Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 2024
Doğu Türkistan, özellikle Yarkend Hanlığı döneminde önemli bir tarihsel süreç yaşamıştır. Bu hanl... more Doğu Türkistan, özellikle Yarkend Hanlığı döneminde önemli bir tarihsel süreç yaşamıştır. Bu hanlık, günümüzde Çin’in Sincan Uygur Özerk Bölgesi olarak bilinen ve Doğu Türkistan adıyla anılan bölgeyi kontrol etmiş; Kaşgar, Yarkend ve Hoten gibi önemli şehirleri bünyesinde barındırmıştır. Yarkend Hanlığı, aynı zamanda İslam kültürü ve bilimlerinin merkezi haline gelmiş, medreseler, camiler ve kütüphanelerle donatılmıştır. Bu dönemde, Yarkend Hanlığı bölgedeki diğer Türk-Müslüman devletlerle sıkı ilişkiler kurarak, siyasi ve askeri ittifaklar oluşturmuş ve böylece varlığını güçlendirmiştir. Ancak, zaman zaman Moğol kabileleri ve Çin İmparatorluğu gibi dış tehditlerle de mücadele etmek zorunda kalmıştır. Bu çalkantılı dönem, Doğu Türkistan’ın tarihsel ve kültürel mirasının şekillenmesinde önemli bir rol oynamıştır.
Bu tarihsel zenginlik ve kültürel çeşitliliğin yanı sıra, Doğu Türkistan’ın dini liderleri de bölge üzerinde derin etkiler bırakmışlardır. Mahdûm-ı Azam Hoca Ahmed el-Kâsânî, 16. yüzyıl Doğu Türkistan’ında, Nakşibendî tarikatının Kâsânîyye kolunun lideri olarak ön plana çıkmış bir Sufî liderdir. Bu rolüyle bölgesel dinî ve siyasî yapılar üzerinde derin etkiler bırakmış, dinî öğretileri ve kültürel yenilikleri aracılığıyla sosyal ve ekonomik hayata yön vermiş, aynı zamanda, bölgenin dinî ve sosyal dokusunda köklü değişiklikler yapmayı başarmıştır. Kâsânîyye Tarikatı, Hoca’nın geniş aile yapısı ve sadık müritleri sayesinde geniş bir coğrafyaya yayılmıştır. Kâsânî’nin on üç oğlu ve dört eşi, tarikatın etkilerinin aile içinde ve bölgesel olarak hissedilmesine önayak olmuştur. Bu yayılım, Mahdûm-ı Azam ve onun çocukları aracılığıyla çeşitli dinî ve siyasî rollerin üstlenilmesiyle pekişmiştir. Özellikle, Hoca İshak gibi figürler tarikatın manevî yüceliği ve liderliğini güçlendirerek, sosyal ve kültürel yapılar üzerinde derin bir etki bırakmıştır. Mahdûm-ı Azam’ın ölümü, miras üzerindeki iktidar mücadelesini tetiklemiş, özellikle farklı annelerden olan iki oğlu arasında sert bir rekabete yol açmıştır. Bu rekabet, Akdağlı ve Karadağlı Hocalar Cemaati olarak bilinen fraksiyonlar arasında bir ayrım oluşturarak, bölgesel dinî ve toplumsal yapılara yön vermiştir.
Yarkend Hanlığında yaşanan sürtüşmeler, sosyal yapı üzerinde derin etkiler bırakmıştır. İki cemaat lideri arasındaki iktidar mücadelesi, siyasî ve dinî liderlik konusunda çekişmelere sebep olmuş, toplumsal ve dinî grupların daha da ayrışmasına neden olmuştur. Bu süreç, cemaatler arası çatışmalarla bölgenin genel istikrarına zarar vermiş, Yarkend Hanlığının sosyal ve siyasî dengelerini önemli ölçüde etkilemiştir. Rekabet ve çatışmalar, hanlığın son dönemlerinde önemli bir etkiye sahip olmuş ve bölgeyi istikrarsız bir döneme doğru yöneltmiştir. Bu iç çekişmeler, bölgenin Cungarların ve daha sonra Çin’in müdahalesine açık hale gelmesine neden olmuş, bu durum Yarkend Hanlığının sonunu getirmiştir.
KARADENİZ 15. Uluslararası Sosyal Bilimler Kongresi, 2024
Asya’nın kalbinde yer alan ve zengin kültürel mirasıyla tanınan Doğu Türkistan, jeopolitik, kültü... more Asya’nın kalbinde yer alan ve zengin kültürel mirasıyla tanınan Doğu Türkistan, jeopolitik, kültürel ve siyasal açıdan büyük bir öneme sahiptir. Tarih boyunca birçok farklı imparatorluk ve devletin hâkimiyeti altında kalmış olan bu bölge, bu süreçler sonucunda hem kültürel zenginliğini hem de jeopolitik karmaşıklığını artırmıştır. Çalışmamız, Doğu Türkistan’ın Asya’daki jeopolitik ve kültürel kesişim noktası olarak rolünü, tarihsel bir bakış açısıyla inceleyerek, bölgedeki siyaset ve hâkimiyet yapılarının değişimine dikkat çekmektedir. Öncelikle Doğu Türkistan’da siyaset ve hâkimiyetin tarihsel gelişimine odaklanarak, bölgenin Çin ile olan karmaşık ilişkilerini ve etnik kimlik ile siyasal hâkimiyet arasındaki dinamikleri derinlemesine incelemektedir. Çin yönetim sisteminin idari ve yargısal yapılarına, özellikle Doğu Türkistan üzerindeki etkilerine odaklanarak, bu yapıların nasıl bir değişim geçirdiğini ve bölgedeki yönetim stratejilerini, özerk bölgeler ve etnik politikalar açısından değerlendirmektedir. Ayrıca, Çin’in Doğu Türkistan yönetim stratejisine ve bu stratejinin bölgedeki etnik gruplar ve toplumsal yapılar üzerindeki etkilerine ışık tutacaktır. Çalışmamız, Doğu Türkistan’ın jeopolitik ve kültürel perspektiflerini, tarih, idare ve etnik dinamikler bağlamında ele alarak, bölgenin küresel sahnede nasıl bir konuma sahip olduğunu ve bu konumun uluslararası ilişkilerdeki önemini vurgulayacaktır. Son olarak, bu çalışma, Doğu Türkistan’ın karmaşık tarihi, idari yapıları ve etnik çeşitliliğini, bölgenin hem Çin içindeki hem de uluslararası arenadaki yerini belirleyen faktörler olarak ele alacak ve Doğu Türkistan üzerine jeopolitik ve kültürel perspektifler sunarak, bölgenin tarihinden günümüze kadar olan siyasi ve kültürel mücadelelerinin anlaşılmasına katkı sağlamayı hedeflemektedir.
KARADENİZ 15. Uluslararası Sosyal Bilimler Kongresi, 2024
Bu bildiri, 20. yüzyılın ortalarında Doğu Türkistan’da yaşamış olan Sâbit Dâmolla’nın, bölgenin m... more Bu bildiri, 20. yüzyılın ortalarında Doğu Türkistan’da yaşamış olan Sâbit Dâmolla’nın, bölgenin millî ve kültürel direniş hareketlerinde nasıl kritik bir rol oynadığını kapsamlı bir şekilde incelemeyi amaçlamaktadır. Dâmolla’nın edebiyat, kültür ve siyasî alanlarındaki çalışmaları, Doğu Türkistan’ın tarihi, kültürel ve siyasî mücadelelerindeki derin izlerini ve bölgenin kimlik oluşumundaki etkilerini detaylandıracaktır. Bildiri, Doğu Türkistan’ın zorlu siyasî tarihine genel bir bakış sunarak başlayacak ve Sâbit Dâmolla’nın bu tarih içerisindeki yerini ve önemini ortaya koyacaktır. Dâmolla’nın edebî eserleri ve siyasî yazıları, Doğu Türkistan halkının kimlik, özgürlük ve bağımsızlık mücadelelerinde nasıl hayati bir role sahip olduğu analiz edilecektir. Ayrıca, Dâmolla’nın çalışmalarının, Doğu Türkistan’ın kültürel mirasının korunması ve geliştirilmesi, bölgesel kimlik ve milliyetçilik duygularının pekiştirilmesi ve uluslararası alanda farkındalık ve destek oluşturma çabalarındaki katkıları değerlendirilecektir. Dâmolla’nın mirasının, günümüz Doğu Türkistan’ın sosyal ve siyasî hareketler üzerindeki etkileri ile bölge halkının karşılaştığı mevcut zorluklar ve mücadeleler bağlamında incelenmesi de planlanmaktadır. Son olarak, Sâbit Dâmolla’nın Doğu Türkistan için simgelediği değerler ve idealler, bölge halkının kültürel ve siyasî mücadelelerinde nasıl ilham kaynağı olmaya devam ettiği üzerinde durulacak ve Dâmolla’nın çalışmalarının bölgesel, ulusal ve uluslararası düzeydeki öneminin altı çizilecektir.
