ÖN SÖZ
Tarihin her döneminde bilge şahsiyetler toplumumuzu aydınlatmıştır. Söz gelimi Oğuz Kağan... more ÖN SÖZ
Tarihin her döneminde bilge şahsiyetler toplumumuzu aydınlatmıştır. Söz gelimi Oğuz Kağan, Bilge Kağan, Bilge Tonyukuk, Ahmet Yesevi, Hacı Bektaş Veli, Yunus Emre, Davud-ı Kayseri, Molla Hüsrev, Molla Fenari, Ahmet Paşa, Ali Haydar Efendi, Seyyid Bey, Mehmet Akif, Aksekili Ahmet Hamdi, Ömer Nasuhi. Bütün bu şahsiyetler yaşadıkları dönemlerde toplumlarının rehberi olmuş, onlara iyiyi, doğruyu, güzeli gös-termek adına önderlik etimşlerdir. İmam-ı A’zam Ebu Hanife de yaşadığı dönemde içinde bulunduğu toplumun ışığı olan bilge şahsiyetlerden biridir. İmam-ı Azam Ebû Hanîfe yaşadığı dönemden günümüze kadar hakkında en faz-la araştırma yapılan abide şahsiyetlerden biri olmuş ve olmaya da devam edecektir. Ül-kemizde ve dünyada her geçen gün Ebû Hanîfe hakkında yeni bir çalışmanın yapıldığına şahit olmaktayız. Ebû Hanîfe üzerine yapılan bu çalışmaların, çoğunlukla akademik araştırmalar olmakla beraber, bazılarının roman türü veya biyografik eser türünden duy-gusal çalışmalar olduğunu görmekteyiz. Biz, Ebu Hanife'yi tanımayı kendilerine İlke edinen bir grup akademisyen ve İs-lam araştırmacısı olarak; Ebu Hanife'yi, her türlü kaygıdan uzak, yeniden tanımaya ve yazmaya karar verdik. Böyle bir karar almamızın arka planındaki temel neden, Ebu Ha-nife'nin, bilhassa sağlam bir din eğitimi almayan, toplumumuzun çoğu kesimleri tara-fından yeterince doğru tanınmaması kanaati olmuştur. Özellikle yeni yetişen genç nesil-lerimiz sağlıklı bir din eğitimi almadıkları gibi, dinimizde önder olmuş, önemli şahsiyet-leri tanımaktan uzak bir biçimde yetiştirilmektedir. Bu açıdan en fazla ihmal edilenlerden birinin de Ebû Hanîfe ve onun geliştirdiği anlayışı yaşadığı dönemde en güzel şekilde yorumlayan İmam Mâturîdî olduğunu belirtmeliyiz. Ebû Hanîfe ile başlayan, İmam Matüridî’yle devam ederek günümüze kadar ge-len süreçte, “Hanefi-Mâturîdî Geleneği” şeklinde isimlendirilen İslam anlayışı, ne yazıkki bilerek veya bilmeyerek ihmal edilmiştir. Bu ihmalin gerekçesini burada tartışacak değiliz. Ancak hemen belirtelim ki çoğunluğu Hanefi anlayışa mensup ülkemiz insanla-rının, bu anlayışın kurucu imamlarını tanımaması, bilmemesi, onların temel düşünce ve görüşlerinden habersiz olması; doğal olarak farklı İslam yorumlarına sahip olan kimse-lerin kendi din anlayışlarını İslam’ın yegane hakikati gibi sunmalarına zemin hazırla-maktadır. Hatta bugün ülkemizde Arap kültürü ve tarzının Müslümanlaşmak olduğu şeklinde bir anlayışın, topluma din olarak benimsetilmeye çalışıldığına şahit olmaktayız. Hâlbuki Allah kitabında ve peygamber sünnetinde Araplaşmayı değil, Müslüman olmayı öğütlemektedir. Allah'ın kitabındaki buyruğu ve peygamberin sünnetindeki maksatları en iyi şe-kilde anlayanlardan biri olarak Ebu Hanife, iyi bir Müslüman olmanın bütün boyutlarını gerek itikadi alanda, gerek ameli alanda Allah'ın rızasına, peygamberin sünnetine uygun bir Müslüman yaşam biçiminin nasıl olacağını en güzel biçimde ortaya koymuştur. Bize düşen, Ebu Hanife'nin ortaya koyduğu bu İslam anlayışını doğru bir biçimde öğrenmek ve inceliklerini kavramak olmalıdır. Bunu yapabilmenin yolu da Ebu Hanife'yi ve onun düşüncelerini iyi bilmekten geçer. Ancak ülkemizdeki eğitim kurumlarında Ebû Hanîfe ve onun din anlayışını de-vam ettiren İmam Maturidi’nin görüşlerine yeterince yer verilmesi bir yana, kimi zaman da bu düşüncenin tahrif edildiğine üzülerek şahit olmaktayız. Bu sebeple biz de İslam dini konusunda geniş halk kitlelerine ve özellikle de gençlere Ebu Hanife'yi doğru ve anlaşılır bir biçimde aktarmanın bilimsel bir sorumluluk