Papers by Mehtap Solak Sağlam
ULUSLARARASI YAKUTÇA ARAŞTIRMALARI, 2021
Bu baskının bütün hakları Nobel Akademik Yayıncılık Eğitim Danışmanlık Tic. Ltd. Şti.ne aittir. Y... more Bu baskının bütün hakları Nobel Akademik Yayıncılık Eğitim Danışmanlık Tic. Ltd. Şti.ne aittir. Yayınevinin yazılı izni olmaksızın, kitabın tümünün veya bir kısmının elektronik, mekanik ya da fotokopi yoluyla basımı, yayımı, çoğaltımı ve dağıtımı yapılamaz. Nobel Yayın Grubu, 1984 yılından itibaren ulusal ve 2011 yılından itibaren ise uluslararası düzeyde düzenli olarak faaliyet yürütmekte ve yayınladığı kitaplar, ulusal ve uluslararası düzeydeki yükseköğretim kurumları kataloglarında yer almaktadır. "NOBEL BİLİMSEL ESERLER" bir Nobel Akademik Yayıncılık markasıdır.
Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 2021
The Sakha (Yakut) Turks have reserved an important place for the horse in their traditional cultu... more The Sakha (Yakut) Turks have reserved an important place for the horse in their traditional culture. As in all Turkish societies, the horse has a valuable position. The domestication of the horse is an important step in civilization. When we look at the vocabulary of Saha Turks, there are a remarkable number of words related to horses. These words appear as an indication that Saha Turks observe the horse very well. It is seen that the colors, movements and walks of the horse, which are separated from each other in small details, are met with different words. The words that refer to the horse in general terms are separated from each other with minor differences. The age, gender, usage area and character characteristics of the horse appear as determinants in this regard. Apart from this, horses have received different names according to their running styles. The color of the horse, called the underpants, is also a very important element of naming. Apart from this, it is not difficult to see that the horse has a special place in religious practices. In religious practices, the value given to the horse and the identification of the horse with the things that are always valuable are important points about the place of the horse. Again, we encounter the vocabulary of horses in riddles, proverbs, place names and idioms, which are an important element of folk culture. The horse's limbs and belongings are also important parts of the horse's vocabulary. This causes us to come across quite a lot of words. This study is about the classification of this rather large vocabulary.
KUZEYDOĞU TÜRK LEHÇELERİNDE +sIz FONKSİYONUNDA KULLANILAN YAPILAR, 2022
Öz
Sibirya’daki Türk lehçeleri diğer Türk lehçelerinden daha erken bir dönemde ayrıldığı
için fo... more Öz
Sibirya’daki Türk lehçeleri diğer Türk lehçelerinden daha erken bir dönemde ayrıldığı
için fonetik, morfolojik ve semantik açıdan diğer lehçelere göre farklılıklar gösterebilmektedir.
Sibirya’daki Türk lehçeleri güney ve kuzey olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Yazı dili olarak
kullanılan Kuzeydoğu Türk lehçelerinden Saha Türkçesi, kuzey Sibirya Türkçesi olarak
değerlendirildiği gibi kıyı lehçesi olarak da görülmektedir. Hakas, Tuva ve Altay lehçeleri ise
güney Sibirya lehçelerini oluşturmaktadır.
Bu lehçeler kendi aralarında kimi özellikleriyle farklılıklar gösterse de morfolojik olarak
birçok ortaklıktan bahsetmek mümkündür. Ortak Türkçede bir ismin olumsuz anlamlı sıfatını
türetmek için +sIz eki kullanılmaktadır. Bu ek, isimlerde yokluğu göstermek için ufak ses
ayrımlarıyla Kuzeydoğu Türk lehçelerinin dışında kalan tüm Türk lehçelerinde
kullanılmaktadır. Kuzeydoğu Türk lehçelerinde ise bu tür bir ek mevcut değildir. Onun yerine
aynı işlevi gören farklı yapılar vardır. Bu özellik Kuzeydoğu Türk lehçelerini diğer Türk
lehçelerinden ayıran unsurlar arasında yer alıp tasnif çalışmaları için de bir ölçüt teşkil
etmektedir. Çalışma kapsamında +sIz ekinin yerine Kuzeydoğu Türk lehçelerinde kullanılan
yapılar sözlük ve gramer taramalarıyla tespit edilip incelenmiş ve sınıflandırılmıştır.
Anahtar Kelimeler: +sIz eki, Kuzeydoğu Türk lehçeleri, Morfoloji.
