History

Bu çalışmada, klasik dönemdeki Osmanlı bahçelerinin ve mesire yerlerinin kamusal alanlar olarak taşıdığı nitelik ve sosyal yaşamda üstlendiği işlevler incelenmiştir. Tanzimat öncesi dönemin kamusal mekânları olan cami, kahvehane gibi kamu yapıları değerlendirilmiştir. Osmanlı’da “kamusal alan” kavramının Osmanlı kent yaşamında nasıl algılandığına ve kent meydanlarının kamusal alanlar olarak önemine ve işlevlerine değinilmiştir. XIX. yüzyılda Tanzimat ile birlikte Avrupa modeli meydanların ve bahçelerin İstanbul’daki uygulamaları, bu mekânlarda ortaya çıkan yeni yaşam pratikleri ve kent yaşamına taşıdığı değişim ortaya konulmaya çalışılmıştır.Tanzimat dönemiyle birlikte Osmanlı kent kültüründe, yeni bir kamusal mekân olan millet bahçeleri ortaya çıkmıştır. Bu bahçeler, ilk olarak başkent İstanbul’da halka hizmet vermeye başlamıştır. Daha sonra taşrada bulunan birçok Osmanlı kentinde de görülmüş, zamanla sayıları artmıştır. Bu bahçelerden Taksim Millet Bahçesi ile Tepebaşı Millet Bahçesi, Avrupai yaşam tarzının Osmanlı gündelik hayatında daha görünür hale gelmesini sağlayan ilk millet bahçeleridir. Avrupa kültürüne ait sosyal eğlence anlayışını, geleneksel Osmanlı eğlence anlayışıyla kaynaştıran millet bahçelerinde çok sayıda sosyal faaliyet gerçekleşmiştir. Düzenlenen etkinlikler arasında tiyatro oyunları, balolar, konserler, mitingler ve ziyafetler yer almaktadır. Millet bahçelerinin bir genel özelliği de içerisinde yazlık-kışlık tiyatro binası, gazino, kafeterya gibi birden fazla mekânı da içinde barındırmasıdır. Bu durum millet bahçelerinin, birden çok işleve sahip olduğunu ve gündelik hayatta insanların çok sayıda amacına hizmet verdiğini göstermektedir.

Öz Türkiye'de ilköğretim (ilkokul ve ortaokul) aşamasındaki tarih eğitimi, 1968'den beri genel olarak sosyal bilgiler dersi içinde sunulmaktadır. Sosyal bilgiler derslerinin içerik, kapsam, anlayış tarzındaki değişimlere paralel olarak tarih dersleri de pek çok değişim geçirmiştir. Tarih dersleri içinde kendisine yer bulan yerel tarih konuları ve bu konulara yaklaşım söz konusu bu durumdan etkilenmiştir. Bu makalede, 1968-2018 yılları arasında sosyal bilgiler dersi merkezinde tarih eğitiminde yaşanan gelişmelerin yerel tarih konularını hangi yönde etkilediği sorgulanmaya çalışılmıştır. Araştırmada nitel yöntem kullanılmış olup, doküman analizi yapılarak veriler elde edilmiştir. Araştırmanın evreni 1939-2015 yılları arasında düzenlenen milli eğitim şuraları, 1968-2018 sosyal bilgiler öğretim programları, 1978-2015 yılları arası sosyal bilgiler ders kitapları olmuştur. Maksimum çeşitlilik örneklemesi, örneklem seçme yöntemi olarak kullanılarak çok sayıda ve çeşitlikte dokümana ulaşılmıştır. Abstract History education at primary education stage (primary school and middle school) in Turkey since 1968 in general is presented in social studies courses. Parallel to the changes in the content, scope and undestanding of social studies courses, history courses  Doktora Öğrencisi. Pamukkale Üniversitesi Tarih Bölümü.

