KİTAP / BOOK by F. Şeyma Boydak
Bu eser Creative Commons Atıf-GayriTicari 4.0 UluslararasıLisansı ile lisanslanmıştır. *This work... more Bu eser Creative Commons Atıf-GayriTicari 4.0 UluslararasıLisansı ile lisanslanmıştır. *This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License. * Bu çalışma, II. Muhammed İhsan Oğuz İlahiyat Araştırma Ödülleri kapsamında 2021 yılında doktora tezi alanında birinciliğe layık görülmüştür.
MAKALELER / ARTICLES by F. Şeyma Boydak
Diyanet İlmî Dergi, 2023
Selçuklu, Beylikler ve muasırı Türk İslâm ciltleri üzerinde yazılara, mühür veya pafta içinde yer... more Selçuklu, Beylikler ve muasırı Türk İslâm ciltleri üzerinde yazılara, mühür veya pafta içinde yer verilmiştir. Mühür formunda olanların iki türü tespit edilmiştir. İlki, mücellit mühürleri, ikincisi ise dua mühürleridir. Bu makalenin konusu, dua mühürlerinden olan “hasbiyallah” mühürlü ciltlerdir. Hasbiyallah, Arapça bir cümle olup “Allah bana yeter” anlamına gelmektedir. İbâreye dinî ve edebî literatürde rastlanmaktadır. Yapılan saha ve literatür araştırması neticesinde “hasbiyallah” yazılı mühre sahip 15 cilt tespit edilmiş ve ciltler, teknik ve süslemeleri açısından detaylı olarak incelenmiştir. Ciltlerdeki mühürlerin ortak özelliği, tümünün dairevî oluşu ve çaplarının 4-7 mm ölçü aralığında olmasıdır. Mühürlerin ekseriyetle üçgen köşebent içlerine uygulandığı tespit edilmiştir. Şemse ve salbekler de yine mühürlerin uygulandığı cilt kapağı bölümlerindendir. Mühürlere, 13. yüzyıldan 15. yüzyıla kadarki geniş süreçte üretilen ciltlerinde rastlanmıştır. Ancak mührün en yoğun görüldüğü dönem 14. yüzyıldır. “Hasbiyallah” mührünün ciltlerde kullanım şekli ve formu mücellit mühürlerine benzese de bu mührün ciltlerde tevekkül maksadıyla uygulanmış olduğu kanısına varılmıştır.
Art-Sanat, 2023
Cilt, kitap veya çeşitli mecmuaları muhafaza etmek için genellikle deri kaplı mukavvadan yapılan ... more Cilt, kitap veya çeşitli mecmuaları muhafaza etmek için genellikle deri kaplı mukavvadan yapılan kaptır. Bu sanatı icra eden
sanatkârlara ise mücellit adı verilmektedir. Bu makalenin konusu, Selçuklu mücellidi Mehmet eş-Şerîf’in imzalı ciltleri ve bu
ciltlerin tezyînât özellikleridir. Yazma eser kütüphaneleri ve alana dair literatür içerisinde yapılan araştırmalar neticesinde,
Mehmed eş-Şerîf imzalı toplam 8 cilt (TSMK III. Ahmed: 465 ve 2334, Yusuf Ağa YEK: 191, Süleymaniye YEK Mahmud Paşa:
237 ve Turhan Valide Sultan: 253, Vahit Paşa YEK: 1169 ve 1175, V&A Museum) tespit edilmiştir. İmza mühürlerine, ciltlerin
köşebentlerinde, kapak ortalarında ya da sertâb ve mikleblerinde rastlanmaktadır. Mühür, 5 mm çapında dairevî formda
olmakla birlikte mühürdeki Mehmed (Muhammed) ismi, Hz. Peygamber (s.a.v.)’in adına duyulan hürmet sebebiyle istifin üst
kısmına yerleştirilmiştir. Alt kısımda ise eş-Şerîf ibaresi vardır. Ciltler incelendiğinde Mehmed eş-Şerîf’in Anadolu Selçuklu
ciltlerinin yapım ve tezyînât kurgusunu devam ettirdiği görülmektedir. İstinsâh tarihli iki örnek (654/1256 tarihli TSMK A.
2334 ve 699/1299 tarihli TMSK A. 465) dikkate alındığında Mehmed eş-Şerîf’in en geç 13. yüzyılın ikinci yarısı itibariyle
eser üreten bir Selçuklu devri mücellidi olduğu tespit edilmiştir.
Selçuklu Medeniyeti Araştırmaları Dergisi, 2022
Orta çağ Türk-İslam ciltleri içerisinde Selçuklu ve Beylikler devrinde üretilen ciltler, çok çeşi... more Orta çağ Türk-İslam ciltleri içerisinde Selçuklu ve Beylikler devrinde üretilen ciltler, çok çeşitli süslemeleri ve üzerlerinde yer alan Arapça ibareler bakımından öne çıkmaktadır. Bu dönemde ciltlerin deri kapak içleri; rûmî, bitkisel (hatâî) ve geometrik motiflerle tezyîn edilmiştir. Geometrik desenlerin pafta içlerine yerleştirilen çeşitli ibareler ise bilhassa dikkat çekmektedir. Makalenin konusu, bu ibarelerden biri olan "Şifâu'l-kulûb likâu'l-mahbûb" (Kalplerin şifası, sevgiliye kavuşmaktır) cümlesinin yer aldığı ciltlerdir. Yapılan incelemeler neticesinde kapak içinde bu ibarenin bulunduğu üç cilt tespit edilmiştir. Bunlar; Süleymaniye YEK Ayasofya: 2855, Süleymaniye YEK Ayasofya: 3881 ve BNF Persan: 1314 envanter numaralı yazma eserlerin ciltleridir. Ciltlerin kapak içi deseni 4 adet altıgen ve 1 adet 4 köşeli yıldız olmak üzere 5 farklı paftadan oluşmaktadır. "Şifâu'l-kulûb likâu'l-mahbûb" cümlesi, altıgen paftaların içerisinde ½ oranında ters simetrik olarak yer almaktadır. Ciltler, 14. yüzyılın sonuna ve 15. yüzyıla tarihlendirilmiştir. İbareye Türk sanat ve mimarisinin çeşitli şubelerinde rastlamak mümkündür. Edebî eserlerde de çeşitli varyasyonlarıyla birlikte bu cümleye yer verilmiştir. Tespit edilen ciltler tezyînî özellikleriyle Selçuklu üslûbunun erken Osmanlı dönemi ciltlerinde yansımalarını göstermesi bakımından önem arz etmektedir. Bilhassa kapak içlerinde yer alan Arapça ibare bu yansımanın önemli delillerindendir.
Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2022
The phrases of prayer on the Turkish-Islamic bindings of the Principalities period are among the ... more The phrases of prayer on the Turkish-Islamic bindings of the Principalities period are among the subjects that have been studied at least. The subject of this article is the al-’İzz al-dā’im wa’l-iqbāl phrase written on the doublure cover of the Turkish-Islamic bindings produced in the Principalities period, which has not been the subject of a scientific study until now, and the pattern composition containing this phrase. al-’İzz al-dā’im wa’l-iqbāl translates as everlasting power and prosperity/high position. As a result of the research, this phrase was found on the doublure cover of six manuscripts of the Principalities period (Amasya ML: 217, İnebey ML Hüseyin Çelebi: 481 and Ulu Cami: 318, Kastamonu ML: 2856 and 3435 and Süleymaniye ML Fatih: 5004). The pat-tern of the doublure cover is a full-ground geometric design decorated with floral and rūmī motifs. This prayer phrase is written on the hexagonal sheets inside the geometric pattern. The phrase has been designed and written in two types, a single line and double line reverse symmetrical. The inscription was found on books and various objects (bowl, ewer, cup, etc.) belonging to important people in the Seljuk, Anatolian Principalities, and early Ottoman periods. It is thought that this phrase is a phrase of prayer wishing that power and high position will be permanent, and that the addressee of the prayer is the sultan, a person belonging to the sultanate or a person who took part in important levels of the state. The waqf seals and records of the individuals on the works also support this.
Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, 2022
Decoration techniques have changed over time in bookbinding art, as in every branch of art. The 1... more Decoration techniques have changed over time in bookbinding art, as in every branch of art. The 18th century is a period in which the classic style bindings were continued to be made, but at the same time new decoration techniques were tried. Yekşah, one of these techniques, is a decoration technique applied in the form of inlaying/pressing a flat or oval metal iron tool on the motifs embroidered with gold on the binding. This decoration technique takes its name from the metal tool used in the application. This tool, called yekşah iron, is an average of 15-16 cm long and is a flat or oval hand tool. Yekşah decoration technique is applied on bindings applied with brush. ‘Applied with brush binding’ means to embroider the pattern on the leather using gold-ink with a brush. After the pattern is embroidered on the leather with the applied with brush technique, it is started to be processed with yekşah iron tool. Lines are drawn on the motifs with a yekşah iron tool based on the direction of the pattern. The leather is partially pitted during this striping. Yekşah decoration technique joined Turkish bookbinding art at the end of the 17th century and the beginning of the 18th century. Examples continued to be seen in the 19th century. However, the period in which the technique was most frequently used is the 18th century. It is known that yekşah decoration technique is mostly applied by the palace bookbinders and especially on the bindings of the manuscript of high value. As a result of the examinations of the yekşah bindings samples published in the literature of Turkish binding art and found in museums and libraries, it was determined that the yekşah decoration technique was applied on 3 different patterns in Turkish bindings. These; rūmī, lattice (zerbahar/zilbahar) and baroque-rococo patterns. It is seen that the yekşah technique was applied in all parts of the rūmī patterned yekşah binding cover. However, it is most common and most diverse in medallions. The reason for this may be that, as of the 18th century, when yekşah decorations began to be seen, corner pieces were not frequently used on the covers of the binding and the intensity of the decoration was seen on the center-medallions. Three types of medallions were identified in the rūmī patterned yekşah bindings. These are the classical sliced oval form medallion, the rectangular medallion, and the sliced circular form medallion. On the rūmī patterned yekşah bindings, the center-medallion and pendant backgrounds are often painted in burgundy color in order to see the gold of the pattern more clearly. Another type of pattern in which the yekşah decoration technique is applied is the lattice (zerbahar) pattern. Zerbahar pattern is a type of binding decoration seen at the end of the 18th century and especially in the 19th century and was applied to cover the entire surface of the binding. It has been determined that as of the 18th century, yekşah application has been made on realist-style flower or Western-influenced baroque-rococo motifs seen in Turkish bindings. Turkish Rococo is an attractive decoration style in which the surface is completely filled and decorated with C and S curved motifs. Along with curved and round shapes, leaf, flower motifs and flower bouquets are also included in this decoration style. Although yekşah technique is weak in terms of durability, there is an effort to increase the artistic value of the binding, which is often preferred in 18th century bindings. Thanks to this technique, the pattern applied with brush has been made more attractive. This has increased the artistic value of the binding.
İstem, 2022
Tasvir sanatı, metni açıklamak ve onu bezemek amacıyla yazma kitaplara uygulanan küçük boyutlu re... more Tasvir sanatı, metni açıklamak ve onu bezemek amacıyla yazma kitaplara uygulanan küçük boyutlu resim sanatıdır. Geçmişi İslâm öncesi dönemlere kadar uzanan tasvir sanatının Osmanlı dönemi edebî eserler üzerindeki örnekleri oldukça fazladır. Edebî eserler içerisinde tasvirlere en çok aşk mesnevilerinde rastlanmaktadır. Bu mesneviler arasında tasvirleri ve etkileyici teması itibariyle Fuzûlî’nin Leylâ vü Mecnûn mesnevisi öne çıkmaktadır. Leylâ vü Mecnûn mesnevisinin Türkiye’de ve yurtdışındaki kütüphanelerde çeşitli yazma nüshaları olduğu bilinmektedir. Makalemizde mesnevinin Fransa Milli Kütüphanesi (Bibliothèque Nationale de France)’nde bulunan Turc 316 envanter numaralı nüshasındaki Leylâ tasvirleri, metin-tasvir ilişkisi bakımından ele alınmıştır. Nüshanın istinsâh tarihi bilinmemektedir. 127 varaktan ibaret olan nüshada toplam 15 adet tasvirli varak bulunmaktadır. Bunun 6 varağında Leylâ’nın çeşitli tasvirleri yer almaktadır. Tasvirlerde; Leylâ ile Kays okulda, İbn-i Selâm’ın Leylâ’ya âşık olması, Leylâ’nın kırda Mecnûn ile karşılaşması, Leylâ’nın İbn-i Selâm’ı reddetmesi ve Leylâ’nın Mecnûn ile çölde karşılaşması konuları ele alınmıştır. Leylâ, minyatürlerin tümünde gösterişli kıyafetler ve başlıklarla tasvir edilmiştir. Ancak yüzü sevdiğine kavuşamaması nedeniyle daima üzgün ve durgun haldedir. Musavvir, kimi zaman metni birebir yansıtarak kimi zamansa tahayyülü nispetinde tasarıma farklı ögeler dâhil ederek konuları resmetmiştir. Ancak metindeki Leylâ’ya dair betimlemelere, tasvirlerde büyük oranda yer verilmeye çalışıldığı tespit edilmiştir.
Hitit İlahiyat Dergisi / Hitit Theology Journal, 2021
Binding is the general name of the book covers, which both have protective qualities and give aes... more Binding is the general name of the book covers, which both have protective qualities and give aesthetic pleasure to the eyes with the decoration applied on it. According to the binding fragments found in Chotscho, the Turkish binding art must have started in Central Asia. These bindings set an example for Turkish bindings produced after it, both technically and in terms of decoration. Seljuk Turks, who came to Anatolia from Central Asia, brought this art with them and developed it here. The bookbinders of the period produced many decorated bookbindings during this period and formed the Seljuk style of binding. The medallion is generally in circular form and is located at the center point of the cover. From an ornamental point of view, the decoration of the front and back cover in a different way is the main feature that distinguishes Seljuk binding from other period bindings. The preference for different types of decoration in the border decorations is also one of the distinguishing features of the Seljuk binding style. Seljuk bindings also attract attention in terms of the material used in the inside of covers and the motif applied. Generally, the inside of the cover is covered with leather. There are full geometric and rūmī patterns on the inside of the cover. The effect of Seljuk binding style on Anatolian Principalities, especially Karamanids, has been determined by various studies. These effects and reflections continued in Turkish-Islamic bindings until the end of the 15th century.
The theme of the article is 15th-century Ottoman bindings in which these reflections can be seen. The Çorum Hasan Pasha Manuscript Library, which has not been the subject of any study in this regard, has been determined as the research area. As a result of the researches carried out in this library, five examples from the 15th century were identified. The first of the examples is the binding of the work with inventory number 3374, with the copying date of 839/1435. This binding reflects the Seljuk binding style in terms of double-row border decoration, medallion form, and decoration technique applied with nails. The second example is the binding of the manuscript with inventory number 4064 and dated 850/1445. The waqf seal of Sayyid Ahmad Fayzī, the mufti of Çorum, is found on various pages of this work. The binding of the manuscript shows the Seljuk influence with different medallion designs on its front and back cover. In addition, the type of decoration of the corner piece is also a reflection of the same style. The third example is the binding of the manuscript dated 842/1438 with inventory number 4117. This binding is one of the important examples where the Seljuk style on one cover and the Ottoman early period binding style on the other cover come together in one binding. The fourth example is the binding of the manuscript with inventory number 4115, which was completed in the month of Muharram of 885/1479. The medallion of this binding is in narrow pointed oval form. This binding reflects the Seljuk style especially in terms of border decorations and technique. The fifth example is the binding of the manuscript with inventory number 4933. In the manuscript, there is the waqf seal dated 1201 (1786) in the name of Suleyman Feyzi and an ownership record written Muhammed b. Ahmad al-Shāfiī 934 (1527). The binding of the manuscript was decorated with Seljuk patterns using the gold-ink dyeing technique. The border decoration is also the type that stands out in the Seljuk decoration repertoire. In our article, it was determined that the Seljuk binding style continued to show its effect partially after the 15th century. Two bindings (4768, 4062) dated the 16th century are also available in the library. The binding of the manuscript, like 4117, has the characteristic of different decoration types of the front and back cover, which is the most typical feature of the Seljuk binding.
As a result, it has been determined that the binding subject to the article coincides with the Seljuk bindings in terms of decoration types and production techniques and bears the reflections of this style. Reflections have also been compared with similar examples from the 15th century. According to this; the 15th century is a period in which the Seljuk State continued its continuity in terms of binding art, even if not in an administrative sense. Previous period effects that can be observed in every branch of art were also valid for 15th-century bookbinders who produced works in Anatolia.
