Books by Aytek Soner Alpan
Rum kimliğiyle özdeşleşen Tatavla’nın, ulus anlatısı için bir tehdit nesnesi olarak algılanışının... more Rum kimliğiyle özdeşleşen Tatavla’nın, ulus anlatısı için bir tehdit nesnesi olarak algılanışının çok boyutlu yansımalarını ele alan bu kitap, 1929’daki yangının Türkleştirme politikası için nasıl bir fırsat olarak görüldüğünü ortaya koyuyor.
In the midst of the daily toil for food and shelter, the struggle for survival and their daily br... more In the midst of the daily toil for food and shelter, the struggle for survival and their daily bread, in indescribably harsh conditions, the Turkish-speaking Anatolian refugees penned poetry whose inner depths portray it all. The death of loved ones during the flight from their native lands, tuberculosis, typhoid and malaria that wiped out many people sheltering in the swamplands, the hunger, the search for shelter, land and a day’s wages; the inability of the ill-prepared Greek state to deal with such misery, the political conflicts and passions they observe in bewilderment, ignorant of politicized life; the savage exploitation of the poor and the persecuted by the wealthy opportunist, the daily confrontations and the fierce clashes with the natives over the sharing of the paltry resources, the scurrilous attacks, the local community’s suspicion and scornful behaviour towards the refugee, made manifoldin the case of the Turkish-speaking refugee. The collection and publication of these unknown Karamanlidika verses on refugeeism is first and foremost a tribute to their memory.
Book Chapters by Aytek Soner Alpan
1923—2023 - 100. Yılında Türk—Yunan Zorunlu Nüfus Mübadelesi - Bellek, Kimlik, Yeniden İnşa, 2024
30 Ocak 1923 tarihinde Türkiye ve Yunanistan arasında nüfus mübadelesi kararının alınmasının ve s... more 30 Ocak 1923 tarihinde Türkiye ve Yunanistan arasında nüfus mübadelesi kararının alınmasının ve söz konusu kararın hayata geçmesinin ardından yeni bir nüfus kategorisi ve bu kategoriyi tanımlamak için yeni bir kavram ortaya çıktı: Mübadil. Tanımı iki ulus-devlet ve yeni inşa edilmekte olan uluslararası hukuk tarafından belirlenen bu kavramın kaderleri, Türkiye ve Yunanistan'da farklı bir seyir izlemiştir. Yunanistan'da resmî kullanım dışında ve kısa ömürlü istisnalar haricinde hiçbir toplumsal ve siyasî karşılık bulmayan mübadil (ανταλλάξιμος or ανταλλαγέντας) kavramı Türkiye'de mübadeleye tabi insanlar tarafından benimsenmiş ve bu kavramın merkezinde durduğu bir kimlik inşa edilmiştir. Mübadil, insanların zorunlu yerinden edilmelerini takip eden yıllarda oldukça önemli ve etkili bir kimlik belirteci olarak toplumsal ve siyasal düzlemde varlık göstermiştir. 1920'lerin sonundan itibaren taşıyıcılarının siyasal ve kamusal alandan çekilmesiyle birlikte sessizliğe bürünen mübadil kimliği, Türk sağının "ötekilerinden biri" olarak bu ideolojinin ezoterik tarih okumasında kendisine yer bulmuştur. 1990'larla birlikte yeniden kamusal alanda dolaşıma giren bu kavram ve kimlik yeni içerikler edinmiş ve 2000'lerden itibaren günümüze kadar gelen süreçte ise Türkiye'nin siyasî dönüşümünde çekişmeli bir saha haline gelmiştir. Bu çalışma mübadil kavramının doğuşu, Türkiye ve Yunanistan'daki farklı gelişimi ve bu esnada edindiği siyasal anlamları tarihsel bir perspektiften tartışacaktır.
A Century of Greek-Turkish Relations, 2024
Turkish Relations is an important handbook written by leading authorities from both shores of the... more Turkish Relations is an important handbook written by leading authorities from both shores of the Aegean Sea. Greek and Turkish scholars present in a balanced and objective way, as well as in a graspable and meaningful manner, the main periods in which key events brought the two sides into dispute or even conflict. These events, which are integrated in parallel and conflicting national narratives, fuel the historicity of the two national rivals. A century since the end of the Greek-Turkish war, the trauma of the Greek military defeat and the "disaster of the Asia Minor Greeks", the establishment of the Republic of Turkey and the emblematic Treaty of Lausanne, render this kind of handbook undoubtedly essential. It opens the discussion to the wider audience in a rational and composed way and most importantly, the reader can follow through the pages, the dialogue between Turkish and Greek scholars. A book of this kind was missing from public history."-Prof. Sia Anagnostopoulou, Panteion University "As an expert on the subject of "minorities" for the past fifty years with a number of publications in Turkish, English, and French, and based on the experts that are participating in the A Century of Greek-Turkish Relations: A Handbook, there is no doubt that this will become an indispensable tool, and above all, an objective account of the Greek-Turkish relations for both experts and the wider public."-Prof. (emeritus) Baskin Oran, Ankara University "As editors of this important and timely book, Nikos Christofis and Anthony Deriziotis assert that uneducated narratives have perpetuated misunderstandings within Turkish-Greek relations. In their enlightening work, they dismantle these misconceptions, offering a nuanced exploration of the historical and contemporary complexities between the two nations. By featuring insights from leading experts, this book provides a crucial resource for anyone seeking a deeper understanding of Turkish-Greek relations, presenting new historical insights and analytical viewpoints on bilateral relations."-Prof. Evren Balta, Özyeğin University "A comprehensive and insightful survey of Greek-Turkish relations. A number of distinguished academics have offered their expertise succeeding in the formidable task of touching upon several sensitive issues avoiding stereotypes and easy readings of problems that are burdened by history. A must read for students and experts alike."