Abstract
The Turkic dialects in Siberia separated from the rest of Turkic at an earlier date. This is
the reason why these dialects differ from other Turkic dialects in terms of phonetics,
morphology and semantics. The Siberian Turkic dialects are divided into two: Southern and
Northern. Sakha Turkic, which is used as a written language, is classified as Northern Siberian
dialect and as border dialect. Khakas, Tuva and Altaic constitute the Southern Siberian dialects.
Although these dialects show some differences among themselves, it can be said that
there are many morphological similarities. In Common Turkic the suffix +sIz is used to derive a
negative adjective of a noun. This suffix is used except Northeastern Turkic in all dialects with
minimal sound differences to show non-existence. Such a suffix doesn’t exist in Northeastern
Turkic. Instead, there are several structures, which have the same function. This characteristic of
Northeastern Turkic is one of the elements that distinguish the Northeastern group from other
Turkic dialects. Furthermore, this feature is an important classification criterion. In the context
of this study, the structures, which are used in the Northeastern Turkic instead of the suffix +sIz
will be identified, examined and classified with the half of dictionaries and grammars.
Keywords: The Suffix +sIz, Northeastern Turkic, Morphology.
The Journal of Academic Social Science Studies, 2019
Edib Ahmed Yüknekî'nin Atebetü'l-Hakāyık adlı eserinin konusunu, genel itibariyle din ve ahlâk ku... more Edib Ahmed Yüknekî'nin Atebetü'l-Hakāyık adlı eserinin konusunu, genel itibariyle din ve ahlâk kuralları oluşturmaktadır. Eserde dünyanın, tanrının, insanın tanınmasının bilim yoluyla olacağı belirtilmekte ve bilginin faydası ile bilgisizliğin zararı gibi birçok konuda öğütler verilmektedir. Ayrıca ilmin her şeyden üstün olduğu gerçeği de önemle vurgulanmıştır. Hz. Muhammed'in "İlim Çin'de dahi olsa arayınız, bulunuz, öğreniniz." hadisine iktibas yapılan aşağıdaki beyit bunun en önemli göstergelerinden biridir. Abay Kunanbayev, XIX. yüzyıl Kazak ve Türk dünyası edebiyatının en önemli şahsiyetlerinden biridir. Abay'ın edebî mirasında bilim ve bilgi çok önemli bir yer tutar. Abay'a göre adaletsizlik, medeniyetsizlik, kendini övme, birbirini çekememezlik, yalan, dedikodu ve tembellik gibi durumların temel kaynağı cehalettir. Bu nedenle Abay, bilginin, eğitimin ve bilimin önemini eserlerinde işlemiştir. Abay, akıl, gayret ve yüreği bir araya getirebilmenin esas marifet olduğunu ve bu üçünü de ancak bilimin bir araya getirebileceğini savunur. Çalışmada Türk dili ve edebiyatında tartışılmaz bir etki yaratan Edib Ahmed Yüknekî' nin Atabetü'l-Hakayık' ında ve 19. yüzyıl Kazak ve Türk dünyası edebiyatının önde gelen şahsiyetlerinden olan Abay'ın Kara Sözleri'nde, Türklerin geleneğinde Orhun Abideleri'nden bu yana vurgu yapılan bilgi ve bilimin ele alınışı incelenmiştir. Farklı zaman ve sahalarda kaleme alınan eserler üzerinden Türk milletinin kültürel belleğinde yer alan akıl, bilgi ve bilim gibi kavramların önemi ortaya konulmuştur.
International Journal Of Turkish Literature Culture Education, 2013
Türkçe dersi ilköğretimin her kademesinde müfredatta yer alan bir derstir. Dil bilgisi öğretimi v... more Türkçe dersi ilköğretimin her kademesinde müfredatta yer alan bir derstir. Dil bilgisi öğretimi ve kelime serveti geliştirme çalışmaları ilköğretim aşamasında üzerinde en çok durulan kazanımlardır. İlköğretimin birinci kademesi 6-11, ikinci kademesi ise 11-15 yaş arasındaki öğrencileri kapsamaktadır. Oyun çağında başlayan ilköğretim eğitimi gelişme dönemine kadar devam etmektedir. Bu yaş grubundaki öğrenciler, oyunla öğrendiklerini çok daha kısa sürede belleklerine yerleştirmekte ve bu kazanımları çok daha uzun süre hafızalarında tutmaktadırlar. Bu amaçla ilköğretimde bazı etkinlikler bu yönde düzenlenmektedir. Bu etkinlikler öğrencilerin dikkatini çekmekte ve öğrencilerin ilgi düzeyi yüksek olduğu için de öğrenme süreci hızlanmakta, öğrenmeleri daha kalıcı olmaktadır. Günümüzde okullarda kullanılan Türkçe ders kitaplarında bulunan oyun örnekleri incelenip değerlendirildiğinde oyunların kısıtlı kaldığı görülmektedir. Yeni oyun örnekleri ile oyunların dil bilgisi öğretimi ve kelime serveti kazandırma açısından işlevselliği arttırılmalıdır. Böylelikle kalıcılık ve öğrenme kolaylığı üst düzeye çıkacağından, öğrenme verimli ve kalıcı bir şekilde gerçekleşecektir.