olduğu bilinciyle “Çağları Aşan Bilge İmam-ı Azam Ebu Hanife” kitabını yazmaya karar verdik. Bu kararı vermemizde en önemli etkenlerden biri de Safranbolu’da merkezi olan Maturidi-Yesevi Otağı Derneği ve onun onursal başkanı Dr. Ali İhsan Kılıç olmuştur. Çeşitli vesilelerle bir araya geldiğimizde İmam-ı A’zam Ebû Hanîfe ve İmam Maturidî’yi tanımayan pek çok genç olduğunu, bu gençlere İmam-ı A’zam Ebû Hanîfe ve İmam Maturidî’nini anlatılması gerektiğini, bunun onlara açık anlaşılır bir biçimde akta-rılmasının Ebû Hanîfe ve İmam Maturid konusunda uzman olan akademisyenlerin görevi olduğunu sıklıkla ifade etmişti. Bu sebeple biz de bu talebi yerine getirmek ve Ebû Hanîfe ve İmam Maturidî’yi tanımayan gençlerimize, bu iki büyük alimi tanıtmak ama-cıyla bir proje başlattık. Bu projenin ilk adımı “Çağları Aşan Bilge İmam-ı Azam Ebu Hanife” adını verdiğimiz bu kitapla gerçekleşmiş oldu. Bu kitapta toplumun bütün kesimlerine ve özellikle genç nesillere, dini ıstılahları kullanmadan, akademik dilin ve dipnotlandırmanın sıkıcılığına mecbur etmeden; açık, anlaşılır ve akıcı bir biçimde İmam-ı Azam Ebu Hanife'yi anlattık. Kitabımızı yazarken elbette yüzlerce kaynaktan da istifade ettik. Ancak bu kay-nakları dipnotlarda vermek yerine, çalışmanın sonunda topluca vermeyi uygun gördük. Bunun iki sebebi vardı: Birincisi okurun dikkatini dipnotlarla dağıtmamak ve ikincisi kitabın akıcılığını zedelememek. Akademik etik gereği, tüm yazarlarımız yaralandıkları kaynakları yazmış oldukları bölümün sonuna eklemişlerdi. Fakat bunun metnin akıcılı-ğına zarar verdiğini düşündüğümüz için bütün kaynakları topluca kitabın sonuna birleş-tirerek eklemenin daha doğru olacağını düşündük. Kitabımız altı bölümden oluştu. Birinci bölümde “İmam-ı A'zam Ebu Hanife'nin Hayatı, Yaşadığı Dönem Ve Coğrafya”, ikinci bölümde “İmam-ı A'zam Ebû Hanîfe Kur'an, Sünnet Ve Hüküm Çıkarma Yöntemi”, üçüncü bölümde “İmam-ı A'zam Ebu Hanife'nin İtikadi, Fıkhi, Felsefi Görüşleri”, dördüncü bölümde “Sahip Olduğu Niteliklerle İmam-ı A'zam Ebu Hanife”, beşinci bölümde “Çeşitli Yönleriyle İmam-ı A'zam Ebu Hanife” ve son olarak altınca bölümde “İmam-ı A'zam Ebû Hanîfe Düşüncesnin Yansımaları Ve İmam-ı A'zam'dan Nasihatler” konuları çeşitli alt başlıklarla incelendi. Aslında metin oluşturulurken olabildiğince açık ve anlaşılır kelime ve cümleler kurulmasına özen gösterildi. Kimi durumlarda bilim alanımızın gereği olarak kullanmak zorunda kaldığımız kelime ve kavramlar, geçtikleri yerlerde kısaca izah edildi. Fakat yine de akademisyenlikten gelen bir alışkanlıkla okurların anlamakta güçlük çekecekleri kavramları kullanabileceğimiz ihtimalini göz önüne alarak, çalışmamızın sonuna küçük de bir sözlük de ekledik. Kitabı okurken anlaşılmayan, manası bilinmeyen kavramlarla karşılaşılması durumunda, sondaki sözlükte o kavramın anlamı ile ilgili bilgi verilmiştir. Eğer okur, anlamı bilinmeyen bir kelime ile karşılaşmış ve o kelimeyi sözlükte de bulamamışsa, durum tarafımıza iletildiğinde yeni baskılarda bu eksikliğin telafi edilmesi sağlanacaktır. Her çalışmada olduğu gibi bizim çalışmamızda da eksik ve noksan kısımlar ola-caktır. “Çağları Aşan Bilge İmam-ı Azam Ebu Hanife” kitabının hazırlanmasında yazılarıyla katkı sağlayan tüm hocalarımıza, kitabın editörlüğünü üstlenerek yayına hazır hale getirilmesinde emeği geçen Doç. Dr. Ali Duman hocamıza ve kitabın yayınlan-masında fedakârlık derecesinde yardımlarını esirgemeyen Maturîdî-Yesevi Otağı Der-neğine teşekkür ediyoruz. Ayrıca bu çalışmamızın, Ebu Hanife'yi tanıma konusunda önemli bir boşluğu dolduracağını ümit ediyor, Türk-İslam âlemine hayırlara vesile olmasını Cenabı Haktan temenni ediyoruz.
