Uygur Türkleri, yerleşik hayata erken geçmeleri dolayısıyla sanat, edebiyat, mesleki örgütlenme g... more Uygur Türkleri, yerleşik hayata erken geçmeleri dolayısıyla sanat, edebiyat, mesleki örgütlenme gibi konularda diğer Türk boylarına örnek olmuş, ayrıca yaşadıkları coğrafyanın İpek Yolu kavşağında ve merkezî bir konumda olması nedeniyle hem ticaret hem de kültürel üretim ve aktarımda önemli bir rol oynamıştır. Eski Türk dini, Budizm ve Maniheizmin ardından İslamiyet’i kabul eden Uygur Türkleri, kabul ettikleri dinin vecibelerini sosyokültürel hayatın merkezine yerleştirmişler. 10. yüzyılda İslamiyet’in devlet dini olarak kabulünden sonra hem sosyal yaşamda hem de geleneksel mesleklerin icrasında ve uygulamalarında dini unsurlar ağır basmaya başlamıştır. 12. yüzyıldan sonra ise tasavvuf düşüncesi bu coğrafyada yayılmış, geleneksel yaşamda belirginleşen ve sözlü kültüre dayalı dini mahiyetteki kural ve kaideler yazıya geçirilmeye başlanmıştır. Nitekim 13. yüzyıldan 20. yüzyıl başlarına kadar bu coğrafyada sayısız fütüvvet-nâme yazılmıştır. Uygur Türkleri arasında geleneksel meslekleri...
Geleneksel sohbet toplantıları; Türk kültürünün hüküm sürdüğü coğrafyalarda varlıklarını devam et... more Geleneksel sohbet toplantıları; Türk kültürünün hüküm sürdüğü coğrafyalarda varlıklarını devam ettiren, icra bağlamlarıyla yöreden yöreye özgünlük gösteren; toplumsal dayanışma, yardımlaşma ve hoşça vakit geçirme gibi işlevler sayesinde sürdürülebilir kılınan sosyal kurumların başında gelmektedir. Toplumsal hayattaki kolektif eğlence kültürünün birer yansıması olan bu toplantılar, tarihî derinliği itibariyle Türk toplumunun iktisadî hayatıyla ilişkilendirilmektedir. Günümüzde Anadolu başta olmak üzere Türk dünyasının muhtelif bölgelerinde belli kurallar ve işleyişe tabi olarak farklı adlarla devam ettirilen sohbet toplantıları vardır. Anadolu'da sıra gecesi, yâren/yârân, barana, kürsübaşı, gezek, helebiş, oturak âlemleri, herfene/harfene/ferfene vb. adlarla bilinen bu toplantılar; Türk toplumunun kitle iletişim araçları ile teknoloji tahakkümüne girmesinden önce sosyal ihtiyaca cevap veren önemli organizasyonlardı. Günümüzde yaşanan değişim ve dönüşümlere rağmen geleneksel sohbet toplantılarının Anadolu'nun muhtelif yerlerinde devam ettirildiği görülmektedir. Dağ yatısı geleneği de Şanlıurfa yöresinde geçmişten beri varlığını sürdüren, günümüzde icra bağlamındaki değişim ve dönüşümlere rağmen yaygınlaşan sohbet toplantılarından biridir. Yöredeki sosyokültürel yapının geleneksel sohbet toplantılarının icrasına imkân vermesi ve bu toplantıların sürdürülebilir kılınmasında etkisi büyüktür. İncelemelerimiz sonucunda Şanlıurfa şehir merkezi civarında yaklaşık 200 mağaranın dağ yatısı eğlencelerine tahsis edildiği ve dağ yatısı geleneğinin geçmişe kıyasla son yıllarda yaygınlaştığı görülmüştür. Saha araştırmaları ve yazılı kaynaklardan edinilen bilgilere göre yörede icra edilen sıra geceleri ve dağ yatıları, sözlü kültürün taşıyıcısı ve birer eğlenme biçimleri olarak yılın farklı dönemlerinde insanların bir araya gelmesine imkân sağlayan toplantılardır. Bu toplantıların yılın farklı mevsimlerinde farklı mekânlarda yapılması yöre insanı açısından eğlence mekânlarını çeşitlendirmiş, eğlence faaliyetlerinin yıl içerisine yayılmasını sağlamıştır. Makalede, alan araştırması yoluyla yazılı ve sözlü kaynaklardan derlenen bilgiler ışığında dağ yatısı geleneğinin icra bağlamı ve işlevleri ortaya konulmuştur. Dağ yatısı geleneğinin sıra gecelerinden farklı olarak ilkbahar ve yaz mevsimlerinde şehrin civarındaki dağlarda yapıldığı; işleyiş ve buna bağlı unsurlar açısından farklılık gösterdiği tespit edilmiştir. Bu kapsamda dağ yatısı geleneğinin icra bağlamı özellikleri bakımından özgün olduğu; eğlenme hoşça vakit geçirme, din ve müziğe ait kültürel unsurların aktarımına imkân verdiği görülmüştür. Şanlıurfa'daki geleneksel sohbet toplantılarında müzik eğitimi ve ediniminin doğal bir şekilde gerçekleşmesinden kaynaklı olarak bu toplantılar toplum tarafından birer "halk konservatuvar"ı olarak değerlendirilmektedir. Dağ yatılarında da müzik eğitimi işlevinin bu çerçevede gerçekleştiği görülmüştür. Dağ yatılarının tarihi işlevlerinden biri de dinî işlevidir. Gerek tarikatların dağ yatıları aracılığıyla zikir meclislerini şehrin dışına taşımaları gerekse de alkol, kumar gibi kötü alışkanlıklara müptela olmuş kişilerin dinî yatı grupları aracılığıyla rehabilite edilmeleri dikkat çekicidir. Ayrıca 21. yüzyılın getirdiği küreselleşme, teknolojileşme ve kentleşme gibi olgulara rağmen bu geleneğin yaygınlaşma dinamikleri makalede tespit edilmiştir. Anahtar Kelimeler: Halkbilimi, geleneksel sohbet toplantısı, dağ yatısı, müzik, eğlence.
Türk kültürünün önemli yapı taşlarından birini “geleneksel sohbet toplantıları” adı verilen uygul... more Türk kültürünün önemli yapı taşlarından birini “geleneksel sohbet toplantıları” adı verilen uygulama oluşturmaktadır. Orta Asya’dan Anadolu’ya taşınan ve her iki coğrafyada da günümüzde varlığını sürdüren “geleneksel sohbet toplantıları”nın özelliklerini şu şekilde açıklamak mümkündür: “Sayıları farklı yörelerde, farklı sembollerle oluşan erkek gruplarının yılın özellikle kış aylarında ve haftada bir gün olarak rutinleşen bir periyotta, belli kurallar çerçevesinde bir araya gelerek sanal akrabalıklar kurdukları sosyal dayanışma işlevli mevsimsel ve geleneksel toplantılardır.” Geçmişten günümüze kadar hem geleneksel sözlü kültürün taşıyıcısı hem de bir eğlence biçimi olarak gelen sohbet toplantıları, özellikle uzun kış gecelerinde insanların bir araya gelerek belirli kurallar çerçevesinde hoşça vakit geçirmesini ve toplumsal dayanışmayı sağlayan sosyal bir organizasyondur. Köklü bir geçmişe sahip olan “geleneksel sohbet toplantıları”, UNESCO tarafından 2010 yılında Somut Olmayan Kült...
Uygurlar, Türk kültürünün oluşum ve gelişiminde en büyük etkiye sahip Türk boylarından biridir.... more Uygurlar, Türk kültürünün oluşum ve gelişiminde en büyük etkiye sahip Türk boylarından biridir. Yaşadıkları coğrafyanın merkezi bir konumda olması ve yerleşik bir kültüre sahip olmaları, Uygurların tarım, ticaret, sanat, edebiyat ve zanaat alanlarında oldukça ileri bir seviyeye yükselmelerini sağlamıştır. Dil ve edebiyat, resim, müzik, geleneksel el sanatları gibi alanlarda güçlü birikime sahip olan Uygurlar, bu birikimlerini büyük oranda yazıya da aktarmışlardır. 15. yüzyıldan 20. yüzyıl başlarına kadar Çağatay Türkçesinin hâkim olduğu Uygurlarda, çeşitli mesleklere ilişkin risaleler, tarihi ve dini şahsiyetlerin hayatını konu alan tezkireler, muska ve bu bağlamdaki uygulamaları anlatan tumarnameler, fal konusuna yer veren falnameler ve rüya tabirleri gibi çok sayıda elyazma eser mevcuttur. Bu eserlerden biri de Lund Üniversitesi Kütüphanesi Gunnar Jarring Koleksiyonu Prov. 8’de kayıtlı olan ve ebced hesabına dayalı falcılığı konu alan Çağatayca yazmadır. Makalade, ilk olarak Uygurlarda falcılık geleneği ve çeşitleri, icracıları gibi konular hakkında bilgi verilecek, ardından söz konusu fal kitabı yaratım ve aktarım, yapı, içerik ve işlev bakımından tanıtılıp değerlendiririlmiştir.
Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 2023
Tarih boyunca çeşitli kavimlerin ve milletlerin mücadelelerine sahne olan, değişik dinleri v... more Tarih boyunca çeşitli kavimlerin ve milletlerin mücadelelerine sahne olan, değişik dinleri ve kültürleri buluşturan, ticaretin ve sanatın merkezi olma özelliğini gösteren Doğu Türkistan; burada yaşayan Türklerin erken dönemde yerleşik hayata geçmesi nedeniyle zengin bir kültürel birikime ve mümbit topraklara sahip olmuştur. Uygur Türklerinin yaşadığı coğrafyanın merkezi bir konumda olması, farklı kavim ve kültürlerin de bu coğrafyada yaşamasına imkân sağlamıştır. Yüzyıllarca ticaret vasıtasıyla kültürleri birbirine bağlayan İpek Yolu güzergâhını barındıran bu coğrafya, 19. yüzyılda ve 20. yüzyılın ilk yarısında çok sayıda keşif gezisine ev sahipliği yap- mıştır. Almanya, İngiltere, Fransa, Japonya, Rusya başta olmak üzere çok sayıda ülke, bilim heyeti oluşturarak çeşitli amaçlarla keşif seferleri düzenlemiştir. Raporlarında veya eserlerinde Doğu Türkistan Abdallarına da yer veren F. Grenard, Paul Pelliot, Albert von Le Coq, Carl Gustaf Emil Mannerheim, Kaarlo Hilden, Gustaf Raquette, Sir Marc Aurel Stein, Ella ve Percy Sykes keşif gezileri yapan başlıca isimlerdir. Bu kâşiflerin Doğu Türkistan Abdalları hakkında verdiği bilgiler, sonraki dönemde Çin- li Zhao Xiangru ve Uygur Haşim Turdi, Şeripcan Kasım, Mutellip Sıdıq, İbrahim Muti, Ablet Abbas, Mirsultan Osmanov, Ali Ğopur gibi isimlerin de araştırmalarına kaynaklık etmiştir. Bu çalışmanın amacı, Doğu Türkistan Abdalları üzerine bugüne kadar Batı dünyasında ve Doğu’da yapılan çalışmaları tanıtmak ve Abdalların kökeni, kimliği, dili ve kültürüne ilişkin mevcut çalışmaları değerlendirmektir.