Rusya ve Çin arasında yıllarca istiklal mücadelesi vermiş olan Doğu Türkistan’da İli İhtilalinin ... more Rusya ve Çin arasında yıllarca istiklal mücadelesi vermiş olan Doğu Türkistan’da İli İhtilalinin hızla yayılması 15 Kasım 1944’te Alihan Töre başkanlığındaki Bağımsız Doğu Türkistan Cumhuriyetini de beraberinde getirmiştir. 1946 sonlarında Doğu Türkistan bir yandan Sovyet kontrolünde öte yandan Guo-Min-Dang kontrolünde ikiye ayrılmıştır. Cumhuriyet' in Sovyet güdümüne girmesi Osman Batur için tam bir hayal kırıklığı olmuştur. Hükümete karşı gösterdiği güvensizlik sebebiyle tüm görevlerinden alınan Osman Batur Baytik Boğda bölgesine çekilmek zorunda kalmıştır. Baytik Boğda bölgesi, Doğu Türkistan- Moğolistan sınırında bulunan stratejik bir bölgedir. Aslında bu bölge Moğolistan Halk Cumhuriyetinin Çin’den ayrılması sonucu önemli bir bölge haline gelmiştir. Osman Batur isminin dünyada yayılmaya başlaması mücadelesinin son yıllarında Baytik Boğda bölgesinde Moğollar ve Sovyetlerle verdiği mücadeleyle olmuştur. Osman Batur’un bu bölgedeki varlığı Moskova’nın Doğu Türkistan’daki çıkarları ve Moğolistan’ın sınır güvenliğini tehlikeye düşürmüştür. Çin ise bölgeyi kendi toprağı saydığı için bu mücadeleyi bir işgal olarak tanımlayıp karşı koymaya çalışsa da başarılı olamamıştır. Mücadele yalnızca Osman Batur ve Kazak halkının çabalarıyla sürmüştür.
20. Yüzyılda Türkiye-Türk Dünyası İlişkileri, 2021
Coğrafi bir terim olmasına rağmen Türklerin anavatanı denildiğinde günümüz insanının büyük bir kı... more Coğrafi bir terim olmasına rağmen Türklerin anavatanı denildiğinde günümüz insanının büyük bir kısmının aklına Orta Asya tabiri gelmektedir 1. Bu coğrafi terim günümüz kitaplarında veya akademik yazılarda sıkça kullanılır olmaya başlamıştır. Oysaki Orta Asya tabirinden önce bu coğrafyanın bir ismi vardır ki bu isim Türkistan' dır. Türkistan isminin yazılı kaynaklarda ilk bahseden VIII. yüzyılda Ermeni Tarihçi Musa Horenki (Moses Xorenac)' dir 2. IX. yüzyılda "Yakubî 'Kitab-al Buldan' adlı eserinde (811' de yazılmıştır) 'Türk' tanımıyla göçebe putperestleri, 'Türkistan' tanımıyla da onların ülkesini belirtmiştir" 3. Bu kadar eski bir geçmişe sahip Türkistan kelimesi anlam olarak "Türklerin Yaşadığı Yer" veya "Türklerin Ülkesi" anlamına gelmektedir. Bu isim 1924 yılında Rusların kullanımını ortadan kaldırılıp, bu coğrafyaya için Orta Asya tabirini kullanmaya başlamasından sonra unutulmuş ve yerini Orta Asya tabiri almıştır. Coğrafî olarak Asya kıtasının orta kesimlerinde bulunan Türkistan, çok geniş bir kara parçasına sahiptir. Topraklarının bir kısmı dağlık olsa da çok geniş ovaların da bulunduğu bir coğrafyadır 4 .
Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi, 2021
Komünist Çin ile bugün varlığını Tayvan’da devam ettiren Milliyetçi Çin Devleti’nin mücadelesinde... more Komünist Çin ile bugün varlığını Tayvan’da devam ettiren Milliyetçi Çin Devleti’nin mücadelesinden Komünist Çinliler galip gelmiş ve kısa bir süre sonra da Doğu Türkistan, Komünist Çin’in boyunduruğu altına girmiştir. 1949 yılında Komünist Çin’in Doğu Türkistan’a hâkim olmasından sonra birçok alanda köklü değişimler yaşanmıştır. Bu değişimlerden biri de eğitim sistemidir. Batı Türkistan sahası ile olan yakınlığı ve Çin’in batıya açılan önemli bir kapısı durumunda olan Doğu Türkistan’da Komünist Çin, kendi yönetim modelini oluşturmak ve ekonomik çıkarlarını devam ettirme noktasında işe, Doğu Türkistan’daki eğitim modelini değiştirmekle başlamıştır. Uygur ve Kazak Türkleri, Çin’in azınlık statüsü verdiği 55 (56 ve son dönemlerde 57 olduğuna dair bilgiler paylaşılmakta, kontrol edilmesinde fayda var) azınlıktan birisidir. Uluslararası antlaşmalar azınlıkların kendi dillerinde eğitim yapmaları ve kültürlerini devam ettirmeleri noktasında birçok hak vermesine rağmen Komünist Çin, kendisinin de imza attığı birçok uluslararası antlaşmayı hiçe sayarak bölgede Çince eğitim modelini devam ettirmektedir. Bölge insanı da çocuklarının daha rahat bir hayat sürmeleri ve devlet kademelerinde iş sahibi olmalarını istemeleri sebebiyle Çince eğitim veren okullara göndermek zorunda kalmaktadır. Eğitim seviyesinin düşmesinde ve Doğu Türkistan Türklerinin devlet kademelerinde iş bulamamalarının altında yatan en önemli gelişmelerden biri de budur. Komünist Çin’in Doğu Türkistan’a hâkim olmasından sonra uygulamaya koyduğu eğitim politikası sonucu çocukların %94’ü ilkokula, %88’i ortaokula, ortaokul mezunlarının yarısı liseye ve lise mezunlarının da ancak %5’i üniversiteye gidebilmiştir. Bu durum Doğu Türkistan’da bilimsel ve kültürel gelişmişliğin düşmesine neden olmuştur. Bu çalışmamızda Komünist Çin’in Doğu Türkistan’ı işgalinden sonra hayata geçirmeye çalıştığı azınlık hakları ihlalleri ve Çin’in bölgeye yerleştirdiği Çinli göçmenlerin bölge üzerindeki etkilerinden bahsederek bunun Doğu Türkistan’daki eğitim sistemine ne gibi etkileri olduğunu ortaya koyacağız.
Doğu Türkistan coğrafyası tarih boyunca birçok işgale ve irili ufaklı birçok ayaklanmaya sahne ol... more Doğu Türkistan coğrafyası tarih boyunca birçok işgale ve irili ufaklı birçok ayaklanmaya sahne olmuş bir coğrafyadır. 1911 yılında Çin’de yaşanan iç mücadeleler sonucunda Qing Hanedanlığı yıkılmış ve bu durumdan Doğu Türkistan’da etkilenmiştir. Bu yönetim değişimi sonrası Doğu Türkistan’da idare, umumi valiler tarafından yönetilmeye başlanmış ve merkezi bir otorite tarafından denetlenmediği için de keyfi uygulamalara maruz kalmıştır. Chin Shu-jen döneminde 1931 yılında başlayan Kumul Ayaklanması da aslında yönetimi eline geçiren umumi valinin bu keyfi uygulamaların sonucunda başlamış bir ayaklanma olarak karşımıza çıkmaktadır. Ayaklanmanın tetiğini bir Müslüman kızın bir Çinli memur tarafında iğfal edilmesi ile başlasa da zaman içerisinde bölgede hakimiyet kurmak için hesap yapan birçok grubun güç savaşına dönüşmüştür. Bu güç mücadeleleri zaman içerisinde Kumul Bölgesi ile sınırlı kalmamış ve güney bölgelerinde yaşayan Uygurlara da sıçramış ve başka bir ayaklanma ismi ile anılmış olmasına rağmen Doğu Türkistan’da bir İslam devletinin kurulması ile sonuçlanmıştır. İşte bu nedenle bölgedeki güç dengelerinin ortaya çıkması ve yönetim uygulamalarındaki yanlışlarının nelere yol açabileceğini görmek açısında Kumul Ayaklanması önemli bir örnektir.
Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 2020
Doğu Türkistan’ın coğrafi konumuna baktığımızda; Türkistan’ın ortasında ve Çin’in batısında yer a... more Doğu Türkistan’ın coğrafi konumuna baktığımızda; Türkistan’ın ortasında ve Çin’in batısında yer aldığı görülmektedir. Doğu Türkistan coğrafyası, tüm dünya Türklüğünün başlangıç noktası olarak bilinmektedir. Doğu Türkistan’da yaşayan halkın büyük çoğunluğu Uygur Türklerden oluşmaktadır. Burada ikamet eden Türkler, tarihin hiçbir safhasında bu bölge için mücadele etmekten vazgeçmemişlerdir. Bu uğurda kimi zaman kendilerinden sayıca fazla olan kimi zaman da kendilerinden teknik bakımdan daha üstün bakımından üstün olan düşmanlara karşı mücadele etmekten çekinmemişlerdir. Bölge, tarih boyunca siyasi ve iktisadi önemine binaen başta Çin ve Rusya olmak üzere birçok devletin mücadele ettiği bir alan haline gelmiştir. Yang Tseng-hsin yönetiminin ekonomi politikası, Doğu Türkistan’ın kaynaklarını sömürme odaklı olmuştur. Bir süre bölgeyi sömürmeyi, ardından topladığı altın, gümüş, değerli mücevheratlar, ziynet eşyaları ve paralarla bölgeyi terk etmeyi düşünmüştür. Bu doğrultuda yönetmeye çalıştığı Doğu Türkistan’da bir türlü istediği yönetimi oluşturamamış ve hem yerli halkın hem de bölgede yaşayan Çinlilerin tepkisi ile karşılaşmıştır. Baskıcı ve otoriter bir kişiliğe sahip olan Yang, yönetimi altındaki kişilere uyguladığı sert uygulamalar sebebiyle “Sincan despotu” olarak bilinmektedir. Özellikle Sovyet Rusya’nın baskıları yönetimi boyunca etkili olmuş ve istediği yönetim şeklini kabullendirememiştir. 1911’den 1928’e kadar biriktirdiği paralarla rahat bir hayat sürmeyi beklerken, Çinliler tarafında suikast sonucu öldürülmüştür. Ancak Yang’ın uygulamaya çalıştığı yönetim modeli iyi işlememiş olsa da kendisinden sonra gelen umumi valiler yine de bu yönetim modelini devam ettirmeye çalışmışlardır. Çünkü ekonomik kaynakların sömürülmesinde uyguladığı yöntem, bölge halkını zayıf bırakarak valilerin güçlenmesini sağlamıştır. Bu nedenle Yang’tan sonra iktidara gelen valiler bu sömürü sistemini devam ettirmeyi uygun bulmuşlardır. Bu makale ile Doğu Türkistan’ın ekonomik kaynaklarının varlığı ve bunun Çin tarafından nasıl sömürüldüğü örnekleme yöntemi ile ortaya konulmaya çalışılmıştır.
1931 yılında Kumul’da başlayan, akabinde 12 Kasım 1933 tarihinde Kaşgar’da bir hükümet teşekkülü ... more 1931 yılında Kumul’da başlayan, akabinde 12 Kasım 1933 tarihinde Kaşgar’da bir hükümet teşekkülü ile neticelenen olaylarda Kaşgar-Hoten çatışması şeklinde yer alan bilgiler bir de olayların içerisinde bulunan kişilerin gözüyle burada yeniden değerlendirilmeye çalışılmıştır. Bu anlamda en azından kaynak olarak ifade edebilecek bir eserdeki bilgilerle olaylar yeniden değerlendirilmeye ve farklı bir bakış açısı kazandırılmaya çalışılmıştır. Bu bakımdan Hamidullah Tarım’ın eserinde Mehmet Emin Buğra ile alakalı bilgiler bu makale ile değerlendirilmeye çalışılmıştır. Makale konusu farklı kaynaklarla mukayese edilerek bilgilerin objektifliği de ortaya konulmaya çalışılmıştır.
Hamidullah Tarım, eserini savaş yıllarında ve daha sonra Mekke ve Medine’de not aldığı altı not defterini bir araya getirip tamamlamıştır. Eseri orijinal kılan, bizzat olayların içerisinde bulunan bir şahsın notlarını ihtiva etmesi yanında, bilhassa Kaşgar’da kurulan hükümet yetkilileriyle birlikte hareket eden müellifin, Hoten’de kurulan hükümete bakış açısını göstermesi bakımından da önemlidir.
Üç Efendiler, Doğu Türkistan mücadele hayatının önemli şahsiyetleridir. Bu kişiler uzun yıllar va... more Üç Efendiler, Doğu Türkistan mücadele hayatının önemli şahsiyetleridir. Bu kişiler uzun yıllar vatanlarından uzakta Doğu Türkistan davası için mücadele etmiştir. Milliyetçi bir çizgi izleyen bu kişiler Çinli valiler tarafından engellenmiş ve vatanlarına girmelerine izin verilmemiştir. Ancak mücadele önderleri olan Üç Efendiler, davanın sadece vatan topraklarında yapılmayacağını bunu her yerde olabileceğini göstermiş örnek kişilerdir. Bu doğrultu da Nanking’de başlayan Doğu Türkistan’da devam etmiş ve en sonun da vatan topraklarını tamamen terk ederek göç etmek zorunda kalmışlardır. Üç Efendilerin Çin’de ve Doğu Türkistan’da yaptığı mücadelelerini biz de bu bildirimizle ortaya koymaya çalıştık.
Emigrants Muhacir from Xinjiang to Middle East during 1940–60ss (1940-60 Yılları Arasında Sincan'dan Orta Doğu'ya Göç Eden Muhacirler), 2019
Chapter 3 Kazakh Migrants and Soviet-Chinese Relations during the 1940s: A Background of Xinjiang... more Chapter 3 Kazakh Migrants and Soviet-Chinese Relations during the 1940s: A Background of Xinjiang Refugees to the Middle East Jin Noda (ILCAA, Tokyo University of Foreign Studies) 25-42 Chapter 4 Beyond Humanitarian Interest: America's Aid, Inclusion, and Investment in Xinjiang Kazakh Refugees in Kashmir
I. Uluslararası Kapadokya Felsefe ve Sosyal Blimler Kongresi (CAPASS 2019), 2019
Göç, kavramı insanlık tarihi kadar gerilere giden bir süreçtir. Nüfusun bir yerden başka bir yere... more Göç, kavramı insanlık tarihi kadar gerilere giden bir süreçtir. Nüfusun bir yerden başka bir yere taşınmasını ifade etmektedir. Sosyolojik anlamda ve sosyal literatürde göç olgusu fertlerin yada toplumsal grupların yeni yerleşim alanlarına ya da yeni siyasal sınırlara hareketliliğini esas almaktadır. Göç olgusu ise kitlelerin mevcut oldukları yerlerden siyasal, kültürel, ekonomik ve sosyal sebeplerden dolayı başka bir yere hareket etmelerine verilen isimdir. Tarihi ölçüde göç kavramı; kıtlık, iç savaş, dini ve diğer şiddet olayları, soykırım ve siyasî sürgün gibi sebeplere bağlı olarak ortaya çıkmaktadır. İnsanlık tarihi açısından ise oldukça acıklı süreçleri kapsamaktadır.
Devletlerin siyasi yaşantılarında göç olgusunun önemli bir yeri vardır. İnsanlar tarih boyunca sürekli hareket halinde olmuşlar ve yer değiştirmişlerdir. Bu göçlerin bir kısmı kendiliğinden ve doğal akışı içerisinde olurken, bir kısmı ise baskı, zorlama ve zulümler neticesinde olmuştur.