Kelâm ilminin doğuşuna geçmeden önce tarihi süreç içinde farklı şekillerde tanımlanmaya çalışılan... more Kelâm ilminin doğuşuna geçmeden önce tarihi süreç içinde farklı şekillerde tanımlanmaya çalışılan kelâm ilminin tarifine ve konusuna kısaca temas etmekte yarar vardır. "İtikâdî hükümleri, delillerine dayanarak anlatan ilme "el-Fıkhu'l-Ekber", sonraki dönemlerdeki adıyla Kelâm ilmi denir." 1 Bu ve dipnotta verilen tariflerden anlaşıldığına göre Kelâm ilmi, sadece dinî akîde ile ilgilenmektedir. Kelâmcıların ittifakıyla, daha çok aklî görüşe istinat eden bir ilimdir. Ancak, akâidin aklî delillerle ispat edilip edilemeyeceği meselesi kelamcılar arasında ihtilaf konusu olmuştur. Bazıları aklî delillerle onu ispata çalışırken diğer bir kısmı da naklî delillerle, akâidle ilgili meselelerde bütün şüpheleri bertaraf etmeye çalışır." 2 Kelam ilminin tanım ve konusu hakkındaki bu kısa mülahazadan sonra, kelam ilminin gelişimiyle ilgili bazı noktalara dikkat çekmek yerinde olacaktır. Hz.Peygamber'in vefatıyla birlikte ashab, bütün gayretlerini fetih hareketlerine ve fethedilen yerlerin İslâmlaştırılmasına vermişlerdi. Bundan dolayı onlar, bu gayretleri çerisindeyken akîdeyi ilgilendiren konuların tartışmasına çok fazla dalmıyorlardı. Ashab arasında ortaya çıkan bazı ihtilaflar daha sonraki dönemlerde ümmetin fırkalara ayrılması için sebep teşkil etmiştir. Onların kendi aralarında bir şekilde halletmiş oldukları bu ihtilaflar, gerek şahsî ve grup çıkarları ve gerekse kendi dinlerinin yok olmasını hazmedemeyen İslâm düşmanları tarafından suistimal edilmiştir. Mesela; Şiîlerin, kırtas hadisesini ön plana çıkararak 1
ÖN SÖZ
Tarihin her döneminde bilge şahsiyetler toplumumuzu aydınlatmıştır. Söz gelimi Oğuz Kağan... more ÖN SÖZ
Tarihin her döneminde bilge şahsiyetler toplumumuzu aydınlatmıştır. Söz gelimi Oğuz Kağan, Bilge Kağan, Bilge Tonyukuk, Ahmet Yesevi, Hacı Bektaş Veli, Yunus Emre, Davud-ı Kayseri, Molla Hüsrev, Molla Fenari, Ahmet Paşa, Ali Haydar Efendi, Seyyid Bey, Mehmet Akif, Aksekili Ahmet Hamdi, Ömer Nasuhi. Bütün bu şahsiyetler yaşadıkları dönemlerde toplumlarının rehberi olmuş, onlara iyiyi, doğruyu, güzeli gös-termek adına önderlik etimşlerdir. İmam-ı A’zam Ebu Hanife de yaşadığı dönemde içinde bulunduğu toplumun ışığı olan bilge şahsiyetlerden biridir. İmam-ı Azam Ebû Hanîfe yaşadığı dönemden günümüze kadar hakkında en faz-la araştırma yapılan abide şahsiyetlerden biri olmuş ve olmaya da devam edecektir. Ül-kemizde ve dünyada her geçen gün Ebû Hanîfe hakkında yeni bir çalışmanın yapıldığına şahit olmaktayız. Ebû Hanîfe üzerine yapılan bu çalışmaların, çoğunlukla akademik araştırmalar olmakla beraber, bazılarının roman türü veya biyografik eser türünden duy-gusal çalışmalar olduğunu görmekteyiz. Biz, Ebu Hanife'yi tanımayı kendilerine İlke edinen bir grup akademisyen ve İs-lam araştırmacısı olarak; Ebu Hanife'yi, her türlü kaygıdan uzak, yeniden tanımaya ve yazmaya karar verdik. Böyle bir karar almamızın arka planındaki temel neden, Ebu Ha-nife'nin, bilhassa sağlam bir din eğitimi almayan, toplumumuzun çoğu kesimleri tara-fından yeterince doğru tanınmaması kanaati olmuştur. Özellikle yeni yetişen genç nesil-lerimiz sağlıklı bir din eğitimi almadıkları gibi, dinimizde önder olmuş, önemli şahsiyet-leri tanımaktan uzak bir biçimde yetiştirilmektedir. Bu açıdan en fazla ihmal edilenlerden birinin de Ebû Hanîfe ve onun geliştirdiği anlayışı yaşadığı dönemde en güzel şekilde yorumlayan İmam Mâturîdî olduğunu belirtmeliyiz. Ebû Hanîfe ile başlayan, İmam Matüridî’yle devam ederek günümüze kadar ge-len süreçte, “Hanefi-Mâturîdî Geleneği” şeklinde isimlendirilen İslam anlayışı, ne yazıkki bilerek veya bilmeyerek ihmal edilmiştir. Bu ihmalin gerekçesini burada tartışacak değiliz. Ancak hemen belirtelim ki çoğunluğu Hanefi anlayışa mensup ülkemiz insanla-rının, bu anlayışın kurucu imamlarını tanımaması, bilmemesi, onların temel düşünce ve görüşlerinden habersiz olması; doğal olarak farklı İslam yorumlarına sahip olan kimse-lerin kendi din anlayışlarını İslam’ın yegane hakikati gibi sunmalarına zemin hazırla-maktadır. Hatta bugün ülkemizde Arap kültürü ve tarzının Müslümanlaşmak olduğu şeklinde bir anlayışın, topluma din olarak benimsetilmeye çalışıldığına şahit olmaktayız. Hâlbuki Allah kitabında ve peygamber sünnetinde Araplaşmayı değil, Müslüman olmayı öğütlemektedir. Allah'ın kitabındaki buyruğu ve peygamberin sünnetindeki maksatları en iyi şe-kilde anlayanlardan biri olarak Ebu