100. Yılında Mübadele, 2023
Bu çalışma 1923 Türk-Yunan Nüfus Mübadelesi'nin hemen ardından Türkiye'de mübadillerin transfer v... more Bu çalışma 1923 Türk-Yunan Nüfus Mübadelesi'nin hemen ardından Türkiye'de mübadillerin transfer ve iskân süreçlerinde, başta yaşanan "misafirhane" krizi olmak üzere, karşılaştıkları sorunlara ve hak arama girişimlerine odaklanmaktadır.
Papers by Aytek Soner Alpan
Tarih ve Toplum, 2024
Bu makale, 1923 Türk-Yunan Nüfus Mübadelesi ile ilişkili maddi ve kültürel kalıntılar üzerinden h... more Bu makale, 1923 Türk-Yunan Nüfus Mübadelesi ile ilişkili maddi ve kültürel kalıntılar üzerinden hafıza, kimlik ve tarih yazımının karmaşık etkileşimini incelemektedir. Ana anlatı, bir (Doğu) Trakya köyünde Yunanca yazılı bir mezar taşının bulunması ve bunun Türkiye ile Yunanistan'ı birbirine bağlayan altı yıllık ulusötesi bir araştırmayı başlatması etrafında kurgulanmıştır. Rodakis'i Aramak belgeselinde özetlenen bu soruşturma, yerinden edilme, kültürel silinme ve eserlerin sembolik gücü gibi daha geniş temaları keşfetmek için bir platform haline gelir.
Makale, belgeselin tasvirinden yola çıkarak, birbiriyle ilişkili üç ana motifin altını çiziyor: taş, altın ve hayalet. Mezar taşı hem anımsatıcı hem de maddi bir nesne olarak unutulmaya karşı direnişi sembolize ediyor ve kültürel miras ve kimlik üzerine düşünmeye davet ediyor. Çalışma, arşiv araştırması, sözlü tanıklıklar ve etnografik içgörüler aracılığıyla, mezar taşının keşfinin tarihsel süreklilik ve kopuş anlatılarını nasıl tetiklediğini incelerken, yerinden edilmiş toplulukların ve kültürel manzaralarının karşılaştığı silinme katmanlarını da ortaya koyuyor.
Altın ve hayalet temaları, bu yansımaları geçmişin şimdiki zamandaki hayali varlığına kadar genişleterek, mezar taşları gibi somut kalıntıların nasıl hafıza ve tartışmalı anlatıların mekânı haline geldiğini gösteriyor. Analiz, bu motifleri “kentsel kırım” (urbicide) ve “kültürel temizlik” bağlamına yerleştirerek mezarlıkların, anıtların ve diğer kimlik işaretlerinin yok edilmesinin daha geniş milliyetçi ve dışlayıcı gündemlere nasıl hizmet ettiğini araştırıyor.
Sonuç olarak bu makale, zorunlu göçlerin ve kültürel yıkımın kolektif hafıza ve kimlik üzerindeki kalıcı etkisinin altını çizerek, geçmişteki adaletsizliklerle günümüz uzlaşmaları arasında köprü kuran incelikli bir tarih anlayışını savunmaktadır. Çalışma, teorik düşünceleri belirli vaka çalışmalarıyla iç içe geçirerek, Ege ve ötesinde tartışmalı geçmişlerle ilgilenmenin etik ve tarihyazımsal zorluklarına ışık tutmaktadır.
----
This article delves into the complex interplay of memory, identity, and historiography through the lens of material and cultural remnants associated with the 1923 Greco-Turkish Population Exchange. The central narrative is constructed around the discovery of a gravestone inscribed in Greek in a Turkish village, which sparks a six-year-long transnational investigation connecting Turkey and Greece. This investigation, encapsulated in the documentary Searching for Rodakis, becomes a platform for exploring broader themes such as displacement, cultural erasure, and the symbolic power of artifacts.
Drawing from the documentary's depiction, the article highlights three interrelated leitmotifs—stone, gold, and ghost. The gravestone, as both a mnemonic and a material object, symbolizes resistance to oblivion and invites reflection on cultural heritage and identity. Through archival research, oral testimonies, and ethnographic insights, the study examines how the gravestone’s discovery triggered narratives of historical continuity and rupture, while also revealing the layers of erasure faced by displaced communities and their cultural landscapes.