Bu çalışmamızda Osmanlı siyasi ve sosyal tarihinde önemli bir yer tutan Çerkeslerin Osmanlı Devleti topraklarına göç ve sürgününü çalışmayı esas aldık. Tarihin gördüğü en dramatik göçlerden bir tanesi olan Çerkes Sürgünü'nün sebepleri ve göç sonrası yaşadığı sıkıntılar ortaya konulacaktır.
Sovyet döneminin ilk yıllarında Sovyet Türkistan'ına siyasi ve kültürel olarak damgasını vuran ön... more Sovyet döneminin ilk yıllarında Sovyet Türkistan'ına siyasi ve kültürel olarak damgasını vuran önemli bir şahsiyet yetişmiştir. Kendi anayasası, ordusu, maliyesi olan bağımsız Türkistan Cumhuriyeti'nin fikir babası olarak adlandırılacak bu Kazak siyasetçi Turar Rıskulov’dur. Rusya Komünist Partisi içerisinde oluşturulan Türkistan Müslüman Bürosu'nun başına getirilen Turar Rıskulov'un fikirleri ve Komünist Parti içinde 1917'den beri yaptığı çalışmalar büyük bir öneme sahiptir. Rıskulov, Türkistan'da Komünist Parti'nin en önde gelen savunucularından birisi olmasına rağmen, Çarlık yönetimine karşı 1916 isyanına katılmış, Kazak gazetesini yakından takip edip çeşitli konularda yazılar yazmış, Türkistan halkının milli dil ve kültürel gelişimi için çaba harcayan, özellikle de bağımsızlık için mücadele eden bir siyasi liderdir. Bu çalışmamızda da Turar Rıskulov’un hayatı, fikirleri ve verdiği mücadeleler ele alınacaktır.
Doğu Türkistan’da yaşanan sıkıntılar sonrası anavatanlarını terk ederek önce Hindistan’a oradan d... more Doğu Türkistan’da yaşanan sıkıntılar sonrası anavatanlarını terk ederek önce Hindistan’a oradan da Türkiye’ye yerleşen Doğu Türkistanlılar birçok zorluklar içinde olmalarına rağmen Doğu Türkistan Davasını geniş kitlelere ulaştırmayı kendilerine bir vazife olarak görmüşlerdir. Bu doğrultuda ilk ciddi girişimleri olarak karşımıza Doğu Türkistan Göçmenler Cemiyeti çıkmaktadır. Maddi yokluklara rağmen kurdukları bu cemiyetin faaliyetleri ile kendilerinden söz ettirmeyi ve dikkatleri üzerlerine çekmeyi başarmışlardır. Özellikle kişisel gayretler ile yürüyen cemiyetin faaliyetleri Doğu Türkistan Davasının duyurulmasına hizmet ettiği gibi Türkiye’de bir kamuoyu oluşmasını da sağlamıştır.
20. yüzyıl Rusya tarihine bakıldığında Ruslar için bu devir, devrimler yüzyılı olarak karşımıza ç... more 20. yüzyıl Rusya tarihine bakıldığında Ruslar için bu devir, devrimler yüzyılı olarak karşımıza çıkmaktadır. Sosyalist ideolojilerin ağırlıklı olduğu bu yüzyılda, 1905 Devrimi ve arkasından meşhur 1917 yılında meydana gelen Şubat ve Ekim Devrimleri yaşanmıştır. Çalışmamızın ana konusu olan Georgi İ. Safarov da daha genç yaşlarında Sosyalist gruplar içerisinde yer almış ve Bolşevik Devrim’in önderleri arasında yer almayı başarmış önemli şahsiyetlerden birisidir.
Tarihi kronolojiyi izleyerek hareket ettiğimiz bu çalışmada Safarov’un yerini tespit ettikten sonra, Safarov’un da içinde bulunduğu Sovyet Rusların, Türkistan üzerinde uyguladığı politikaları, yine bir Sovyet lider Safarov’un tespitleriyle ortaya koymaya çalışacağız.
Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 2024
Doğu Türkistan, özellikle Yarkend Hanlığı döneminde önemli bir tarihsel süreç yaşamıştır. Bu hanl... more Doğu Türkistan, özellikle Yarkend Hanlığı döneminde önemli bir tarihsel süreç yaşamıştır. Bu hanlık, günümüzde Çin’in Sincan Uygur Özerk Bölgesi olarak bilinen ve Doğu Türkistan adıyla anılan bölgeyi kontrol etmiş; Kaşgar, Yarkend ve Hoten gibi önemli şehirleri bünyesinde barındırmıştır. Yarkend Hanlığı, aynı zamanda İslam kültürü ve bilimlerinin merkezi haline gelmiş, medreseler, camiler ve kütüphanelerle donatılmıştır. Bu dönemde, Yarkend Hanlığı bölgedeki diğer Türk-Müslüman devletlerle sıkı ilişkiler kurarak, siyasi ve askeri ittifaklar oluşturmuş ve böylece varlığını güçlendirmiştir. Ancak, zaman zaman Moğol kabileleri ve Çin İmparatorluğu gibi dış tehditlerle de mücadele etmek zorunda kalmıştır. Bu çalkantılı dönem, Doğu Türkistan’ın tarihsel ve kültürel mirasının şekillenmesinde önemli bir rol oynamıştır.
Bu tarihsel zenginlik ve kültürel çeşitliliğin yanı sıra, Doğu Türkistan’ın dini liderleri de bölge üzerinde derin etkiler bırakmışlardır. Mahdûm-ı Azam Hoca Ahmed el-Kâsânî, 16. yüzyıl Doğu Türkistan’ında, Nakşibendî tarikatının Kâsânîyye kolunun lideri olarak ön plana çıkmış bir Sufî liderdir. Bu rolüyle bölgesel dinî ve siyasî yapılar üzerinde derin etkiler bırakmış, dinî öğretileri ve kültürel yenilikleri aracılığıyla sosyal ve ekonomik hayata yön vermiş, aynı zamanda, bölgenin dinî ve sosyal dokusunda köklü değişiklikler yapmayı başarmıştır. Kâsânîyye Tarikatı, Hoca’nın geniş aile yapısı ve sadık müritleri sayesinde geniş bir coğrafyaya yayılmıştır. Kâsânî’nin on üç oğlu ve dört eşi, tarikatın etkilerinin aile içinde ve bölgesel olarak hissedilmesine önayak olmuştur. Bu yayılım, Mahdûm-ı Azam ve onun çocukları aracılığıyla çeşitli dinî ve siyasî rollerin üstlenilmesiyle pekişmiştir. Özellikle, Hoca İshak gibi figürler tarikatın manevî yüceliği ve liderliğini güçlendirerek, sosyal ve kültürel yapılar üzerinde derin bir etki bırakmıştır. Mahdûm-ı Azam’ın ölümü, miras üzerindeki iktidar mücadelesini tetiklemiş, özellikle farklı annelerden olan iki oğlu arasında sert bir rekabete yol açmıştır. Bu rekabet, Akdağlı ve Karadağlı Hocalar Cemaati olarak bilinen fraksiyonlar arasında bir ayrım oluşturarak, bölgesel dinî ve toplumsal yapılara yön vermiştir.
Yarkend Hanlığında yaşanan sürtüşmeler, sosyal yapı üzerinde derin etkiler bırakmıştır. İki cemaat lideri arasındaki iktidar mücadelesi, siyasî ve dinî liderlik konusunda çekişmelere sebep olmuş, toplumsal ve dinî grupların daha da ayrışmasına neden olmuştur. Bu süreç, cemaatler arası çatışmalarla bölgenin genel istikrarına zarar vermiş, Yarkend Hanlığının sosyal ve siyasî dengelerini önemli ölçüde etkilemiştir. Rekabet ve çatışmalar, hanlığın son dönemlerinde önemli bir etkiye sahip olmuş ve bölgeyi istikrarsız bir döneme doğru yöneltmiştir. Bu iç çekişmeler, bölgenin Cungarların ve daha sonra Çin’in müdahalesine açık hale gelmesine neden olmuş, bu durum Yarkend Hanlığının sonunu getirmiştir.