Marife Dini Araştırmalar Dergisi, 2020
Cild, yazılanı muhafaza etme gayesiyle oldukça eski tarihlerden itibaren yapılagelmiş kitap kapla... more Cild, yazılanı muhafaza etme gayesiyle oldukça eski tarihlerden itibaren yapılagelmiş kitap kaplarına verilen isimdir. Adını, yapımında en yaygın kullanılan malzeme olan deriden almaktadır. Erken örnekleri Mısır ve Yemen’de görülen İslam cildlerinin şimdiye kadar üç tipi tespit edilmiştir. Bunlar; kutu cild, miklebli cild ve miklebsiz cilddir. Genellikle kodeks formda üretilmiş Orta çağ İslâm yazmaları, miklebli veya miklebsiz cildlerle muhafaza edilmişlerdir. Orta çağ İslâm cildlerinin Anadolu coğrafyasında tespit edilmiş en önemli örnekleri; Selçuklu, İlhanlı, Memlük ve Beylikler döneminde görülmektedir. Bu dönem cildleri, yapım ve tezyînât teknikleri bakımından mühim olduğu kadar üzerlerinde yer alan mühürleri bakımından da önemi haizdir. Damga olarak da isimlendirilebilecek bu mühürlerin şimdiye kadar tespit edilmiş örneklerinin içerisinde ya isim ya da dua ibâreleri yer almaktadır. İçerisinde isim yer alan mühürler incelendiğinde onların cildlerin mücellidlerine işaret ettiği anlaşılmaktadır. Ancak içerisinde dua ibâresi yer alan mühürler detaylı olarak ele alınmadığı için henüz anlaşılamamaktadır. Çalışmamızda bu mühür türünden olan “Sikatî billah” yazılı mühür ele alınmaktadır. Bu ibâre, “Güvenim Allah’adır” anlamına gelen Arapça bir isim cümlesidir. Tarafımızca yapılan araştırmalar neticesinde Hasan Paşa, Yusuf Ağa ve İnebey Yazma Eser Kütüphanelerindeki 4 farklı cildde bu mühür tespit edilmiştir. Mührün görüldüğü cildlerin dördü de malzeme, teknik ve bezeme özellikleri bakımından 13. yüzyıla tarihlendirilmiştir. Cildlerde görülen mühürlerin ortak tek bir çivi ile yapılıp yapılmadığı net değildir. Ancak mühür içeriğinin tevekkül maksatlı bir dua ibâresi olduğu tespit edilmiştir.
'Sikati Billah' Seal On Medieval Islamic Bookbinding Bookbinding is the name given to the book covers that have been made since the ancient times for the purpose of preserving the writing. It takes its name from leather, which is the most widely used material in its construction. Three types of Islamic bookbinding, of which early examples are seen in Egypt and Yemen, have been identified so far. These are box binding, binding with envelope flap and binding without envelope flap. Medieval Islamic manuscripts, generally produced in codec form, were preserved with or without envelope flap. The most important examples of medieval Islamic bookbinding identified in Anatolian geography; it can be seen during the Seljuks, Ilkhanids, Mamluks and Principalities period. The bookbinding of this period are important in terms of construction and decoration techniques as well as their seals on them. Among the examples of these seals, which can also be called stamps, are either names or prayer phrases. When the seals with the name are examined, it is understood that they point to the bookbinders of the bookbindings. However, the seals with prayer words are not yet understood, since they are not covered in detail. In our study, "Sikati billah" seal, which is a seal type, is discussed. This phrase is an Arabic noun phrase meaning "In Allah I trust".
İstem, 2017
Osmanlı kitap kaplarının en temel ve merkezî süsleme unsuru, şemsedir. Kapak ve mikleblerin merke... more Osmanlı kitap kaplarının en temel ve merkezî süsleme unsuru, şemsedir. Kapak ve mikleblerin merkezinde bulunan şemseler, tarih boyunca birbirinden farklı pek çok motifle tezyîn edilmiştir. Bu motiflerden biri de; bulut motifi olup, köken itibariyle, Türk mitolojisinde su, bolluk ve yeniden doğuşun timsali sayılan gök ejderiyle bağlantısı bulunması bakımından önem arz etmektedir.
Bu çalışma, çeşitli müze ve kütüphanelerde yer alan Osmanlı kitap kaplarının kapak ve mikleb şemselerindeki serbest dolantı bulut motiflerinin örneklerini ortaya koymak üzere hazırlanmıştır. Çalışmanın giriş kısmında bulut motifinin çeşitleri, tarihî serüveni, kökeni ve Osmanlı cild sanatındaki kullanımı hakkında bilgiler verilmiş, ardından üzerinde çalışılan kitap kabı şemselerindeki serbest dolantı bulut motiflerinin tespit edilen 8 tipi çizim marifetiyle tablo içerisinde sunulmuştur. Devamındaki tablolarda ise her bir tipin tanımlaması, örnekleri ve cild tekniği yer almaktadır. Bu çalışmada amaç; kitap kabı şemselerinde kullanılan bulut motiflerinin çeşitliliğini ortaya koymak, motiflerin yer aldığı şemselerin tekniklerini tespit etmek ve Osmanlı Cild Sanatında bulut motifinin kullanımı hakkında ilmî bir birikim oluşturmaktır.
The most basic and central decoration element of the Ottoman book binding is the medallion. The medallions which located in the center of the cover and the envelope flap, have been decorated with many different motifs throughout history. One of these motifs is; cloud motif, it is important in point of its connection with the sky dragon which is regarded as the origin of water, abundance and rebirth in Turkish mythology.
This study is prepared to reveal the examples of free cloud ribbon motifs on cover and envelope flap medallions of Ottoman bookbinding that located in various museums and libraries. At the beginning of the work, the varieties of the cloud motif, its historical adventure, its background and its use in the art of Ottoman bookbinding are given. 8 types of free cloud ribbon motifs of medallions of bookbinding that are worked on, are presented with drawing in the table. In the following tables, description, examples and bookbinding technique of each type are included. The purpose of this study is to reveal the diversity of cloud motifs used in medallions of bookbinding, to determine the techniques of the medallion on which the motifs and to create a scientific knowledge about the use of the cloud motif in Art of Ottoman Bookbinding.
İstem, 2015
Bu makale, Rodos Hafız Ahmet Ağa Kütüphanesi’nde bulunan XVI. yüzyıla ait 8 adet yazma eserin unv... more Bu makale, Rodos Hafız Ahmet Ağa Kütüphanesi’nde bulunan XVI. yüzyıla ait 8 adet yazma eserin unvân sayfası tezhiblerinin incelenmesi ve değerlendirilmesi üzerine yazılmıştır. Makalenin amacı, kütüphanede yer alan yazmaların tüm san’at dalları açısından incelenmesini ve bunun sonucunda elde edilen bulgularla yeni bilgilere ulaşılmasını sağlamaktır. 1522’den 1912 senesine kadar bir Osmanlı diyarı olan Rodos’u ve burada yer alan kütüphaneyi gündeme taşımak ise nihâi hedeftir. Makalenin girişinde Türk Tezhib San’atına dair kısa bir bilgi verildikten sonra, Rodos Hafız Ahmet Ağa Kütüphanesi hakkında bilgiler verilip, 8 örnek üzerinde eserlerin unvân sayfası tezhibleri değerlendirilmiştir.
KİTAP BÖLÜMÜ / BOOK SECTION by F. Şeyma Boydak
Sosyal Bilimlerde Güncel Tartışmalar 10, 2022
25. Uluslararası Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları, 2022
Cild; bez, kâğıt veya deri kaplı mukavvadan yapılan koruyucu kaplara
verilen isimdir. Mücellid is... more Cild; bez, kâğıt veya deri kaplı mukavvadan yapılan koruyucu kaplara
verilen isimdir. Mücellid ise bu işi yapan sanatkârın adıdır. Orta çağ
Türk İslâm cildleri hakkında en az bilgi sahibi olunan husus, onları
üreten sanatkârların yani mücellidlerin isimleridir. Çünkü bu dönem
cildlerinin az bir kısmında imza yer almaktadır. Ayrıca mücellid isim
listelerinin verildiği Osmanlı Ehl-i Hiref defterleri benzeri resmî belgeler
de henüz mevcut değildir. Bu nedenle Orta çağ Türk İslâm mücellidleri,
yalnızca ürettikleri cildler üzerinde yer alan imzaları vesilesiyle tespit
edilebilmektedir. İmzalar üzerinde şimdiye kadar yapılan araştırmalar
neticesinde 22 adet mücellid ismi belirlenmiştir. Ebû Bekir el-Mücellid
el-Mevlevî, Emin, Gıyâseddin el-Mücellid el-İsfahânî, Hasan, İbrahim,
İsmail bu isimlerden bazılarıdır. Çeşitli müze ve kütüphanelerde bulunan
Selçuklu ve Beylikler devri cildleri üzerinde yaptığımız araştırmalar
neticesinde, Kastamonu Yazma Eser Kütüphanesi’nde bulunan 3026
envanter numaralı eserin cildinde, literatürde yer almayan bir mücellid
imzası tespit edilmiştir. İmza, Şeref mücellide aittir. Mücellid imzası,
7 mm çapında dairevî formdadır. İmza içerisinde yalnızca mücellidin
adına yer verilmiştir. Mücellid imzası; cildin kapak, sertâb ve mikleb
yüzeylerinde yer almaktadır. Kapaklarda yalnızca köşebendlere üçer
adet imza mührü basılmıştır. Sertâbda köşelerde birer, ortalarda yedişer
imza mührü yer almaktadır. Miklebde ise hem köşebendlerde hem de
hilâlli şemsenin ucunda üçer imza mührü vardır. Henüz Şeref mücellid
imzalı farklı bir cild tespit edilememiştir. Ancak aynı kütüphanede yer
alan 2930 envanter numaralı cildin, Mücellid Şeref veya onun yetiştirdiği
bir mücellide ait olduğunu düşünülmektedir. Cildler; eserlerinin
orijinal cildleri olup teknik ve tezyînî özellikleri bakımından 14. yüzyıla
tarihlendirilmiştir. Bu bakımdan Mücellid Şeref’in 14. yüzyılda yaşamış
ve cild üretmiş bir Anadolu sanatkârı olduğu düşünülmektedir.