17. yüzyıldan beri ticaret, ekonomik, demografik alanlarda sürekli gelişen İzmir, sahip olduğu liman ile sadece imparatorluk genelinde değil uluslar arası çapta da çekim merkezi olmaktaydı. Kentte ekonomik gelişme ve paralelinde nüfus artarken aynı zamanda salgın hastalık riskleri de artıyordu.  1840’larda ilk girişimlerden sonra 1860’ların sonlarında Urla’da yer alan Klazomen adasında tahaffuzhane açılmıştır. Tahaffuzhane zamanın modern araçlarıyla donatılmaya çalışılmış, bu yönde dezenfeksiyon amacıyla etüv makineleri alınmıştır. 1950’lere kadar hizmet veren karantina mekanında başta hacılar, gemi yolcuları olmak üzere tüccarlar, askerler, muhacirlerin yanı sıra zaman zaman devlet adamlarının da karantinaya tabi tutuldukları anlaşılmaktadır.

16. yüzyılda küçük bir kasaba görünümündeki İzmir, 17. yüzyılda  imparatorluğun önemli bir liman kenti konumuna evrilerek göç almaya başlıyordu. Kente gelenler sadece civar bölgelerde yaşayan Türkler değil, aynı zamanda Rumlar, Ermeniler ve Yahudilerdi. Yüzyıllar içinde yerleşik bir cemaat haline dönüşen Yahudiler, genelde Türkler, Rumlar ve Ermeniler’den sonra İzmir’in en çok nüfusa sahip gruplarından oldular. İzmir Yahudileri diğer etnik gruplarla genelde barış içinde yaşasalar da sosyal, ekonomik, kültürel ve dinsel nedenlerle zaman zaman çatışmalarda bulunuyorlardı. Gayrimüslimler arasında ekonomik rekabet özellikle 18. yüzyıl sonlarında hızlanacak, 19. yüzyıldan itibaren ise Yahudiler’in aleyhinde bazı sonuçlara neden olacaktır. Etnik gruplar arasında belli dönemlerde yaşanan yakınlaşmalar ve çatışmalar, tarihin tek bir temasıyla açıklanamayacak kadar karmaşıktır. Bundan dolayı bütünsel olarak İzmir Yahudilerinin tarihi zorunlu hale gelmektedir. Bu çalışmada İzmir Yahudi cemaatinin sosyal, ekonomik, kültürel tarihi ve bazı siyasal gelişmeler karşısında tutumu incelenmiştir. Çalışmada 20. yüzyılın ilk çeyreği merkez kılınsa da, daha önceki yüzyıllar da dikkate alınmıştır.

İktisat tarihçisi Sabri F. Ülgener, farklı disiplinlerle ilgilenmiş, farklı bilim dallarında eğitim görmüş bir sosyal bilimcidir. Ülgener, Türkiye’de kapitalist gelişmeye ulaşmama, girişimcilik kültürünün gelişmemesi, iktisadi gerileme ile zihniyet arasında ilişkinin boyutu ve kapsamı üzerinde özelikle durmuştur. Dönem ile ilgili edebi ve dinsel kaynakları kullanan Ülgener, iktisat ahlakı, iktisadi zihniyet ve çözülme kavramlarını inceler. Batı dünyasının ilerlemesine karşılık Doğu dünyasının yaşadığı iktisadi gerilemenin maddi ve manevi nedenlerinin birlikte önemsemesi gerektiğini savunur. Ülgener’e göre Osmanlı’nın gerilemesi siyasi ve askeri olmaktan ziyade, daha çok fikri,
sanatsal ve eğitim bakımından bir orta çağ ahlakına dönüşmekle ilgiliydi. Orta çağ ahlakı, kapalı bir yaşam biçimini dayatır. Ekonomik gerileme, ahlak ve zihniyetle yakından ilgilidir. Bu çalışmada Ülgener’in İktisadi Çözülmenin Ahlak ve Zihniyet Dünyası başlıklı eseri merkezinde ekonomik gerileme, girişimcilik kültürünün gelişmemesinin zihniyet kökleri ve bunların sonuçları üzerinde durulmaya çalışılmıştır.

