Piante

Le piante (sientìfich: Plantae) a son organism vivent, për la pì part autòtrof (a produvo da sol ël sò nutriment atravërs la fotosìntesi), ch'a formo un dij regn prinsipaj dla vita an sla Tèra. Ant ël Piemontèis, ël termo a comprend sia le piante erbàcee che cole legnose, dai cit fior a j'erbo gigant.

Descrission sientìfica

Le piante a son caraterisà da:

• Célule con celulosa: na strutura rìgida ch'a-j dà sostegn.
• Fotosìntesi: a trasformo l'energìa solar, CO₂ e eva an ossigen e glucòsi (sùcher), grassie a la clorofila.
• Organisassion strutural: rèis, gamba, feuje, e për chèiche specie, fior e frut.

A riprodovo për smens, spore, o për margòta (propagassion vegetativa). J'angiosperme (piante ch'a fan fior) a son ël grup pì diversificà.

Classificassion

Ël regn Plantae as divid an vàire grup prinsipaj:

• Briofite (mofe e epàtiche): piante sensa vas colonar, motobin cite.
• Féles e ëd sòrt: con vas për l'eva, ma sensa smens.
• Gimnosperme (pin, sapin): smens ma sensa fior.
• Angiosperme (rol, pomé, gran): smens protegiùe da frut.

Esempi an Piemont:

• Rol (Quercus robur): erbo sìmbol dël Piemont.
• Castagné (Castanea sativa): amportant për ij sò frut.
• Tarassach (Taraxacum officinale): erba spontania con fior giàune.

Ròl ant l'ecosistema

Le piante a son fondamentaj për:

• Produssion d'ossìgen: grassie a la fotosìntesi.
• Base dla caden-a alimentar: erbivor a mangio feuje e fior.
• Stabilisé ël teren: le rèis a preven-o l'erosion.

Ant ël Piemont, le foreste (33% dël teritòri) a son vitaj për la biodiversità, con zòne protegiùe coma ël Parch dël Pò Piemontèis.

Piante e cultura piemontèisa

Agricoltura:

• Ris (Oryza sativa): coltivà ant le riser ëd Vërsèj e Noara.
• Vis (Vitis vinifera): base për ij vin nòbij com ël Bareul e ël Barbarèsch.

Erbe ofissinaj:

• Assensi (Artemisia absinthium): dovrà ant ij licor tradissionaj.
• Lavanda: për profum e remedi naturaj.

Simbologia:

• La rol a l'é stàita sìmbol ëd fòrsa ant la literatura.
• Ël pin silvestr a marca ij paisage dle colin-e.

Piante an perìcol

An Piemont, chèiche specie a son an dësparission për colpa dl'urbanisassion e dij cambi climàtich:

• Ginèiver (Juniperus phoenicea): ràir ant le Alp Marìtime.
• Ninsòla (Corylus avellana): menassà da maladìe coma ël dryocosmus kuriphilus.

Nòte stòriche

Ant l'Età ëd mes, ij minusié piemontèis a dovravo le piante për costrussion (rol, sapin) e për fé colorant naturaj. La tradission dij "òrt ëd le monie" a l'ha salvá vàire varietà d'erbe e ëd fior.

Savèj curios

• La sequòia pì veja dël Piemont a l'é ant ël parch ëd Stupinis, àuta 35m.
• Ël ris piemontèis a l'é un dij pì stimà al mond për sò gust ùnich.
• Le feuje 'd lauro a son dovrà ant la cusin-a për aromatisé ij brasà.

Arferiment

Silvia Pellissetti, Flora dël Piemont: Stòria e biodiversità, Edission Piemontèisa, 2015.