Institute of Production Engineering

W artykule podjęto rozważania dotyczące problematyki zarządzania środowiskowego i jego miejsca w naukach ekonomicznych, technicznych i humanistycznych. Wskazując na interdyscyplinarność problemów stanowiących przedmiot zainteresowań zarządzania środowiskowego, w szczególności skupiono się na jego związkach z dyscypliną nauki o zarządzaniu w dziedzinie nauk ekonomicznych i humanistycznych oraz z dyscypliną inżynieria produkcji w dziedzinie nauk technicznych. Wskazano ponadto najważniejsze wyzwania i kierunki rozwoju zarządzania środowiskowego. Podstawą ich identyfikacji były aktualne wymagania inteligentnego i zrównoważonego rozwoju gospodarczego.

W artykule przedstawiono rozważania teoretyczne i wyniki badań empirycznych dotyczących pojęcia zdolności absorpcyjnej przedsiębiorstwa oraz ekoinnowacyjnego modelu biznesowego. Przybliżono istotę i modele konceptualne zdolności absorpcyjnej, a także koncepcję ekoinnowacyjnego modelu biznesowego, stanowiącego rozszerzenie klasycznego szablonu modelu biznesowego. Następnie zaprezentowano przykład praktyczny zastosowania tej koncepcji w wybranym przedsiębiorstwie projektującym i wytwarzającym ekoinnowacyjne wyroby oraz model jego zdolności absorpcyjnej.

The utilization of the diverse measures to reduce environmental impact in the industries characterized by the high level of energy and pollution intensity is essential for achieving sustainable development. Therefore, the main purpose of this article was to investigate the engagement of steel and metal companies operating in Poland in the implementation of the voluntary environmental management practices, and to explore its relationships with the scope of interorganizational cooperation, the knowledge sharing intensity and the level of eco-innovation. The research has shown that the planning and organizational environmental management practices and the operational environmental management practices are significantly related to the companies' level of eco-innovation. There have been also statistically significant relationships between the engagement in environmental practices implementation and the scope of interorganizational cooperation and the knowledge sharing intensity within companies. However, the results of conducted study reveal that the interorganizational cooperation and the knowledge sharing are not significantly related to the companies’ level of eco-innovation. Nevertheless, the study has proved that the more intensive the interorganizational cooperation and the knowledge sharing, the more developed voluntary environmental management practices are implemented. It means that the interorganizational cooperation and the knowledge sharing may indirectly support eco-innovation. This is because those activities directly foster environmental practices implementation which in turn significantly influences the level of eco-innovation.

Implementation of eco-innovations plays a crucial role in achieving sustainable development. This is particularly important in the industries characterized by the high level of energy and pollution intensity. Therefore, the studies of eco-innovation determinants are very important for the efficient stimulation of such activities. The main purpose of this article was to identify the drivers and barriers to  eco-innovations on the basis of the empirical analysis of steel and metal enterprises in Poland. The study has shown that the most important motivations to introduce eco-innovations are: the opportunity of the cost savings, existing environmental regulations, improving of corporate image and securing or increasing existing market share. The main obstacles to the implementation of eco-innovations are: the lack of external financing, uncertain return on investment for eco-innovation, the lack of funds within enterprises and the lack or uncertain market demand for green products. The results of conducted research indicate differences between the drivers of product and process eco-innovations. The level of the product eco-innovation’s implementation is mostly related to demand side factors. On the other hand, the level of process eco-innovation’s adoption is related with regulatory, supply side as well as demand side factors. Due to diversity of identified drivers, the selected instruments to support eco-innovation activities in the Steel and Metal Industry were also presented.