İzmir, 17. yüzyıldan itibaren imparatorluğun önemli bir uluslararası ticaret kenti olmaya başlamıştır. Nüfusu zaman içinde giderek artan İzmir, çok farklı bölgelerden ve ülkelerden gelen insanların barındığı bir şehir olmuştur. Yangınlarla, depremlerle tarihi boyunca sarsılan şehrin bir büyük düşmanı da veba salgınları olmuştur. Şehir halkının salgın hastalıklara karşı genel tutumu, beslenme, temizlik, belediye çalışmalarının ve hijyen koşullarının yetersizliğinden dolayı, İzmir tarihin pek çok döneminde vebadan çok zarar gördü. Şehirde bulunan Müslümanlar, gayrimüslimler ve yabancılar salgınlara karşı genelde farklı bir tutum içinde bulundular. Veba salgınlarının ekonomik, sosyal, psikolojik, dini ve kültürel nedenlerini ve sonuçlarını anlamak için diğer disiplinlerden veri ve yöntemlere ihtiyaç bulunmaktadır. Vebanın sosyolojik ve psikolojik sonuçlarının izahı da sadece İzmir şehrine bağlı kalarak gerçekleştirilemez. Bundan dolayı bu çalışmada başka kentlerde veya ülkelerde yaşanılan süreçler de dikkate alınmış, gerekli karşılaştırmalar yapılmıştır. Aynı zamanda Covid-19 pandemisinin birtakım sosyal ve psikolojik sonuçları da değerlendirilmiştir. Böylece hem mekânsal hem de zamansal karşılaştırmalarla salgınlarda yaşanan korku, endişe, karamsarlık, stres gibi psikolojik tepkiler, salgın hastalıklarda sergilenen toplumsal davranış ve tutumlar dikkate alınmıştır. Bu araştırmada sosyoloji ve psikoloji disiplinlerinin veri ve yöntemlerinden yararlanılarak Osmanlı dönemi İzmir'inde yaşanılan veba salgınları irdelenmeye çalışılmıştır.

Siyasi ve olay tarihin merkez olmasına bir itiraz olarak ortaya çıkan Annales Ekolü, sosyo-ekonomik temalı tarihe ilgiyi artırırken tarihçilik mesleğinde metodoloji anlamda da köklü değişimlerin öncüsü olmuştur. Annales Ekolü tarihçilerine göre her şeyden önce, olaya odaklı tarihçilerin yaptığı gibi tasviri anlatımdan ziyade, tarihçiler soru odaklı ve açıklayıcı olmalı, karşılaştırmalı yönteme başvurmalıdır. Tarihçiler sadece arşiv kaynaklarına değil, tarihin çok çeşitli kaynaklarına yönelmeli, gerektiğinde istatistiksel veri ve analizleri değerlendirmeli, geriye doğru yöntem gibi farklı metotları denemeliler. Annales Ekolü'nde sosyal, ekonomik, kültürel ve zihniyet temaların benimsenmesi, tarihçilikte farklı disiplinlerden yararlanmayı da gündeme getirmiştir. Annales Ekolü tarihçilerine göre insan ve toplumun tüm faaliyetlerine odaklanması gereken tarihçiler, tarih dışı disiplinlerin veri ve yöntemlerinden yararlanmalıdır. Türkiye dahil dünyanın pek çok ülkesindeki tarihçiliği etkileyen Annales Ekolü'nün disiplinlerarası çalışmaya yaptığı vurgu önem taşımaktadır. Bu çalışmada, Annales Ekolü’nde ve Türkiye’deki ilk üç kuşak tarihçilerin 103 yerel tarih çalışmasında farklı bilimlerin yöntemlerinin, kavramlarının ve çıktılarının nasıl değerlendirildiği analiz edilmiş, böylece disiplinlerarası araştırmaya verilen önemin niteliği ortaya koyulmaya çalışılmıştır.