KARADENİZ 15. Uluslararası Sosyal Bilimler Kongresi, 2024
Asya’nın kalbinde yer alan ve zengin kültürel mirasıyla tanınan Doğu Türkistan, jeopolitik, kültü... more Asya’nın kalbinde yer alan ve zengin kültürel mirasıyla tanınan Doğu Türkistan, jeopolitik, kültürel ve siyasal açıdan büyük bir öneme sahiptir. Tarih boyunca birçok farklı imparatorluk ve devletin hâkimiyeti altında kalmış olan bu bölge, bu süreçler sonucunda hem kültürel zenginliğini hem de jeopolitik karmaşıklığını artırmıştır. Çalışmamız, Doğu Türkistan’ın Asya’daki jeopolitik ve kültürel kesişim noktası olarak rolünü, tarihsel bir bakış açısıyla inceleyerek, bölgedeki siyaset ve hâkimiyet yapılarının değişimine dikkat çekmektedir. Öncelikle Doğu Türkistan’da siyaset ve hâkimiyetin tarihsel gelişimine odaklanarak, bölgenin Çin ile olan karmaşık ilişkilerini ve etnik kimlik ile siyasal hâkimiyet arasındaki dinamikleri derinlemesine incelemektedir. Çin yönetim sisteminin idari ve yargısal yapılarına, özellikle Doğu Türkistan üzerindeki etkilerine odaklanarak, bu yapıların nasıl bir değişim geçirdiğini ve bölgedeki yönetim stratejilerini, özerk bölgeler ve etnik politikalar açısından değerlendirmektedir. Ayrıca, Çin’in Doğu Türkistan yönetim stratejisine ve bu stratejinin bölgedeki etnik gruplar ve toplumsal yapılar üzerindeki etkilerine ışık tutacaktır. Çalışmamız, Doğu Türkistan’ın jeopolitik ve kültürel perspektiflerini, tarih, idare ve etnik dinamikler bağlamında ele alarak, bölgenin küresel sahnede nasıl bir konuma sahip olduğunu ve bu konumun uluslararası ilişkilerdeki önemini vurgulayacaktır. Son olarak, bu çalışma, Doğu Türkistan’ın karmaşık tarihi, idari yapıları ve etnik çeşitliliğini, bölgenin hem Çin içindeki hem de uluslararası arenadaki yerini belirleyen faktörler olarak ele alacak ve Doğu Türkistan üzerine jeopolitik ve kültürel perspektifler sunarak, bölgenin tarihinden günümüze kadar olan siyasi ve kültürel mücadelelerinin anlaşılmasına katkı sağlamayı hedeflemektedir.
KARADENİZ 15. Uluslararası Sosyal Bilimler Kongresi, 2024
Bu bildiri, 20. yüzyılın ortalarında Doğu Türkistan’da yaşamış olan Sâbit Dâmolla’nın, bölgenin m... more Bu bildiri, 20. yüzyılın ortalarında Doğu Türkistan’da yaşamış olan Sâbit Dâmolla’nın, bölgenin millî ve kültürel direniş hareketlerinde nasıl kritik bir rol oynadığını kapsamlı bir şekilde incelemeyi amaçlamaktadır. Dâmolla’nın edebiyat, kültür ve siyasî alanlarındaki çalışmaları, Doğu Türkistan’ın tarihi, kültürel ve siyasî mücadelelerindeki derin izlerini ve bölgenin kimlik oluşumundaki etkilerini detaylandıracaktır. Bildiri, Doğu Türkistan’ın zorlu siyasî tarihine genel bir bakış sunarak başlayacak ve Sâbit Dâmolla’nın bu tarih içerisindeki yerini ve önemini ortaya koyacaktır. Dâmolla’nın edebî eserleri ve siyasî yazıları, Doğu Türkistan halkının kimlik, özgürlük ve bağımsızlık mücadelelerinde nasıl hayati bir role sahip olduğu analiz edilecektir. Ayrıca, Dâmolla’nın çalışmalarının, Doğu Türkistan’ın kültürel mirasının korunması ve geliştirilmesi, bölgesel kimlik ve milliyetçilik duygularının pekiştirilmesi ve uluslararası alanda farkındalık ve destek oluşturma çabalarındaki katkıları değerlendirilecektir. Dâmolla’nın mirasının, günümüz Doğu Türkistan’ın sosyal ve siyasî hareketler üzerindeki etkileri ile bölge halkının karşılaştığı mevcut zorluklar ve mücadeleler bağlamında incelenmesi de planlanmaktadır. Son olarak, Sâbit Dâmolla’nın Doğu Türkistan için simgelediği değerler ve idealler, bölge halkının kültürel ve siyasî mücadelelerinde nasıl ilham kaynağı olmaya devam ettiği üzerinde durulacak ve Dâmolla’nın çalışmalarının bölgesel, ulusal ve uluslararası düzeydeki öneminin altı çizilecektir.
Rusya ve Çin arasında yıllarca istiklal mücadelesi vermiş olan Doğu Türkistan’da İli İhtilalinin ... more Rusya ve Çin arasında yıllarca istiklal mücadelesi vermiş olan Doğu Türkistan’da İli İhtilalinin hızla yayılması 15 Kasım 1944’te Alihan Töre başkanlığındaki Bağımsız Doğu Türkistan Cumhuriyetini de beraberinde getirmiştir. 1946 sonlarında Doğu Türkistan bir yandan Sovyet kontrolünde öte yandan Guo-Min-Dang kontrolünde ikiye ayrılmıştır. Cumhuriyet' in Sovyet güdümüne girmesi Osman Batur için tam bir hayal kırıklığı olmuştur. Hükümete karşı gösterdiği güvensizlik sebebiyle tüm görevlerinden alınan Osman Batur Baytik Boğda bölgesine çekilmek zorunda kalmıştır. Baytik Boğda bölgesi, Doğu Türkistan- Moğolistan sınırında bulunan stratejik bir bölgedir. Aslında bu bölge Moğolistan Halk Cumhuriyetinin Çin’den ayrılması sonucu önemli bir bölge haline gelmiştir. Osman Batur isminin dünyada yayılmaya başlaması mücadelesinin son yıllarında Baytik Boğda bölgesinde Moğollar ve Sovyetlerle verdiği mücadeleyle olmuştur. Osman Batur’un bu bölgedeki varlığı Moskova’nın Doğu Türkistan’daki çıkarları ve Moğolistan’ın sınır güvenliğini tehlikeye düşürmüştür. Çin ise bölgeyi kendi toprağı saydığı için bu mücadeleyi bir işgal olarak tanımlayıp karşı koymaya çalışsa da başarılı olamamıştır. Mücadele yalnızca Osman Batur ve Kazak halkının çabalarıyla sürmüştür.
20. Yüzyılda Türkiye-Türk Dünyası İlişkileri, 2021
Coğrafi bir terim olmasına rağmen Türklerin anavatanı denildiğinde günümüz insanının büyük bir kı... more Coğrafi bir terim olmasına rağmen Türklerin anavatanı denildiğinde günümüz insanının büyük bir kısmının aklına Orta Asya tabiri gelmektedir 1. Bu coğrafi terim günümüz kitaplarında veya akademik yazılarda sıkça kullanılır olmaya başlamıştır. Oysaki Orta Asya tabirinden önce bu coğrafyanın bir ismi vardır ki bu isim Türkistan' dır. Türkistan isminin yazılı kaynaklarda ilk bahseden VIII. yüzyılda Ermeni Tarihçi Musa Horenki (Moses Xorenac)' dir 2. IX. yüzyılda "Yakubî 'Kitab-al Buldan' adlı eserinde (811' de yazılmıştır) 'Türk' tanımıyla göçebe putperestleri, 'Türkistan' tanımıyla da onların ülkesini belirtmiştir" 3. Bu kadar eski bir geçmişe sahip Türkistan kelimesi anlam olarak "Türklerin Yaşadığı Yer" veya "Türklerin Ülkesi" anlamına gelmektedir. Bu isim 1924 yılında Rusların kullanımını ortadan kaldırılıp, bu coğrafyaya için Orta Asya tabirini kullanmaya başlamasından sonra unutulmuş ve yerini Orta Asya tabiri almıştır. Coğrafî olarak Asya kıtasının orta kesimlerinde bulunan Türkistan, çok geniş bir kara parçasına sahiptir. Topraklarının bir kısmı dağlık olsa da çok geniş ovaların da bulunduğu bir coğrafyadır 4 .
Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi, 2021
Komünist Çin ile bugün varlığını Tayvan’da devam ettiren Milliyetçi Çin Devleti’nin mücadelesinde... more Komünist Çin ile bugün varlığını Tayvan’da devam ettiren Milliyetçi Çin Devleti’nin mücadelesinden Komünist Çinliler galip gelmiş ve kısa bir süre sonra da Doğu Türkistan, Komünist Çin’in boyunduruğu altına girmiştir. 1949 yılında Komünist Çin’in Doğu Türkistan’a hâkim olmasından sonra birçok alanda köklü değişimler yaşanmıştır. Bu değişimlerden biri de eğitim sistemidir. Batı Türkistan sahası ile olan yakınlığı ve Çin’in batıya açılan önemli bir kapısı durumunda olan Doğu Türkistan’da Komünist Çin, kendi yönetim modelini oluşturmak ve ekonomik çıkarlarını devam ettirme noktasında işe, Doğu Türkistan’daki eğitim modelini değiştirmekle başlamıştır. Uygur ve Kazak Türkleri, Çin’in azınlık statüsü verdiği 55 (56 ve son dönemlerde 57 olduğuna dair bilgiler paylaşılmakta, kontrol edilmesinde fayda var) azınlıktan birisidir. Uluslararası antlaşmalar azınlıkların kendi dillerinde eğitim yapmaları ve kültürlerini devam ettirmeleri noktasında birçok hak vermesine rağmen Komünist Çin, kendisinin de imza attığı birçok uluslararası antlaşmayı hiçe sayarak bölgede Çince eğitim modelini devam ettirmektedir. Bölge insanı da çocuklarının daha rahat bir hayat sürmeleri ve devlet kademelerinde iş sahibi olmalarını istemeleri sebebiyle Çince eğitim veren okullara göndermek zorunda kalmaktadır. Eğitim seviyesinin düşmesinde ve Doğu Türkistan Türklerinin devlet kademelerinde iş bulamamalarının altında yatan en önemli gelişmelerden biri de budur. Komünist Çin’in Doğu Türkistan’a hâkim olmasından sonra uygulamaya koyduğu eğitim politikası sonucu çocukların %94’ü ilkokula, %88’i ortaokula, ortaokul mezunlarının yarısı liseye ve lise mezunlarının da ancak %5’i üniversiteye gidebilmiştir. Bu durum Doğu Türkistan’da bilimsel ve kültürel gelişmişliğin düşmesine neden olmuştur. Bu çalışmamızda Komünist Çin’in Doğu Türkistan’ı işgalinden sonra hayata geçirmeye çalıştığı azınlık hakları ihlalleri ve Çin’in bölgeye yerleştirdiği Çinli göçmenlerin bölge üzerindeki etkilerinden bahsederek bunun Doğu Türkistan’daki eğitim sistemine ne gibi etkileri olduğunu ortaya koyacağız.
Doğu Türkistan coğrafyası tarih boyunca birçok işgale ve irili ufaklı birçok ayaklanmaya sahne ol... more Doğu Türkistan coğrafyası tarih boyunca birçok işgale ve irili ufaklı birçok ayaklanmaya sahne olmuş bir coğrafyadır. 1911 yılında Çin’de yaşanan iç mücadeleler sonucunda Qing Hanedanlığı yıkılmış ve bu durumdan Doğu Türkistan’da etkilenmiştir. Bu yönetim değişimi sonrası Doğu Türkistan’da idare, umumi valiler tarafından yönetilmeye başlanmış ve merkezi bir otorite tarafından denetlenmediği için de keyfi uygulamalara maruz kalmıştır. Chin Shu-jen döneminde 1931 yılında başlayan Kumul Ayaklanması da aslında yönetimi eline geçiren umumi valinin bu keyfi uygulamaların sonucunda başlamış bir ayaklanma olarak karşımıza çıkmaktadır. Ayaklanmanın tetiğini bir Müslüman kızın bir Çinli memur tarafında iğfal edilmesi ile başlasa da zaman içerisinde bölgede hakimiyet kurmak için hesap yapan birçok grubun güç savaşına dönüşmüştür. Bu güç mücadeleleri zaman içerisinde Kumul Bölgesi ile sınırlı kalmamış ve güney bölgelerinde yaşayan Uygurlara da sıçramış ve başka bir ayaklanma ismi ile anılmış olmasına rağmen Doğu Türkistan’da bir İslam devletinin kurulması ile sonuçlanmıştır. İşte bu nedenle bölgedeki güç dengelerinin ortaya çıkması ve yönetim uygulamalarındaki yanlışlarının nelere yol açabileceğini görmek açısında Kumul Ayaklanması önemli bir örnektir.
Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 2020
Doğu Türkistan’ın coğrafi konumuna baktığımızda; Türkistan’ın ortasında ve Çin’in batısında yer a... more Doğu Türkistan’ın coğrafi konumuna baktığımızda; Türkistan’ın ortasında ve Çin’in batısında yer aldığı görülmektedir. Doğu Türkistan coğrafyası, tüm dünya Türklüğünün başlangıç noktası olarak bilinmektedir. Doğu Türkistan’da yaşayan halkın büyük çoğunluğu Uygur Türklerden oluşmaktadır. Burada ikamet eden Türkler, tarihin hiçbir safhasında bu bölge için mücadele etmekten vazgeçmemişlerdir. Bu uğurda kimi zaman kendilerinden sayıca fazla olan kimi zaman da kendilerinden teknik bakımdan daha üstün bakımından üstün olan düşmanlara karşı mücadele etmekten çekinmemişlerdir. Bölge, tarih boyunca siyasi ve iktisadi önemine binaen başta Çin ve Rusya olmak üzere birçok devletin mücadele ettiği bir alan haline gelmiştir. Yang Tseng-hsin yönetiminin ekonomi politikası, Doğu Türkistan’ın kaynaklarını sömürme odaklı olmuştur. Bir süre bölgeyi sömürmeyi, ardından topladığı altın, gümüş, değerli mücevheratlar, ziynet eşyaları ve paralarla bölgeyi terk etmeyi düşünmüştür. Bu doğrultuda yönetmeye çalıştığı Doğu Türkistan’da bir türlü istediği yönetimi oluşturamamış ve hem yerli halkın hem de bölgede yaşayan Çinlilerin tepkisi ile karşılaşmıştır. Baskıcı ve otoriter bir kişiliğe sahip olan Yang, yönetimi altındaki kişilere uyguladığı sert uygulamalar sebebiyle “Sincan despotu” olarak bilinmektedir. Özellikle Sovyet Rusya’nın baskıları yönetimi boyunca etkili olmuş ve istediği yönetim şeklini kabullendirememiştir. 1911’den 1928’e kadar biriktirdiği paralarla rahat bir hayat sürmeyi beklerken, Çinliler tarafında suikast sonucu öldürülmüştür. Ancak Yang’ın uygulamaya çalıştığı yönetim modeli iyi işlememiş olsa da kendisinden sonra gelen umumi valiler yine de bu yönetim modelini devam ettirmeye çalışmışlardır. Çünkü ekonomik kaynakların sömürülmesinde uyguladığı yöntem, bölge halkını zayıf bırakarak valilerin güçlenmesini sağlamıştır. Bu nedenle Yang’tan sonra iktidara gelen valiler bu sömürü sistemini devam ettirmeyi uygun bulmuşlardır. Bu makale ile Doğu Türkistan’ın ekonomik kaynaklarının varlığı ve bunun Çin tarafından nasıl sömürüldüğü örnekleme yöntemi ile ortaya konulmaya çalışılmıştır.
1931 yılında Kumul’da başlayan, akabinde 12 Kasım 1933 tarihinde Kaşgar’da bir hükümet teşekkülü ... more 1931 yılında Kumul’da başlayan, akabinde 12 Kasım 1933 tarihinde Kaşgar’da bir hükümet teşekkülü ile neticelenen olaylarda Kaşgar-Hoten çatışması şeklinde yer alan bilgiler bir de olayların içerisinde bulunan kişilerin gözüyle burada yeniden değerlendirilmeye çalışılmıştır. Bu anlamda en azından kaynak olarak ifade edebilecek bir eserdeki bilgilerle olaylar yeniden değerlendirilmeye ve farklı bir bakış açısı kazandırılmaya çalışılmıştır. Bu bakımdan Hamidullah Tarım’ın eserinde Mehmet Emin Buğra ile alakalı bilgiler bu makale ile değerlendirilmeye çalışılmıştır. Makale konusu farklı kaynaklarla mukayese edilerek bilgilerin objektifliği de ortaya konulmaya çalışılmıştır.
