialarının akli ve nakli delilleri ele alınmış, zaman ve mekan açısından Allah’ın görülmesinin tartışıldığı bağlamlar ayrıca incelenmiştir. İkinci bölümde rü’yetullah tartışmaları sebebiyle kelam içerisinde yer alan bilim olarak görme duyumunun teorisi tespit edilmiştir. Bu çerçevede kelamcıların görmenin gerçekleşebilmesi için gerekli olan şartlar, görme süreci, görmenin gerçekleşme biçimi, görmeyi engelleyen problemler ve nelerin görülebileceği konularındaki yaklaşımları incelenmiştir. Kelamcıların bilimsel bilgi ile kurduğu ilişki ise, görme olgusu çerçevesinde teolojinin bilimsel açıklamayı belirlemesi ve bilimsel açıklamanın teolojiyi belirlemesinin örnekleri üzerinden açıklanmıştır. Son olarak kelamcıların görme konusundaki temel iddialarının güncel bilim açısından değerlendirmesi yapılmıştır.
----------
In this doctoral thesis, the scientific knowledge in Islamic theology (Kalām) and the relationship between theology and science has been studied. Islamic theologians (Mutakallimūn), with the formation of Kalām, established relations with the fields categorized as science in terms of the history of science, and included parts of this knowledge in their books. Vision of God (Ruʿyat Allāh) issue is a suitable subject for examining the Kalām-science relationship because of Mutakallimūn’s investigation of the theoretical explanation of the sense of sight within the subject.
This study consists of two chapters. In the first chapter, the subject of Ruʿyat Allāh is portrayed within the framework of the discussions in the early Muʿtazilah, Ashʿariya and and Māturīdīyah Kalām, starting with the history of the problem. The proofs of Mutakallimūn about whether Ruʿyat Allāh is possible or not are discussed and various aspects of the issue in terms of time and place are also scrutinized. In the second chapter, Mutakallimūn’s theory of vision, which is the science within Kalām due to the problem of Ruʿyat Allāh, is unveiled. In this context, assumptions of Mutakallimūn about the conditions necessary for seeing, the mechanism of seeing, the problems that prevent seeing and what can be seen are examined. The relationship between Kalām and scientific knowledge is explained through examples of theology's determination of scientific explanation and the scientific explanation's determination of theology within the framework of sight. Lastly, principal claims of the Mutakallimūn about vision are evaluated in terms of contemporary science.
fiillerle ilişkisi ele alınmıştır.
Kur’an’da hikmet kelimesinin birçok defa kullanılması ve Allah’a nispet edilen
fiillerden sonra hakîm lafzının kullanılarak Allah’a bu fiiller nedeniyle hikmet izafe
edilmesi, ilâhî fiillerin hikmetliliğinin kabul edilmesini gerektirmektedir. Ancak, var
olduğu ele aldığımız mezheplerin (Mu‘tezile, Eş‘ariyye ve Mâtürîdiyye) tamamı
tarafından kabul edilen bu hikmetin ne olduğu ve teorik düzlemde açıklanma biçimi,
farklı yaklaşımlara sahne olmuştur.
Çalışmanın ilk bölümünde hikmetin insan ile ilgili boyutu ele alınmıştır. Bu
bağlamda hikmetin etimolojik yapısı ve Kelam ilminde kazandığı anlam incelenmekte,
çalışma fillerdeki hikmetle sınırlandığı için mezheplere göre ilâhî fiillerin kapsamı ele
alınmaktadır. Hikmetin insan bilgisine konu olması bölümde ele alınan son konudur.
İkinci bölüm, hikmetin Allah ve fiilleri ile ilgili boyutuna ayrılmıştır. Bu bağlamda
öncelikle mezheplerin ilâhî fiillerdeki hikmeti açıklama biçimleri ve hikmet kavramının
sistemlerindeki işlevselliği, sonra, kötülük probleminin hikmet düşüncesi ile aşılma
çabaları incelenmiş, son olarak da mezheplerin ilâhî fiillerin hikmetsiz olmasının
imkansızlığı konusunu açıklama yöntemleri değerlendirilmiştir.