The themes of gold and ghost extend these reflections to the spectral presence of the past in the present, illustrating how tangible remnants like gravestones become loci of memory and contested narratives. The analysis situates these motifs within the context of "urbicide" and "cultural cleansing," exploring how destruction of cemeteries, monuments, and other markers of identity serves broader nationalist and exclusionary agendas.
Ultimately, this article underscores the enduring impact of forced migrations and cultural destruction on collective memory and identity, advocating for a nuanced understanding of history that bridges past injustices with present-day reconciliation. By interweaving theoretical reflections with specific case studies, the study illuminates the ethical and historiographical challenges of engaging with contested pasts in the Aegean and beyond.
Tarih ve Toplum, 2023
Christine M. Philliou’nun 2011 tarihini taşıyan Biography of an Empire: Governing Ottomans in an ... more Christine M. Philliou’nun 2011 tarihini taşıyan Biography of an Empire: Governing Ottomans in an Age of Revolution başlıklı ilk kitap çalışması Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları’ndan Bir İmparatorluk Biyografisi: İhtilaller Çağında Osmanlı Yönetimi ve Fenerliler başlığıyla Türkçe olarak yayımlandı. Kitabın Yunanca edisyonu da (Βιογραφία μιας Αυτοκρατορίας: Κυβερνώντας Οθωμανούς σε μια εποχή επαναστάσεων) Türkçesi ile neredeyse eşzamanlı olarak Yunanistan’daki kitapçı raflarında yerini aldı. Bu çalışma Philliou’nun kitabının geniş bir eleştirel değerlendirmesini sunarken Türkiye ve Yunanistan'daki tarihyazımlarına ilişkin de bir eleştiri getirmekte ve kitabı bu açıdan bir bağlama oturturken, bu kitapla yapılan tarihyazımsal katkının önemini vurgulamayı amaçlamaktadır.
Turkish Historical Review, 2023
İsmet Pasha's visit to Athens in 1931 was a highlight of the diplomatic revolution between Turkey... more İsmet Pasha's visit to Athens in 1931 was a highlight of the diplomatic revolution between Turkey and Greece in the early 1930s. Thanks to press coverage of the visit, the Turkish public had the opportunity to observe Greece's social landscape as shaken by the refugee issue for the rst time since the Greco-Turkish war and population exchange. Whether Greek refugees could return to their former homelands was the focal point of the visit. A month later, the Turkish government granted Greek exchangees the freedom to travel. Prior to this decision, the cabinet had handled authorization requests individually and issued special permits as a palliative solution. The case of the appeal made by an exchangee monk for a mission to unearth hidden relics at Sumela Monastery is especially intriguing. This article focuses on the story of this mission and the historical context that facilitated its realization.
Toplumsal Tarih, 2023
İki günlük yoğun bir maraton tadında geçen 100.Yılında Türk-Yunan Zorunlu Nüfus Mübadelesi Sempoz... more İki günlük yoğun bir maraton tadında geçen 100.Yılında Türk-Yunan Zorunlu Nüfus Mübadelesi Sempozyumu, yüzüncü yılını idrak ettiğimiz 1923 Türk-Yunan Nüfus Mübadelesi'nin hem inter- ve multi-disipliner bir şekilde incelenmeyi gerektiren, gölgesi günümüze uzanan bir tarihsel mesele olarak önemini koruduğunu gösterdi.
Toplumsal Tarih, Feb 1, 2023
Sunuş yazısından: Lozan Barış Müzakereleri çerçevesinde karara bağlanan Türkiye ve Yunanistan ara... more Sunuş yazısından: Lozan Barış Müzakereleri çerçevesinde karara bağlanan Türkiye ve Yunanistan arasındaki zorunlu nüfus mübadelesini, bu karanlık uygulamayı resmiyete kavuşturan sözleşmenin imzalandığı gün olan 30 Ocak 1923’ün 100. yılı vesilesiyle Toplumsal Tarih’in sayfalarında çeşitli yazılarla anmak istedik.
Toplumsal Tarih, Oct 1, 2022
Yunan Askerler ve Küçük Asya Seferi - Feci Bir Deneyimin Veçheleri, [Dimitris Kamouzis, Alexandro... more Yunan Askerler ve Küçük Asya Seferi - Feci Bir Deneyimin Veçheleri, [Dimitris Kamouzis, Alexandros Makris, and Charalampos Minasidis, eds., Ελληνες Στρατιώτες Και Μικρασιατική Εκστρατεία - Πτυχές Μιας Οδυνηρής Εμπειρίας (Atina: Estia, 2022)], 1919-1922 yılları arasında Yunanistan’da “Küçük Asya Seferi” Türkiye’de ise “Kurtuluş Savaşı” olarak adlandırılan askerî karşı karşıya gelişe ilişkin literatürde mevcut olan önemli bir eksikliği Yunanistan cenahından dolduruyor.