Hanife, iyi bir Müslüman olmanın bütün boyutlarını gerek itikadi alanda, gerek ameli alanda Allah'ın rızasına, peygamberin sünnetine uygun bir Müslüman yaşam biçiminin nasıl olacağını en güzel biçimde ortaya koymuştur. Bize düşen, Ebu Hanife'nin ortaya koyduğu bu İslam anlayışını doğru bir biçimde öğrenmek ve inceliklerini kavramak olmalıdır. Bunu yapabilmenin yolu da Ebu Hanife'yi ve onun düşüncelerini iyi bilmekten geçer. Ancak ülkemizdeki eğitim kurumlarında Ebû Hanîfe ve onun din anlayışını de-vam ettiren İmam Maturidi’nin görüşlerine yeterince yer verilmesi bir yana, kimi zaman da bu düşüncenin tahrif edildiğine üzülerek şahit olmaktayız. Bu sebeple biz de İslam dini konusunda geniş halk kitlelerine ve özellikle de gençlere Ebu Hanife'yi doğru ve anlaşılır bir biçimde aktarmanın bilimsel bir sorumluluk olduğu bilinciyle “Çağları Aşan Bilge İmam-ı Azam Ebu Hanife” kitabını yazmaya karar verdik. Bu kararı vermemizde en önemli etkenlerden biri de Safranbolu’da merkezi olan Maturidi-Yesevi Otağı Derneği ve onun onursal başkanı Dr. Ali İhsan Kılıç olmuştur. Çeşitli vesilelerle bir araya geldiğimizde İmam-ı A’zam Ebû Hanîfe ve İmam Maturidî’yi tanımayan pek çok genç olduğunu, bu gençlere İmam-ı A’zam Ebû Hanîfe ve İmam Maturidî’nini anlatılması gerektiğini, bunun onlara açık anlaşılır bir biçimde akta-rılmasının Ebû Hanîfe ve İmam Maturid konusunda uzman olan akademisyenlerin görevi olduğunu sıklıkla ifade etmişti. Bu sebeple biz de bu talebi yerine getirmek ve Ebû Hanîfe ve İmam Maturidî’yi tanımayan gençlerimize, bu iki büyük alimi tanıtmak ama-cıyla bir proje başlattık. Bu projenin ilk adımı “Çağları Aşan Bilge İmam-ı Azam Ebu Hanife” adını verdiğimiz bu kitapla gerçekleşmiş oldu. Bu kitapta toplumun bütün kesimlerine ve özellikle genç nesillere, dini ıstılahları kullanmadan, akademik dilin ve dipnotlandırmanın sıkıcılığına mecbur etmeden; açık, anlaşılır ve akıcı bir biçimde İmam-ı Azam Ebu Hanife'yi anlattık. Kitabımızı yazarken elbette yüzlerce kaynaktan da istifade ettik. Ancak bu kay-nakları dipnotlarda vermek yerine, çalışmanın sonunda topluca vermeyi uygun gördük. Bunun iki sebebi vardı: Birincisi okurun dikkatini dipnotlarla dağıtmamak ve ikincisi kitabın akıcılığını zedelememek. Akademik etik gereği, tüm yazarlarımız yaralandıkları kaynakları yazmış oldukları bölümün sonuna eklemişlerdi. Fakat bunun metnin akıcılı-ğına zarar verdiğini düşündüğümüz için bütün kaynakları topluca kitabın sonuna birleş-tirerek eklemenin daha doğru olacağını düşündük. Kitabımız altı bölümden oluştu. Birinci bölümde “İmam-ı A'zam Ebu Hanife'nin Hayatı, Yaşadığı Dönem Ve Coğrafya”, ikinci bölümde “İmam-ı A'zam Ebû Hanîfe Kur'an, Sünnet Ve Hüküm Çıkarma Yöntemi”, üçüncü bölümde “İmam-ı A'zam Ebu Hanife'nin İtikadi, Fıkhi, Felsefi Görüşleri”, dördüncü bölümde “Sahip Olduğu Niteliklerle İmam-ı A'zam Ebu Hanife”, beşinci bölümde “Çeşitli Yönleriyle İmam-ı A'zam Ebu Hanife” ve son olarak altınca bölümde “İmam-ı A'zam Ebû Hanîfe Düşüncesnin Yansımaları Ve İmam-ı A'zam'dan Nasihatler” konuları çeşitli alt başlıklarla incelendi. Aslında metin oluşturulurken olabildiğince açık ve anlaşılır kelime ve cümleler kurulmasına özen gösterildi. Kimi durumlarda bilim alanımızın gereği olarak kullanmak zorunda kaldığımız kelime ve kavramlar, geçtikleri yerlerde kısaca izah edildi. Fakat yine de akademisyenlikten gelen bir alışkanlıkla okurların anlamakta güçlük çekecekleri kavramları kullanabileceğimiz ihtimalini göz önüne alarak, çalışmamızın sonuna küçük de bir sözlük de ekledik. Kitabı okurken anlaşılmayan, manası bilinmeyen kavramlarla karşılaşılması durumunda, sondaki sözlükte o kavramın anlamı ile ilgili bilgi verilmiştir. Eğer okur, anlamı bilinmeyen bir kelime ile karşılaşmış ve o kelimeyi sözlükte de bulamamışsa, durum tarafımıza iletildiğinde yeni baskılarda bu eksikliğin telafi edilmesi sağlanacaktır. Her çalışmada olduğu gibi bizim çalışmamızda da eksik ve noksan kısımlar ola-caktır. “Çağları Aşan Bilge İmam-ı Azam Ebu Hanife” kitabının hazırlanmasında yazılarıyla katkı sağlayan tüm hocalarımıza, kitabın editörlüğünü üstlenerek yayına hazır hale getirilmesinde emeği geçen Doç. Dr. Ali Duman hocamıza ve kitabın yayınlan-masında fedakârlık derecesinde yardımlarını esirgemeyen Maturîdî-Yesevi Otağı Der-neğine teşekkür ediyoruz. Ayrıca bu çalışmamızın, Ebu Hanife'yi tanıma konusunda önemli bir boşluğu dolduracağını ümit ediyor, Türk-İslam âlemine hayırlara vesile olmasını Cenabı Haktan temenni ediyoruz.