21. Yüzyılda İletişim ve Sanat, 2021
Mücellid, kitap veya mecmuaların formalarını dikerek bir araya getiren,
şîrâzesini ören, korunmal... more Mücellid, kitap veya mecmuaların formalarını dikerek bir araya getiren,
şîrâzesini ören, korunmaları için üzeri bez, kâğıt veya deri kaplı mukavvadan kaplar yapan ve onları tezyîn eden sanatkârdır. Osmanlı sarayında, mücellidler de dâhil olmak üzere tüm sanatkârlar, “Ehl-i Hiref-i Hâssa” adındaki teşkilat altında toplanmıştır. Ehl-i Hiref kavramı; sahip, mâlik, muktedir anlamına gelen ehl; meslek, sanat anlamına gelen hirfet kelimeleriyle kurulmuş bir tamlama olup bu kavramı “sanatta muktedir olan kişi” şeklinde ifade etmek mümkündür. Osmanlı saray sanatkârları teşkilatı; kâtipler, nakkâşlar, zergerler, zerdûzlar, kazzâzlar, kürkçüler, kündekârlar gibi birçok bölükten meydana gelmekteydi. Bu bölüklerden biri de cild sanatkârlarının yer aldığı mücellidân bölüğüydü. Cemâat-i Mücellidân-ı Hâssa olarak isimlendirilen bu bölükte eser üretilirken müşterek bir çalışma söz konusu idi. Bu ortak çalışma, gerek bölük içindeki sanatkârlarla gerekse diğer bölüklerden (zergerler,
zerdûzlar gibi) destek alınarak yapılmış olmalıdır. Özellikle klâsik kitap kabı tezyînâtında nakkaş, müzehhîb ve cedvelkeşlerle iş birliği yapılmış, ayrıca cildin en önemli malzemesi olan derinin işlenmesi ve cildde kullanılabilir hale getirilmesi hususunda debbağlardan istifade edilmiştir. Tüm bu müşterek çalışma sonrasında ise cildlere bazen sadece Sermücellidân-ı Hâssa’nın ismi yazılmış ya da cildlerde sanatkâr adına hiç yer verilmemiştir. Ancak mücellidân bölüğündeki mücellid ve onların talebesi olan şakirdlerin isim ve maaşlarına, Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi, Bulgaristan Devlet Arşivi ve Başbakanlık Osmanlı Arşivi olmak üzere üç kuruma dağıtılmış halde olan Ehl-i Hiref defterlerinden ulaşabilmekteyiz. Çalışmamızda Ehl-i Hiref-i Hâssa’nın Mücellidân bölüğü ve mücellidleri, mücellidlerin işbirliği içinde olduğu bölükler ve müşterek çalışma usulüyle meydana getirilmiş olan cildler ele alınmıştır.
Sosyal Kalkınma ve Vakıf, 2021
Buhara’dan Konya’ya İrfan Mirası ve XIII. Yüzyıl Medeniyet Merkezi Konya II, 2019
11. yüzyıl sonlarından itibaren Anadolu’ya hâkim olan Selçuklular, burada 12.-14. yüzyıllar arası... more 11. yüzyıl sonlarından itibaren Anadolu’ya hâkim olan Selçuklular, burada 12.-14. yüzyıllar arasında yüksek sanatlı cildler meydana getirip Türk-İslâm Cild Sanatı içerisinde önemli bir yere sahip olmuşlardır. Döneminde bu sanata ev sahipliği yapan ve günümüzde bu dönem cild sanatının mühim örneklerini müze ve kütüphanelerinde barındıran şehir ise Selçuklu payitahtı Konya olmuştur. Selçuklu cild sanatının gelişimini gözlemleyebildiğimiz mühim cildlerle kaplı yazma eserleri bünyesinde barındıran Yusuf Ağa Yazma Eser Kütüphanesi, bu bakımdan çalışmamızın konusunu oluşturmaktadır. Kütüphanede yer alan Selçuklu cildleri içerisinden 13. yüzyıl tarihli olan veya bu yüzyıla tarihlendirilen miklebli 8 cild kapsama dâhil edilmiştir. Mezkûr cildler, Türk cildinin önemli bir bölümünü oluşturan mikleblerinin tezyînâtları açısından incelenmiştir. Birbirinden farklı tasarımla tezyîn edilmiş bu miklebler kendi içerisinde şeritli, örgü şemseli, dairevî şemseli, tam zemin rûmî tezyînâtlı ve geçme tezyînâtlı olarak sınıflandırılabilmektedir.
The Seljuks, who dominated Anatolia since the end of the 11th century, created high art bookbindings between the 12th and 14th centuries here and they had an important place in the Turkish-Islamic Art of Bookbinding. The city that hosts this art in its period and has important examples of the art of bookbinding in the museums and libraries today is Konya that is capital of Seljuk. Yusuf Aga Manuscript Library, which contains manuscripts with the important bookbinding that we can observe the development of the Seljuk bookbinding art, constitutes the subject of our study in this regard. Among the Seljuk bookbinding in the library, eight bookbindings with envelope flap that are dating from the 13th century are included. The bookbindings were examined from the ornaments of envelope flaps which constitute an important part of the Turkish bookbinding. These envelope flaps, which are decorated with different designs, can be classified in their own; band ornament, knitted madellion, circular medallion, full ground rumi ornament and full ground knitted ornament.
Osmanlı Dönemi Bursa ve Sanat Tarihi Yazıları, 2019
The 16th century is the period when peak of the Ottoman Empire in political, economic, scientific... more The 16th century is the period when peak of the Ottoman Empire in political, economic, scientific etc many fields. This situation has affected the art life of the state and the most valuable works in every field have been revealed in this period. It is possible to observe this in our bookbinding, which are protector of the manuscript books. The art of bookbinding, which the leather covered first examples seen in the Uigur period, the art of the Turks, is one of the ancient arts of the Turks. Bookbinding defined as a container made to contain a book or a leaf of a magazine, respectively. It was the 16th century when the outstanding art bookbinding were seen in the Ottoman Empire. The full floor decoration which one of the most prominent features of this century is a kind of decoration that seen from the early examples of bookbinding art. However, in the 16th century, it gave the most balanced and high quality examples. The Inebey Manuscript Library, which hosts four bookbindings with full floor decoration and cutting technique decoration of inside cover, was also the subject of our study and the bookbindings were examined in detail.
Medeniyet Tasavvuru ve Karatay Medresesi, 2018
TEBLİĞLER / CONFERENCE PRESENTATIONS by F. Şeyma Boydak
Uluslararası İslâm'da Sanat ve Estetik Sempozyumu Tebliğler Kitabı, 2024
Estetik bir tecrübe olarak insanın kitapla münasebetinde tezyinat ön koşuldur. Bu tecrübede kitab... more Estetik bir tecrübe olarak insanın kitapla münasebetinde tezyinat ön koşuldur. Bu tecrübede kitabın cildi, onunla olan münasebetin başlangıcını sağlamaktadır. Bu bakımdan ciltler, her ne kadar kitapların koruyucu kapları ve kitabın rahat okunmasını sağlayan işlevsel boyuta sahip olsa da süsleme açısından da incelenmeye değer çeşitliliğe sahiptir. Tespit edilebilmiş en erken örnekleriyle geçmişi Uygur dönemine kadar uzanan ciltçilik, başlangıçta süsleme bakımından yeterli estetik ölçülere sahip değildi. Zamanla gelişen Türk-İslâm tezyinatı, süreç içerisinde ciltlerin bezemelerine de yansıdı. Böylelikle ciltler üzerinde çeşitli türde ve teknikte süslemelere yer verildi. Ciltlerde tezyinata kahir ekseriyetle kapak yüzeylerinde rastlanmaktadır. Ancak ciltlerin gizemli estetik boyutu olarak nitelendirdiğimiz kapak içleri de tezyinata yer verilen önemli cilt bölümlerindendir. Bilhassa Selçuklu ve Beylikler devri ciltlerinin kapak içi süslemeleri zengin teknik ve tezyinat türleri bakımından dikkate değerdir. Çoğunlukla deri üzerine kalıplar basılarak yapılan bu süslemelerin başlıca türleri; rûmî, geometrik ve bitkisel tezyinattır. Bunlar içerisindeki rûmî tezyinat, Beylikler devri ciltlerinin kapak içlerinde yaygın görülen süsleme türü olup, bildirimizin de ana konusunu oluşturmaktadır. Müze ve kütüphanelerde bulunan ve 13. yüzyıldan 15. yüzyıl sonuna kadarki süreçte üretilen Beylikler devri ciltleri üzerinde yapılan araştırmalar neticesinde kapak içlerindeki rûmî tezyinatın birkaç türü tespit edilmiştir. Bunların başlıcaları, çeşitli oranlarda simetrik tam zemin rûmî tezyinat ve pafta içinde rûmî tezyinattır. Tezyinatın, desenin simetrik bir parçasının yer aldığı kalıbın kapak içi derisine tekrar basılmasıyla oluşturulduğu tespit edilmiştir. Kalıp basımında bazen desen çok ustaca takip edilmişken bazen de üst üste bindirilmiş veya aralarında boşluk bırakıldığı olmuştur. ½ oranında simetrik tam zemin desenlerdeki rûmîlerin motifin zoomorfik kökenine işaret eder üslûpta işlendiği dikkat çekmektedir.