Tarih ve Toplum, Jun 2022
Emilia Salvanou’nun Mülteci Belleğinin Oluşumu: Tarih ve Pratik Olarak Geçmiş başlıklı çalışması ... more Emilia Salvanou’nun Mülteci Belleğinin Oluşumu: Tarih ve Pratik Olarak Geçmiş başlıklı çalışması üzerinden ilgili literatürün değerlendirilmesi
Toplumsal Tarih, Sep 1, 2022
1919-1922 Türk-Yunan Savaşı’nın ele alınabilmesi için önemli bir kaynak grubu, cephe gerisinde ba... more 1919-1922 Türk-Yunan Savaşı’nın ele alınabilmesi için önemli bir kaynak grubu, cephe gerisinde bazıları doğrudan askerler bazıları da Yunan ordusu tarafından çeşitli saiklerle çıkarılan gazetelerdir. Bu yazının amacı kaynak materyal olarak bu yayınların tanıtılmasıdır.
Praksis, Apr 2022
Bu makale Friedrich Engels'in kitap boyutundaki üç çalışmasına (İngiltere'de Emekçi Sınıfın Durum... more Bu makale Friedrich Engels'in kitap boyutundaki üç çalışmasına (İngiltere'de Emekçi Sınıfın Durumu, Almanya: Devrim ve Karşı Devrim, Alman Köylü Savaşı) odaklanarak bu devrimci figürün tarih yazıcılığını ele almaktadır. Engels yalnızca Marksizmin kurucularından biri olmakla kalmamış, yaşamı boyunca tarih araştırmalarını sürdürerek "ilk Marksist tarihçi" nitelemesini hak etmiştir. İmzasını taşıyan çalışmalar göstermektedir ki Engels, hem toplumsal dönüşümlerin ve tarihin akışının iktisadî temellerini hem de iktisadî alanın tarihsel ve toplumsal özünü ortaya çıkarmış; başta işçi sınıfı olmak üzere iktisadi ve toplumsal olarak dezavantajlı sınıfların yönetici sınıflarla girmiş oldukları mücadelede "tarih yapma" kabiliyetlerini görünür kılmış; hukukî, siyasî, dinî/ideolojik güçlerin toplumsal öznelerin maddî çıkarları tarafından şekillenen sınıfsal çekirdeğini sergilemiştir.
The Lausanne Project – the New Middle East, 1922-23, Jun 17, 2022
Toplumsal Tarih, Apr 2022
Yunancadan tercümesini sunduğumuz ve daha önce Suat Derviş'in röportajlarından oluşan derlemelerd... more Yunancadan tercümesini sunduğumuz ve daha önce Suat Derviş'in röportajlarından oluşan derlemelerde yer almayan, Makedonia gazetesinin 21 Eylül 1930 tarihinde yayımlanmış bu kısa mülakat, yazarın edebî ve siyasî dönüşüm sürecini kendi ağzından işitme imkânı sunmaktadır.
Toplum ve Bilim, 2021
1929 yılının ilk günlerinde Tatavla’da çıkan yangın İstanbul’un Rum kimliği ve geçmişi ile özdeşl... more 1929 yılının ilk günlerinde Tatavla’da çıkan yangın İstanbul’un Rum kimliği ve geçmişi ile özdeşleşmiş bu mahallesinde büyük fiziki tahribata yol açar. 1923 Nüfus Mübadelesi’nden kaynaklanan çözülememiş diplomatik sorunlar nedeniyle Türk-Yunan ilişkilerinin oldukça gergin ve Türk milliyetçiliğinin iç siyasal atmosferin temel belirleyenlerinden biri olduğu bir dönemde gerçekleşen bu yangının ardından yaşanan gelişmeler ve Ankara Hükümeti’nden ayrı düşünemeyeceğimiz basında meselenin provokatif şekilde ele alınışı kısa sürede yangının milliyetçi ajanda uyarınca araçsallaşmasıyla neticelenmiştir. Bu bağlamda, başlangıçta talihsiz bir olay olarak değerlendirilen Tatavla Yangını, hızla kentsel mekânın Türkleştirilmesi doğrultusunda bir fırsata dönüşmüştür. Bu şekilde tarihî Rum mahallesi Tatavla, “Kurtuluş” olmuştur. Dönemin Türk ve Yunan basınından geniş ölçüde faydalanan bu çalışma, Tatavla Yangını’nın araçsallaşmasının neden ve sonuçlarını, bu esnada ulusal hafızanın milliyetçi retoriği desteklemek için nasıl yeniden kurgulandığını ve seferber edildiğini ve yakın zamanda “Tatavla”nın hem İstanbul’un giderek küçülen Rum cemaati hem kentin kozmopolit geçmişine özlem besleyen Türkler için hem de Yunan tarihyazımında bir hafıza mekânı haline gelmesini konu edinmektedir.