Kelâm ilminin doğuşuna geçmeden önce tarihi süreç içinde farklı şekillerde tanımlanmaya çalışılan... more Kelâm ilminin doğuşuna geçmeden önce tarihi süreç içinde farklı şekillerde tanımlanmaya çalışılan kelâm ilminin tarifine ve konusuna kısaca temas etmekte yarar vardır. "İtikâdî hükümleri, delillerine dayanarak anlatan ilme "el-Fıkhu'l-Ekber", sonraki dönemlerdeki adıyla Kelâm ilmi denir." 1 Bu ve dipnotta verilen tariflerden anlaşıldığına göre Kelâm ilmi, sadece dinî akîde ile ilgilenmektedir. Kelâmcıların ittifakıyla, daha çok aklî görüşe istinat eden bir ilimdir. Ancak, akâidin aklî delillerle ispat edilip edilemeyeceği meselesi kelamcılar arasında ihtilaf konusu olmuştur. Bazıları aklî delillerle onu ispata çalışırken diğer bir kısmı da naklî delillerle, akâidle ilgili meselelerde bütün şüpheleri bertaraf etmeye çalışır." 2 Kelam ilminin tanım ve konusu hakkındaki bu kısa mülahazadan sonra, kelam ilminin gelişimiyle ilgili bazı noktalara dikkat çekmek yerinde olacaktır. Hz.Peygamber'in vefatıyla birlikte ashab, bütün gayretlerini fetih hareketlerine ve fethedilen yerlerin İslâmlaştırılmasına vermişlerdi. Bundan dolayı onlar, bu gayretleri çerisindeyken akîdeyi ilgilendiren konuların tartışmasına çok fazla dalmıyorlardı. Ashab arasında ortaya çıkan bazı ihtilaflar daha sonraki dönemlerde ümmetin fırkalara ayrılması için sebep teşkil etmiştir. Onların kendi aralarında bir şekilde halletmiş oldukları bu ihtilaflar, gerek şahsî ve grup çıkarları ve gerekse kendi dinlerinin yok olmasını hazmedemeyen İslâm düşmanları tarafından suistimal edilmiştir. Mesela; Şiîlerin, kırtas hadisesini ön plana çıkararak 1
Uploads
Kitaplar by nuri tuglu
Tarihin her döneminde bilge şahsiyetler toplumumuzu aydınlatmıştır. Söz gelimi Oğuz Kağan, Bilge Kağan, Bilge Tonyukuk, Ahmet Yesevi, Hacı Bektaş Veli, Yunus Emre, Davud-ı Kayseri, Molla Hüsrev, Molla Fenari, Ahmet Paşa, Ali Haydar Efendi, Seyyid Bey, Mehmet Akif, Aksekili Ahmet Hamdi, Ömer Nasuhi. Bütün bu şahsiyetler yaşadıkları dönemlerde toplumlarının rehberi olmuş, onlara iyiyi, doğruyu, güzeli gös-termek adına önderlik etimşlerdir. İmam-ı A’zam Ebu Hanife de yaşadığı dönemde içinde bulunduğu toplumun ışığı olan bilge şahsiyetlerden biridir.
İmam-ı Azam Ebû Hanîfe yaşadığı dönemden günümüze kadar hakkında en faz-la araştırma yapılan abide şahsiyetlerden biri olmuş ve olmaya da devam edecektir. Ül-kemizde ve dünyada her geçen gün Ebû Hanîfe hakkında yeni bir çalışmanın yapıldığına şahit olmaktayız. Ebû Hanîfe üzerine yapılan bu çalışmaların, çoğunlukla akademik araştırmalar olmakla beraber, bazılarının roman türü veya biyografik eser türünden duy-gusal çalışmalar olduğunu görmekteyiz.
Biz, Ebu Hanife'yi tanımayı kendilerine İlke edinen bir grup akademisyen ve İs-lam araştırmacısı olarak; Ebu Hanife'yi, her türlü kaygıdan uzak, yeniden tanımaya ve yazmaya karar verdik. Böyle bir karar almamızın arka planındaki temel neden, Ebu Ha-nife'nin, bilhassa sağlam bir din eğitimi almayan, toplumumuzun çoğu kesimleri tara-fından yeterince doğru tanınmaması kanaati olmuştur. Özellikle yeni yetişen genç nesil-lerimiz sağlıklı bir din eğitimi almadıkları gibi, dinimizde önder olmuş, önemli şahsiyet-leri tanımaktan uzak bir biçimde yetiştirilmektedir. Bu açıdan en fazla ihmal edilenlerden birinin de Ebû Hanîfe ve onun geliştirdiği anlayışı yaşadığı dönemde en güzel şekilde yorumlayan İmam Mâturîdî olduğunu belirtmeliyiz.
Ebû Hanîfe ile başlayan, İmam Matüridî’yle devam ederek günümüze kadar ge-len süreçte, “Hanefi-Mâturîdî Geleneği” şeklinde isimlendirilen İslam anlayışı, ne yazıkki bilerek veya bilmeyerek ihmal edilmiştir. Bu ihmalin gerekçesini burada tartışacak değiliz. Ancak hemen belirtelim ki çoğunluğu Hanefi anlayışa mensup ülkemiz insanla-rının, bu anlayışın kurucu imamlarını tanımaması, bilmemesi, onların temel düşünce ve görüşlerinden habersiz olması; doğal olarak farklı İslam yorumlarına sahip olan kimse-lerin kendi din anlayışlarını İslam’ın yegane hakikati gibi sunmalarına zemin hazırla-maktadır. Hatta bugün ülkemizde Arap kültürü ve tarzının Müslümanlaşmak olduğu şeklinde bir anlayışın, topluma din olarak benimsetilmeye çalışıldığına şahit olmaktayız. Hâlbuki Allah kitabında ve peygamber sünnetinde Araplaşmayı değil, Müslüman olmayı öğütlemektedir.