Uluslararası uygur araştırmaları dergisi, Dec 29, 2018
Kerbela hadisesi, İslam tarihinin en önemli olaylarından biridir. Müslümanların dinî, siyasi ve s... more Kerbela hadisesi, İslam tarihinin en önemli olaylarından biridir. Müslümanların dinî, siyasi ve sosyal yaşamlarında geniş çaplı ve derin tesirleri olan bu vak'a, bu bağlamda, İslam dünyasında vuku bulan birtakım olayların da kaynağı olmuştur. Kerbela olayının akisleri ve toplum üzerinde bıraktığı derin izler edebî eserlere de konu olmuştur. İçinde yaşadıkları toplumun tarihi ve yaşamı en önemli esin kaynakları olan sanatçılar, bu mühim hadiseyi eserlerinde işlemişlerdir. Bu çerçevede, Müslüman coğrafyalarında yaşayan milletlerin edebiyatlarında Kerbela vak'ası ile ilgili manzum, mensur, manzum-mensur karışık maktel-i Hüseyin adını taşıyan müstakil eserler, mersiyeler, manzumeler kaleme alınmış, bu olay, edebî eserlerin önemli bir esin kaynağı olmuştur. Hz. Hüseyin'in Kerbela'da şehit edilişi Çağatay sahasında vücuda getirilen eserlerde de işlenmiştir. Bu eserlerden biri de makalenin konusunu teşkil eden ve "Maktel-nâme" adını taşıyan manzumedir. Maktel-nâmenin şairi belli değildir. Manzume, Lund Üniversitesi Gunnar Jarring koleksiyonunda Prov. 358 numara ile kayıtlı bir risalede bulunmaktadır. Maktel-nâme bu risalenin 2a-31b varakları arasında yer almaktadır. Şekil yönünden kusurlarla dolu olan Maktel-nâme, dört manzumeden oluşmaktadır. Birinci manzume, vezni olmayan ve kimi mısraları eksik 34 dörtlükten oluşan mütekerrir bir murabbadır. İkinci manzume, kaside nazım şekline benzeyen ve aruzun Fâilâtün/Fâilâtün/Fâilâtün/Fâilün kalıbını andıran ancak pek çok kusurlarla dolu 152 beyitten müteşekkil bir mersiyedir. Üçüncü metin, 28 beyitten oluşup kaside nazım şekliyle ve genel itibariyle aruzun Fâilâtün/Fâilâtün/Fâilâtün/Fâilün kalıbıyla yazılmış bir manzumedir. Dördüncü metin, muhammes nazım şekliyle ve yine aruzun Fâilâtün/Fâilâtün/Fâilâtün/Fâilün kalıbıyla yazılmış 12 bentten oluşan bir mersiyedir. Muhammesten sonra ise 71 beyitten oluşan başka bir manzume gelmektedir. Beyitlerde tekrar eden redifler, bu manzumenin murabbadan sonra gelen kasidenin devamı olduğunu düşündürmektedir. Maktel-nâmenin biçim bakımından kusurlarla dolu olması metnin, edebî bilgisi ve donanımı olmayan birisi tarafından sonradan sözlü gelenekten yazıya geçirildiği hissini uyandırmaktadır.
15. yüzyıldan 20. yüzyıl başlarına kadar Türkistan coğrafyasının ortak yazı dili Çağatay Türkçesi... more 15. yüzyıldan 20. yüzyıl başlarına kadar Türkistan coğrafyasının ortak yazı dili Çağatay Türkçesidir. Günümüzde Uygur Özerk Bölgesi adı verilen coğrafyada yaşayan Uygur Türklerinin Çağatay Türkçesiyle divan, mesnevi, tezkire ve risale gibi türlerde çok sayıda eser verdikleri bilinmektedir. Bu eserler içinde yaygınlığı ve sayısıyla en çok dikkat çeken ise geleneksel meslekleri konu alan risalelerdir. Yüzyıllarca sözlü gelenek aracılığıyla aktarılan geleneksel mesleklere ilişkin bilgi ve tecrübeler, özellikle 18. ve 19. yüzyıllarda Çağatay yazı dilinde risale adıyla yazıya geçirilmiştir. Temelde sözlü gelenek ve sözlü kaynaklardan beslenen risale yazma geleneğinin çok yaygın olduğu Uygur Türklerinde, geleneksel mesleklerin ve bunların yasası olarak tanımlayabileceğimiz risalelerin sayısı tam olarak bilinmemektedir. Ancak yaptığımız araştırmalarda, farklı ülkelerdeki kütüphane kataloglarında 40 mesleğe ilişkin 120 civarında risale tespit etmiş bulunmaktayız. Risale olarak adlandırılan ...
Çin yönetiminde esaret ve baskı altında tam otuz üç yıl (1878-1911) geçiren Uygur halkı, XIX. yüz... more Çin yönetiminde esaret ve baskı altında tam otuz üç yıl (1878-1911) geçiren Uygur halkı, XIX. yüzyıl ve XX. yüzyılda dünyada meydana gelen değişimlerden etkilenerek tekrar bağımsızlık mücadelesine girişmiş ve bu mücadele sonucunda Çağdaş Uygur Edebiyatının tohumları atılmaya başlamıştır. ?Çağdaş Uygur Edebiyatı Yazarlarından Ehtem Ömer ve Hikâyeleri? isimli bu çalışmanın amacı, Çağdaş Uygur Edebiyatının araştırılmasında, temel konuların belirlenmesinde, öykü tekniğinin incelenmesinde, özellikle Ehtem Ömer?in şahsında Uygur hikâyeciliğinin gelişme yollarının öğrenilmesine katkıda bulunmaktır. Çağdaş Uygur Edebiyatı yazarı Ethem Ömer?in öyküleri çok boyutlu kışkırtıcılığı, her türlü önyargıyı sorgulamak üzere tasarlanmış bilinçli bir edebî tezat stratejisidir. Onun öykülerinin karakterlerinin kimlik çelişkileri, etiketlerin isabetsizliğine dikkat çekerek okuru kendine özgülüğe ve bireyselliğe davet eder. Edebiyatın temel kutuplarının ebedi çarpışması olan beyazla siyah, aydınlıkla kar...
ÖZET 19. yüzyılın sonu ile 20. yüzyılın başlarında başlayan Çağdaş Uygur edebiyatı, kısa zamanda ... more ÖZET 19. yüzyılın sonu ile 20. yüzyılın başlarında başlayan Çağdaş Uygur edebiyatı, kısa zamanda büyük gelişme göstererek önemli temsilciler yetiştirmiştir. Bu temsilcilerden biri de kaleme aldığı çok sayıda hikâyesi ile tanınan Ehtem Ömer'dir. Bu makalede, ilk olarak çağdaş Uygur hikâye yazarı Ehtem Ömer'in hayatı ve edebî kişiliği hakkında bilgi verilmiş, daha sonra da onun hikâyeleri vaka, zaman, mekân, şahıs kadrosu, anlatıcı tipleri, aktarma yöntemleri ve tema bakımından incelenmiştir. Makalenin amacı ise Çağdaş Uygur edebiyatının araştırılmasında, temel konuların belirlenmesinde, öykü tekniğinin incelenmesinde, özellikle Ehtem Ömer'in eserlerinden hareket ederek Uygur hikâyeciliğinin gelişme yollarının tespit ve tahliline katkıda bulunmaktır. ABSTRACT Contemporary Uyghur literature has started in the late 19 th century and early 20 th century. This literature has improved very fast and has been had important representatives. One of the representatives in this liter...
Uluslararası uygur araştırmaları dergisi, Jun 1, 2014
Türk kültüründe kuşlar önemli bir yer tutmaktadır. Türklerin inanış ve düşünce sistemlerinde, gel... more Türk kültüründe kuşlar önemli bir yer tutmaktadır. Türklerin inanış ve düşünce sistemlerinde, geleneksel bazı uygulamalarında, totemlerinde, destan, halk hikâyesi, efsane, masal ve halk şiiri gibi sözlü kültür ürünlerinde çeşitli kuşlar yer almaktadır. Bazı kuşlar ise anlatmalarda ve günlük hayatla ilgili inanış ve uygulamalarda öne çıkmaktadır. Uygur Türklerinin sözlü kültür ürünleri ve geleneksel uygulamalarında dikkat çeken kuşlar ise kırlangıç ve güvercindir. Bu makalemizde, ilk olarak kırlangıç ve güvercinin Türk kültüründeki yeri üzerinde durulmuş, daha sonra da Uygur Türklerinin günlük yaşamında, sözlü ürünlerinde, çeşitli inanış ve uygulamalarında ne şekilde yer aldığı hakkında bilgi verilmiştir. Çalışmanın sonunda ise Uygurlar arasında söz konusu kuşlarla ilgili efsane metinlerine yer verilmiştir.