W artykule przedstawiono rozważania teoretyczne oraz wyniki badań empirycznych do-tyczących motywacji i barier podejmowania działalności ekoinnowacyjnej przez przedsię-biorstwa. W ramach studium literatury zidentyfikowano grupy czynników determinujących wprowadzanie ekoinnowacji oraz bariery ekoinnowacyjności. Przybliżono również wyniki dotychczasowych badań poruszających problematykę motywacji i barier ekoinnowacyjno-ści w Polsce.
Następnie zaprezentowano wyniki badań pierwotnych, przeprowadzonych na próbie 300 przedsiębiorstw działających w Polsce. Wykazały one, że najważniejszymi motywa-cjami wprowadzania ekoinnowacji są chęć poprawy wizerunku przedsiębiorstwa, możli-wość obniżenia kosztów prowadzonej działalności, a także obowiązujące regulacje ochrony środowiska. Największe znaczenie wśród barier podejmowania działalności ekoinnowacyj-nej mają: niepewny zwrot z inwestycji w ekoinnowacje lub zbyt długi okres zwrotu, brak finansowania zewnętrznego oraz brak środków finansowych w przedsiębiorstwie.
W analizie związków znaczenia przypisywanego przez przedstawicieli kierownictwa przedsiębiorstw poszczególnym motywacjom przyczyniającym się do wprowadzania eko-innowacji z poziomem ekoinnowacyjności badanych podmiotów wykazano, że szczególne znaczenie dla ekoinnowacyjności produktowej i procesowej mają dobrowolne zobowiązania i kodeksy ekologiczne. Na poziom ekoinnowacyjności produktowej w największym stopniu wpływają motywacje rynkowe, które równocześnie przyczyniają się do wprowadzania eko-innowacji procesowych. Obowiązujące i spodziewane regulacje ochrony środowiska wpły-wają przede wszystkim na wdrażanie ekoinnowacji procesowych.
Różnorodność zidentyfikowanych motywacji i barier działalności ekoinnowacyjnej wskazuje, że dla jej skutecznego stymulowania niezwykle ważne jest wykorzystywanie urozmaiconych bodźców oraz zdywersyfikowanego zestawu instrumentów wspierających wprowadzanie tego typu rozwiązań.

Dostosowywanie przedsiębiorstw do dynamiki zmian rynkowych i turbulentnego otoczenia wymaga nieustanych zmian komponentów ich modeli biznesowych i zachodzących między nimi relacji, a w wielu sektorach określania ich od nowa [Brzóska 2004]. Degradacja środowiska spowodowana intensywnym rozwojem gospodarczym i rosnącą konsumpcją sprawia z kolei, że coraz większą rolę odgrywa podejmowanie przez przedsiębiorstwa działalności ekoinnowacyjnej, co w dłuższej perspektywie skutkować będzie powstawaniem nowych rynków i sektorów działalności. Pomimo świadomości złożoności interakcji gospodarki ze środowiskiem i konieczności ograniczania wpływu na środowisko procesów i produktów, wprowadzanie ekoinnowacji wciąż napotyka wiele przeszkód, stanowiąc praktykę daleką od powszechnej [na podstawie: Ryszko 2014]. Pojawia się w związku z tym pytanie, czy jedną z barier są istniejące modele biznesowe przedsiębiorstw i czy wymagają one modyfikacji uwzględniających specyfikę działalności ekoinnowacyjnej?

W artykule zaprezentowano rozważania dotyczące istoty zarządzania zielonym łańcuchem dostaw i jego integracji. Szczególną uwagę poświęcono głównym źródłom niepewności otoczenia przedsiębiorstwa i ich wpływowi na funkcjonowanie zielonego łańcucha dostaw. Przedstawiono ponadto wyniki badań pierwotnych przeprowadzonych na próbie 300 przedsiębiorstw działających w Polsce, w ramach których dokonano porównania poziomu zaawansowania wybranych praktyk zarządzania zielonym łańcuchem dostaw w zależności od stopnia postrzeganej niepewności otoczenia oraz intensywności współpracy z otoczeniem. Z dokonanych badań wynika, że zarówno stopień postrzeganej niepewności otoczenia, jak i intensywność współpracy statystycznie istotnie wpływają na zróżnicowanie poziomu zaawansowania analizowanych praktyk zarządzania zielonym łańcuchem dostaw. Wpływ intensywności współpracy jest jednak większy niż postrzeganej niepewności otoczenia.

W artykule przedstawiono rozważania teoretyczne oraz wyniki badań empirycznych obejmujących problematykę zarządzania zielonym łańcuchem dostaw. Przybliżono istotę i specyfikę zarządzania zielonym łańcuchem dostaw oraz wybrane narzędzia jego oceny. Następnie zaprezentowano wyniki badań pierwotnych przeprowadzonych na próbie 300 przedsiębiorstw działających w Polsce, które zakresem przedmiotowym
objęły wybrane praktyki zarządzania zielonym łańcuchem dostaw. Scharakteryzowano poziom ich zaawansowania w poszczególnych grupach przedsiębiorstw z uwzględnieniem ich wielkości oraz rodzaju prowadzonej działalności. Z przeprowadzonych badań wynika, że na zróżnicowanie zaawansowania analizowanych praktyk zarządzania zielonym łańcuchem dostaw istotny wpływ ma wielkość przedsiębiorstw. Rodzaj prowadzonej działalności - produkcyjnej lub usługowej - nie ma istotnego wpływu w tym zakresie.