MARMARA TÜRKİYAT ARAŞTIRMALARI ENSTİTÜSÜ DERGİSİ MUTAD,, 2023
Öz
Saha Türkçesi bünyesinde barındırdığı kelimeler ve yapılar açısından her zaman incelemelere ko... more Öz
Saha Türkçesi bünyesinde barındırdığı kelimeler ve yapılar açısından her zaman incelemelere konu
olmuş, Türk dilinin tarihsel gelişimi hakkında bilgi vermiştir. Konuşurlarının yaşadığı coğrafyanın genel
Türk coğrafyasından uzak olması, tarihsel süreçte çevresindeki etkileşimde bulunduğu farklı dillerden
etkilenmiş olması nedeniyle Saha Türkçesinde farklılaşmalar meydana gelmiştir. Bu yazıda “temiz” ve
“temizlemek” kavramlarıyla bağlantılı iki fiil ve bu fiillerle bağlantılı olarak ortaya çıkmış diğer isim
ve fiiller incelenmiştir. Yazıda ilk olarak Eski Türkçe yū – fiili incelenmiş, yū – fiilinin tarihsel süreçte
taşıdığı anlamlar, kullanımlar incelendikten sonra Saha Türkçesinde bu fiilin karşılığı olan suuy – fiili ile
karşılaştırması yapılmıştır. Saha Türkçesinde bu fiilden türetilmiş olan suun – fiili de Eski Türkçe yun –
fiili ile karşılaştırılmıştır. “Temizlik” kavramıyla bağlantılı olarak Türkçede kullanılan arı-, arı(g), arıt-,
arın – sözcükleri makalenin ikinci kısmını oluşturmuştur. Bu isim ve fiillerin Saha Türkçesindeki karşılığı
olan ıraas ismi ve ıraastaa – fiili Saha Türkçesindeki anlamları ve kullanımları açısından incelenmiştir. Ses
denklikleri ve anlam açısından incelenen sözcükler, bu bağlamda değerlendirilmiş, ulaşılan sonuçlar ortaya
konulmuştur. Ortaya çıkan sonuçlara bakıldığında, Eski Türkçe yū – fiilinin Saha Türkçesi karşılığının
suuy-, Eski Türkçe arıg isminin Saha Türkçesi karşılığının ıraas olduğu görülmektedir. Eski Türkçe arıg
ve arıt-’ın Saha Türkçesindeki eş değerleri olan sırasıyla ıraas ve ıraastaa – sözcüklerinin anlamsal olarak
manevi temizliği karşıladığı dikkat çekmektedir.
Anahtar Kelimeler: Saha Türkçesi, suuy – “yū-”, ıraas “arıg”, söz varlığı, Eski Türkçe
Abstract
Sakha Turkic has always been studied in terms of its words and forms, and has provided information
about the historical development of the Turkish language. It has had many variants due to the distance
of its geography from the central Turkic lands and its interaction with different languages in the region
throughout history. This article examines two verbs in Sakha Turkish related to the concepts of ‘clean’ and
‘to clean’ as well as other nouns and verbs that emerged in connection with these verbs. First, the Old Turkic
verb yū – is examined followed by an evaluation of its meanings and uses in the historical process. It is then
compared with the verb suuy-, which is the equivalent of this verb in Sakha Turkic. The verb suun-, which was derived in connection with this verb in Saha Turkic, is also compared with the Old Turkic verb yun-.