Hamidullah Tarım, eserini savaş yıllarında ve daha sonra Mekke ve Medine’de not aldığı altı not defterini bir araya getirip tamamlamıştır. Eseri orijinal kılan, bizzat olayların içerisinde bulunan bir şahsın notlarını ihtiva etmesi yanında, bilhassa Kaşgar’da kurulan hükümet yetkilileriyle birlikte hareket eden müellifin, Hoten’de kurulan hükümete bakış açısını göstermesi bakımından da önemlidir.
Üç Efendiler, Doğu Türkistan mücadele hayatının önemli şahsiyetleridir. Bu kişiler uzun yıllar va... more Üç Efendiler, Doğu Türkistan mücadele hayatının önemli şahsiyetleridir. Bu kişiler uzun yıllar vatanlarından uzakta Doğu Türkistan davası için mücadele etmiştir. Milliyetçi bir çizgi izleyen bu kişiler Çinli valiler tarafından engellenmiş ve vatanlarına girmelerine izin verilmemiştir. Ancak mücadele önderleri olan Üç Efendiler, davanın sadece vatan topraklarında yapılmayacağını bunu her yerde olabileceğini göstermiş örnek kişilerdir. Bu doğrultu da Nanking’de başlayan Doğu Türkistan’da devam etmiş ve en sonun da vatan topraklarını tamamen terk ederek göç etmek zorunda kalmışlardır. Üç Efendilerin Çin’de ve Doğu Türkistan’da yaptığı mücadelelerini biz de bu bildirimizle ortaya koymaya çalıştık.
Emigrants Muhacir from Xinjiang to Middle East during 1940–60ss (1940-60 Yılları Arasında Sincan'dan Orta Doğu'ya Göç Eden Muhacirler), 2019
Chapter 3 Kazakh Migrants and Soviet-Chinese Relations during the 1940s: A Background of Xinjiang... more Chapter 3 Kazakh Migrants and Soviet-Chinese Relations during the 1940s: A Background of Xinjiang Refugees to the Middle East Jin Noda (ILCAA, Tokyo University of Foreign Studies) 25-42 Chapter 4 Beyond Humanitarian Interest: America's Aid, Inclusion, and Investment in Xinjiang Kazakh Refugees in Kashmir
I. Uluslararası Kapadokya Felsefe ve Sosyal Blimler Kongresi (CAPASS 2019), 2019
Göç, kavramı insanlık tarihi kadar gerilere giden bir süreçtir. Nüfusun bir yerden başka bir yere... more Göç, kavramı insanlık tarihi kadar gerilere giden bir süreçtir. Nüfusun bir yerden başka bir yere taşınmasını ifade etmektedir. Sosyolojik anlamda ve sosyal literatürde göç olgusu fertlerin yada toplumsal grupların yeni yerleşim alanlarına ya da yeni siyasal sınırlara hareketliliğini esas almaktadır. Göç olgusu ise kitlelerin mevcut oldukları yerlerden siyasal, kültürel, ekonomik ve sosyal sebeplerden dolayı başka bir yere hareket etmelerine verilen isimdir. Tarihi ölçüde göç kavramı; kıtlık, iç savaş, dini ve diğer şiddet olayları, soykırım ve siyasî sürgün gibi sebeplere bağlı olarak ortaya çıkmaktadır. İnsanlık tarihi açısından ise oldukça acıklı süreçleri kapsamaktadır.
Devletlerin siyasi yaşantılarında göç olgusunun önemli bir yeri vardır. İnsanlar tarih boyunca sürekli hareket halinde olmuşlar ve yer değiştirmişlerdir. Bu göçlerin bir kısmı kendiliğinden ve doğal akışı içerisinde olurken, bir kısmı ise baskı, zorlama ve zulümler neticesinde olmuştur.
Bu çalışmamızda Osmanlı siyasi ve sosyal tarihinde önemli bir yer tutan Çerkeslerin Osmanlı Devleti topraklarına göç ve sürgününü çalışmayı esas aldık. Tarihin gördüğü en dramatik göçlerden bir tanesi olan Çerkes Sürgünü'nün sebepleri ve göç sonrası yaşadığı sıkıntılar ortaya konulacaktır.
Sovyet döneminin ilk yıllarında Sovyet Türkistan'ına siyasi ve kültürel olarak damgasını vuran ön... more Sovyet döneminin ilk yıllarında Sovyet Türkistan'ına siyasi ve kültürel olarak damgasını vuran önemli bir şahsiyet yetişmiştir. Kendi anayasası, ordusu, maliyesi olan bağımsız Türkistan Cumhuriyeti'nin fikir babası olarak adlandırılacak bu Kazak siyasetçi Turar Rıskulov’dur. Rusya Komünist Partisi içerisinde oluşturulan Türkistan Müslüman Bürosu'nun başına getirilen Turar Rıskulov'un fikirleri ve Komünist Parti içinde 1917'den beri yaptığı çalışmalar büyük bir öneme sahiptir. Rıskulov, Türkistan'da Komünist Parti'nin en önde gelen savunucularından birisi olmasına rağmen, Çarlık yönetimine karşı 1916 isyanına katılmış, Kazak gazetesini yakından takip edip çeşitli konularda yazılar yazmış, Türkistan halkının milli dil ve kültürel gelişimi için çaba harcayan, özellikle de bağımsızlık için mücadele eden bir siyasi liderdir. Bu çalışmamızda da Turar Rıskulov’un hayatı, fikirleri ve verdiği mücadeleler ele alınacaktır.
Doğu Türkistan’da yaşanan sıkıntılar sonrası anavatanlarını terk ederek önce Hindistan’a oradan d... more Doğu Türkistan’da yaşanan sıkıntılar sonrası anavatanlarını terk ederek önce Hindistan’a oradan da Türkiye’ye yerleşen Doğu Türkistanlılar birçok zorluklar içinde olmalarına rağmen Doğu Türkistan Davasını geniş kitlelere ulaştırmayı kendilerine bir vazife olarak görmüşlerdir. Bu doğrultuda ilk ciddi girişimleri olarak karşımıza Doğu Türkistan Göçmenler Cemiyeti çıkmaktadır. Maddi yokluklara rağmen kurdukları bu cemiyetin faaliyetleri ile kendilerinden söz ettirmeyi ve dikkatleri üzerlerine çekmeyi başarmışlardır. Özellikle kişisel gayretler ile yürüyen cemiyetin faaliyetleri Doğu Türkistan Davasının duyurulmasına hizmet ettiği gibi Türkiye’de bir kamuoyu oluşmasını da sağlamıştır.
20. yüzyıl Rusya tarihine bakıldığında Ruslar için bu devir, devrimler yüzyılı olarak karşımıza ç... more 20. yüzyıl Rusya tarihine bakıldığında Ruslar için bu devir, devrimler yüzyılı olarak karşımıza çıkmaktadır. Sosyalist ideolojilerin ağırlıklı olduğu bu yüzyılda, 1905 Devrimi ve arkasından meşhur 1917 yılında meydana gelen Şubat ve Ekim Devrimleri yaşanmıştır. Çalışmamızın ana konusu olan Georgi İ. Safarov da daha genç yaşlarında Sosyalist gruplar içerisinde yer almış ve Bolşevik Devrim’in önderleri arasında yer almayı başarmış önemli şahsiyetlerden birisidir.
Tarihi kronolojiyi izleyerek hareket ettiğimiz bu çalışmada Safarov’un yerini tespit ettikten sonra, Safarov’un da içinde bulunduğu Sovyet Rusların, Türkistan üzerinde uyguladığı politikaları, yine bir Sovyet lider Safarov’un tespitleriyle ortaya koymaya çalışacağız.