Allah'ın kitabındaki buyruğu ve peygamberin sünnetindeki maksatları en iyi şe-kilde anlayanlardan biri olarak Ebu Hanife, iyi bir Müslüman olmanın bütün boyutlarını gerek itikadi alanda, gerek ameli alanda Allah'ın rızasına, peygamberin sünnetine uygun bir Müslüman yaşam biçiminin nasıl olacağını en güzel biçimde ortaya koymuştur. Bize düşen, Ebu Hanife'nin ortaya koyduğu bu İslam anlayışını doğru bir biçimde öğrenmek ve inceliklerini kavramak olmalıdır. Bunu yapabilmenin yolu da Ebu Hanife'yi ve onun düşüncelerini iyi bilmekten geçer.
Ancak ülkemizdeki eğitim kurumlarında Ebû Hanîfe ve onun din anlayışını de-vam ettiren İmam Maturidi’nin görüşlerine yeterince yer verilmesi bir yana, kimi zaman da bu düşüncenin tahrif edildiğine üzülerek şahit olmaktayız. Bu sebeple biz de İslam dini konusunda geniş halk kitlelerine ve özellikle de gençlere Ebu Hanife'yi doğru ve anlaşılır bir biçimde aktarmanın bilimsel bir sorumluluk olduğu bilinciyle “Çağları Aşan Bilge İmam-ı Azam Ebu Hanife” kitabını yazmaya karar verdik.
Bu kararı vermemizde en önemli etkenlerden biri de Safranbolu’da merkezi olan Maturidi-Yesevi Otağı Derneği ve onun onursal başkanı Dr. Ali İhsan Kılıç olmuştur. Çeşitli vesilelerle bir araya geldiğimizde İmam-ı A’zam Ebû Hanîfe ve İmam Maturidî’yi tanımayan pek çok genç olduğunu, bu gençlere İmam-ı A’zam Ebû Hanîfe ve İmam Maturidî’nini anlatılması gerektiğini, bunun onlara açık anlaşılır bir biçimde akta-rılmasının Ebû Hanîfe ve İmam Maturid konusunda uzman olan akademisyenlerin görevi olduğunu sıklıkla ifade etmişti. Bu sebeple biz de bu talebi yerine getirmek ve Ebû Hanîfe ve İmam Maturidî’yi tanımayan gençlerimize, bu iki büyük alimi tanıtmak ama-cıyla bir proje başlattık. Bu projenin ilk adımı “Çağları Aşan Bilge İmam-ı Azam Ebu Hanife” adını verdiğimiz bu kitapla gerçekleşmiş oldu.
Bu kitapta toplumun bütün kesimlerine ve özellikle genç nesillere, dini ıstılahları kullanmadan, akademik dilin ve dipnotlandırmanın sıkıcılığına mecbur etmeden; açık, anlaşılır ve akıcı bir biçimde İmam-ı Azam Ebu Hanife'yi anlattık.
Kitabımızı yazarken elbette yüzlerce kaynaktan da istifade ettik. Ancak bu kay-nakları dipnotlarda vermek yerine, çalışmanın sonunda topluca vermeyi uygun gördük. Bunun iki sebebi vardı: Birincisi okurun dikkatini dipnotlarla dağıtmamak ve ikincisi kitabın akıcılığını zedelememek. Akademik etik gereği, tüm yazarlarımız yaralandıkları kaynakları yazmış oldukları bölümün sonuna eklemişlerdi. Fakat bunun metnin akıcılı-ğına zarar verdiğini düşündüğümüz için bütün kaynakları topluca kitabın sonuna birleş-tirerek eklemenin daha doğru olacağını düşündük.
Kitabımız altı bölümden oluştu. Birinci bölümde “İmam-ı A'zam Ebu Hanife'nin Hayatı, Yaşadığı Dönem Ve Coğrafya”, ikinci bölümde “İmam-ı A'zam Ebû Hanîfe Kur'an, Sünnet Ve Hüküm Çıkarma Yöntemi”, üçüncü bölümde “İmam-ı A'zam Ebu Hanife'nin İtikadi, Fıkhi, Felsefi Görüşleri”, dördüncü bölümde “Sahip Olduğu Niteliklerle İmam-ı A'zam Ebu Hanife”, beşinci bölümde “Çeşitli Yönleriyle İmam-ı A'zam Ebu Hanife” ve son olarak altınca bölümde “İmam-ı A'zam Ebû Hanîfe Düşüncesnin Yansımaları Ve İmam-ı A'zam'dan Nasihatler” konuları çeşitli alt başlıklarla incelendi.
Aslında metin oluşturulurken olabildiğince açık ve anlaşılır kelime ve cümleler kurulmasına özen gösterildi. Kimi durumlarda bilim alanımızın gereği olarak kullanmak zorunda kaldığımız kelime ve kavramlar, geçtikleri yerlerde kısaca izah edildi. Fakat yine de akademisyenlikten gelen bir alışkanlıkla okurların anlamakta güçlük çekecekleri kavramları kullanabileceğimiz ihtimalini göz önüne alarak, çalışmamızın sonuna küçük de bir sözlük de ekledik. Kitabı okurken anlaşılmayan, manası bilinmeyen kavramlarla karşılaşılması durumunda, sondaki sözlükte o kavramın anlamı ile ilgili bilgi verilmiştir. Eğer okur, anlamı bilinmeyen bir kelime ile karşılaşmış ve o kelimeyi sözlükte de bulamamışsa, durum tarafımıza iletildiğinde yeni baskılarda bu eksikliğin telafi edilmesi sağlanacaktır.