The words arı-, arı(g), arıt-, arın – used in Turkish in connection with the concept of cleanliness constitute
the second part of the article. The noun ıraas and the verb ıraastaa-, which were formed as the equivalent
of these nouns and verbs in Sakha Turkic, were examined in terms of their meanings and usages in Sakha
Turkic. The words examined in terms of sound equivalence and meaning were evaluated in this context, and
the results were presented. The results demonstrate that the Sakha Turkic equivalent of the Old Turkic verb
yū – is suuy-, and the Sakha Turkic equivalent of the Old Turkic arıg name is ıraas. It is noteworthy that the
words Old Turkic arıg/arıt – and the Sakha Turkic equivalent ıraas/ıraastaa – are semantically different
and contain more spiritual cleanliness.
Keywords: Sakha Turkic, suuy – “yū-”, ıraas “arıg”, vocabulary, Old Turkic
Saha (Yakut) Türkçesi Türkçenin uzak lehçelerinden bir tanesi olarak değerlendirilmektedir. Bu le... more Saha (Yakut) Türkçesi Türkçenin uzak lehçelerinden bir tanesi olarak değerlendirilmektedir. Bu lehçe bünyesindeki eski dil unsurlarını büyük oranda korumaktadır. /ń/ sesi de Eski Türkçede bulunan ve günümüzde Saha (Yakut) Türkçesinin alfabesinde bulunan bir sestir. Bu ses Saha (Yakut) Türkçesinin kelimelerinde, kelime başında bulunmaz. Yalnızca kelime içinde ve sonunda kullanılır. Bu sesin genel durumuna bakıldığında alıntı kelimelerde, yansımalar ve yansımalardan türeyen isim ve fiillerde, yer ve kişi adlarında kelime başında kullanımına rastlamak mümkündür. Eski Türkçe bu sesi bulundurduğu ifade edilen kelimelerde kullanılan /ń/ sesi dikkate alındığında, sesin Saha (Yakut) Türkçesinde /y/ sesi ile karşılandığı görülmektedir. Eski Türkçe /ń/ sesini bulunduran kelimeler dikkate alındığında Dolgancanın bu sesi daha fazla koruduğu görülmektedir. Bunun dışında /ń/ sesinin Saha Türkçesi için farklı kullanım yerleri bulunmaktadır. Zaman zaman bu sesin farklı seslerle (/n/, /c/, /y/) birbiri yerine kullanıldığı da görülmektedir. Bu ses dışında Saha Türkçesinde konuşmada kullanılan, sözlüklerde konuşmada kullanıldığı belirtilen /ý/ sesi de /ń/ sesi yerine kullanılabilmektedir.
Türk dilinde kelime oluşumu kök ve ekler ile sağlanır. Ekler isim ve fiil köklerine eklenerek onl... more Türk dilinde kelime oluşumu kök ve ekler ile sağlanır. Ekler isim ve fiil köklerine eklenerek onlara tür ve görev anlamı kazandırmaktadır. Türkçede isimlerin, diğer kelimelerle ilişki kurarak cümlede görev kazanmasını sağlayan; isimleri isimlere, fiillere ve edatlara bağlayan ek ve yapılar “hâl” kavramı içinde değerlendirilmektedir. İsimleri vasıta haline getiren eke vasıta hali denir. Bu ek ismin instrumental şeklini yapar, ismi fiile bağlayarak vasıta ve zaman ifade etmesini sağlar. Ortaklık hali ise, eklendiği isme birliktelik anlamı katmaktadır. Çağdaş Türk lehçelerinde ortaklık ve vasıta hali aynı ek ya da kelime ile sağlanmaktadır. Bu iki hâl Çağdaş Türk lehçelerinde "birlen, bile, ile, menen" gibi yapılarla sağlanmakta, hem vasıta hem de ortaklık hâli bu şekilde oluşturulmaktadır. Yakut Türkçesi hâl kavramında farklılık göstermektedir. Ortaklık ve vasıta hali iki farklı yapı ile sağlanmaktadır. Ortaklık hâli için Yakut Türkçesinde +LIIn eki kullanılmaktadır. Bu ek kelimeye birliktelik anlamı verir. Yakut Türkçesinde vasıta hâline baktığımızda eski vasıta hâli eki "+n" ekini zarflarda ve zaman isimlerinde görmekteyiz. Bu ekin Yakut Türkçesindeki kullanım şekli +(I)nAn şeklindedir ve eklendiği kelimeye araç ilgisi katmaktadır. Yakut Türkçesinde vasıta ve ortaklık ekleri iki ayrı yapı olarak bulunur.