Uploads
Papers by Tekin Tuncer
Bu tarihsel zenginlik ve kültürel çeşitliliğin yanı sıra, Doğu Türkistan’ın dini liderleri de bölge üzerinde derin etkiler bırakmışlardır. Mahdûm-ı Azam Hoca Ahmed el-Kâsânî, 16. yüzyıl Doğu Türkistan’ında, Nakşibendî tarikatının Kâsânîyye kolunun lideri olarak ön plana çıkmış bir Sufî liderdir. Bu rolüyle bölgesel dinî ve siyasî yapılar üzerinde derin etkiler bırakmış, dinî öğretileri ve kültürel yenilikleri aracılığıyla sosyal ve ekonomik hayata yön vermiş, aynı zamanda, bölgenin dinî ve sosyal dokusunda köklü değişiklikler yapmayı başarmıştır. Kâsânîyye Tarikatı, Hoca’nın geniş aile yapısı ve sadık müritleri sayesinde geniş bir coğrafyaya yayılmıştır. Kâsânî’nin on üç oğlu ve dört eşi, tarikatın etkilerinin aile içinde ve bölgesel olarak hissedilmesine önayak olmuştur. Bu yayılım, Mahdûm-ı Azam ve onun çocukları aracılığıyla çeşitli dinî ve siyasî rollerin üstlenilmesiyle pekişmiştir. Özellikle, Hoca İshak gibi figürler tarikatın manevî yüceliği ve liderliğini güçlendirerek, sosyal ve kültürel yapılar üzerinde derin bir etki bırakmıştır. Mahdûm-ı Azam’ın ölümü, miras üzerindeki iktidar mücadelesini tetiklemiş, özellikle farklı annelerden olan iki oğlu arasında sert bir rekabete yol açmıştır. Bu rekabet, Akdağlı ve Karadağlı Hocalar Cemaati olarak bilinen fraksiyonlar arasında bir ayrım oluşturarak, bölgesel dinî ve toplumsal yapılara yön vermiştir.
Yarkend Hanlığında yaşanan sürtüşmeler, sosyal yapı üzerinde derin etkiler bırakmıştır. İki cemaat lideri arasındaki iktidar mücadelesi, siyasî ve dinî liderlik konusunda çekişmelere sebep olmuş, toplumsal ve dinî grupların daha da ayrışmasına neden olmuştur. Bu süreç, cemaatler arası çatışmalarla bölgenin genel istikrarına zarar vermiş, Yarkend Hanlığının sosyal ve siyasî dengelerini önemli ölçüde etkilemiştir. Rekabet ve çatışmalar, hanlığın son dönemlerinde önemli bir etkiye sahip olmuş ve bölgeyi istikrarsız bir döneme doğru yöneltmiştir. Bu iç çekişmeler, bölgenin Cungarların ve daha sonra Çin’in müdahalesine açık hale gelmesine neden olmuş, bu durum Yarkend Hanlığının sonunu getirmiştir.
Hamidullah Tarım, eserini savaş yıllarında ve daha sonra Mekke ve Medine’de not aldığı altı not defterini bir araya getirip tamamlamıştır. Eseri orijinal kılan, bizzat olayların içerisinde bulunan bir şahsın notlarını ihtiva etmesi yanında, bilhassa Kaşgar’da kurulan hükümet yetkilileriyle birlikte hareket eden müellifin, Hoten’de kurulan hükümete bakış açısını göstermesi bakımından da önemlidir.
Devletlerin siyasi yaşantılarında göç olgusunun önemli bir yeri vardır. İnsanlar tarih boyunca sürekli hareket halinde olmuşlar ve yer değiştirmişlerdir. Bu göçlerin bir kısmı kendiliğinden ve doğal akışı içerisinde olurken, bir kısmı ise baskı, zorlama ve zulümler neticesinde olmuştur.
Bu çalışmamızda Osmanlı siyasi ve sosyal tarihinde önemli bir yer tutan Çerkeslerin Osmanlı Devleti topraklarına göç ve sürgününü çalışmayı esas aldık. Tarihin gördüğü en dramatik göçlerden bir tanesi olan Çerkes Sürgünü'nün sebepleri ve göç sonrası yaşadığı sıkıntılar ortaya konulacaktır.
Tarihi kronolojiyi izleyerek hareket ettiğimiz bu çalışmada Safarov’un yerini tespit ettikten sonra, Safarov’un da içinde bulunduğu Sovyet Rusların, Türkistan üzerinde uyguladığı politikaları, yine bir Sovyet lider Safarov’un tespitleriyle ortaya koymaya çalışacağız.
Bu tarihsel zenginlik ve kültürel çeşitliliğin yanı sıra, Doğu Türkistan’ın dini liderleri de bölge üzerinde derin etkiler bırakmışlardır. Mahdûm-ı Azam Hoca Ahmed el-Kâsânî, 16. yüzyıl Doğu Türkistan’ında, Nakşibendî tarikatının Kâsânîyye kolunun lideri olarak ön plana çıkmış bir Sufî liderdir. Bu rolüyle bölgesel dinî ve siyasî yapılar üzerinde derin etkiler bırakmış, dinî öğretileri ve kültürel yenilikleri aracılığıyla sosyal ve ekonomik hayata yön vermiş, aynı zamanda, bölgenin dinî ve sosyal dokusunda köklü değişiklikler yapmayı başarmıştır. Kâsânîyye Tarikatı, Hoca’nın geniş aile yapısı ve sadık müritleri sayesinde geniş bir coğrafyaya yayılmıştır. Kâsânî’nin on üç oğlu ve dört eşi, tarikatın etkilerinin aile içinde ve bölgesel olarak hissedilmesine önayak olmuştur. Bu yayılım, Mahdûm-ı Azam ve onun çocukları aracılığıyla çeşitli dinî ve siyasî rollerin üstlenilmesiyle pekişmiştir. Özellikle, Hoca İshak gibi figürler tarikatın manevî yüceliği ve liderliğini güçlendirerek, sosyal ve kültürel yapılar üzerinde derin bir etki bırakmıştır. Mahdûm-ı Azam’ın ölümü, miras üzerindeki iktidar mücadelesini tetiklemiş, özellikle farklı annelerden olan iki oğlu arasında sert bir rekabete yol açmıştır. Bu rekabet, Akdağlı ve Karadağlı Hocalar Cemaati olarak bilinen fraksiyonlar arasında bir ayrım oluşturarak, bölgesel dinî ve toplumsal yapılara yön vermiştir.
Yarkend Hanlığında yaşanan sürtüşmeler, sosyal yapı üzerinde derin etkiler bırakmıştır. İki cemaat lideri arasındaki iktidar mücadelesi, siyasî ve dinî liderlik konusunda çekişmelere sebep olmuş, toplumsal ve dinî grupların daha da ayrışmasına neden olmuştur. Bu süreç, cemaatler arası çatışmalarla bölgenin genel istikrarına zarar vermiş, Yarkend Hanlığının sosyal ve siyasî dengelerini önemli ölçüde etkilemiştir. Rekabet ve çatışmalar, hanlığın son dönemlerinde önemli bir etkiye sahip olmuş ve bölgeyi istikrarsız bir döneme doğru yöneltmiştir. Bu iç çekişmeler, bölgenin Cungarların ve daha sonra Çin’in müdahalesine açık hale gelmesine neden olmuş, bu durum Yarkend Hanlığının sonunu getirmiştir.
Hamidullah Tarım, eserini savaş yıllarında ve daha sonra Mekke ve Medine’de not aldığı altı not defterini bir araya getirip tamamlamıştır. Eseri orijinal kılan, bizzat olayların içerisinde bulunan bir şahsın notlarını ihtiva etmesi yanında, bilhassa Kaşgar’da kurulan hükümet yetkilileriyle birlikte hareket eden müellifin, Hoten’de kurulan hükümete bakış açısını göstermesi bakımından da önemlidir.
Devletlerin siyasi yaşantılarında göç olgusunun önemli bir yeri vardır. İnsanlar tarih boyunca sürekli hareket halinde olmuşlar ve yer değiştirmişlerdir. Bu göçlerin bir kısmı kendiliğinden ve doğal akışı içerisinde olurken, bir kısmı ise baskı, zorlama ve zulümler neticesinde olmuştur.
Bu çalışmamızda Osmanlı siyasi ve sosyal tarihinde önemli bir yer tutan Çerkeslerin Osmanlı Devleti topraklarına göç ve sürgününü çalışmayı esas aldık. Tarihin gördüğü en dramatik göçlerden bir tanesi olan Çerkes Sürgünü'nün sebepleri ve göç sonrası yaşadığı sıkıntılar ortaya konulacaktır.
Tarihi kronolojiyi izleyerek hareket ettiğimiz bu çalışmada Safarov’un yerini tespit ettikten sonra, Safarov’un da içinde bulunduğu Sovyet Rusların, Türkistan üzerinde uyguladığı politikaları, yine bir Sovyet lider Safarov’un tespitleriyle ortaya koymaya çalışacağız.