The fire that broke out in the first days of 1929 in Tatavla, a quarter of Constantinople predominantly identified with the city’s Greek identity and past, brought about a large-scale physical destruction. In a period when the Greco-Turkish relations were extremely strained due to the unresolved diplomatic issues stemming from the 1923 population exchange and the internal political atmosphere was chiefly determined by Turkish nationalism the ensuing developments and the provocative press coverage on which the Ankara government’s influence cannot be dismissed resulted in the instrumentalization of the fire in accordance with the nationalist agenda. In this sense, the Tatavla fire, which had been initially considered as a calamitous event, quickly evolved into an opportunity to Turkify the urban space. That is how the historical Greek district Tatavla became “Kurtuluş” (lit. salvation). Extensively utilizing the Turkish and Greek press of the period this study concentrates on the reasons and results of the instrumentalization of the Tatavla fire, how, in the meanwhile, the national memory was rebuilt and mobilized in order to support the nationalist rhetoric and how “Tatavla” has become a lieu de mémoire for the shrinking Constantinopolitan Greek community, the Turkish community nostalgic for the cosmopolitan past of the city as well as in Greek historiography.
Toplumsal Tarih, 2022
Dimitris Kitsikis, yaşadığı dünyayı, üzerine düşen güncelliği lunaparktakiler gibi deforme ederek... more Dimitris Kitsikis, yaşadığı dünyayı, üzerine düşen güncelliği lunaparktakiler gibi deforme ederek yansıtan, sırını kendisinin ürettiği ve geçirdiği bozuk bir tarih aynasından izliyordu. Belli açılardan kendine has belli açılardan oldukça tipik ama her koşulda tarihsel gerçeklikten kopuk nostaljik Osmanlı tahayyülü, güncel olanı eleştirmesi için ona bir zemin sunmaktaydı. Kitsikis, tezleri tartışma götürür olsa ve tarihsel kanıta ihtiyaç duysa da orijinal diye adlandırılabilecek fikirlere sahip bir tarihçi ve elitlere düşman bir elit olarak başladığı entelektüel yolculuğunu, milliyetçiliklere sözde karşı bir aşırı-milliyetçi; Batı-karşıtı, klasik faşizmin sınırlarında gezinen ve sık sık o sınırları geçen "ekümenik" bir reaksiyoner, başarısız bir stratejist, etkisiz bir siyasetçi olarak tamamladı. Geriye heretik tarihyazımını da gölgeleyen, neredeyse tümüyle ciddiye alınmaz kılan şovenist bir dünya görüşü kaldı.
Kebikeç, 2021
Abidelerin hafıza mekânları (lieux de mémoire) olarak çoklu ve değişken anlamlarıyla ulusal ideol... more Abidelerin hafıza mekânları (lieux de mémoire) olarak çoklu ve değişken anlamlarıyla ulusal ideolojiyi tahkim etme, kolektif hafızayı şekillendirme, ihtilaflı hafızaları harekete geçirme kabiliyetleri ve bununla çelişkili gibi görünmekle beraber unutulma potansiyelleri üzerine geniş bir literatür mevcuttur. Bu çalışmada, modern Yunanistan tarihinin oldukça çalkantılı bir epizodu olan İki Savaş Arası Dönem’de inşa edilmek istenen bir abidenin anlatısı üzerinden, hafıza rejimleri ve bu rejimlerde “Küçük Asya Felaketi” ve “muhacir meselesinin” tuttuğu yer takip ediliyor. Bu amaçla, İzmir Metropoliti Hrisostomos’un Yunan milliyetçiliğinin birbirleriyle çelişki içinde görünen dinî ve seküler kanallarını 1922’deki “şehadeti” ile bünyesinde buluşturan çok boyutlu hatırası, bu hatıranın cisimleşmiş hali olarak ortaya çıkan Atina’daki abide ve bu abidenin 1920’lerden günümüze uzanan “macerasına” odaklanılmaktadır.
There is a well-established literature on monuments as sites of memory (lieux de mémoire), their ability to strengthen national ideology, to shape collective memory as well as to mobilize conflicting memories; and although it seems contradictory, their potential to get consigned to oblivion through their multiple and pliable meanings. In this study, via the narrative of a monument erected in the interwar era, particularly turbulent years in modern Greek history, the memory regimes and the role of the “Asia Minor Catastrophe” and the “refugee issue” in those regimes are investigated. For this purpose, this article focuses on the multifaceted memory of Metropolitan Chrysostomos of Smyrna, who unifies the purportedly incompatible religious and secular strands of Greek nationalism through his “martyrdom” in 1922, his monument in Athens as the embodiment of this memory and its “adventures” from the 1920s to contemporary times.
Uploads
Books by Aytek Soner Alpan
Book Chapters by Aytek Soner Alpan
Papers by Aytek Soner Alpan
Makale, belgeselin tasvirinden yola çıkarak, birbiriyle ilişkili üç ana motifin altını çiziyor: taş, altın ve hayalet. Mezar taşı hem anımsatıcı hem de maddi bir nesne olarak unutulmaya karşı direnişi sembolize ediyor ve kültürel miras ve kimlik üzerine düşünmeye davet ediyor. Çalışma, arşiv araştırması, sözlü tanıklıklar ve etnografik içgörüler aracılığıyla, mezar taşının keşfinin tarihsel süreklilik ve kopuş anlatılarını nasıl tetiklediğini incelerken, yerinden edilmiş toplulukların ve kültürel manzaralarının karşılaştığı silinme katmanlarını da ortaya koyuyor.