Editörlüğünü Prof. Dr. Yasemin Beyazıt’ın gerçekleştirdiği Denizli Çalışmaları: Birikim ve  Yol Haritası kitabı özelde Denizli kent tarih araştırmacılığı genelde Türkiye’deki yerel tarihçilik  için önemli bir eserdir. Eserde Denizli ile ilgili yapılan tarih araştırmalarının ortaya konulması  amaçlanmaktadır. Bununla beraber, kitapta temelde tarih disiplini merkeze alınarak tarihin  en çok ilişki kurduğu ve yardımlaştığı arkeoloji, sanat tarihi ve sosyoloji gibi alanlardan gelen  Denizli’ye dair incelemeler de dâhil edilmiştir. Denizli yerel tarih araştırmacıları için önemli bir  kaynak niteliğindeki eser, araştırmacılara rehberlik sağladığı gibi yerel tarihyazımın metodolojik  anlamda neye karşılık geldiğini somut olarak yansıtması bakımından da ayrıca değerlidir. Her  şeyden önce, Denizli kent tarihiyle ilgili araştırmaların niceliği ve niteliğine eğilen kitap, yerel  tarihin kendisi kadar interdisipliner araştırmanın önemini yansıtan makaleleri de içermektedir.

Tarihçiler yüzyıllar boyunca önem verip seçtikleri konulara göre tarih çalışmalarını inşa etmişlerdir. Tarihyazımı, Herodotos’tan itibaren daha çok “büyük adamların” faaliyetleri veya büyük adamların etkisiyle meydana gelen olayların etrafında şekillenmiştir. Bununla beraber anlatıya dayalı bu yazım tarzına, yüzyıllar sonra itirazlar yükselmiş, bu tarzın tam karşısında duran çalışmalar ortaya çıkmıştır. Aydınlanma döneminde kültür, sanat, halk tarihleri kaleme alınmış, ancak akademik tarihçiliği başlatan Leopold von Ranke ile birlikte büyük adamların geçmişi ve faaliyetleri tarihçiliğin temel ve güçlü sorusu olmaya devam etmiştir. 20. yüzyılın başında meydana gelen Annales Ekolü, anlatıya dayalı ve genelde derin sorgulamaların olmadığı olay odaklı tarihçilik anlayışına meydan okuyarak, ekonomik ve toplumsal geçmişi tarihçiliğin problemi haline getirmiştir. Annales ile birlikte tarihin konuları çok daha yoğun bir şekilde analitik bir yaklaşımla ele alınırken, tarihçilikte çok farklı ...

Muhammed DAĞ  Öz Türkiye'de ilköğretim (ilkokul ve ortaokul) aşamasındaki tarih eğitimi, 1968'den beri genel olarak sosyal bilgiler dersi içinde sunulmaktadır. Sosyal bilgiler derslerinin içerik, kapsam, anlayış tarzındaki değişimlere paralel olarak tarih dersleri de pek çok değişim geçirmiştir. Tarih dersleri içinde kendisine yer bulan yerel tarih konuları ve bu konulara yaklaşım söz konusu bu durumdan etkilenmiştir. Bu makalede, 1968-2018 yılları arasında sosyal bilgiler dersi merkezinde tarih eğitiminde yaşanan gelişmelerin yerel tarih konularını hangi yönde etkilediği sorgulanmaya çalışılmıştır. Araştırmada nitel yöntem kullanılmış olup, doküman analizi yapılarak veriler elde edilmiştir.

İktisat tarihi alanında önemli bir yazar olan alan Sabri F. Ülgener, aynı zamanda farklı disiplinlere ilgi göstermiş, farklı bilim dallarında eğitim görmüş önemli bir sosyal bilimcidir. Ülgener, Türkiye’de, kapitalist gelişmeye ulaşmama, girişimcilik kültürünün gelişmemesi, iktisadi gerileme ile zihniyet arasında ilişkinin boyutu ve kapsamı üzerinde özelikle durmuştur. Ülgener’in “İktisadi Çözülmenin Ahlak ve Zihniyet Dünyası” başlıklı eseri de bu konulara eğilen bir çalışmadır. Dönem ile ilgili edebi ve dinsel kaynakları kullanan Ülgener, iktisat ahlakı, iktisadi zihniyet ve çözülme kavramlarını inceler. Batı dünyasının ilerlemesine karşılık Doğu dünyasının yaşadığı iktisadi gerilemenin maddi ve manevi nedenlerinin birlikte önemsemesi gerektiğini savunur. Ülgener’e göre, Osmanlı’nın gerilemesi siyasi ve askeri olmaktan ziyade, daha çok fikri, sanatsal ve eğitim bakımından bir ortaçağ ahlakına dönüşmekle ilgiliydi. Ortaçağ ahlakı az ile yetinen, kapalı bir yaşam biçimini dayatır. Ek...