Türk kültürü içinde ateş ve ocak önemli bir yer tutmaktadır. Özellikle İslamiyet'in Türkler t... more Türk kültürü içinde ateş ve ocak önemli bir yer tutmaktadır. Özellikle İslamiyet'in Türkler tarafından kabulü öncesi Türk kültüründe "ocak kültü” etrafında birtakım mit ve ritüellerin oluştuğunu görmekteyiz. Bildirimizde, önce "ocak” kavramının hangi anlamlarda kullanıldığı ve Türk kültüründeki değişim ve gelişime bağlı olarak hangi işlevleri üstlendiği konusu üzerinde duracağız. Daha sonra da ateş ve atalar kültüyle yakın ilgisi bulunan "ocak kültü"nün Türkiye sahası Alevi-Bektaşi zümrelerinin inanç ve uygulamalarına ne gibi yansımaları olduğunu incelemeye çalışacağız
Zengin ve köklü bir kültüre sahip olan Uygur Türkleri, merkezî bir coğrafyada yaşamaları ve tarih... more Zengin ve köklü bir kültüre sahip olan Uygur Türkleri, merkezî bir coğrafyada yaşamaları ve tarihî süreçte Şamanizm, Totemizm gibi inanç sistemlerini ve Maniheizm, Budizm, Nasturilik ve İslamiyet gibi çeşitli dinleri kabul etmeleri nedeniyle sosyo-kültürel yaşamları açısından Türk boyları arasında ayrı bir yere sahiptir. Bu zengin kültürel yapıyı içinde barındıran halk hekimliği ve bu çerçevedeki uygulamalar, farklı kaynaklardan beslenerek günümüze kadar gelmiştir. Uygur Türkleri arasında şamanların tedavi etme, fala bakma ve büyü yapma gibi çeşitli fonksiyonları vardır. Bu makalede, günümüzde Uygur Türkleri arasında şamanların özellikleri ve sihri-büyüsel işlemler içeren tedavi yöntemleri tanıtılıp değerlendirilecektir.
Bilindiği gibi, ölüm insanın fiziki dünyadan metafizik dünyaya geçişini sağlayan bir olgudur. İns... more Bilindiği gibi, ölüm insanın fiziki dünyadan metafizik dünyaya geçişini sağlayan bir olgudur. İnsan öldükten sonra metafizik dünyada ruh/ervah olarak yaşamaya devam eder. Ölenin öbür dünyaya rahat geçmesi ve orada huzurlu yaşaması için örf ve adetlere, dini kurallara uygun bir şekilde uğurlanması ve defnedilmesi gerekmektedir. Ölümle ilgili örf adetlerin tespiti ve sistematiğinin incelenmesi bu bağlamda büyük önem arz eder. Türklerdeki ölüm, ölü ve ruhla ilgili uygulama, inanç ve adetlerin geçmişini Çin kaynaklarından ve Orkun Yazıtlarından takip edebilmekteyiz. Eski Türklerde ölüm ruhun bedeni terk etmesiyle meydana gelir. Ruh, ölüm anında kuş olarak uçup gider. Ölü yuğ/cenaze töreniyle defnedilir. Yoğçı / sığıtçılar yas tutarlar. Ölen için yuğ/ölü aşı verilir. Bu temel şema bugün de pek fazla değişmiş değildir. Ancak farklı din ve kültürlerin etkisiyle bazı biçimsel değişiklikler söz konusu olmuştur. Uygurlar, geçmişten günümüze en çok din değiştirmiş Türk boylarından birisidir. D...
Bilindiği gibi, ölüm insanın fiziki dünyadan metafizik dünyaya geçişini sağlayan bir olgudur. İns... more Bilindiği gibi, ölüm insanın fiziki dünyadan metafizik dünyaya geçişini sağlayan bir olgudur. İnsan öldükten sonra metafizik dünyada ruh/ervah olarak yaşamaya devam eder. Ölenin öbür dünyaya rahat geçmesi ve orada huzurlu yaşaması için örf ve adetlere, dini kurallara uygun bir şekilde uğurlanması ve defnedilmesi gerekmektedir. Ölümle ilgili örf adetlerin tespiti ve sistematiğinin incelenmesi bu bağlamda büyük önem arz eder. Türklerdeki ölüm, ölü ve ruhla ilgili uygulama, inanç ve adetlerin geçmişini Çin kaynaklarından ve Orkun Yazıtlarından takip edebilmekteyiz. Eski Türklerde ölüm ruhun bedeni terk etmesiyle meydana gelir. Ruh, ölüm anında kuş olarak uçup gider. Ölü yuğ/cenaze töreniyle defnedilir. Yoğçı / sığıtçılar yas tutarlar. Ölen için yuğ/ölü aşı verilir. Bu temel şema bugün de pek fazla değişmiş değildir. Ancak farklı din ve kültürlerin etkisiyle bazı biçimsel değişiklikler söz konusu olmuştur. Uygurlar, geçmişten günümüze en çok din değiştirmiş Türk boylarından birisidir. D...
Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 2022
Türk boyları içinde erken dönemde yerleşik hayata geçerek mimari, resim, minyatür, müzik, gelenek... more Türk boyları içinde erken dönemde yerleşik hayata geçerek mimari, resim, minyatür, müzik, geleneksel meslekler gibi alanlarda zengin bir kültürel birikime sahip olan Uygurlar, Türk kültürünün gelişmesinde ve yayılmasında da büyük bir etkiye sahip olmuştur. Sözlü gelenekte şekillenen bu zengin kültürel miras, 15. yüzyıldan itibaren Çağatay Türkçesi ile yazılı olarak da yayılmaya başlamıştır. Kültürel mirası konu alan ve sözlü gelenekten beslenen bu yazılı eserlerin bir kısmının müellifi veya müstensihi bilinmezken bir kısmının ise yazılış tarihi ve müellifi bilinmektedir. Özellikle 19. ve 20. yüzyılda Doğu Türkistan'da yaşayan ve klasik eserler kaleme alan şairlerin büyük bir kısmı Uygurların tarihi ve kültürel mirasına ilişkin konuları işleyen mesnevi ve tezkire türünde eserler kaleme almışlardır. Bu tarzda eser veren isimlerden biri de Turdi Nâzım Garîbî'dir. Garîbî'nin 1841 yılında kaleme aldığı ve geleneksel meslekleri konu alan eseri, Çağatay Türkçesiyle ve mesnevi nazım biçimiyle yazılmış olup Kitâb-ı Garîbî adını taşımaktadır. Eser, mukaddime, 32 bölüm ve 978 beyitten oluşmaktadır. Dönemin Kaşgar hakimi Zuhûriddîn Beg'in isteği üzerine yazılan eserde, Uygurlar arasında yaygın olarak icra edilen çiftçilik, demircilik, kerpiç ustalığı, kuyumculuk, marangozluk, kumaş dokumacılığı, tüccarlık, fırıncılık, kazancılık, miskerçilik, kürkçülük, tamçılık (yapı ustalığı), kilimcilik, ayakkabıcılık, kumaş boyacılığı, boyacılık, sarraclık, dokumacılık gibi geleneksel meslekler ve bunların özellikleri hakkında bilgi verilmiştir. Eserin bazı bölümlerinde meslek erbaplarının münazaraları yer almaktadır. Toplamda 32 meslek hakkında bilgiye yer verilen eser, geleneksel mesleklerin Uygurların sosyokültürel ve ekonomik hayatındaki yerini ortaya koyması bakımından önemlidir. Makalede, Uygurlar arasında geleneksel mesleklerin oluşma ve gelişme süreci, meslekleri konu alan eserler, günümüze kadar varlığını sürdürülebilen meslekler ve Kitâb-ı Garîbî'de yer verilen geleneksel meslekler tanıtılıp değerlendirilecektir.
Özet Türk dünyasının ortak değerlerinden biri Hoca Ahmet Yesevi'dir. "Pir-i Türkistan&qu... more Özet Türk dünyasının ortak değerlerinden biri Hoca Ahmet Yesevi'dir. "Pir-i Türkistan" olarak adlandırılan Ahmet Yesevi, "kültürler arası diyalog, kültürlerin yakınlaşması, barış" gibi semboller açısından son derece önemli bir şahsiyet olması nedeniyle Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Teşkilatı (UNESCO) tarafından 2016 Yılı "Ahmet Yesevi Yılı" olarak ilan edilmiştir. Bu yıl, Ahmet Yesevi'nin ölümünün 850. yıl dönümü olarak kabul edilmektedir. Arifler Sultanı Hoca Ahmet Yesevî'nin hayatı, fikirleri ve öğretisi yüzyıllardır Türklerin manevi, sosyal ve edebi hayatını etkileye gelmiştir. Onun düşünceleri günümüze esasen "Hikmetler" vasıtasıyla ulaşmıştır. Hoca Ahmed Yesevî'nin takipçileri onun hikmetlerini istinsah ederek divan haline getirmişler ve böylece "Divan-ı Hikmet" nüshaları oluşmuştur. Bu şekilde Türkistan Pirinin sonraki nesillere bıraktığı manevi değerler canlılığını korumuş, hikmet geleneği de deva...
Özet Türkler İslamiyet'i kabul etmeden önce Maniheizm, Budizm, Hıristiyanlık gibi farklı din ... more Özet Türkler İslamiyet'i kabul etmeden önce Maniheizm, Budizm, Hıristiyanlık gibi farklı din dairelerine girmişlerdir. İslamiyet'in kabul edilmesiyle beraber sosyal, ekonomik, kültürel tüm yapılar etkilenmiş, dolayısıyla inanç ve pratiklerde bir dizi değişim meydana gelmiştir. Eski Türk inanç sisteminde önemli bir yere sahip olan ruh düşüncesi de geçilen kültür dairelerinden etkilenmiştir. Bilindiği gibi Türk inanç sisteminde ruhun varlığı oldukça eski bir geçmişe sahiptir. Sadece canlı varlıkların değil, evrendeki her bir nesnenin ruhu olduğuna inanan Türkler, bu bağlamda kült inancını geliştirmişlerdir. Atalar kültü, ocak kültü, ateş kültü, su kültü, dağ kültü vb. inanç ögelerinin arkasında kadim ruh düşüncesi bulunmaktadır. İslamiyet'in kabulüyle kamlar yeni dinin şartlarına uyma zorunluluğu yaşamışlardır. Kötü ruhları kaçırmak için muskalar kullanan kamlar, dualarında peygamber, melek, evliya ve şeyhlerin adlarını zikretmişlerdir. Özellikle yapıları gereği ve çoğu za...