Uploads
KİTAP / BOOK by F. Şeyma Boydak
MAKALELER / ARTICLES by F. Şeyma Boydak
sanatkârlara ise mücellit adı verilmektedir. Bu makalenin konusu, Selçuklu mücellidi Mehmet eş-Şerîf’in imzalı ciltleri ve bu
ciltlerin tezyînât özellikleridir. Yazma eser kütüphaneleri ve alana dair literatür içerisinde yapılan araştırmalar neticesinde,
Mehmed eş-Şerîf imzalı toplam 8 cilt (TSMK III. Ahmed: 465 ve 2334, Yusuf Ağa YEK: 191, Süleymaniye YEK Mahmud Paşa:
237 ve Turhan Valide Sultan: 253, Vahit Paşa YEK: 1169 ve 1175, V&A Museum) tespit edilmiştir. İmza mühürlerine, ciltlerin
köşebentlerinde, kapak ortalarında ya da sertâb ve mikleblerinde rastlanmaktadır. Mühür, 5 mm çapında dairevî formda
olmakla birlikte mühürdeki Mehmed (Muhammed) ismi, Hz. Peygamber (s.a.v.)’in adına duyulan hürmet sebebiyle istifin üst
kısmına yerleştirilmiştir. Alt kısımda ise eş-Şerîf ibaresi vardır. Ciltler incelendiğinde Mehmed eş-Şerîf’in Anadolu Selçuklu
ciltlerinin yapım ve tezyînât kurgusunu devam ettirdiği görülmektedir. İstinsâh tarihli iki örnek (654/1256 tarihli TSMK A.
2334 ve 699/1299 tarihli TMSK A. 465) dikkate alındığında Mehmed eş-Şerîf’in en geç 13. yüzyılın ikinci yarısı itibariyle
eser üreten bir Selçuklu devri mücellidi olduğu tespit edilmiştir.
The theme of the article is 15th-century Ottoman bindings in which these reflections can be seen. The Çorum Hasan Pasha Manuscript Library, which has not been the subject of any study in this regard, has been determined as the research area. As a result of the researches carried out in this library, five examples from the 15th century were identified. The first of the examples is the binding of the work with inventory number 3374, with the copying date of 839/1435. This binding reflects the Seljuk binding style in terms of double-row border decoration, medallion form, and decoration technique applied with nails. The second example is the binding of the manuscript with inventory number 4064 and dated 850/1445. The waqf seal of Sayyid Ahmad Fayzī, the mufti of Çorum, is found on various pages of this work. The binding of the manuscript shows the Seljuk influence with different medallion designs on its front and back cover. In addition, the type of decoration of the corner piece is also a reflection of the same style. The third example is the binding of the manuscript dated 842/1438 with inventory number 4117. This binding is one of the important examples where the Seljuk style on one cover and the Ottoman early period binding style on the other cover come together in one binding. The fourth example is the binding of the manuscript with inventory number 4115, which was completed in the month of Muharram of 885/1479. The medallion of this binding is in narrow pointed oval form. This binding reflects the Seljuk style especially in terms of border decorations and technique. The fifth example is the binding of the manuscript with inventory number 4933. In the manuscript, there is the waqf seal dated 1201 (1786) in the name of Suleyman Feyzi and an ownership record written Muhammed b. Ahmad al-Shāfiī 934 (1527). The binding of the manuscript was decorated with Seljuk patterns using the gold-ink dyeing technique. The border decoration is also the type that stands out in the Seljuk decoration repertoire. In our article, it was determined that the Seljuk binding style continued to show its effect partially after the 15th century. Two bindings (4768, 4062) dated the 16th century are also available in the library. The binding of the manuscript, like 4117, has the characteristic of different decoration types of the front and back cover, which is the most typical feature of the Seljuk binding.
As a result, it has been determined that the binding subject to the article coincides with the Seljuk bindings in terms of decoration types and production techniques and bears the reflections of this style. Reflections have also been compared with similar examples from the 15th century. According to this; the 15th century is a period in which the Seljuk State continued its continuity in terms of binding art, even if not in an administrative sense. Previous period effects that can be observed in every branch of art were also valid for 15th-century bookbinders who produced works in Anatolia.
'Sikati Billah' Seal On Medieval Islamic Bookbinding Bookbinding is the name given to the book covers that have been made since the ancient times for the purpose of preserving the writing. It takes its name from leather, which is the most widely used material in its construction. Three types of Islamic bookbinding, of which early examples are seen in Egypt and Yemen, have been identified so far. These are box binding, binding with envelope flap and binding without envelope flap. Medieval Islamic manuscripts, generally produced in codec form, were preserved with or without envelope flap. The most important examples of medieval Islamic bookbinding identified in Anatolian geography; it can be seen during the Seljuks, Ilkhanids, Mamluks and Principalities period. The bookbinding of this period are important in terms of construction and decoration techniques as well as their seals on them. Among the examples of these seals, which can also be called stamps, are either names or prayer phrases. When the seals with the name are examined, it is understood that they point to the bookbinders of the bookbindings. However, the seals with prayer words are not yet understood, since they are not covered in detail. In our study, "Sikati billah" seal, which is a seal type, is discussed. This phrase is an Arabic noun phrase meaning "In Allah I trust".
Bu çalışma, çeşitli müze ve kütüphanelerde yer alan Osmanlı kitap kaplarının kapak ve mikleb şemselerindeki serbest dolantı bulut motiflerinin örneklerini ortaya koymak üzere hazırlanmıştır. Çalışmanın giriş kısmında bulut motifinin çeşitleri, tarihî serüveni, kökeni ve Osmanlı cild sanatındaki kullanımı hakkında bilgiler verilmiş, ardından üzerinde çalışılan kitap kabı şemselerindeki serbest dolantı bulut motiflerinin tespit edilen 8 tipi çizim marifetiyle tablo içerisinde sunulmuştur. Devamındaki tablolarda ise her bir tipin tanımlaması, örnekleri ve cild tekniği yer almaktadır. Bu çalışmada amaç; kitap kabı şemselerinde kullanılan bulut motiflerinin çeşitliliğini ortaya koymak, motiflerin yer aldığı şemselerin tekniklerini tespit etmek ve Osmanlı Cild Sanatında bulut motifinin kullanımı hakkında ilmî bir birikim oluşturmaktır.
The most basic and central decoration element of the Ottoman book binding is the medallion. The medallions which located in the center of the cover and the envelope flap, have been decorated with many different motifs throughout history. One of these motifs is; cloud motif, it is important in point of its connection with the sky dragon which is regarded as the origin of water, abundance and rebirth in Turkish mythology.
This study is prepared to reveal the examples of free cloud ribbon motifs on cover and envelope flap medallions of Ottoman bookbinding that located in various museums and libraries. At the beginning of the work, the varieties of the cloud motif, its historical adventure, its background and its use in the art of Ottoman bookbinding are given. 8 types of free cloud ribbon motifs of medallions of bookbinding that are worked on, are presented with drawing in the table. In the following tables, description, examples and bookbinding technique of each type are included. The purpose of this study is to reveal the diversity of cloud motifs used in medallions of bookbinding, to determine the techniques of the medallion on which the motifs and to create a scientific knowledge about the use of the cloud motif in Art of Ottoman Bookbinding.