Her çalışmada olduğu gibi bizim çalışmamızda da eksik ve noksan kısımlar ola-caktır.
“Çağları Aşan Bilge İmam-ı Azam Ebu Hanife” kitabının hazırlanmasında yazılarıyla katkı sağlayan tüm hocalarımıza, kitabın editörlüğünü üstlenerek yayına hazır hale getirilmesinde emeği geçen Doç. Dr. Ali Duman hocamıza ve kitabın yayınlan-masında fedakârlık derecesinde yardımlarını esirgemeyen Maturîdî-Yesevi Otağı Der-neğine teşekkür ediyoruz.
Ayrıca bu çalışmamızın, Ebu Hanife'yi tanıma konusunda önemli bir boşluğu dolduracağını ümit ediyor, Türk-İslam âlemine hayırlara vesile olmasını Cenabı Haktan temenni ediyoruz.
YAZARLAR
MALATYA / 2019
Papers by nuri tuglu
Tarihin her döneminde bilge şahsiyetler toplumumuzu aydınlatmıştır. Söz gelimi Oğuz Kağan, Bilge Kağan, Bilge Tonyukuk, Ahmet Yesevi, Hacı Bektaş Veli, Yunus Emre, Davud-ı Kayseri, Molla Hüsrev, Molla Fenari, Ahmet Paşa, Ali Haydar Efendi, Seyyid Bey, Mehmet Akif, Aksekili Ahmet Hamdi, Ömer Nasuhi. Bütün bu şahsiyetler yaşadıkları dönemlerde toplumlarının rehberi olmuş, onlara iyiyi, doğruyu, güzeli gös-termek adına önderlik etimşlerdir. İmam-ı A’zam Ebu Hanife de yaşadığı dönemde içinde bulunduğu toplumun ışığı olan bilge şahsiyetlerden biridir.
İmam-ı Azam Ebû Hanîfe yaşadığı dönemden günümüze kadar hakkında en faz-la araştırma yapılan abide şahsiyetlerden biri olmuş ve olmaya da devam edecektir. Ül-kemizde ve dünyada her geçen gün Ebû Hanîfe hakkında yeni bir çalışmanın yapıldığına şahit olmaktayız. Ebû Hanîfe üzerine yapılan bu çalışmaların, çoğunlukla akademik araştırmalar olmakla beraber, bazılarının roman türü veya biyografik eser türünden duy-gusal çalışmalar olduğunu görmekteyiz.
Biz, Ebu Hanife'yi tanımayı kendilerine İlke edinen bir grup akademisyen ve İs-lam araştırmacısı olarak; Ebu Hanife'yi, her türlü kaygıdan uzak, yeniden tanımaya ve yazmaya karar verdik. Böyle bir karar almamızın arka planındaki temel neden, Ebu Ha-nife'nin, bilhassa sağlam bir din eğitimi almayan, toplumumuzun çoğu kesimleri tara-fından yeterince doğru tanınmaması kanaati olmuştur. Özellikle yeni yetişen genç nesil-lerimiz sağlıklı bir din eğitimi almadıkları gibi, dinimizde önder olmuş, önemli şahsiyet-leri tanımaktan uzak bir biçimde yetiştirilmektedir. Bu açıdan en fazla ihmal edilenlerden birinin de Ebû Hanîfe ve onun geliştirdiği anlayışı yaşadığı dönemde en güzel şekilde yorumlayan İmam Mâturîdî olduğunu belirtmeliyiz.
Ebû Hanîfe ile başlayan, İmam Matüridî’yle devam ederek günümüze kadar ge-len süreçte, “Hanefi-Mâturîdî Geleneği” şeklinde isimlendirilen İslam anlayışı, ne yazıkki bilerek veya bilmeyerek ihmal edilmiştir. Bu ihmalin gerekçesini burada tartışacak değiliz. Ancak hemen belirtelim ki çoğunluğu Hanefi anlayışa mensup ülkemiz insanla-rının, bu anlayışın kurucu imamlarını tanımaması, bilmemesi, onların temel düşünce ve görüşlerinden habersiz olması; doğal olarak farklı İslam yorumlarına sahip olan kimse-lerin kendi din anlayışlarını İslam’ın yegane hakikati gibi sunmalarına zemin hazırla-maktadır. Hatta bugün ülkemizde Arap kültürü ve tarzının Müslümanlaşmak olduğu şeklinde bir anlayışın, topluma din olarak benimsetilmeye çalışıldığına şahit olmaktayız. Hâlbuki Allah kitabında ve peygamber sünnetinde Araplaşmayı değil, Müslüman olmayı öğütlemektedir.
Allah'ın kitabındaki buyruğu ve peygamberin sünnetindeki maksatları en iyi şe-kilde anlayanlardan biri olarak Ebu Hanife, iyi bir Müslüman olmanın bütün boyutlarını gerek itikadi alanda, gerek ameli alanda Allah'ın rızasına, peygamberin sünnetine uygun bir Müslüman yaşam biçiminin nasıl olacağını en güzel biçimde ortaya koymuştur. Bize düşen, Ebu Hanife'nin ortaya koyduğu bu İslam anlayışını doğru bir biçimde öğrenmek ve inceliklerini kavramak olmalıdır. Bunu yapabilmenin yolu da Ebu Hanife'yi ve onun düşüncelerini iyi bilmekten geçer.