Kamlık, en dar anlamıyla bir inanç sistemidir. Kamlar; bu sistem içerisinde,
çeşitli yöntemlerle ... more Kamlık, en dar anlamıyla bir inanç sistemidir. Kamlar; bu sistem içerisinde,
çeşitli yöntemlerle hayatın farklı alanlarında rol alırlar. Bu roller esnasında en büyük
sembolleri kıyafetlerinde taşırlar. Kamın kıyafetinin parçaları çok farklı görevler
üstlenir ve ayin sırasında kama yardımcı olurlar. Gerçek anlamda kamın giysileri,
temsil ettiği inanç sistemi hakkında önemli ipuçları barındırır. Kıyafet üzerinde
taşınan demir parçalar, iskelet tasvirleri ve çıngıraklar kam için çok önemlidir. Davul
da kam için çok önemli bir sembol ve yardımcıdır. Kamın dünyalar arasındaki
seyahatlerinde kıyafetleri ve davulu çok büyük önem taşır. Bu çalışmada farklı
kaynaklarda ve sözlüklerde geçen kıyafet adları ve sembolize ettiği anlamları, sistemli
bir bütünlük içerisinde sunulacaktır. Bu semboller ışığında kamların toplumsal
hayattaki rolleri hakkında değerlendirmelerde bulunulacaktır.
Books by Mehtap Solak Sağlam
SİBİRYA ÇALIŞMALARI - I, 2023
Uploads
Papers by Mehtap Solak Sağlam
Sibirya’daki Türk lehçeleri diğer Türk lehçelerinden daha erken bir dönemde ayrıldığı
için fonetik, morfolojik ve semantik açıdan diğer lehçelere göre farklılıklar gösterebilmektedir.
Sibirya’daki Türk lehçeleri güney ve kuzey olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Yazı dili olarak
kullanılan Kuzeydoğu Türk lehçelerinden Saha Türkçesi, kuzey Sibirya Türkçesi olarak
değerlendirildiği gibi kıyı lehçesi olarak da görülmektedir. Hakas, Tuva ve Altay lehçeleri ise
güney Sibirya lehçelerini oluşturmaktadır.
Bu lehçeler kendi aralarında kimi özellikleriyle farklılıklar gösterse de morfolojik olarak
birçok ortaklıktan bahsetmek mümkündür. Ortak Türkçede bir ismin olumsuz anlamlı sıfatını
türetmek için +sIz eki kullanılmaktadır. Bu ek, isimlerde yokluğu göstermek için ufak ses
ayrımlarıyla Kuzeydoğu Türk lehçelerinin dışında kalan tüm Türk lehçelerinde
kullanılmaktadır. Kuzeydoğu Türk lehçelerinde ise bu tür bir ek mevcut değildir. Onun yerine
aynı işlevi gören farklı yapılar vardır. Bu özellik Kuzeydoğu Türk lehçelerini diğer Türk
lehçelerinden ayıran unsurlar arasında yer alıp tasnif çalışmaları için de bir ölçüt teşkil
etmektedir. Çalışma kapsamında +sIz ekinin yerine Kuzeydoğu Türk lehçelerinde kullanılan
yapılar sözlük ve gramer taramalarıyla tespit edilip incelenmiş ve sınıflandırılmıştır.
Anahtar Kelimeler: +sIz eki, Kuzeydoğu Türk lehçeleri, Morfoloji.
Abstract
The Turkic dialects in Siberia separated from the rest of Turkic at an earlier date. This is
the reason why these dialects differ from other Turkic dialects in terms of phonetics,
morphology and semantics. The Siberian Turkic dialects are divided into two: Southern and
Northern. Sakha Turkic, which is used as a written language, is classified as Northern Siberian
dialect and as border dialect. Khakas, Tuva and Altaic constitute the Southern Siberian dialects.
Although these dialects show some differences among themselves, it can be said that
there are many morphological similarities. In Common Turkic the suffix +sIz is used to derive a
negative adjective of a noun. This suffix is used except Northeastern Turkic in all dialects with
minimal sound differences to show non-existence. Such a suffix doesn’t exist in Northeastern
Turkic. Instead, there are several structures, which have the same function. This characteristic of
Northeastern Turkic is one of the elements that distinguish the Northeastern group from other
Turkic dialects. Furthermore, this feature is an important classification criterion. In the context
of this study, the structures, which are used in the Northeastern Turkic instead of the suffix +sIz
will be identified, examined and classified with the half of dictionaries and grammars.