Altın ve hayalet temaları, bu yansımaları geçmişin şimdiki zamandaki hayali varlığına kadar genişleterek, mezar taşları gibi somut kalıntıların nasıl hafıza ve tartışmalı anlatıların mekânı haline geldiğini gösteriyor. Analiz, bu motifleri “kentsel kırım” (urbicide) ve “kültürel temizlik” bağlamına yerleştirerek mezarlıkların, anıtların ve diğer kimlik işaretlerinin yok edilmesinin daha geniş milliyetçi ve dışlayıcı gündemlere nasıl hizmet ettiğini araştırıyor.
Sonuç olarak bu makale, zorunlu göçlerin ve kültürel yıkımın kolektif hafıza ve kimlik üzerindeki kalıcı etkisinin altını çizerek, geçmişteki adaletsizliklerle günümüz uzlaşmaları arasında köprü kuran incelikli bir tarih anlayışını savunmaktadır. Çalışma, teorik düşünceleri belirli vaka çalışmalarıyla iç içe geçirerek, Ege ve ötesinde tartışmalı geçmişlerle ilgilenmenin etik ve tarihyazımsal zorluklarına ışık tutmaktadır.
----
This article delves into the complex interplay of memory, identity, and historiography through the lens of material and cultural remnants associated with the 1923 Greco-Turkish Population Exchange. The central narrative is constructed around the discovery of a gravestone inscribed in Greek in a Turkish village, which sparks a six-year-long transnational investigation connecting Turkey and Greece. This investigation, encapsulated in the documentary Searching for Rodakis, becomes a platform for exploring broader themes such as displacement, cultural erasure, and the symbolic power of artifacts.
Drawing from the documentary's depiction, the article highlights three interrelated leitmotifs—stone, gold, and ghost. The gravestone, as both a mnemonic and a material object, symbolizes resistance to oblivion and invites reflection on cultural heritage and identity. Through archival research, oral testimonies, and ethnographic insights, the study examines how the gravestone’s discovery triggered narratives of historical continuity and rupture, while also revealing the layers of erasure faced by displaced communities and their cultural landscapes.
The themes of gold and ghost extend these reflections to the spectral presence of the past in the present, illustrating how tangible remnants like gravestones become loci of memory and contested narratives. The analysis situates these motifs within the context of "urbicide" and "cultural cleansing," exploring how destruction of cemeteries, monuments, and other markers of identity serves broader nationalist and exclusionary agendas.
Ultimately, this article underscores the enduring impact of forced migrations and cultural destruction on collective memory and identity, advocating for a nuanced understanding of history that bridges past injustices with present-day reconciliation. By interweaving theoretical reflections with specific case studies, the study illuminates the ethical and historiographical challenges of engaging with contested pasts in the Aegean and beyond.
The fire that broke out in the first days of 1929 in Tatavla, a quarter of Constantinople predominantly identified with the city’s Greek identity and past, brought about a large-scale physical destruction. In a period when the Greco-Turkish relations were extremely strained due to the unresolved diplomatic issues stemming from the 1923 population exchange and the internal political atmosphere was chiefly determined by Turkish nationalism the ensuing developments and the provocative press coverage on which the Ankara government’s influence cannot be dismissed resulted in the instrumentalization of the fire in accordance with the nationalist agenda. In this sense, the Tatavla fire, which had been initially considered as a calamitous event, quickly evolved into an opportunity to Turkify the urban space. That is how the historical Greek district Tatavla became “Kurtuluş” (lit. salvation). Extensively utilizing the Turkish and Greek press of the period this study concentrates on the reasons and results of the instrumentalization of the Tatavla fire, how, in the meanwhile, the national memory was rebuilt and mobilized in order to support the nationalist rhetoric and how “Tatavla” has become a lieu de mémoire for the shrinking Constantinopolitan Greek community, the Turkish community nostalgic for the cosmopolitan past of the city as well as in Greek historiography.
There is a well-established literature on monuments as sites of memory (lieux de mémoire), their ability to strengthen national ideology, to shape collective memory as well as to mobilize conflicting memories; and although it seems contradictory, their potential to get consigned to oblivion through their multiple and pliable meanings. In this study, via the narrative of a monument erected in the interwar era, particularly turbulent years in modern Greek history, the memory regimes and the role of the “Asia Minor Catastrophe” and the “refugee issue” in those regimes are investigated. For this purpose, this article focuses on the multifaceted memory of Metropolitan Chrysostomos of Smyrna, who unifies the purportedly incompatible religious and secular strands of Greek nationalism through his “martyrdom” in 1922, his monument in Athens as the embodiment of this memory and its “adventures” from the 1920s to contemporary times.