Ancak ülkemizdeki eğitim kurumlarında Ebû Hanîfe ve onun din anlayışını de-vam ettiren İmam Maturidi’nin görüşlerine yeterince yer verilmesi bir yana, kimi zaman da bu düşüncenin tahrif edildiğine üzülerek şahit olmaktayız. Bu sebeple biz de İslam dini konusunda geniş halk kitlelerine ve özellikle de gençlere Ebu Hanife'yi doğru ve anlaşılır bir biçimde aktarmanın bilimsel bir sorumluluk olduğu bilinciyle “Çağları Aşan Bilge İmam-ı Azam Ebu Hanife” kitabını yazmaya karar verdik.
Bu kararı vermemizde en önemli etkenlerden biri de Safranbolu’da merkezi olan Maturidi-Yesevi Otağı Derneği ve onun onursal başkanı Dr. Ali İhsan Kılıç olmuştur. Çeşitli vesilelerle bir araya geldiğimizde İmam-ı A’zam Ebû Hanîfe ve İmam Maturidî’yi tanımayan pek çok genç olduğunu, bu gençlere İmam-ı A’zam Ebû Hanîfe ve İmam Maturidî’nini anlatılması gerektiğini, bunun onlara açık anlaşılır bir biçimde akta-rılmasının Ebû Hanîfe ve İmam Maturid konusunda uzman olan akademisyenlerin görevi olduğunu sıklıkla ifade etmişti. Bu sebeple biz de bu talebi yerine getirmek ve Ebû Hanîfe ve İmam Maturidî’yi tanımayan gençlerimize, bu iki büyük alimi tanıtmak ama-cıyla bir proje başlattık. Bu projenin ilk adımı “Çağları Aşan Bilge İmam-ı Azam Ebu Hanife” adını verdiğimiz bu kitapla gerçekleşmiş oldu.
Bu kitapta toplumun bütün kesimlerine ve özellikle genç nesillere, dini ıstılahları kullanmadan, akademik dilin ve dipnotlandırmanın sıkıcılığına mecbur etmeden; açık, anlaşılır ve akıcı bir biçimde İmam-ı Azam Ebu Hanife'yi anlattık.
Kitabımızı yazarken elbette yüzlerce kaynaktan da istifade ettik. Ancak bu kay-nakları dipnotlarda vermek yerine, çalışmanın sonunda topluca vermeyi uygun gördük. Bunun iki sebebi vardı: Birincisi okurun dikkatini dipnotlarla dağıtmamak ve ikincisi kitabın akıcılığını zedelememek. Akademik etik gereği, tüm yazarlarımız yaralandıkları kaynakları yazmış oldukları bölümün sonuna eklemişlerdi. Fakat bunun metnin akıcılı-ğına zarar verdiğini düşündüğümüz için bütün kaynakları topluca kitabın sonuna birleş-tirerek eklemenin daha doğru olacağını düşündük.
Kitabımız altı bölümden oluştu. Birinci bölümde “İmam-ı A'zam Ebu Hanife'nin Hayatı, Yaşadığı Dönem Ve Coğrafya”, ikinci bölümde “İmam-ı A'zam Ebû Hanîfe Kur'an, Sünnet Ve Hüküm Çıkarma Yöntemi”, üçüncü bölümde “İmam-ı A'zam Ebu Hanife'nin İtikadi, Fıkhi, Felsefi Görüşleri”, dördüncü bölümde “Sahip Olduğu Niteliklerle İmam-ı A'zam Ebu Hanife”, beşinci bölümde “Çeşitli Yönleriyle İmam-ı A'zam Ebu Hanife” ve son olarak altınca bölümde “İmam-ı A'zam Ebû Hanîfe Düşüncesnin Yansımaları Ve İmam-ı A'zam'dan Nasihatler” konuları çeşitli alt başlıklarla incelendi.
Aslında metin oluşturulurken olabildiğince açık ve anlaşılır kelime ve cümleler kurulmasına özen gösterildi. Kimi durumlarda bilim alanımızın gereği olarak kullanmak zorunda kaldığımız kelime ve kavramlar, geçtikleri yerlerde kısaca izah edildi. Fakat yine de akademisyenlikten gelen bir alışkanlıkla okurların anlamakta güçlük çekecekleri kavramları kullanabileceğimiz ihtimalini göz önüne alarak, çalışmamızın sonuna küçük de bir sözlük de ekledik. Kitabı okurken anlaşılmayan, manası bilinmeyen kavramlarla karşılaşılması durumunda, sondaki sözlükte o kavramın anlamı ile ilgili bilgi verilmiştir. Eğer okur, anlamı bilinmeyen bir kelime ile karşılaşmış ve o kelimeyi sözlükte de bulamamışsa, durum tarafımıza iletildiğinde yeni baskılarda bu eksikliğin telafi edilmesi sağlanacaktır.
Her çalışmada olduğu gibi bizim çalışmamızda da eksik ve noksan kısımlar ola-caktır.
“Çağları Aşan Bilge İmam-ı Azam Ebu Hanife” kitabının hazırlanmasında yazılarıyla katkı sağlayan tüm hocalarımıza, kitabın editörlüğünü üstlenerek yayına hazır hale getirilmesinde emeği geçen Doç. Dr. Ali Duman hocamıza ve kitabın yayınlan-masında fedakârlık derecesinde yardımlarını esirgemeyen Maturîdî-Yesevi Otağı Der-neğine teşekkür ediyoruz.
Ayrıca bu çalışmamızın, Ebu Hanife'yi tanıma konusunda önemli bir boşluğu dolduracağını ümit ediyor, Türk-İslam âlemine hayırlara vesile olmasını Cenabı Haktan temenni ediyoruz.
YAZARLAR
MALATYA / 2019