ünümüzde İli nehri vadisindeki doğu Kazakistan bölgesinde iki farklı Uygur topluluğu mevcuttur. Ç... more ünümüzde İli nehri vadisindeki doğu Kazakistan bölgesinde iki farklı Uygur topluluğu mevcuttur. Çin ve Kazakistan arasındaki sınır, 19. yüzyılda ilk Uygur ailelerinin Rus İmparatorluğuna göçünden beri birkaç göçe uygun ortam sağlayan vadinin kesişme noktasıdır. En eski göçmen Uygur topluluğu, 1880’lerdeki göçmenlerin torunlarıdır. Uygur aileleri, kendileri ile Qing imparatorluğu askerleri arasına mesafe koymak için Rus imparatorluğuna göç etmiştir. İkinci gurup, 1950 ve 1960’larda SSCB’ye göç edenler ve onların çocuklarıdır. 1954’ten 1963’e kadar İli vadisi bölgesinde bulunan Şincang’dan SSCB’ye 100.000’den fazla Uygur ve Kazak göçü büyük tarihi bir olaydı.1 Bu göç hareketi, İli vadisindeki Çin ile Rusya sınırlarında göçe ilişkin hareketlerin son dizisidir. İli vadisi, uluslararası sınırı kesiştirir. Sovyet döneminde bu konu ile ilgili tarihi araştırmalar çok sınırlı kalmıştır ve hala bu konuya dair İngilizce materyallere erişim oldukça sınırlıdır.2 Bu göç, Çin-Sovyet sınırının iki tarafında yaşayan Uygurların hayatında oldukça önem taşır, ancak hala o dönemin iki komünist dev arasındaki ilişkinin en az bilinen kısımlarından biri olmayı sürdürmektedir. Şincang’dan göç eden Uygurlar, Sovyet Uygurlarının sosyal ve kültürel hayatında kritik bir rol oynamıştır ve bu gerçek diasporik çalışmalar açısından ilgi çekicidir. Bu makalenin amacı, 1950-1960’larda Çin’den SSCB’ye göç eden ve günümüzde Orta Asya ülkelerinde yaşayan, olayın katılımcıları ve görgü tanıdıkları olan Uygurlar ile röportaj yaparak tarihsel ve etnografik bağlamı aydınlatmaktır.
Uygur Türkleri, yerleşik hayata erken geçmeleri dolayısıyla sanat, edebiyat, mesleki örgütlenme g... more Uygur Türkleri, yerleşik hayata erken geçmeleri dolayısıyla sanat, edebiyat, mesleki örgütlenme gibi konularda diğer Türk boylarına örnek olmuş, ayrıca yaşadıkları coğrafyanın İpek Yolu kavşağında ve merkezî bir konumda olması nedeniyle hem ticaret hem de kültürel üretim ve aktarımda önemli bir rol oynamıştır. Eski Türk dini, Budizm ve Maniheizmin ardından İslamiyet’i kabul eden Uygur Türkleri, kabul ettikleri dinin vecibelerini sosyokültürel hayatın merkezine yerleştirmişler. 10. yüzyılda İslamiyet’in devlet dini olarak kabulünden sonra hem sosyal yaşamda hem de geleneksel mesleklerin icrasında ve uygulamalarında dini unsurlar ağır basmaya başlamıştır. 12. yüzyıldan sonra ise tasavvuf düşüncesi bu coğrafyada yayılmış, geleneksel yaşamda belirginleşen ve sözlü kültüre dayalı dini mahiyetteki kural ve kaideler yazıya geçirilmeye başlanmıştır. Nitekim 13. yüzyıldan 20. yüzyıl başlarına kadar bu coğrafyada sayısız fütüvvet-nâme yazılmıştır. Uygur Türkleri arasında geleneksel meslekleri...
Geleneksel sohbet toplantıları; Türk kültürünün hüküm sürdüğü coğrafyalarda varlıklarını devam et... more Geleneksel sohbet toplantıları; Türk kültürünün hüküm sürdüğü coğrafyalarda varlıklarını devam ettiren, icra bağlamlarıyla yöreden yöreye özgünlük gösteren; toplumsal dayanışma, yardımlaşma ve hoşça vakit geçirme gibi işlevler sayesinde sürdürülebilir kılınan sosyal kurumların başında gelmektedir. Toplumsal hayattaki kolektif eğlence kültürünün birer yansıması olan bu toplantılar, tarihî derinliği itibariyle Türk toplumunun iktisadî hayatıyla ilişkilendirilmektedir. Günümüzde Anadolu başta olmak üzere Türk dünyasının muhtelif bölgelerinde belli kurallar ve işleyişe tabi olarak farklı adlarla devam ettirilen sohbet toplantıları vardır. Anadolu'da sıra gecesi, yâren/yârân, barana, kürsübaşı, gezek, helebiş, oturak âlemleri, herfene/harfene/ferfene vb. adlarla bilinen bu toplantılar; Türk toplumunun kitle iletişim araçları ile teknoloji tahakkümüne girmesinden önce sosyal ihtiyaca cevap veren önemli organizasyonlardı. Günümüzde yaşanan değişim ve dönüşümlere rağmen geleneksel sohbet toplantılarının Anadolu'nun muhtelif yerlerinde devam ettirildiği görülmektedir. Dağ yatısı geleneği de Şanlıurfa yöresinde geçmişten beri varlığını sürdüren, günümüzde icra bağlamındaki değişim ve dönüşümlere rağmen yaygınlaşan sohbet toplantılarından biridir. Yöredeki sosyokültürel yapının geleneksel sohbet toplantılarının icrasına imkân vermesi ve bu toplantıların sürdürülebilir kılınmasında etkisi büyüktür. İncelemelerimiz sonucunda Şanlıurfa şehir merkezi civarında yaklaşık 200 mağaranın dağ yatısı eğlencelerine tahsis edildiği ve dağ yatısı geleneğinin geçmişe kıyasla son yıllarda yaygınlaştığı görülmüştür. Saha araştırmaları ve yazılı kaynaklardan edinilen bilgilere göre yörede icra edilen sıra geceleri ve dağ yatıları, sözlü kültürün taşıyıcısı ve birer eğlenme biçimleri olarak yılın farklı dönemlerinde insanların bir araya gelmesine imkân sağlayan toplantılardır. Bu toplantıların yılın farklı mevsimlerinde farklı mekânlarda yapılması yöre insanı açısından eğlence mekânlarını çeşitlendirmiş, eğlence faaliyetlerinin yıl içerisine yayılmasını sağlamıştır. Makalede, alan araştırması yoluyla yazılı ve sözlü kaynaklardan derlenen bilgiler ışığında dağ yatısı geleneğinin icra bağlamı ve işlevleri ortaya konulmuştur. Dağ yatısı geleneğinin sıra gecelerinden farklı olarak ilkbahar ve yaz mevsimlerinde şehrin civarındaki dağlarda yapıldığı; işleyiş ve buna bağlı unsurlar açısından farklılık gösterdiği tespit edilmiştir. Bu kapsamda dağ yatısı geleneğinin icra bağlamı özellikleri bakımından özgün olduğu; eğlenme hoşça vakit geçirme, din ve müziğe ait kültürel unsurların aktarımına imkân verdiği görülmüştür. Şanlıurfa'daki geleneksel sohbet toplantılarında müzik eğitimi ve ediniminin doğal bir şekilde gerçekleşmesinden kaynaklı olarak bu toplantılar toplum tarafından birer "halk konservatuvar"ı olarak değerlendirilmektedir. Dağ yatılarında da müzik eğitimi işlevinin bu çerçevede gerçekleştiği görülmüştür. Dağ yatılarının tarihi işlevlerinden biri de dinî işlevidir. Gerek tarikatların dağ yatıları aracılığıyla zikir meclislerini şehrin dışına taşımaları gerekse de alkol, kumar gibi kötü alışkanlıklara müptela olmuş kişilerin dinî yatı grupları aracılığıyla rehabilite edilmeleri dikkat çekicidir. Ayrıca 21. yüzyılın getirdiği küreselleşme, teknolojileşme ve kentleşme gibi olgulara rağmen bu geleneğin yaygınlaşma dinamikleri makalede tespit edilmiştir. Anahtar Kelimeler: Halkbilimi, geleneksel sohbet toplantısı, dağ yatısı, müzik, eğlence.
Türk kültürünün önemli yapı taşlarından birini “geleneksel sohbet toplantıları” adı verilen uygul... more Türk kültürünün önemli yapı taşlarından birini “geleneksel sohbet toplantıları” adı verilen uygulama oluşturmaktadır. Orta Asya’dan Anadolu’ya taşınan ve her iki coğrafyada da günümüzde varlığını sürdüren “geleneksel sohbet toplantıları”nın özelliklerini şu şekilde açıklamak mümkündür: “Sayıları farklı yörelerde, farklı sembollerle oluşan erkek gruplarının yılın özellikle kış aylarında ve haftada bir gün olarak rutinleşen bir periyotta, belli kurallar çerçevesinde bir araya gelerek sanal akrabalıklar kurdukları sosyal dayanışma işlevli mevsimsel ve geleneksel toplantılardır.” Geçmişten günümüze kadar hem geleneksel sözlü kültürün taşıyıcısı hem de bir eğlence biçimi olarak gelen sohbet toplantıları, özellikle uzun kış gecelerinde insanların bir araya gelerek belirli kurallar çerçevesinde hoşça vakit geçirmesini ve toplumsal dayanışmayı sağlayan sosyal bir organizasyondur. Köklü bir geçmişe sahip olan “geleneksel sohbet toplantıları”, UNESCO tarafından 2010 yılında Somut Olmayan Kült...
Uygurlar, Türk kültürünün oluşum ve gelişiminde en büyük etkiye sahip Türk boylarından biridir.... more Uygurlar, Türk kültürünün oluşum ve gelişiminde en büyük etkiye sahip Türk boylarından biridir. Yaşadıkları coğrafyanın merkezi bir konumda olması ve yerleşik bir kültüre sahip olmaları, Uygurların tarım, ticaret, sanat, edebiyat ve zanaat alanlarında oldukça ileri bir seviyeye yükselmelerini sağlamıştır. Dil ve edebiyat, resim, müzik, geleneksel el sanatları gibi alanlarda güçlü birikime sahip olan Uygurlar, bu birikimlerini büyük oranda yazıya da aktarmışlardır. 15. yüzyıldan 20. yüzyıl başlarına kadar Çağatay Türkçesinin hâkim olduğu Uygurlarda, çeşitli mesleklere ilişkin risaleler, tarihi ve dini şahsiyetlerin hayatını konu alan tezkireler, muska ve bu bağlamdaki uygulamaları anlatan tumarnameler, fal konusuna yer veren falnameler ve rüya tabirleri gibi çok sayıda elyazma eser mevcuttur. Bu eserlerden biri de Lund Üniversitesi Kütüphanesi Gunnar Jarring Koleksiyonu Prov. 8’de kayıtlı olan ve ebced hesabına dayalı falcılığı konu alan Çağatayca yazmadır. Makalade, ilk olarak Uygurlarda falcılık geleneği ve çeşitleri, icracıları gibi konular hakkında bilgi verilecek, ardından söz konusu fal kitabı yaratım ve aktarım, yapı, içerik ve işlev bakımından tanıtılıp değerlendiririlmiştir.
Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 2023
Tarih boyunca çeşitli kavimlerin ve milletlerin mücadelelerine sahne olan, değişik dinleri v... more Tarih boyunca çeşitli kavimlerin ve milletlerin mücadelelerine sahne olan, değişik dinleri ve kültürleri buluşturan, ticaretin ve sanatın merkezi olma özelliğini gösteren Doğu Türkistan; burada yaşayan Türklerin erken dönemde yerleşik hayata geçmesi nedeniyle zengin bir kültürel birikime ve mümbit topraklara sahip olmuştur. Uygur Türklerinin yaşadığı coğrafyanın merkezi bir konumda olması, farklı kavim ve kültürlerin de bu coğrafyada yaşamasına imkân sağlamıştır. Yüzyıllarca ticaret vasıtasıyla kültürleri birbirine bağlayan İpek Yolu güzergâhını barındıran bu coğrafya, 19. yüzyılda ve 20. yüzyılın ilk yarısında çok sayıda keşif gezisine ev sahipliği yap- mıştır. Almanya, İngiltere, Fransa, Japonya, Rusya başta olmak üzere çok sayıda ülke, bilim heyeti oluşturarak çeşitli amaçlarla keşif seferleri düzenlemiştir. Raporlarında veya eserlerinde Doğu Türkistan Abdallarına da yer veren F. Grenard, Paul Pelliot, Albert von Le Coq, Carl Gustaf Emil Mannerheim, Kaarlo Hilden, Gustaf Raquette, Sir Marc Aurel Stein, Ella ve Percy Sykes keşif gezileri yapan başlıca isimlerdir. Bu kâşiflerin Doğu Türkistan Abdalları hakkında verdiği bilgiler, sonraki dönemde Çin- li Zhao Xiangru ve Uygur Haşim Turdi, Şeripcan Kasım, Mutellip Sıdıq, İbrahim Muti, Ablet Abbas, Mirsultan Osmanov, Ali Ğopur gibi isimlerin de araştırmalarına kaynaklık etmiştir. Bu çalışmanın amacı, Doğu Türkistan Abdalları üzerine bugüne kadar Batı dünyasında ve Doğu’da yapılan çalışmaları tanıtmak ve Abdalların kökeni, kimliği, dili ve kültürüne ilişkin mevcut çalışmaları değerlendirmektir.
Uluslararası uygur araştırmaları dergisi, Dec 29, 2018
Kerbela hadisesi, İslam tarihinin en önemli olaylarından biridir. Müslümanların dinî, siyasi ve s... more Kerbela hadisesi, İslam tarihinin en önemli olaylarından biridir. Müslümanların dinî, siyasi ve sosyal yaşamlarında geniş çaplı ve derin tesirleri olan bu vak'a, bu bağlamda, İslam dünyasında vuku bulan birtakım olayların da kaynağı olmuştur. Kerbela olayının akisleri ve toplum üzerinde bıraktığı derin izler edebî eserlere de konu olmuştur. İçinde yaşadıkları toplumun tarihi ve yaşamı en önemli esin kaynakları olan sanatçılar, bu mühim hadiseyi eserlerinde işlemişlerdir. Bu çerçevede, Müslüman coğrafyalarında yaşayan milletlerin edebiyatlarında Kerbela vak'ası ile ilgili manzum, mensur, manzum-mensur karışık maktel-i Hüseyin adını taşıyan müstakil eserler, mersiyeler, manzumeler kaleme alınmış, bu olay, edebî eserlerin önemli bir esin kaynağı olmuştur. Hz. Hüseyin'in Kerbela'da şehit edilişi Çağatay sahasında vücuda getirilen eserlerde de işlenmiştir. Bu eserlerden biri de makalenin konusunu teşkil eden ve "Maktel-nâme" adını taşıyan manzumedir. Maktel-nâmenin şairi belli değildir. Manzume, Lund Üniversitesi Gunnar Jarring koleksiyonunda Prov. 358 numara ile kayıtlı bir risalede bulunmaktadır. Maktel-nâme bu risalenin 2a-31b varakları arasında yer almaktadır. Şekil yönünden kusurlarla dolu olan Maktel-nâme, dört manzumeden oluşmaktadır. Birinci manzume, vezni olmayan ve kimi mısraları eksik 34 dörtlükten oluşan mütekerrir bir murabbadır. İkinci manzume, kaside nazım şekline benzeyen ve aruzun Fâilâtün/Fâilâtün/Fâilâtün/Fâilün kalıbını andıran ancak pek çok kusurlarla dolu 152 beyitten müteşekkil bir mersiyedir. Üçüncü metin, 28 beyitten oluşup kaside nazım şekliyle ve genel itibariyle aruzun Fâilâtün/Fâilâtün/Fâilâtün/Fâilün kalıbıyla yazılmış bir manzumedir. Dördüncü metin, muhammes nazım şekliyle ve yine aruzun Fâilâtün/Fâilâtün/Fâilâtün/Fâilün kalıbıyla yazılmış 12 bentten oluşan bir mersiyedir. Muhammesten sonra ise 71 beyitten oluşan başka bir manzume gelmektedir. Beyitlerde tekrar eden redifler, bu manzumenin murabbadan sonra gelen kasidenin devamı olduğunu düşündürmektedir. Maktel-nâmenin biçim bakımından kusurlarla dolu olması metnin, edebî bilgisi ve donanımı olmayan birisi tarafından sonradan sözlü gelenekten yazıya geçirildiği hissini uyandırmaktadır.
15. yüzyıldan 20. yüzyıl başlarına kadar Türkistan coğrafyasının ortak yazı dili Çağatay Türkçesi... more 15. yüzyıldan 20. yüzyıl başlarına kadar Türkistan coğrafyasının ortak yazı dili Çağatay Türkçesidir. Günümüzde Uygur Özerk Bölgesi adı verilen coğrafyada yaşayan Uygur Türklerinin Çağatay Türkçesiyle divan, mesnevi, tezkire ve risale gibi türlerde çok sayıda eser verdikleri bilinmektedir. Bu eserler içinde yaygınlığı ve sayısıyla en çok dikkat çeken ise geleneksel meslekleri konu alan risalelerdir. Yüzyıllarca sözlü gelenek aracılığıyla aktarılan geleneksel mesleklere ilişkin bilgi ve tecrübeler, özellikle 18. ve 19. yüzyıllarda Çağatay yazı dilinde risale adıyla yazıya geçirilmiştir. Temelde sözlü gelenek ve sözlü kaynaklardan beslenen risale yazma geleneğinin çok yaygın olduğu Uygur Türklerinde, geleneksel mesleklerin ve bunların yasası olarak tanımlayabileceğimiz risalelerin sayısı tam olarak bilinmemektedir. Ancak yaptığımız araştırmalarda, farklı ülkelerdeki kütüphane kataloglarında 40 mesleğe ilişkin 120 civarında risale tespit etmiş bulunmaktayız. Risale olarak adlandırılan ...
Çin yönetiminde esaret ve baskı altında tam otuz üç yıl (1878-1911) geçiren Uygur halkı, XIX. yüz... more Çin yönetiminde esaret ve baskı altında tam otuz üç yıl (1878-1911) geçiren Uygur halkı, XIX. yüzyıl ve XX. yüzyılda dünyada meydana gelen değişimlerden etkilenerek tekrar bağımsızlık mücadelesine girişmiş ve bu mücadele sonucunda Çağdaş Uygur Edebiyatının tohumları atılmaya başlamıştır. ?Çağdaş Uygur Edebiyatı Yazarlarından Ehtem Ömer ve Hikâyeleri? isimli bu çalışmanın amacı, Çağdaş Uygur Edebiyatının araştırılmasında, temel konuların belirlenmesinde, öykü tekniğinin incelenmesinde, özellikle Ehtem Ömer?in şahsında Uygur hikâyeciliğinin gelişme yollarının öğrenilmesine katkıda bulunmaktır. Çağdaş Uygur Edebiyatı yazarı Ethem Ömer?in öyküleri çok boyutlu kışkırtıcılığı, her türlü önyargıyı sorgulamak üzere tasarlanmış bilinçli bir edebî tezat stratejisidir. Onun öykülerinin karakterlerinin kimlik çelişkileri, etiketlerin isabetsizliğine dikkat çekerek okuru kendine özgülüğe ve bireyselliğe davet eder. Edebiyatın temel kutuplarının ebedi çarpışması olan beyazla siyah, aydınlıkla kar...
ÖZET 19. yüzyılın sonu ile 20. yüzyılın başlarında başlayan Çağdaş Uygur edebiyatı, kısa zamanda ... more ÖZET 19. yüzyılın sonu ile 20. yüzyılın başlarında başlayan Çağdaş Uygur edebiyatı, kısa zamanda büyük gelişme göstererek önemli temsilciler yetiştirmiştir. Bu temsilcilerden biri de kaleme aldığı çok sayıda hikâyesi ile tanınan Ehtem Ömer'dir. Bu makalede, ilk olarak çağdaş Uygur hikâye yazarı Ehtem Ömer'in hayatı ve edebî kişiliği hakkında bilgi verilmiş, daha sonra da onun hikâyeleri vaka, zaman, mekân, şahıs kadrosu, anlatıcı tipleri, aktarma yöntemleri ve tema bakımından incelenmiştir. Makalenin amacı ise Çağdaş Uygur edebiyatının araştırılmasında, temel konuların belirlenmesinde, öykü tekniğinin incelenmesinde, özellikle Ehtem Ömer'in eserlerinden hareket ederek Uygur hikâyeciliğinin gelişme yollarının tespit ve tahliline katkıda bulunmaktır. ABSTRACT Contemporary Uyghur literature has started in the late 19 th century and early 20 th century. This literature has improved very fast and has been had important representatives. One of the representatives in this liter...