KİTAP BÖLÜMÜ / BOOK SECTION by F. Şeyma Boydak
verilen isimdir. Mücellid ise bu işi yapan sanatkârın adıdır. Orta çağ
Türk İslâm cildleri hakkında en az bilgi sahibi olunan husus, onları
üreten sanatkârların yani mücellidlerin isimleridir. Çünkü bu dönem
cildlerinin az bir kısmında imza yer almaktadır. Ayrıca mücellid isim
listelerinin verildiği Osmanlı Ehl-i Hiref defterleri benzeri resmî belgeler
de henüz mevcut değildir. Bu nedenle Orta çağ Türk İslâm mücellidleri,
yalnızca ürettikleri cildler üzerinde yer alan imzaları vesilesiyle tespit
edilebilmektedir. İmzalar üzerinde şimdiye kadar yapılan araştırmalar
neticesinde 22 adet mücellid ismi belirlenmiştir. Ebû Bekir el-Mücellid
el-Mevlevî, Emin, Gıyâseddin el-Mücellid el-İsfahânî, Hasan, İbrahim,
İsmail bu isimlerden bazılarıdır. Çeşitli müze ve kütüphanelerde bulunan
Selçuklu ve Beylikler devri cildleri üzerinde yaptığımız araştırmalar
neticesinde, Kastamonu Yazma Eser Kütüphanesi’nde bulunan 3026
envanter numaralı eserin cildinde, literatürde yer almayan bir mücellid
imzası tespit edilmiştir. İmza, Şeref mücellide aittir. Mücellid imzası,
7 mm çapında dairevî formdadır. İmza içerisinde yalnızca mücellidin
adına yer verilmiştir. Mücellid imzası; cildin kapak, sertâb ve mikleb
yüzeylerinde yer almaktadır. Kapaklarda yalnızca köşebendlere üçer
adet imza mührü basılmıştır. Sertâbda köşelerde birer, ortalarda yedişer
imza mührü yer almaktadır. Miklebde ise hem köşebendlerde hem de
hilâlli şemsenin ucunda üçer imza mührü vardır. Henüz Şeref mücellid
imzalı farklı bir cild tespit edilememiştir. Ancak aynı kütüphanede yer
alan 2930 envanter numaralı cildin, Mücellid Şeref veya onun yetiştirdiği
bir mücellide ait olduğunu düşünülmektedir. Cildler; eserlerinin
orijinal cildleri olup teknik ve tezyînî özellikleri bakımından 14. yüzyıla
tarihlendirilmiştir. Bu bakımdan Mücellid Şeref’in 14. yüzyılda yaşamış
ve cild üretmiş bir Anadolu sanatkârı olduğu düşünülmektedir.
şîrâzesini ören, korunmaları için üzeri bez, kâğıt veya deri kaplı mukavvadan kaplar yapan ve onları tezyîn eden sanatkârdır. Osmanlı sarayında, mücellidler de dâhil olmak üzere tüm sanatkârlar, “Ehl-i Hiref-i Hâssa” adındaki teşkilat altında toplanmıştır. Ehl-i Hiref kavramı; sahip, mâlik, muktedir anlamına gelen ehl; meslek, sanat anlamına gelen hirfet kelimeleriyle kurulmuş bir tamlama olup bu kavramı “sanatta muktedir olan kişi” şeklinde ifade etmek mümkündür. Osmanlı saray sanatkârları teşkilatı; kâtipler, nakkâşlar, zergerler, zerdûzlar, kazzâzlar, kürkçüler, kündekârlar gibi birçok bölükten meydana gelmekteydi. Bu bölüklerden biri de cild sanatkârlarının yer aldığı mücellidân bölüğüydü. Cemâat-i Mücellidân-ı Hâssa olarak isimlendirilen bu bölükte eser üretilirken müşterek bir çalışma söz konusu idi. Bu ortak çalışma, gerek bölük içindeki sanatkârlarla gerekse diğer bölüklerden (zergerler,
zerdûzlar gibi) destek alınarak yapılmış olmalıdır. Özellikle klâsik kitap kabı tezyînâtında nakkaş, müzehhîb ve cedvelkeşlerle iş birliği yapılmış, ayrıca cildin en önemli malzemesi olan derinin işlenmesi ve cildde kullanılabilir hale getirilmesi hususunda debbağlardan istifade edilmiştir. Tüm bu müşterek çalışma sonrasında ise cildlere bazen sadece Sermücellidân-ı Hâssa’nın ismi yazılmış ya da cildlerde sanatkâr adına hiç yer verilmemiştir. Ancak mücellidân bölüğündeki mücellid ve onların talebesi olan şakirdlerin isim ve maaşlarına, Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi, Bulgaristan Devlet Arşivi ve Başbakanlık Osmanlı Arşivi olmak üzere üç kuruma dağıtılmış halde olan Ehl-i Hiref defterlerinden ulaşabilmekteyiz. Çalışmamızda Ehl-i Hiref-i Hâssa’nın Mücellidân bölüğü ve mücellidleri, mücellidlerin işbirliği içinde olduğu bölükler ve müşterek çalışma usulüyle meydana getirilmiş olan cildler ele alınmıştır.
The Seljuks, who dominated Anatolia since the end of the 11th century, created high art bookbindings between the 12th and 14th centuries here and they had an important place in the Turkish-Islamic Art of Bookbinding. The city that hosts this art in its period and has important examples of the art of bookbinding in the museums and libraries today is Konya that is capital of Seljuk. Yusuf Aga Manuscript Library, which contains manuscripts with the important bookbinding that we can observe the development of the Seljuk bookbinding art, constitutes the subject of our study in this regard. Among the Seljuk bookbinding in the library, eight bookbindings with envelope flap that are dating from the 13th century are included. The bookbindings were examined from the ornaments of envelope flaps which constitute an important part of the Turkish bookbinding. These envelope flaps, which are decorated with different designs, can be classified in their own; band ornament, knitted madellion, circular medallion, full ground rumi ornament and full ground knitted ornament.
TEBLİĞLER / CONFERENCE PRESENTATIONS by F. Şeyma Boydak
sanatkârlara ise mücellit adı verilmektedir. Bu makalenin konusu, Selçuklu mücellidi Mehmet eş-Şerîf’in imzalı ciltleri ve bu
ciltlerin tezyînât özellikleridir. Yazma eser kütüphaneleri ve alana dair literatür içerisinde yapılan araştırmalar neticesinde,
Mehmed eş-Şerîf imzalı toplam 8 cilt (TSMK III. Ahmed: 465 ve 2334, Yusuf Ağa YEK: 191, Süleymaniye YEK Mahmud Paşa:
237 ve Turhan Valide Sultan: 253, Vahit Paşa YEK: 1169 ve 1175, V&A Museum) tespit edilmiştir. İmza mühürlerine, ciltlerin
köşebentlerinde, kapak ortalarında ya da sertâb ve mikleblerinde rastlanmaktadır. Mühür, 5 mm çapında dairevî formda
olmakla birlikte mühürdeki Mehmed (Muhammed) ismi, Hz. Peygamber (s.a.v.)’in adına duyulan hürmet sebebiyle istifin üst
kısmına yerleştirilmiştir. Alt kısımda ise eş-Şerîf ibaresi vardır. Ciltler incelendiğinde Mehmed eş-Şerîf’in Anadolu Selçuklu
ciltlerinin yapım ve tezyînât kurgusunu devam ettirdiği görülmektedir. İstinsâh tarihli iki örnek (654/1256 tarihli TSMK A.
2334 ve 699/1299 tarihli TMSK A. 465) dikkate alındığında Mehmed eş-Şerîf’in en geç 13. yüzyılın ikinci yarısı itibariyle
eser üreten bir Selçuklu devri mücellidi olduğu tespit edilmiştir.
The theme of the article is 15th-century Ottoman bindings in which these reflections can be seen. The Çorum Hasan Pasha Manuscript Library, which has not been the subject of any study in this regard, has been determined as the research area. As a result of the researches carried out in this library, five examples from the 15th century were identified. The first of the examples is the binding of the work with inventory number 3374, with the copying date of 839/1435. This binding reflects the Seljuk binding style in terms of double-row border decoration, medallion form, and decoration technique applied with nails. The second example is the binding of the manuscript with inventory number 4064 and dated 850/1445. The waqf seal of Sayyid Ahmad Fayzī, the mufti of Çorum, is found on various pages of this work. The binding of the manuscript shows the Seljuk influence with different medallion designs on its front and back cover. In addition, the type of decoration of the corner piece is also a reflection of the same style. The third example is the binding of the manuscript dated 842/1438 with inventory number 4117. This binding is one of the important examples where the Seljuk style on one cover and the Ottoman early period binding style on the other cover come together in one binding. The fourth example is the binding of the manuscript with inventory number 4115, which was completed in the month of Muharram of 885/1479. The medallion of this binding is in narrow pointed oval form. This binding reflects the Seljuk style especially in terms of border decorations and technique. The fifth example is the binding of the manuscript with inventory number 4933. In the manuscript, there is the waqf seal dated 1201 (1786) in the name of Suleyman Feyzi and an ownership record written Muhammed b. Ahmad al-Shāfiī 934 (1527). The binding of the manuscript was decorated with Seljuk patterns using the gold-ink dyeing technique. The border decoration is also the type that stands out in the Seljuk decoration repertoire. In our article, it was determined that the Seljuk binding style continued to show its effect partially after the 15th century. Two bindings (4768, 4062) dated the 16th century are also available in the library. The binding of the manuscript, like 4117, has the characteristic of different decoration types of the front and back cover, which is the most typical feature of the Seljuk binding.
As a result, it has been determined that the binding subject to the article coincides with the Seljuk bindings in terms of decoration types and production techniques and bears the reflections of this style. Reflections have also been compared with similar examples from the 15th century. According to this; the 15th century is a period in which the Seljuk State continued its continuity in terms of binding art, even if not in an administrative sense. Previous period effects that can be observed in every branch of art were also valid for 15th-century bookbinders who produced works in Anatolia.