W artykule przedstawiono wybrane zagadnienia związane z pozyskiwaniem wiedzy zewnętrznej i ekoinnowacyjnością przedsiębiorstw. Na podstawie badań empirycznych przeprowadzonych w MŚP branży ochrony środowiska zidentyfikowano źródła wiedzy zewnętrznej wykorzystywanej przez przedsiębiorstwa oraz intensywność ich współpracy z innymi podmiotami. W szczególności skupiono się na określeniu zależności znaczenia przypisywanego poszczególnym źródłom wiedzy zewnętrznej oraz intensywności podejmowanej współpracy z poziomem ekoinnowacyjności badanych przedsiębiorstw.

W artykule zaprezentowano wyniki badań obejmujących problematykę operacjonalizacji proaktywności w zarządzaniu środowiskowym w przedsiębiorstwach. Studium literatury przedmiotu oraz przeprowadzone eksploracyjne badania empiryczne, bazujące na danych pierwotnych zgromadzonych w drodze ankietyzacji przedsiębiorstw województwa śląskiego, pozwoliły na określenie atrybutów i wymiarów oceny proaktywności. W oparciu o wyodrębnione wymiary dokonano ponadto analizy poziomu proaktywności w zarządzaniu środowiskowym w grupach badanych przedsiębiorstw wyodrębnionych na podstawie kryterium ich wielkości oraz rodzaju prowadzonej działalności.

W artykule podjęto rozważania dotyczące problematyki i uwarunkowań dzielenia się wiedzą w przedsiębiorstwach. Na podstawie przeprowadzonego stu-dium literatury przedstawiono wieloaspektowość, złożoność, a zarazem niejedno-znaczność wpływu czynników indywidualnych, interpersonalnych, organizacyj-nych i technologicznych na dzielenie się wiedzą. Następnie zaprezentowano wyniki badań pierwotnych, których celem było określenie stopnia zaawansowania wybranych praktyk dotyczących dzielenia się wiedzą w przedsiębiorstwach funk-cjonujących w Polsce, a w szczególności uzyskanie odpowiedzi na pytanie, czy intensywność współpracy międzyorganizacyjnej oraz postrzegana niepewność otoczenia mają wpływ na zaawansowanie dzielenia się wiedzą.
W przeprowadzonych analizach wykazano, że zarówno intensywność współpracy międzyorganizacyjnej, jak i poziom postrzeganej niepewności otoczenia istotnie wpływają na zróżnicowanie zaawansowania badanych praktyk dotyczących dzielenia się wiedzą. Intensywność współpracy międzyorganizacyjnej ma największy pozytywny wpływ na zakres wykorzystywania systemów informa-tycznych ułatwiających dzielenie się wiedzą, zapewniania pracownikom udziału w szkoleniach i programach rozwoju, a także stosowania zachęt dla pracowników do dzielenia się wiedzą. Postrzegana niepewność otoczenia w największym stopniu wpływa na zakres stosowania zachęt dla pracowników do dzielenia się wiedzą, wykorzystywania systemów informatycznych ułatwiających dzielenie się wiedzą oraz pełnienia przez pracowników wyższego szczebla roli mentorów dla młodszych pracowników.
Reasumując przeprowadzone badania, stwierdzono, że rozwój praktyki or-ganizacyjnego dzielenia się wiedzą nie tylko usprawnia wymianę i upowszechnianie w przedsiębiorstwie wiedzy wcześniej zakumulowanej przez jego pracowników, ale również poprawia skuteczność absorpcji wiedzy zewnętrznej pozyskiwanej w ramach współpracy międzyorganizacyjnej. Stanowi to istotną przesłankę dla przetrwania przedsiębiorstwa w turbulentnym i nieprzewidywalnym otoczeniu ze względu na znaczenie zaawansowania tych procesów dla jakości i szybkości wprowadzania innowacji, będących najczęściej decydującym źródłem uzyskiwania i utrzymywania przewagi konkurencyjnej.