Uluslararası uygur araştırmaları dergisi, Jun 1, 2014
Türk kültüründe kuşlar önemli bir yer tutmaktadır. Türklerin inanış ve düşünce sistemlerinde, gel... more Türk kültüründe kuşlar önemli bir yer tutmaktadır. Türklerin inanış ve düşünce sistemlerinde, geleneksel bazı uygulamalarında, totemlerinde, destan, halk hikâyesi, efsane, masal ve halk şiiri gibi sözlü kültür ürünlerinde çeşitli kuşlar yer almaktadır. Bazı kuşlar ise anlatmalarda ve günlük hayatla ilgili inanış ve uygulamalarda öne çıkmaktadır. Uygur Türklerinin sözlü kültür ürünleri ve geleneksel uygulamalarında dikkat çeken kuşlar ise kırlangıç ve güvercindir. Bu makalemizde, ilk olarak kırlangıç ve güvercinin Türk kültüründeki yeri üzerinde durulmuş, daha sonra da Uygur Türklerinin günlük yaşamında, sözlü ürünlerinde, çeşitli inanış ve uygulamalarında ne şekilde yer aldığı hakkında bilgi verilmiştir. Çalışmanın sonunda ise Uygurlar arasında söz konusu kuşlarla ilgili efsane metinlerine yer verilmiştir.
Türk kültürü içinde ateş ve ocak önemli bir yer tutmaktadır. Özellikle İslamiyet'in Türkler t... more Türk kültürü içinde ateş ve ocak önemli bir yer tutmaktadır. Özellikle İslamiyet'in Türkler tarafından kabulü öncesi Türk kültüründe "ocak kültü” etrafında birtakım mit ve ritüellerin oluştuğunu görmekteyiz. Bildirimizde, önce "ocak” kavramının hangi anlamlarda kullanıldığı ve Türk kültüründeki değişim ve gelişime bağlı olarak hangi işlevleri üstlendiği konusu üzerinde duracağız. Daha sonra da ateş ve atalar kültüyle yakın ilgisi bulunan "ocak kültü"nün Türkiye sahası Alevi-Bektaşi zümrelerinin inanç ve uygulamalarına ne gibi yansımaları olduğunu incelemeye çalışacağız
Zengin ve köklü bir kültüre sahip olan Uygur Türkleri, merkezî bir coğrafyada yaşamaları ve tarih... more Zengin ve köklü bir kültüre sahip olan Uygur Türkleri, merkezî bir coğrafyada yaşamaları ve tarihî süreçte Şamanizm, Totemizm gibi inanç sistemlerini ve Maniheizm, Budizm, Nasturilik ve İslamiyet gibi çeşitli dinleri kabul etmeleri nedeniyle sosyo-kültürel yaşamları açısından Türk boyları arasında ayrı bir yere sahiptir. Bu zengin kültürel yapıyı içinde barındıran halk hekimliği ve bu çerçevedeki uygulamalar, farklı kaynaklardan beslenerek günümüze kadar gelmiştir. Uygur Türkleri arasında şamanların tedavi etme, fala bakma ve büyü yapma gibi çeşitli fonksiyonları vardır. Bu makalede, günümüzde Uygur Türkleri arasında şamanların özellikleri ve sihri-büyüsel işlemler içeren tedavi yöntemleri tanıtılıp değerlendirilecektir.
Bilindiği gibi, ölüm insanın fiziki dünyadan metafizik dünyaya geçişini sağlayan bir olgudur. İns... more Bilindiği gibi, ölüm insanın fiziki dünyadan metafizik dünyaya geçişini sağlayan bir olgudur. İnsan öldükten sonra metafizik dünyada ruh/ervah olarak yaşamaya devam eder. Ölenin öbür dünyaya rahat geçmesi ve orada huzurlu yaşaması için örf ve adetlere, dini kurallara uygun bir şekilde uğurlanması ve defnedilmesi gerekmektedir. Ölümle ilgili örf adetlerin tespiti ve sistematiğinin incelenmesi bu bağlamda büyük önem arz eder. Türklerdeki ölüm, ölü ve ruhla ilgili uygulama, inanç ve adetlerin geçmişini Çin kaynaklarından ve Orkun Yazıtlarından takip edebilmekteyiz. Eski Türklerde ölüm ruhun bedeni terk etmesiyle meydana gelir. Ruh, ölüm anında kuş olarak uçup gider. Ölü yuğ/cenaze töreniyle defnedilir. Yoğçı / sığıtçılar yas tutarlar. Ölen için yuğ/ölü aşı verilir. Bu temel şema bugün de pek fazla değişmiş değildir. Ancak farklı din ve kültürlerin etkisiyle bazı biçimsel değişiklikler söz konusu olmuştur. Uygurlar, geçmişten günümüze en çok din değiştirmiş Türk boylarından birisidir. D...
Bilindiği gibi, ölüm insanın fiziki dünyadan metafizik dünyaya geçişini sağlayan bir olgudur. İns... more Bilindiği gibi, ölüm insanın fiziki dünyadan metafizik dünyaya geçişini sağlayan bir olgudur. İnsan öldükten sonra metafizik dünyada ruh/ervah olarak yaşamaya devam eder. Ölenin öbür dünyaya rahat geçmesi ve orada huzurlu yaşaması için örf ve adetlere, dini kurallara uygun bir şekilde uğurlanması ve defnedilmesi gerekmektedir. Ölümle ilgili örf adetlerin tespiti ve sistematiğinin incelenmesi bu bağlamda büyük önem arz eder. Türklerdeki ölüm, ölü ve ruhla ilgili uygulama, inanç ve adetlerin geçmişini Çin kaynaklarından ve Orkun Yazıtlarından takip edebilmekteyiz. Eski Türklerde ölüm ruhun bedeni terk etmesiyle meydana gelir. Ruh, ölüm anında kuş olarak uçup gider. Ölü yuğ/cenaze töreniyle defnedilir. Yoğçı / sığıtçılar yas tutarlar. Ölen için yuğ/ölü aşı verilir. Bu temel şema bugün de pek fazla değişmiş değildir. Ancak farklı din ve kültürlerin etkisiyle bazı biçimsel değişiklikler söz konusu olmuştur. Uygurlar, geçmişten günümüze en çok din değiştirmiş Türk boylarından birisidir. D...
Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 2022
Türk boyları içinde erken dönemde yerleşik hayata geçerek mimari, resim, minyatür, müzik, gelenek... more Türk boyları içinde erken dönemde yerleşik hayata geçerek mimari, resim, minyatür, müzik, geleneksel meslekler gibi alanlarda zengin bir kültürel birikime sahip olan Uygurlar, Türk kültürünün gelişmesinde ve yayılmasında da büyük bir etkiye sahip olmuştur. Sözlü gelenekte şekillenen bu zengin kültürel miras, 15. yüzyıldan itibaren Çağatay Türkçesi ile yazılı olarak da yayılmaya başlamıştır. Kültürel mirası konu alan ve sözlü gelenekten beslenen bu yazılı eserlerin bir kısmının müellifi veya müstensihi bilinmezken bir kısmının ise yazılış tarihi ve müellifi bilinmektedir. Özellikle 19. ve 20. yüzyılda Doğu Türkistan'da yaşayan ve klasik eserler kaleme alan şairlerin büyük bir kısmı Uygurların tarihi ve kültürel mirasına ilişkin konuları işleyen mesnevi ve tezkire türünde eserler kaleme almışlardır. Bu tarzda eser veren isimlerden biri de Turdi Nâzım Garîbî'dir. Garîbî'nin 1841 yılında kaleme aldığı ve geleneksel meslekleri konu alan eseri, Çağatay Türkçesiyle ve mesnevi nazım biçimiyle yazılmış olup Kitâb-ı Garîbî adını taşımaktadır. Eser, mukaddime, 32 bölüm ve 978 beyitten oluşmaktadır. Dönemin Kaşgar hakimi Zuhûriddîn Beg'in isteği üzerine yazılan eserde, Uygurlar arasında yaygın olarak icra edilen çiftçilik, demircilik, kerpiç ustalığı, kuyumculuk, marangozluk, kumaş dokumacılığı, tüccarlık, fırıncılık, kazancılık, miskerçilik, kürkçülük, tamçılık (yapı ustalığı), kilimcilik, ayakkabıcılık, kumaş boyacılığı, boyacılık, sarraclık, dokumacılık gibi geleneksel meslekler ve bunların özellikleri hakkında bilgi verilmiştir. Eserin bazı bölümlerinde meslek erbaplarının münazaraları yer almaktadır. Toplamda 32 meslek hakkında bilgiye yer verilen eser, geleneksel mesleklerin Uygurların sosyokültürel ve ekonomik hayatındaki yerini ortaya koyması bakımından önemlidir. Makalede, Uygurlar arasında geleneksel mesleklerin oluşma ve gelişme süreci, meslekleri konu alan eserler, günümüze kadar varlığını sürdürülebilen meslekler ve Kitâb-ı Garîbî'de yer verilen geleneksel meslekler tanıtılıp değerlendirilecektir.
Özet Türk dünyasının ortak değerlerinden biri Hoca Ahmet Yesevi'dir. "Pir-i Türkistan&qu... more Özet Türk dünyasının ortak değerlerinden biri Hoca Ahmet Yesevi'dir. "Pir-i Türkistan" olarak adlandırılan Ahmet Yesevi, "kültürler arası diyalog, kültürlerin yakınlaşması, barış" gibi semboller açısından son derece önemli bir şahsiyet olması nedeniyle Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Teşkilatı (UNESCO) tarafından 2016 Yılı "Ahmet Yesevi Yılı" olarak ilan edilmiştir. Bu yıl, Ahmet Yesevi'nin ölümünün 850. yıl dönümü olarak kabul edilmektedir. Arifler Sultanı Hoca Ahmet Yesevî'nin hayatı, fikirleri ve öğretisi yüzyıllardır Türklerin manevi, sosyal ve edebi hayatını etkileye gelmiştir. Onun düşünceleri günümüze esasen "Hikmetler" vasıtasıyla ulaşmıştır. Hoca Ahmed Yesevî'nin takipçileri onun hikmetlerini istinsah ederek divan haline getirmişler ve böylece "Divan-ı Hikmet" nüshaları oluşmuştur. Bu şekilde Türkistan Pirinin sonraki nesillere bıraktığı manevi değerler canlılığını korumuş, hikmet geleneği de deva...