Makale, belgeselin tasvirinden yola çıkarak, birbiriyle ilişkili üç ana motifin altını çiziyor: taş, altın ve hayalet. Mezar taşı hem anımsatıcı hem de maddi bir nesne olarak unutulmaya karşı direnişi sembolize ediyor ve kültürel miras ve kimlik üzerine düşünmeye davet ediyor. Çalışma, arşiv araştırması, sözlü tanıklıklar ve etnografik içgörüler aracılığıyla, mezar taşının keşfinin tarihsel süreklilik ve kopuş anlatılarını nasıl tetiklediğini incelerken, yerinden edilmiş toplulukların ve kültürel manzaralarının karşılaştığı silinme katmanlarını da ortaya koyuyor.
Altın ve hayalet temaları, bu yansımaları geçmişin şimdiki zamandaki hayali varlığına kadar genişleterek, mezar taşları gibi somut kalıntıların nasıl hafıza ve tartışmalı anlatıların mekânı haline geldiğini gösteriyor. Analiz, bu motifleri “kentsel kırım” (urbicide) ve “kültürel temizlik” bağlamına yerleştirerek mezarlıkların, anıtların ve diğer kimlik işaretlerinin yok edilmesinin daha geniş milliyetçi ve dışlayıcı gündemlere nasıl hizmet ettiğini araştırıyor.
Sonuç olarak bu makale, zorunlu göçlerin ve kültürel yıkımın kolektif hafıza ve kimlik üzerindeki kalıcı etkisinin altını çizerek, geçmişteki adaletsizliklerle günümüz uzlaşmaları arasında köprü kuran incelikli bir tarih anlayışını savunmaktadır. Çalışma, teorik düşünceleri belirli vaka çalışmalarıyla iç içe geçirerek, Ege ve ötesinde tartışmalı geçmişlerle ilgilenmenin etik ve tarihyazımsal zorluklarına ışık tutmaktadır.
----
This article delves into the complex interplay of memory, identity, and historiography through the lens of material and cultural remnants associated with the 1923 Greco-Turkish Population Exchange. The central narrative is constructed around the discovery of a gravestone inscribed in Greek in a Turkish village, which sparks a six-year-long transnational investigation connecting Turkey and Greece. This investigation, encapsulated in the documentary Searching for Rodakis, becomes a platform for exploring broader themes such as displacement, cultural erasure, and the symbolic power of artifacts.
Drawing from the documentary's depiction, the article highlights three interrelated leitmotifs—stone, gold, and ghost. The gravestone, as both a mnemonic and a material object, symbolizes resistance to oblivion and invites reflection on cultural heritage and identity. Through archival research, oral testimonies, and ethnographic insights, the study examines how the gravestone’s discovery triggered narratives of historical continuity and rupture, while also revealing the layers of erasure faced by displaced communities and their cultural landscapes.
The themes of gold and ghost extend these reflections to the spectral presence of the past in the present, illustrating how tangible remnants like gravestones become loci of memory and contested narratives. The analysis situates these motifs within the context of "urbicide" and "cultural cleansing," exploring how destruction of cemeteries, monuments, and other markers of identity serves broader nationalist and exclusionary agendas.
Ultimately, this article underscores the enduring impact of forced migrations and cultural destruction on collective memory and identity, advocating for a nuanced understanding of history that bridges past injustices with present-day reconciliation. By interweaving theoretical reflections with specific case studies, the study illuminates the ethical and historiographical challenges of engaging with contested pasts in the Aegean and beyond.
The fire that broke out in the first days of 1929 in Tatavla, a quarter of Constantinople predominantly identified with the city’s Greek identity and past, brought about a large-scale physical destruction. In a period when the Greco-Turkish relations were extremely strained due to the unresolved diplomatic issues stemming from the 1923 population exchange and the internal political atmosphere was chiefly determined by Turkish nationalism the ensuing developments and the provocative press coverage on which the Ankara government’s influence cannot be dismissed resulted in the instrumentalization of the fire in accordance with the nationalist agenda. In this sense, the Tatavla fire, which had been initially considered as a calamitous event, quickly evolved into an opportunity to Turkify the urban space. That is how the historical Greek district Tatavla became “Kurtuluş” (lit. salvation). Extensively utilizing the Turkish and Greek press of the period this study concentrates on the reasons and results of the instrumentalization of the Tatavla fire, how, in the meanwhile, the national memory was rebuilt and mobilized in order to support the nationalist rhetoric and how “Tatavla” has become a lieu de mémoire for the shrinking Constantinopolitan Greek community, the Turkish community nostalgic for the cosmopolitan past of the city as well as in Greek historiography.