Keywords: The Suffix +sIz, Northeastern Turkic, Morphology.
Saha Türkçesi bünyesinde barındırdığı kelimeler ve yapılar açısından her zaman incelemelere konu
olmuş, Türk dilinin tarihsel gelişimi hakkında bilgi vermiştir. Konuşurlarının yaşadığı coğrafyanın genel
Türk coğrafyasından uzak olması, tarihsel süreçte çevresindeki etkileşimde bulunduğu farklı dillerden
etkilenmiş olması nedeniyle Saha Türkçesinde farklılaşmalar meydana gelmiştir. Bu yazıda “temiz” ve
“temizlemek” kavramlarıyla bağlantılı iki fiil ve bu fiillerle bağlantılı olarak ortaya çıkmış diğer isim
ve fiiller incelenmiştir. Yazıda ilk olarak Eski Türkçe yū – fiili incelenmiş, yū – fiilinin tarihsel süreçte
taşıdığı anlamlar, kullanımlar incelendikten sonra Saha Türkçesinde bu fiilin karşılığı olan suuy – fiili ile
karşılaştırması yapılmıştır. Saha Türkçesinde bu fiilden türetilmiş olan suun – fiili de Eski Türkçe yun –
fiili ile karşılaştırılmıştır. “Temizlik” kavramıyla bağlantılı olarak Türkçede kullanılan arı-, arı(g), arıt-,
arın – sözcükleri makalenin ikinci kısmını oluşturmuştur. Bu isim ve fiillerin Saha Türkçesindeki karşılığı
olan ıraas ismi ve ıraastaa – fiili Saha Türkçesindeki anlamları ve kullanımları açısından incelenmiştir. Ses
denklikleri ve anlam açısından incelenen sözcükler, bu bağlamda değerlendirilmiş, ulaşılan sonuçlar ortaya
konulmuştur. Ortaya çıkan sonuçlara bakıldığında, Eski Türkçe yū – fiilinin Saha Türkçesi karşılığının
suuy-, Eski Türkçe arıg isminin Saha Türkçesi karşılığının ıraas olduğu görülmektedir. Eski Türkçe arıg
ve arıt-’ın Saha Türkçesindeki eş değerleri olan sırasıyla ıraas ve ıraastaa – sözcüklerinin anlamsal olarak
manevi temizliği karşıladığı dikkat çekmektedir.
Anahtar Kelimeler: Saha Türkçesi, suuy – “yū-”, ıraas “arıg”, söz varlığı, Eski Türkçe
Abstract
Sakha Turkic has always been studied in terms of its words and forms, and has provided information
about the historical development of the Turkish language. It has had many variants due to the distance
of its geography from the central Turkic lands and its interaction with different languages in the region
throughout history. This article examines two verbs in Sakha Turkish related to the concepts of ‘clean’ and
‘to clean’ as well as other nouns and verbs that emerged in connection with these verbs. First, the Old Turkic
verb yū – is examined followed by an evaluation of its meanings and uses in the historical process. It is then
compared with the verb suuy-, which is the equivalent of this verb in Sakha Turkic. The verb suun-, which was derived in connection with this verb in Saha Turkic, is also compared with the Old Turkic verb yun-.
The words arı-, arı(g), arıt-, arın – used in Turkish in connection with the concept of cleanliness constitute
the second part of the article. The noun ıraas and the verb ıraastaa-, which were formed as the equivalent
of these nouns and verbs in Sakha Turkic, were examined in terms of their meanings and usages in Sakha
Turkic. The words examined in terms of sound equivalence and meaning were evaluated in this context, and
the results were presented. The results demonstrate that the Sakha Turkic equivalent of the Old Turkic verb
yū – is suuy-, and the Sakha Turkic equivalent of the Old Turkic arıg name is ıraas. It is noteworthy that the
words Old Turkic arıg/arıt – and the Sakha Turkic equivalent ıraas/ıraastaa – are semantically different
and contain more spiritual cleanliness.