İzmir, 16. yüzyılda küçük bir kasaba görümündeyken, 17. yüzyılda gelişerek ve imparatorluğun önemli bir liman kenti konumuna yükselerek göç almaya başlıyordu. Kente gelenler sadece civar bölgelerde yaşayan Türkler değil, aynı zamanda Rumlar, Ermeniler ve Yahudilerdi. Yüzyıllar içinde yerleşik bir cemaat haline dönüşen Yahudiler, genelde Türkler, Rumlar ve Ermeniler'den sonra İzmir'in en çok nüfusa sahip gruplarından oldular. İzmir Yahudileri diğer etnik gruplarla genelde barış içinde yaşasalar da sosyal, ekonomik, kültürel ve dinsel nedenlerle zaman zaman çatışmalarda bulunuyorlardı. Gayrimüslimler arasında ekonomik rekabet özellikle 18. yüzyıl sonlarında hızlanacak, 19. yüzyıldan itibaren ise Yahudiler'in aleyhinde bazı sonuçlara neden olacaktır. Etnik gruplar arasında belli dönemlerde yaşanan yakınlaşmalar ve çatışmalar, tarihin tek bir temasıyla açıklanamayacak kadar karmaşıktır. Bundan dolayı bütünsel olarak İzmir Yahudilerinin tarihi zorunlu hale gelmektedir. Bu çalışmada İzmir Yahudi cemaatinin sosyal, ekonomik, kültürel tarihi ve bazı siyasal gelişmeler karşısında tutumu incelenmiştir. Çalışmada 20. yüzyılın ilk çeyreği merkez edinilse de, daha önceki yüzyıllara da uzanılmıştır.

Editörlüğünü Prof. Dr. Yasemin Beyazıt’ın gerçekleştirdiği Denizli Çalışmaları: Birikim ve Yol Haritası kitabı özelde Denizli kent tarih araştırmacılığı genelde Türkiye’deki yerel tarihçilik için önemli bir eserdir. Eserde Denizli ile ilgili yapılan tarih araştırmalarının ortaya konulması amaçlanmaktadır. Bununla beraber, kitapta temelde tarih disiplini merkeze alınarak tarihin en çok ilişki kurduğu ve yardımlaştığı arkeoloji, sanat tarihi ve sosyoloji gibi alanlardan gelen Denizli’ye dair incelemeler de dâhil edilmiştir. Denizli yerel tarih araştırmacıları için önemli bir kaynak niteliğindeki eser, araştırmacılara rehberlik sağladığı gibi yerel tarihyazımın metodolojik anlamda neye karşılık geldiğini somut olarak yansıtması bakımından da ayrıca değerlidir. Her şeyden önce, Denizli kent tarihiyle ilgili araştırmaların niceliği ve niteliğine eğilen kitap, yerel tarihin kendisi kadar interdisipliner araştırmanın önemini yansıtan makaleleri de içermektedir.