There is a well-established literature on monuments as sites of memory (lieux de mémoire), their ability to strengthen national ideology, to shape collective memory as well as to mobilize conflicting memories; and although it seems contradictory, their potential to get consigned to oblivion through their multiple and pliable meanings. In this study, via the narrative of a monument erected in the interwar era, particularly turbulent years in modern Greek history, the memory regimes and the role of the “Asia Minor Catastrophe” and the “refugee issue” in those regimes are investigated. For this purpose, this article focuses on the multifaceted memory of Metropolitan Chrysostomos of Smyrna, who unifies the purportedly incompatible religious and secular strands of Greek nationalism through his “martyrdom” in 1922, his monument in Athens as the embodiment of this memory and its “adventures” from the 1920s to contemporary times.
This transformation of Tatavla was framed by narratives that portrayed its residents—particularly queer individuals like Sokrati—as threats to the nation’s moral health, presenting the Greek community as sexually deviant and foreign, and thus the ultimate "Other" within the national imagination. Shortly after the fire, a serialized story titled Sokrati, the Heart-Captivating Belle of Tatavla appeared in the Turkish newspaper İkdam, framing Tatavla as a “queer dystopia” and reinforcing ethnosexual boundaries that cast Greekness itself as undermining the sexual and moral fabric of the Turkish nation. Through this discourse, Tatavla became a marginalized, sexualized, and ethnicized space, representing the boundary between "us" and "them" and contributing to the symbolic imprisonment of the entire Constantinopolitan Greek identity within this grotesque dystopia.
This process reflects the broader dynamics of nationalism, where ethnicity, sexuality, and morality intersect to exclude and vilify marginalized communities. The fate of Tatavla and the Constantinopolitan Greek identity, as portrayed through this serialized narrative, highlights how nationalist ideologies manipulate ethnic, sexual, and moral stereotypes to enforce rigid divisions and justify both the erasure and othering of minority identities, sealing the neighborhood’s fate as the ultimate outsider in the national landscape.
Before 1922, Kurfalı was populated by Greek and Bulgarian peasants. The Bulgarian Orthodox community in the village chose to maintain their ecclesiastical allegiance to the Patriarchate of Constantinople instead of the Bulgarian Exarchate as a strategic measure to ensure their survival during the decline of the Ottoman Empire. By doing so, they were formally recognized as part of the Rum Orthodox community and thus excluded from the Treaty of Constantinople (1913), the first bilateral agreement for a population exchange between the Ottoman Empire and Bulgaria. This agreement became largely null and void with the outbreak of World War I. During the war, the Ottoman Empire and Bulgaria were allies, leading the Bulgarian population of Kurfalı to unrealistically expect a resurgence of tolerance towards them. After the expulsion and escape of Thracian Greeks during the Asia Minor Catastrophe in 1922, the Bulgarian population in Kurfalı renounced their affiliation with the Patriarchate and converted to the Exarchate. This move aimed to assert their authentic religious and ethnic identity and avoid persecution and expulsion by relinquishing their official "Rum" identity.
However, this declaration did not exempt them from the Greco-Turkish population exchange in 1923. The Turkish bureaucracy, driven by nationalist sentiment and aiming for ethnic homogeneity, exploited the uncertainty surrounding Kurfalı's ethno-religious identification to increase the number of persons to be deported to Greece. The Bulgarian Exarchate, which had officially recognized their Bulgarianness, anxiously appealed to Turkish authorities in Constantinople and Ankara and to the Mixed Commission, responsible for protecting populations excluded from the exchange, to review the decision regarding the remaining people in Kurfalı. Eventually, they were granted exemption from the Greco-Turkish population exchange.
This was not the end of their troubles. The nascent Turkish republic continually tried to exploit Kurfalı's historically dual identity, the tension between the Patriarchate and the Exarchate, and the villagers' new status as citizens of a nation-state. The inhabitants of Kurfalı faced harassment against minorities in interwar Turkey and eventually complied with a "voluntary" population exchange with a village in Bulgaria, Kediören.
This paper aims to investigate the history of Kurfalı, with a specific emphasis on the micro-population exchange and the village's experience under interwar Turkey's minority policies. The fate of Kurfalı's residents reflects the chaotic socio-political landscape of the late Ottoman Empire and illustrates the complex interaction between ethnicity and religion, highlighting the permeability of these categories during the transition from empire to nation-state. Moreover, the village's history provides insights into the agency of minority groups and their communal survival strategies during their minoritization process in the context of a disintegrating empire and an emerging nation-state.
Κέρτζι ρούμ ισέκδε, ρούμδζα πιλμέζ τούρκδζε σοϊλέριζ
Νε τούρκδζε γιαζάρ οκούρουζ, νέδε ρούμδζα σοϊλέριζ
Οϊλέ πιρ μαχλούδ-ι χάδδι ταρικατημήζ βάρδηρ
Χουρουφουμούζ γιουνανίδζε τούρκδζε μεράμ εϊλέριζ
Although these couplets are well-known, the entire poem is hitherto unknown so are its source and context. This study aims to present the entire poem for the first time and discuss its historical importance by contextualizing it and introducing the poem's author and source. Since these verses are oft-cited and the locus classicus for this issue, the poem's state of being left in darkness creates an opening to discuss the limitations of the existing literature.