Özet Türkler İslamiyet'i kabul etmeden önce Maniheizm, Budizm, Hıristiyanlık gibi farklı din ... more Özet Türkler İslamiyet'i kabul etmeden önce Maniheizm, Budizm, Hıristiyanlık gibi farklı din dairelerine girmişlerdir. İslamiyet'in kabul edilmesiyle beraber sosyal, ekonomik, kültürel tüm yapılar etkilenmiş, dolayısıyla inanç ve pratiklerde bir dizi değişim meydana gelmiştir. Eski Türk inanç sisteminde önemli bir yere sahip olan ruh düşüncesi de geçilen kültür dairelerinden etkilenmiştir. Bilindiği gibi Türk inanç sisteminde ruhun varlığı oldukça eski bir geçmişe sahiptir. Sadece canlı varlıkların değil, evrendeki her bir nesnenin ruhu olduğuna inanan Türkler, bu bağlamda kült inancını geliştirmişlerdir. Atalar kültü, ocak kültü, ateş kültü, su kültü, dağ kültü vb. inanç ögelerinin arkasında kadim ruh düşüncesi bulunmaktadır. İslamiyet'in kabulüyle kamlar yeni dinin şartlarına uyma zorunluluğu yaşamışlardır. Kötü ruhları kaçırmak için muskalar kullanan kamlar, dualarında peygamber, melek, evliya ve şeyhlerin adlarını zikretmişlerdir. Özellikle yapıları gereği ve çoğu za...
ünümüzde İli nehri vadisindeki doğu Kazakistan bölgesinde iki farklı Uygur topluluğu mevcuttur. Ç... more ünümüzde İli nehri vadisindeki doğu Kazakistan bölgesinde iki farklı Uygur topluluğu mevcuttur. Çin ve Kazakistan arasındaki sınır, 19. yüzyılda ilk Uygur ailelerinin Rus İmparatorluğuna göçünden beri birkaç göçe uygun ortam sağlayan vadinin kesişme noktasıdır. En eski göçmen Uygur topluluğu, 1880’lerdeki göçmenlerin torunlarıdır. Uygur aileleri, kendileri ile Qing imparatorluğu askerleri arasına mesafe koymak için Rus imparatorluğuna göç etmiştir. İkinci gurup, 1950 ve 1960’larda SSCB’ye göç edenler ve onların çocuklarıdır. 1954’ten 1963’e kadar İli vadisi bölgesinde bulunan Şincang’dan SSCB’ye 100.000’den fazla Uygur ve Kazak göçü büyük tarihi bir olaydı.1 Bu göç hareketi, İli vadisindeki Çin ile Rusya sınırlarında göçe ilişkin hareketlerin son dizisidir. İli vadisi, uluslararası sınırı kesiştirir. Sovyet döneminde bu konu ile ilgili tarihi araştırmalar çok sınırlı kalmıştır ve hala bu konuya dair İngilizce materyallere erişim oldukça sınırlıdır.2 Bu göç, Çin-Sovyet sınırının iki tarafında yaşayan Uygurların hayatında oldukça önem taşır, ancak hala o dönemin iki komünist dev arasındaki ilişkinin en az bilinen kısımlarından biri olmayı sürdürmektedir. Şincang’dan göç eden Uygurlar, Sovyet Uygurlarının sosyal ve kültürel hayatında kritik bir rol oynamıştır ve bu gerçek diasporik çalışmalar açısından ilgi çekicidir. Bu makalenin amacı, 1950-1960’larda Çin’den SSCB’ye göç eden ve günümüzde Orta Asya ülkelerinde yaşayan, olayın katılımcıları ve görgü tanıdıkları olan Uygurlar ile röportaj yaparak tarihsel ve etnografik bağlamı aydınlatmaktır.
Tarih boyunca yiyecek ve içecek gibi gıda maddeleri ile mutfak araç ve gereçleri, insanların y... more Tarih boyunca yiyecek ve içecek gibi gıda maddeleri ile mutfak araç ve gereçleri, insanların yaşadıkları tarihî, coğrafî, ekolojik ve kültürel süreçlere göre değişim göstermiştir. Bu itibarla toplumların sosyokültürel ve sosyo-ekonomik yapıları coğrafya ile bütünleşerek mahallî mutfakları, dolayısıyla halk mutfağını şekillendirmiştir. Nevşehir mutfağı da söz konusu unsurların etkisiyle bir terkip oluşturarak, Anadolu mutfağının özgün ve zengin bir bölümünü teşkil etmiştir. Çalışmada, Nevşehir geleneksel mutfağının tanıtım ve aktarı- mında kadının rolü, Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi İhtisaslaşma Koordinatörlüğü tarafından desteklenen “Nevşehir’in Somut Olmayan Kültürel Mirasının Tespiti, Derlenmesi ve Envanterinin Oluşturulması” adlı proje kapsamında saha araştırmasından elde edilen verilerden hareketle ele alınmıştır. Ayrıca saha araştırmasından elde edilen veriler, somut olmayan kültürel mirasa ilişkin literatür taraması ile desteklenerek bütüncül bir yaklaşımla bağlam merkezli olarak incelenmiştir.
Bilimin Işığında Türkolojinin İzinde Pamukkale Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümünün 30. Yılına Armağan, 2024
Uygurların Doğu Türkistan’da kurduğu son ve en güçlü hanlık Kaşgar Hanlığı’dır. Yakûb Be... more Uygurların Doğu Türkistan’da kurduğu son ve en güçlü hanlık Kaşgar Hanlığı’dır. Yakûb Beg, Altışehir adı verilen topraklarda halkın birliğini (Kazak, Kırgız, Uygur) sağlayarak güçlü bir siyasi yapı oluşturmuş ve halkın sevgisine mazhar olmuştur. Ancak onun ölümü üzerine evlatlarının yeniden iç çekişmelere yönelmesiyle bu hanlık çok uzun ömürlü olamamış ve bölgede Çin hakimiyeti yeniden başlamıştır. Yakûb Beg’in yönetim anlayışı ve ülkenin huzura kavuşması, ölümü üzerine ise oğullarının Zuo Zongtang adındaki Çinli yöneticiye tabi olmaları ve halkın maruz kaldığı baskı ve işkence halk şiirlerinde tüm yönleriyle ortaya konmuştur. Bu çalışmada da Kaşgar Hanı Yakûb Beg ve dönemi hakkında bilgi verilmiş ve N. N. Pantusov’un derlediği o dönemi konu alan halk şiirleri değerlendirilmiştir. Şiirlerde geçen bazı kelimeler, Pantusov’un çevirisinde verdiği dipnotlardan hareketle açıklanmıştır.
Kıbrıs Türk Folklorunun Çınarı Mahmut İslamoğlu Armağanı, 2024
Uygurlar, Türk kültürünün oluşum ve gelişiminde en büyük etkiye sahip Türk boylarından ... more Uygurlar, Türk kültürünün oluşum ve gelişiminde en büyük etkiye sahip Türk boylarından biridir. Yaşadıkları coğrafyanın merkezi bir konumda olması ve yerleşik bir kültüre sahip olmaları, Uygurların tarım, ticaret, sanat, edebiyat ve zanaat alanla- rında oldukça ileri bir seviyeye yükselmelerini sağlamıştır. Dil ve edebiyat, resim, müzik, geleneksel el sanatları gibi alanlarda güçlü birikime sahip olan Uygurlar, bu birikimlerini büyük oranda yazıya da aktarmışlardır. 15. yüzyıldan 20. yüzyıl başlarına kadar Çağatay Türkçesinin hâkim olduğu Uygurlarda, çeşitli mesleklere ilişkin risaleler, tarihi ve dini şahsiyetlerin hayatını konu alan tezkireler, muska ve bu bağlamdaki uygulamaları anlatan tumarnameler, fal konusuna yer veren falnameler ve rüya tabirleri gibi çok sayıda elyazma eser mevcuttur. Bu eserlerden biri de Lund Üniversitesi Kütüphanesi Gunnar Jarring Koleksiyonu Prov. 8’de kayıtlı olan ve ebced hesabına dayalı falcılığı konu alan Çağatayca yazmadır. Makalede, ilk olarak Uygurlarda falcılık geleneği ve çeşitleri, icracıları gibi konular hakkında bilgi verilecek, ardından söz ko- nusu fal kitabı yaratım ve aktarım, yapı, içerik ve işlev bakımından tanıtılıp değerlendirilmiştir.
8. Uluslararası Türklerin Dünyası Sosyal Bilimler Sempozyumu Bildirileri, 2024
Doğu Türkistan’ın batısında İli şehrinin merkezi konumda olduğu Yedisu bölgesi, tarıma elverişli ... more Doğu Türkistan’ın batısında İli şehrinin merkezi konumda olduğu Yedisu bölgesi, tarıma elverişli alanlarıyla Doğu Türkistan’ın diğer şehirlerinden göç ettirilen Uygurlara ev sahipliği yapmıştır. 18-20. yüzyıllarda bu coğrafyada yaşayan Uygurlar, tarihî kaynaklarda Tarançi adıyla yer almış ve tarım yapmada oldukça mahir bir topluluk olduklarına vurgu yapılmıştır. Cungarlar ve Mançular döneminde, bu bölgedeki tarımsal üretimi gerçekleştiren Tarançiler, aynı zamanda bölgeye hâkim olan Cungarlar ve Mançulara da tarımı öğretmişlerdir. Ayrıca tarihi süreçte Cungarlar, Mançular, Çinliler ve Rusların baskı ve zulümlerine rağmen kültürel yapılarını ve dillerini korumayı başarmışlardır. Tarançilerin 19. yüzyılda kültürel zenginliğini araştıran ve bu konuda çok sayıda eser veren bilim insanlarından biri N. N. Pantusov’dur. Doğu Türkistan ve Tarançileri konu alan çok sayıda esere imza atan N. N. Pantusov, Tarançilerin masalları, şarkıları, çocuk oyunları, destanları, atasözleri, bakşılık geleneği, falnamecilik geleneği, halk takvimi, tarihi olayları ve savaşları, geleneksel bayramları gibi konuları içeren eserleriyle bu zümrenin tarihi, folkloru ve dili üzerine en kapsamlı çalışmaları yapmıştır. Bu bildiride de N. N. Pantusov’un bu çalışmalarından “bakşılık geleneği” ve “bakşı duaları”nı konu alan iki eseri tanıtılıp değerlendirilmiştir.