Bir doğal afet olan depremlerin politik, ekonomik, kültürel, psikolojik ve sosyal açılarından çeşitli sonuçları olabilmektedir. Depremler her şeyden önce bireylerin fiziksel bütünlüğünü ve genel sağlığını doğrudan etkilemekte, neden olduğu felaketlerle psikolojik çöküntüleri de beraberinde getirmektedir. Depremler, yerleşim birimlerinde yıkıma, altyapı sisteminin çökmesine, temiz su kaynaklarının kirlenmesine yol açmaktadır. Bu faktörlerin yanı sıra kalabalık ortamda kalmak zorunda kalan depremzedelerin hijyenik ortamlardan mahrum kalması gibi faktörler kitlesel olarak bulaşıcı ve salgın hastalıkların ortaya çıkma nedeni olabilmektedir. Bununla beraber tarihsel olarak incelendiğinde her deprem sonrası bulaşıcı hastalıkların meydana gelip salgına dönüştüğüne yönelik genel bir varsayımı destekleyecek yoğunlukta veri yoğunluğu bulunmamaktadır. Ancak dünyanın farklı ülkelerinde ve Türkiye'de bazı depremlerden sonra veba, kolera, tifo, kızamık, menenjit, sıtma, ishal gibi bulaşıcı veya salgın hastalıklar gözlemlenmiştir. Bu çalışmada çeşitli tarihsel ve modern kaynaklara başvurularak, Türkiye’de Osmanlı döneminden günümüze deprem sonrasında bulaşıcı ve salgın hastalıkların varlığı araştırılmaya çalışılmıştır

Bu çalışmada, Osmanlı Devleti'nin bünyesinde yaşayan engelliler için kullanılan çeşitli lakaplar ve tabirler hakkında bilgi verilecektir. Osmanlı toplumu, engelli ve engellilik durumunu anlatmak için çok geniş bir kelime hazinesi kullanmıştır. Kişinin engel durumunu belirtmek için bazen genel, bazen de özel ifadelere yer verilmiştir. Hatta bu ifadeler bazen kişinin ve daha sonraki yıllarda sülale adlarıyla özdeşleşmiştir. Kişinin isminin önüne engel durumu getirilerek adeta ona bir kimlik kazandırılmıştır. Yani kişi sahip olduğu engel durumuyla toplumda tanınmıştır.

Öz Osmanlı Devleti'nde 19. yüzyılda uzun süren savaşlar nedeniyle cephelerde tıbbi personel eksikliği yaşanmış, yaralıların tedavilerini aksatmamak amacıyla ülke dışından tabip getirme yoluna gidilmiştir. 1897 Osmanlı-Yunan Harbi'ndeki doktor eksikliğini gidermek amacıyla da gerek devlet eliyle gerekse de Salib-i Ahmer ve Hilal-i Ahmer gibi uluslararası alanda yardım sağlayan cemiyetler vasıtasıyla ülke dışından doktorlar getirtilmiştir. Bu suretle Norveç ordusunda görev yapan Hans Dae, Osmanlı topraklarına gelmiş ve ülkesine döndüğünde savaşın başından sonuna kadar tanık olduğu olayları " 1897 senesi Devlet-i Aliyye ve Yunan Muhârebesi Hakkında Hâtırât ve Mülâhazât " isimli risalesinde kaleme almıştır. Bu makale, söz konusu rapor vasıtasıyla savaşta Osmanlı ve Yunan askerlerinin, hastanelerin, yolların, yaralıların ve yaralı nakillerinin durumu, dolayısıyla savaşın arka planı hakkında bilgi vermek amacını taşımaktadır. Abstract The First Aid and Treatment Services in the Ottoman-Greek War of 1897 in the Eyes of Norwegian Doctor Hans Dae Ottoman State had the deficiency of medical personnel in the battlefronts due to the long wars in the 19th century. In order not to hinder the treatment of the casualties, the state resorted to bring doctors from abroad. In an effort to resolve the issue of doctor shortage in the Ottoman-Greek War of 1897, doctors were brought from abroad either by the state or by the communities such as Salib-i Ahmer and Hilal-i Ahmer, which were supplying aid at an international level. Hans Dae, who was serving in the Norwegian army, came to the Ottoman lands and when he returned back to his country, he wrote down the events that he had witnessed from beginning to end of the war in the paper called "1897 senesi Devlet-i Aliyye ve Yunan Muhârebesi Hakkında Hâtırât ve Mülâhazât (The Observations and Memoirs on the Ottoman-Greek War of 1897)".