Keywords: Sakha Turkic, suuy – “yū-”, ıraas “arıg”, vocabulary, Old Turkic
çeşitli yöntemlerle hayatın farklı alanlarında rol alırlar. Bu roller esnasında en büyük
sembolleri kıyafetlerinde taşırlar. Kamın kıyafetinin parçaları çok farklı görevler
üstlenir ve ayin sırasında kama yardımcı olurlar. Gerçek anlamda kamın giysileri,
temsil ettiği inanç sistemi hakkında önemli ipuçları barındırır. Kıyafet üzerinde
taşınan demir parçalar, iskelet tasvirleri ve çıngıraklar kam için çok önemlidir. Davul
da kam için çok önemli bir sembol ve yardımcıdır. Kamın dünyalar arasındaki
seyahatlerinde kıyafetleri ve davulu çok büyük önem taşır. Bu çalışmada farklı
kaynaklarda ve sözlüklerde geçen kıyafet adları ve sembolize ettiği anlamları, sistemli
bir bütünlük içerisinde sunulacaktır. Bu semboller ışığında kamların toplumsal
hayattaki rolleri hakkında değerlendirmelerde bulunulacaktır.
Books by Mehtap Solak Sağlam
Sibirya’daki Türk lehçeleri diğer Türk lehçelerinden daha erken bir dönemde ayrıldığı
için fonetik, morfolojik ve semantik açıdan diğer lehçelere göre farklılıklar gösterebilmektedir.
Sibirya’daki Türk lehçeleri güney ve kuzey olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Yazı dili olarak
kullanılan Kuzeydoğu Türk lehçelerinden Saha Türkçesi, kuzey Sibirya Türkçesi olarak
değerlendirildiği gibi kıyı lehçesi olarak da görülmektedir. Hakas, Tuva ve Altay lehçeleri ise
güney Sibirya lehçelerini oluşturmaktadır.
Bu lehçeler kendi aralarında kimi özellikleriyle farklılıklar gösterse de morfolojik olarak
birçok ortaklıktan bahsetmek mümkündür. Ortak Türkçede bir ismin olumsuz anlamlı sıfatını
türetmek için +sIz eki kullanılmaktadır. Bu ek, isimlerde yokluğu göstermek için ufak ses
ayrımlarıyla Kuzeydoğu Türk lehçelerinin dışında kalan tüm Türk lehçelerinde
kullanılmaktadır. Kuzeydoğu Türk lehçelerinde ise bu tür bir ek mevcut değildir. Onun yerine
aynı işlevi gören farklı yapılar vardır. Bu özellik Kuzeydoğu Türk lehçelerini diğer Türk
lehçelerinden ayıran unsurlar arasında yer alıp tasnif çalışmaları için de bir ölçüt teşkil
etmektedir. Çalışma kapsamında +sIz ekinin yerine Kuzeydoğu Türk lehçelerinde kullanılan
yapılar sözlük ve gramer taramalarıyla tespit edilip incelenmiş ve sınıflandırılmıştır.
Anahtar Kelimeler: +sIz eki, Kuzeydoğu Türk lehçeleri, Morfoloji.
Abstract
The Turkic dialects in Siberia separated from the rest of Turkic at an earlier date. This is
the reason why these dialects differ from other Turkic dialects in terms of phonetics,
morphology and semantics. The Siberian Turkic dialects are divided into two: Southern and
Northern. Sakha Turkic, which is used as a written language, is classified as Northern Siberian
dialect and as border dialect. Khakas, Tuva and Altaic constitute the Southern Siberian dialects.
Although these dialects show some differences among themselves, it can be said that
there are many morphological similarities. In Common Turkic the suffix +sIz is used to derive a
negative adjective of a noun. This suffix is used except Northeastern Turkic in all dialects with
minimal sound differences to show non-existence. Such a suffix doesn’t exist in Northeastern
Turkic. Instead, there are several structures, which have the same function. This characteristic of
Northeastern Turkic is one of the elements that distinguish the Northeastern group from other
Turkic dialects. Furthermore, this feature is an important classification criterion. In the context
of this study, the structures, which are used in the Northeastern Turkic instead of the suffix +sIz
will be identified, examined and classified with the half of dictionaries and grammars.
Keywords: The Suffix +sIz, Northeastern Turkic, Morphology.