'Sikati Billah' Seal On Medieval Islamic Bookbinding Bookbinding is the name given to the book covers that have been made since the ancient times for the purpose of preserving the writing. It takes its name from leather, which is the most widely used material in its construction. Three types of Islamic bookbinding, of which early examples are seen in Egypt and Yemen, have been identified so far. These are box binding, binding with envelope flap and binding without envelope flap. Medieval Islamic manuscripts, generally produced in codec form, were preserved with or without envelope flap. The most important examples of medieval Islamic bookbinding identified in Anatolian geography; it can be seen during the Seljuks, Ilkhanids, Mamluks and Principalities period. The bookbinding of this period are important in terms of construction and decoration techniques as well as their seals on them. Among the examples of these seals, which can also be called stamps, are either names or prayer phrases. When the seals with the name are examined, it is understood that they point to the bookbinders of the bookbindings. However, the seals with prayer words are not yet understood, since they are not covered in detail. In our study, "Sikati billah" seal, which is a seal type, is discussed. This phrase is an Arabic noun phrase meaning "In Allah I trust".
Bu çalışma, çeşitli müze ve kütüphanelerde yer alan Osmanlı kitap kaplarının kapak ve mikleb şemselerindeki serbest dolantı bulut motiflerinin örneklerini ortaya koymak üzere hazırlanmıştır. Çalışmanın giriş kısmında bulut motifinin çeşitleri, tarihî serüveni, kökeni ve Osmanlı cild sanatındaki kullanımı hakkında bilgiler verilmiş, ardından üzerinde çalışılan kitap kabı şemselerindeki serbest dolantı bulut motiflerinin tespit edilen 8 tipi çizim marifetiyle tablo içerisinde sunulmuştur. Devamındaki tablolarda ise her bir tipin tanımlaması, örnekleri ve cild tekniği yer almaktadır. Bu çalışmada amaç; kitap kabı şemselerinde kullanılan bulut motiflerinin çeşitliliğini ortaya koymak, motiflerin yer aldığı şemselerin tekniklerini tespit etmek ve Osmanlı Cild Sanatında bulut motifinin kullanımı hakkında ilmî bir birikim oluşturmaktır.
The most basic and central decoration element of the Ottoman book binding is the medallion. The medallions which located in the center of the cover and the envelope flap, have been decorated with many different motifs throughout history. One of these motifs is; cloud motif, it is important in point of its connection with the sky dragon which is regarded as the origin of water, abundance and rebirth in Turkish mythology.
This study is prepared to reveal the examples of free cloud ribbon motifs on cover and envelope flap medallions of Ottoman bookbinding that located in various museums and libraries. At the beginning of the work, the varieties of the cloud motif, its historical adventure, its background and its use in the art of Ottoman bookbinding are given. 8 types of free cloud ribbon motifs of medallions of bookbinding that are worked on, are presented with drawing in the table. In the following tables, description, examples and bookbinding technique of each type are included. The purpose of this study is to reveal the diversity of cloud motifs used in medallions of bookbinding, to determine the techniques of the medallion on which the motifs and to create a scientific knowledge about the use of the cloud motif in Art of Ottoman Bookbinding.
verilen isimdir. Mücellid ise bu işi yapan sanatkârın adıdır. Orta çağ
Türk İslâm cildleri hakkında en az bilgi sahibi olunan husus, onları
üreten sanatkârların yani mücellidlerin isimleridir. Çünkü bu dönem
cildlerinin az bir kısmında imza yer almaktadır. Ayrıca mücellid isim
listelerinin verildiği Osmanlı Ehl-i Hiref defterleri benzeri resmî belgeler
de henüz mevcut değildir. Bu nedenle Orta çağ Türk İslâm mücellidleri,
yalnızca ürettikleri cildler üzerinde yer alan imzaları vesilesiyle tespit
edilebilmektedir. İmzalar üzerinde şimdiye kadar yapılan araştırmalar
neticesinde 22 adet mücellid ismi belirlenmiştir. Ebû Bekir el-Mücellid
el-Mevlevî, Emin, Gıyâseddin el-Mücellid el-İsfahânî, Hasan, İbrahim,
İsmail bu isimlerden bazılarıdır. Çeşitli müze ve kütüphanelerde bulunan
Selçuklu ve Beylikler devri cildleri üzerinde yaptığımız araştırmalar
neticesinde, Kastamonu Yazma Eser Kütüphanesi’nde bulunan 3026
envanter numaralı eserin cildinde, literatürde yer almayan bir mücellid
imzası tespit edilmiştir. İmza, Şeref mücellide aittir. Mücellid imzası,
7 mm çapında dairevî formdadır. İmza içerisinde yalnızca mücellidin
adına yer verilmiştir. Mücellid imzası; cildin kapak, sertâb ve mikleb
yüzeylerinde yer almaktadır. Kapaklarda yalnızca köşebendlere üçer
adet imza mührü basılmıştır. Sertâbda köşelerde birer, ortalarda yedişer
imza mührü yer almaktadır. Miklebde ise hem köşebendlerde hem de
hilâlli şemsenin ucunda üçer imza mührü vardır. Henüz Şeref mücellid
imzalı farklı bir cild tespit edilememiştir. Ancak aynı kütüphanede yer
alan 2930 envanter numaralı cildin, Mücellid Şeref veya onun yetiştirdiği
bir mücellide ait olduğunu düşünülmektedir. Cildler; eserlerinin
orijinal cildleri olup teknik ve tezyînî özellikleri bakımından 14. yüzyıla
tarihlendirilmiştir. Bu bakımdan Mücellid Şeref’in 14. yüzyılda yaşamış
ve cild üretmiş bir Anadolu sanatkârı olduğu düşünülmektedir.
şîrâzesini ören, korunmaları için üzeri bez, kâğıt veya deri kaplı mukavvadan kaplar yapan ve onları tezyîn eden sanatkârdır. Osmanlı sarayında, mücellidler de dâhil olmak üzere tüm sanatkârlar, “Ehl-i Hiref-i Hâssa” adındaki teşkilat altında toplanmıştır. Ehl-i Hiref kavramı; sahip, mâlik, muktedir anlamına gelen ehl; meslek, sanat anlamına gelen hirfet kelimeleriyle kurulmuş bir tamlama olup bu kavramı “sanatta muktedir olan kişi” şeklinde ifade etmek mümkündür. Osmanlı saray sanatkârları teşkilatı; kâtipler, nakkâşlar, zergerler, zerdûzlar, kazzâzlar, kürkçüler, kündekârlar gibi birçok bölükten meydana gelmekteydi. Bu bölüklerden biri de cild sanatkârlarının yer aldığı mücellidân bölüğüydü. Cemâat-i Mücellidân-ı Hâssa olarak isimlendirilen bu bölükte eser üretilirken müşterek bir çalışma söz konusu idi. Bu ortak çalışma, gerek bölük içindeki sanatkârlarla gerekse diğer bölüklerden (zergerler,
zerdûzlar gibi) destek alınarak yapılmış olmalıdır. Özellikle klâsik kitap kabı tezyînâtında nakkaş, müzehhîb ve cedvelkeşlerle iş birliği yapılmış, ayrıca cildin en önemli malzemesi olan derinin işlenmesi ve cildde kullanılabilir hale getirilmesi hususunda debbağlardan istifade edilmiştir. Tüm bu müşterek çalışma sonrasında ise cildlere bazen sadece Sermücellidân-ı Hâssa’nın ismi yazılmış ya da cildlerde sanatkâr adına hiç yer verilmemiştir. Ancak mücellidân bölüğündeki mücellid ve onların talebesi olan şakirdlerin isim ve maaşlarına, Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi, Bulgaristan Devlet Arşivi ve Başbakanlık Osmanlı Arşivi olmak üzere üç kuruma dağıtılmış halde olan Ehl-i Hiref defterlerinden ulaşabilmekteyiz. Çalışmamızda Ehl-i Hiref-i Hâssa’nın Mücellidân bölüğü ve mücellidleri, mücellidlerin işbirliği içinde olduğu bölükler ve müşterek çalışma usulüyle meydana getirilmiş olan cildler ele alınmıştır.
The Seljuks, who dominated Anatolia since the end of the 11th century, created high art bookbindings between the 12th and 14th centuries here and they had an important place in the Turkish-Islamic Art of Bookbinding. The city that hosts this art in its period and has important examples of the art of bookbinding in the museums and libraries today is Konya that is capital of Seljuk. Yusuf Aga Manuscript Library, which contains manuscripts with the important bookbinding that we can observe the development of the Seljuk bookbinding art, constitutes the subject of our study in this regard. Among the Seljuk bookbinding in the library, eight bookbindings with envelope flap that are dating from the 13th century are included. The bookbindings were examined from the ornaments of envelope flaps which constitute an important part of the Turkish bookbinding. These envelope flaps, which are decorated with different designs, can be classified in their own; band ornament, knitted madellion, circular medallion, full ground rumi ornament and full ground knitted ornament.
of their architectural designs is based on Turkish Islamic madrasahs.