Mu‘tezile’nin hikmeti fayda ile özdeşleştirdiği ve salah-aslah teorisi çerçevesinde
açıkladığı görülmektedir. Eş‘ariyye, bu yaklaşıma bir tepki olarak Allah’ın fiillerinin
akılla açıklanamaması sebebiyle sınırlanamayacağını savunmuş ve ilâhî hikmeti failin
kastına uygunluk/irade olarak yorumlamayı tercih etmiştir. Mâtürîdiyye ise, Allah’ın
insana verdiği aklın, onun fiillerini kavrama imkanına sahip olduğu düşüncesini
benimseyerek Mu‘tezile’ye yakın bir kabulden hareket etse de, ilâhî fiillerin ortak noktası
olarak “fayda”yı değil “sonucun aklın kabul edeceği bir iyi olması”nı tespit ederek ve
aklın sınırlılığını vurgulayarak, Mu‘tezile’nin teorisinin problemli yönlerini bir dereceye
kadar çözmüş ve varoluşu ilâhî hikmet ve kemal ile daha dengeli bir kurgu çerçevesinde
ilişkilendirebilmiştir.
----------
In this dissertation, wisdom (hikmah) which is one of the most important issues of
Kalam and its relation to divine act has been studied.
Because of the multiple appearance of the word hikmah in the Qur‘an and
attributing wisdom to Allah after acts attributed to him by using the name hakîm, it is
necessary to accept the wisdom in divine acts. However, the nature of hikmah which it’s
presence is accepted by all Islamic schools of theology we examined (Mu‘tazilah,
Ashariyyah and Maturidiyyah) and its explanation in the theoretical plane has been the
scene of different approaches.
In the first part of the study, wisdom within the context of its relation to man is
discussed. In this context, etymological structure of wisdom and the meaning it gained in
the Kalam field are analyzed. Due to limiting the scope of the study by wisdom in the acts,
boundaries of gods acts are discussed according to the sects. The last issue discussed in
the chapter is wisdom as a subject to human knowledge. The second part is devoted to
wisdom in relation to Allah and His acts. Firstly, sects’ ways of explanation of wisdom in
divine act and the functionality of wisdom in their systems are evaluated, then, efforts of
overcoming the problem of evil by the idea of wisdom is examined, and finally, sects’
interpretation of the impossibility of divine act being wisdomless is examined.
It is understood that Mu‘tazilah identified the wisdom with benefit and explained it
within the framework of the theory of salah-aslah. Ashariyyah, as a response to this
approach, argued that acts of God cannot be limited even if it is unexplainable with
reason and they preferred to interpret divine wisdom as the compliance with the subject's
(Allah) intention (iradah). Maturidiyyah, on the other hand, even though started with an
idea similar to Mu'tazilah which advocates that the reason given by Allah to mankind is
able to grasp divine act, solved problematic aspects of Mu‘tazilah’s system to some extent
and was able to associate the being with divine wisdom and perfection within the
framework of a more balanced thought by identifying “result of acts being good” as the
common nature of divine act and not “benefit” itself and emphasizing the limited nature
of human reason.
One of the main issues of the prophethood in the classical period of Kalām is the criticism of the groups that reject the prophethood. Islamic theologians answered criticism of these groups under various subjects in their books such as the need for the prophet, the benefits of prophet, and the possibility of prophethood. Brahmans (Barāhima) are among these criticized groups. One of the claims of them is that the intellect provides enough information to survive and therefore one does not need a prophet. Theologians who deal with this claim endeavor in various ways to prove that man and society need prophets in order to survive. This attitude attributes the prophets the functions to keep human and society alive and maintain order. According to the theologians who believe that human beings cannot survive only with their intellectual and experiential knowledge, the fact that mankind had been able to sustain its existence shows that the problems that may eliminate its existence have been solved by prophets. Although Muʿtazilah does not assign such a function to the prophets, Māturīdīyah and Ashʿariya accept that the prophets have various social functions other than communiqué. In this study, social functions that assigned to prophets in the classical period of Kalam will be examined.