Saha Türkçesi bünyesinde barındırdığı kelimeler ve yapılar açısından her zaman incelemelere konu
olmuş, Türk dilinin tarihsel gelişimi hakkında bilgi vermiştir. Konuşurlarının yaşadığı coğrafyanın genel
Türk coğrafyasından uzak olması, tarihsel süreçte çevresindeki etkileşimde bulunduğu farklı dillerden
etkilenmiş olması nedeniyle Saha Türkçesinde farklılaşmalar meydana gelmiştir. Bu yazıda “temiz” ve
“temizlemek” kavramlarıyla bağlantılı iki fiil ve bu fiillerle bağlantılı olarak ortaya çıkmış diğer isim
ve fiiller incelenmiştir. Yazıda ilk olarak Eski Türkçe yū – fiili incelenmiş, yū – fiilinin tarihsel süreçte
taşıdığı anlamlar, kullanımlar incelendikten sonra Saha Türkçesinde bu fiilin karşılığı olan suuy – fiili ile
karşılaştırması yapılmıştır. Saha Türkçesinde bu fiilden türetilmiş olan suun – fiili de Eski Türkçe yun –
fiili ile karşılaştırılmıştır. “Temizlik” kavramıyla bağlantılı olarak Türkçede kullanılan arı-, arı(g), arıt-,
arın – sözcükleri makalenin ikinci kısmını oluşturmuştur. Bu isim ve fiillerin Saha Türkçesindeki karşılığı
olan ıraas ismi ve ıraastaa – fiili Saha Türkçesindeki anlamları ve kullanımları açısından incelenmiştir. Ses
denklikleri ve anlam açısından incelenen sözcükler, bu bağlamda değerlendirilmiş, ulaşılan sonuçlar ortaya
konulmuştur. Ortaya çıkan sonuçlara bakıldığında, Eski Türkçe yū – fiilinin Saha Türkçesi karşılığının
suuy-, Eski Türkçe arıg isminin Saha Türkçesi karşılığının ıraas olduğu görülmektedir. Eski Türkçe arıg
ve arıt-’ın Saha Türkçesindeki eş değerleri olan sırasıyla ıraas ve ıraastaa – sözcüklerinin anlamsal olarak
manevi temizliği karşıladığı dikkat çekmektedir.
Anahtar Kelimeler: Saha Türkçesi, suuy – “yū-”, ıraas “arıg”, söz varlığı, Eski Türkçe
Abstract
Sakha Turkic has always been studied in terms of its words and forms, and has provided information
about the historical development of the Turkish language. It has had many variants due to the distance
of its geography from the central Turkic lands and its interaction with different languages in the region
throughout history. This article examines two verbs in Sakha Turkish related to the concepts of ‘clean’ and
‘to clean’ as well as other nouns and verbs that emerged in connection with these verbs. First, the Old Turkic
verb yū – is examined followed by an evaluation of its meanings and uses in the historical process. It is then
compared with the verb suuy-, which is the equivalent of this verb in Sakha Turkic. The verb suun-, which was derived in connection with this verb in Saha Turkic, is also compared with the Old Turkic verb yun-.
The words arı-, arı(g), arıt-, arın – used in Turkish in connection with the concept of cleanliness constitute
the second part of the article. The noun ıraas and the verb ıraastaa-, which were formed as the equivalent
of these nouns and verbs in Sakha Turkic, were examined in terms of their meanings and usages in Sakha
Turkic. The words examined in terms of sound equivalence and meaning were evaluated in this context, and
the results were presented. The results demonstrate that the Sakha Turkic equivalent of the Old Turkic verb
yū – is suuy-, and the Sakha Turkic equivalent of the Old Turkic arıg name is ıraas. It is noteworthy that the
words Old Turkic arıg/arıt – and the Sakha Turkic equivalent ıraas/ıraastaa – are semantically different
and contain more spiritual cleanliness.
Keywords: Sakha Turkic, suuy – “yū-”, ıraas “arıg”, vocabulary, Old Turkic
çeşitli yöntemlerle hayatın farklı alanlarında rol alırlar. Bu roller esnasında en büyük
sembolleri kıyafetlerinde taşırlar. Kamın kıyafetinin parçaları çok farklı görevler
üstlenir ve ayin sırasında kama yardımcı olurlar. Gerçek anlamda kamın giysileri,
temsil ettiği inanç sistemi hakkında önemli ipuçları barındırır. Kıyafet üzerinde
taşınan demir parçalar, iskelet tasvirleri ve çıngıraklar kam için çok önemlidir. Davul
da kam için çok önemli bir sembol ve yardımcıdır. Kamın dünyalar arasındaki
seyahatlerinde kıyafetleri ve davulu çok büyük önem taşır. Bu çalışmada farklı
kaynaklarda ve sözlüklerde geçen kıyafet adları ve sembolize ettiği anlamları, sistemli
bir bütünlük içerisinde sunulacaktır. Bu semboller ışığında kamların toplumsal
hayattaki rolleri hakkında değerlendirmelerde bulunulacaktır.