There were other health institutions in Anatolia, which were known by
names such as şifâhâne, bîmâristan, mâristan, dârü’s-sıhha, dârü’l-âfiye,
me’menü’l-istirahe, dârü’t-tıb. Along with the medical madrasas where
medical education was given, darussifas (hospitals) functioned like the
hospitals of today’s Faculty of Medicine. In the Anatolian geography,
Turks were able to build well-equipped and architecturally multifunctional
hospitals that could provide regular health services to the
society, thanks to their advanced architectural knowledge and advances
in the medical field. The prominent examples of darussifas (hospitals)
started to be seen as of the 12th century. Kayseri Gevher Nesibe Darussifa
and Gıyaseddin Medicine Madrasa dated 602/1205-1206 are among the
oldest health institutions of the Anatolian Seljuk. Sivas 1st Izzeddin
Keykavus Darussifa has the distinction of being the largest hospital of the
Anatolian Seljuk. It is known that the first hospital of the Ottoman
Empire was Bursa Yıldırım Darussifa. Darussifas generally have an open
courtyard plan type. Around the courtyard, there are patient wards and
rooms where surgical interventions were made on time. It is known that
a wide variety of health services were provided in these health
institutions, from polyclinic services to surgical interventions, from music
therapy to spiritual suggestions, both in the Seljuk and Ottoman periods.
In addition, it is learned from the documents that the medicines prepared
by the physicians are given free of charge to the patients. The foundation
charters, in which the functions, health services and management conditions of the darussifas are declared, are also important in that they
set an example for regulations on functioning today’s health institutions.
geography. The word "alkazar" in Spanish is actually "al-kasr" which comes to the meaning of "pavilion, palace" in Arabic and it is used to name the palaces belonging to the Islamic and subsequent Mudejar Art period seen in many parts of the Iberian Peninsula. The most important of the Alkazar is the one built in Isbiliye, namely Seville. The palace was built in many stages by Muslim and Christian rulers. The construction started in 1181
during the reign of Muvahhids and was completed in 1366 when it was under Christian rule. Communities belonging to different beliefs that share the same geographical area, as well as in all other areas, have been exposed to each other as a result of the cultural life of the common living in the humanistic center of architecture and have produced products
and structures by working together. One of the most obvious examples of this in the Andalusian geography is the Alkasr of Isbiliye. In various parts of the palace, it is possible to see the architectural elements and tezyînât in different styles. This shows us how common life, art, is found in art.
Tarihte mimari, taş işçiliği, minyatür gibi birçok alanda kullanılmış olan hayvan tasvirlerinin görüldüğü önemli bir diğer saha da cilt sanatı olmuştur. Cilt, kitap vb. çeşitli mecmualar için genellikle deri kaplı mukavvadan yapılan koruyucu kaplara verilen genel addır. Ciltlerin fonksiyonu temelde içine aldığı eserin yıpranmadan ve dağılmadan kullanılmasına imkân sağlamaktır. Ancak ciltler, Uygurlar döneminden bu yana bezemeleriyle dikkat çeken sanat ürünleri olarak da imal edilmişlerdir. Geometrik, rûmî, geçme-örgü ve bitkisel motifler Türk cilt bezeme repertuvarının vazgeçilmez ögeleri olmuştur. Bezeme ögeleri içerisinde hayvan tasvirleri de önemli bir şubeyi oluşturmaktadır. Bilhassa 15. yüzyıl ciltlerinde karşılaştığımız hayvan tasvirleri içerisinde kuş, tavşan, ceylan, kurt ve aslan en sık kullanılan tasvirlerden olmuştur. Bu tasvirlere ciltlerin genellikle şemse ve köşebentlerinde rastlanmaktadır. Tasvirler çoğunlukla tekil olarak resmedilmekle beraber bazen Orta Asya örneklerinde olduğu gibi mücadele sahnelerini andıran şekilde de resmedilmiştir. Türk ciltlerinde hayvan tasvir üslûbunun görülmesinde Türkmen ve Timurî mücellitlerin etkisi söz konusu olmuştur.
Animal depictions can be found on many surfaces in pre-Islamic Turkish art, from rock paintings to balbals, from wall paintings to daily use items. Turks sometimes depicted animals in the geographies they lived in and sometimes unreal mythological beings. In the application of animal figures, which are indispensable elements of the steppe culture, it was aimed to convey both the decoration and the meaning dimension contained in the figures to the addressees.
Another important field where animal depictions, which have been used in many fields such as architecture, stone workmanship and miniature, were seen in the history, is the art of binding. Binding is the general name given to protective containers made of leather covered cardboard for book and various magazines. The function of the bindings is basically to allow the work it contains to be used without being worn and dispersed. However, the bindings have also been produced as art products that have attracted attention with their ornaments since the period of the Uyghurs. Geometric, rumi, knitted and floral motifs have been indispensable elements of the Turkish binding decoration repertoire. Among the decorative elements, animal depictions also constitute an important branch. Bird, rabbit, gazelle, wolf and lion were among the most frequently used depictions among the animal depictions, especially in 15th century bindings. These depictions are usually found in medallion and corner pieces of the bindings. The depictions are often portrayed singularly, but sometimes, as in Central Asian examples, they are also depicted in a way that resembles combat scenes. Turkmen and Timurid bookbinders have been influenced by the appearance of animal depiction style in Turkish bindings.
amaçlı örtünme ve barınma ihtiyacından ortaya çıkmıştır. Deri işlemeciliği ve işlenmiş derinin günlük hayatın birçok alanında kullanılması, göçebelikten yerleşik düzene geçişle artmıştır. İnsanların hayvanlardan elde ettikleri bu derilerin, işlenmeden önce tabaklanması ardından terbiye edilmesi gerekmektedir. Deriye yapılan tabaklama işlemine “dibâgat”, bu işi yapanlara da “debbâğ” adı verilmiştir. Anadolu’da debbâğlık ve deri işçiliğinin ilk gelişen mesleklerden ve bunu başlatan kişinin de Ahî Evren olduğu bilinmektedir. Ahî Evren, 602/1205 yılında Anadolu’ya gelmiş ve 603/1206 yılında da Kayseri’ye yerleşmiş, burada bir deri atölyesi kurarak debbâğlığa başlamıştır. Bu yüzden, tarih boyunca “Debbâğların Pîri” olarak tanınmıştır. Ahî Evren’in debbâğ olmasından dolayı, debbâğlık Ahî teşkilatının bünyesinde önem kazanmış, debbâğlar, Ahîlik gelenekleri sayesinde diğer esnaf loncaları üzerinde nüfuz sahibi olmuşlardır. Böylelikle Anadolu Selçuklularından itibaren Anadolu, deri sanayiinin merkezi olmuş, bu durum kitap kaplarının (cildlerin) üretiminde en çok tercih edilen malzeme olan derinin erişilebilirliğini arttırmıştır. Ahî debbağ esnafının ustaca işlediği deriler sayesinde malzeme sıkıntısı çekmeden Anadolu’da Türk Cild Sanatı geçmişten aldığı birikimle birlikte gelişerek ilerlemiş, Osmanlı klasik dönemiyle de zirveye ulaşmıştır.
beraberinde ilim, kültür ve sanat alanlarında da ilerlemelerin kat edildiği, Osmanlı klâsik dönemin hazırlayıcısı
niteliğini taşıyan mühim bir dönemdir. Bu ortamın hazırlanmasında, Fâtih’in eğitim ve kültüre verdiği önemin ve
gerçekleştirdiği icraatların büyük rolü vardır. Fâtih’in ilim ve sanatı himaye ve teşviklerinde şu esas fikir hâkimdir:
“Devletini her bakımdan dünyanın en üstün ve kudretli imparatorluğu haline getirmek”. Fâtih’in çocukluğundan
beri aldığı ilmi terbiye sanat hususunda da tesir göstermiştir. Saraylarını ve yaptırdığı külliyeyi devrinin en güzel
çini ve her çeşit nakşıyla süslemiştir. Sarayda da bir nakkaşhane vücuda getirmiştir. Nakkaşhane, sarayda her türlü
sanat ve zanaatlarla birlikte kitap sanatlarının da icra edildiği yer haline gelmiştir. Fâtih, psikolojisini bize açıkça
anlatan iki ölmez kaynak bırakmıştır. Bunlar Dîvânı ve –kitap ve abidelerindeki- sanat harikaları. Bildirimizde
yazma eser kütüphaneleri ve müzelerde bulunan Fâtih dönemine ait yazma eserlerin cildleri ayrıntılı biçimde
ele alınarak incelenmiş, dönemin tezhîb karakteri ile mukayese edilerek Fâtih devri kitap sanatlarının zenginliği
ortaya konulmaya çalışılmıştır.