8. Uluslararası Türklerin Dünyası Sosyal Bilimler Sempozyumu Bildirileri, 2024
İli veya Yedisu bölgesinin sınırları tarihî dönemler içinde değişmekle birlikte bugün Doğu Türkis... more İli veya Yedisu bölgesinin sınırları tarihî dönemler içinde değişmekle birlikte bugün Doğu Türkistan’ın İli ve Kazakistan’ın Almatı şehrini içine alan bölgeyi kapsar. Bir başka ifadeyle günümüzde Çin, Kazakistan ve Kırgızistan toprakları içinde kalan, oldukça geniş bir coğrafyayı içine alan ve merkezini Doğu Türkistan’ın İli şehrinin oluşturduğu bölge, Rusça kaynaklarda Semireçye, Türkçe kaynaklarda ise Yettesu (Yedisu/Jetisu) veya İli şeklinde geçmektedir. Farklı toplum ve kültürlere ev sahipliği yapan bu bölgenin son yüzyıllarda önemli sakinlerinden biri Tarançilerdir. Tarançilerin dili ve folklor ürünleri üzerine çalışmalarıyla bilinen N. N. Pantusov, bu zümrenin masalları, şarkıları, çocuk oyunları, destanları, atasözleri, bakşılık geleneği, falnamecilik geleneği, halk takvimi, tarihi olayları ve savaşları, geleneksel bayramları gibi konuları içeren çok sayıda esere imza atmıştır. Bildiride, N. N. Pantusov’un 1907 yılında Kazanda basılan pota oyunu ve halk şiirlerini konu alan eseri incelenmiş ve metinlere yer verilmiştir.
Günümüzde Türk boyları arasında en zengin mutfağa ve yemek kültürüne sahip olan Türk boy... more Günümüzde Türk boyları arasında en zengin mutfağa ve yemek kültürüne sahip olan Türk boylarından biri Uygurlardır. Uygurların yaşadığı coğrafya, iklim, dini inancı ve örf adetleri kendilerini özgü yeme-içme kültürünü ortaya çıkarmıştır. Onların yeme-içme kültüründe eski dönemdeki hayvancılık ve çiftçiliğe bağlı yaşam büyük etkiye sahip olmuştur. Ayrıca halk tababeti ile mutfak kültürü yakından ilişkilidir. Hatta mutfak kültürünün oluşmasında ve şekillenmesinde halk tababetine bağlı inanış ve uygulamaların etkisi de büyüktür. Uygurlarda yiyecek ve içecekle çeşitli hastalıkları tedavi etme oldukça yaygındır ve yiyeceklerin tabiatı ile insan tabiatı arasında ilişki olduğuna inanılmaktadır. Buna bağlı olarak da neredeyse bütün yiyecekler temelde soğuk ve sıcak karakterli olmak üzere ikiye ayrılır. Sıcak tabiatlı yiyecekler ise kuruk (kuru) sıcak ve höl (yaş) sıcak olmak üzere ayrılır. Aynı şekilde soğuk tabiatlı yemekler de kuruk-soğuk ve höl-soğuk diye ikiye ayrılır. Uygur yemek kültüründe et, yağ ve kuru meyveler sıcak yiyecek, bazı yeşillikler ve meyveler ise soğuk yemek grubuna girer. Köklü bir yemek kültürüne sahip olan Uygurlarda yiyeceklerin ve yemeklerin özelliklerine ilişkin geleneksel bilgiler, sözlü geleneğin yanı sıra 14. yüzyıldan itibaren “risale” adı verilen eserlere ve klasik edebiyata da konu olmuştur. Bu bağlamda 19. yüzyılda yaşamış olan ve eserlerini Çağatay Türkçesiyle kaleme alan Uygur divan şairi, tarihçi ve edip Molla Niyâz’ın “Dîvân”ında meyveleri ve Uygur yemeklerini konu alan iki mesnevi bulunmaktadır. Bunlardan Uygur yemeklerini konu alan mesnevi 109 beyitten oluşmaktadır. Çalışmada, Uygur yemek kültürü, söz konusu mesnevi merkezinde tanıtılıp değerlendirilmiştir.
Uygur Türklerinin Çağatay Türkçesiyle divan, mesnevi, tezkire ve risale gibi türlerde çok sayıda ... more Uygur Türklerinin Çağatay Türkçesiyle divan, mesnevi, tezkire ve risale gibi türlerde çok sayıda eser verdikleri bilinmektedir. Bu eserler içinde yaygınlığı ve sayısıyla en çok dikkat çeken ise geleneksel meslekleri konu alan risalelerdir. Yapılan araştırmalarda Uygurlara ait geleneksel meslekleri konu alan çalışmaların daha çok Çin ve Japonya'da yapıldığı görülmektedir. Bu eserlerin Türk kültür tarihi ve Çağatay Türkçesi araştırmalarında önemli veriler sunacağı dikkate alınarak Çağatay Türkçesiyle Yazılan ve Geleneksel Meslekleri Konu Alan Risalelerin Araştırılması, İncelenmesi ve Yayımlanması başlığını taşıyan bir proje hazırlanmıştır. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi tarafından desteklenen proje kapsamında, geleneksel meslekleri konu alan risaleler, mesleğin ortaya çıkışı ve icrası, yaratım ve aktarım süreçleri, risalelerin içerik ve işlev özellikleri gibi açılardan incelenmiştir. Elinizdeki "Risāle-i Dehkānçılık (Çiftçilik Risalesi)" adlı çalışma, söz konusu projenin altıncı eseridir.
Uygur Türklerinin Çağatay Türkçesiyle divan, mesnevi, tezkire ve risale gibi türlerde çok sayıda ... more Uygur Türklerinin Çağatay Türkçesiyle divan, mesnevi, tezkire ve risale gibi türlerde çok sayıda eser verdikleri bilinmektedir. Bu eserler içinde yaygınlığı ve sayısıyla en çok dikkat çeken ise geleneksel meslekleri konu alan risalelerdir. Yapılan araştırmalarda, Uygurlara ait geleneksel meslekleri konu alan çalışmaların daha çok Çin ve Japonya'da yapıldığı görülmektedir. Bu eserlerin Türk kültür tarihi ve Çağatay Türkçesi araştırmalarında önemli veriler sunacağı dikkate alınarak Çağatay Türkçesiyle Yazılan ve Geleneksel Meslekleri Konu Alan Risalelerin Araştırılması, İncelenmesi ve Yayımlanması başlığını taşıyan bir proje hazırlanmıştır. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi tarafından desteklenen proje kapsamında, geleneksel meslekleri konu alan risaleler, mesleğin ortaya çıkışı ve icrası, yaratım ve aktarım süreçleri, risalelerin içerik ve işlev özellikleri gibi açılardan incelenmiştir. Elinizdeki "Risāle-i Harrātlık (Ağaççılık Risalesi)" adlı çalışma, söz konusu projenin dördüncü eseridir.
Uygur Türklerinin Çağatay Türkçesiyle divan, mesnevi, tezkire ve risale gibi türlerde çok sayıda ... more Uygur Türklerinin Çağatay Türkçesiyle divan, mesnevi, tezkire ve risale gibi türlerde çok sayıda eser verdikleri bilinmektedir. Bu eserler içinde yaygınlığı ve sayısıyla en çok dikkat çeken ise geleneksel meslekleri konu alan risalelerdir. Yapılan araştırmalarda Uygurlara ait geleneksel meslekleri konu alan çalışmaların daha çok Çin ve Japonya'da yapıldığı görülmektedir. Bu eserlerin Türk kültür tarihi ve Çağatay Türkçesi araştırmalarında önemli veriler sunacağı dikkate alınarak Çağatay Türkçesiyle Yazılan ve Geleneksel Meslekleri Konu Alan Risalelerin Araştırılması, İncelenmesi ve Yayımlanması başlığını taşıyan bir proje hazırlanmıştır. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi tarafından desteklenen proje kapsamında, geleneksel meslekleri konu alan risaleler, mesleğin ortaya çıkışı ve icrası, yaratım ve aktarım süreçleri, risalelerin içerik ve işlev özellikleri gibi açılardan incelenmiştir. Elinizdeki " Risāle-i Aşfezlik (Aşçılık Risalesi) " adlı çalışma, söz konusu projenin beşinci eseridir. Risale-i Aşfezlik başlığını taşıyan aşçılık risalesi, aşçılık mesleğinin doğuşu, ilk piri ve geçmiş pirleri, mesleğin ehemmiyeti, meslek erbaplarının dikkat etmesi gereken hususlar, meslek risalesinin önemi, mesleğe dair iş ve işlemler gerçekleştirilirken okunacak ayet ve dualar, mesleğin farzları, vacipleri, sünnetleri ve mübahları, tekbir getirmenin farz olduğu durumlar, kural ve kaidelere riayet eden ve etmeyen usta ve çırakların halleri hakkında bilgilerin yer aldığı bir eserdir.
Uygur Türklerinin Çağatay Türkçesiyle divan, mesnevi, tezkire ve risale gibi türlerde çok sayıda ... more Uygur Türklerinin Çağatay Türkçesiyle divan, mesnevi, tezkire ve risale gibi türlerde çok sayıda eser verdikleri bilinmektedir. Bu eserler içinde yaygınlığı ve sayısıyla en çok dikkat çeken ise geleneksel meslekleri konu alan risalelerdir. Yapılan araştırmalarda, Uygurlara ait geleneksel meslekleri konu alan çalışmaların daha çok Çin ve Japonya'da yapıldığı görülmektedir. Bu eserlerin Türk kültür tarihi ve Çağatay Türkçesi araştırmalarında önemli veriler sunacağı dikkate alınarak Çağatay Türkçesiyle Yazılan ve Geleneksel Meslekleri Konu Alan Risalelerin Araştırılması, İncelenmesi ve Yayımlanması başlığını taşıyan bir proje hazırlanmıştır. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Bilimsel Araştırmalar Projesi Birimi tarafından desteklenen proje kapsamında, geleneksel meslekleri konu alan risaleler, mesleğin ortaya çıkışı ve icrası, yaratım ve aktarım süreçleri, risalelerin içerik ve işlev özellikleri gibi açılardan incelenmiştir. Elinizdeki " Risāle-i Nemed-māllık (Keçecilik Risalesi) " adlı çalışma, söz konusu projenin üçüncü eseridir.
Uploads
Papers by Adem Öger
Anahtar Kelimeler: Halkbilimi, geleneksel sohbet toplantısı, dağ yatısı, müzik, eğlence.
Anahtar Kelimeler: Halkbilimi, geleneksel sohbet toplantısı, dağ yatısı, müzik, eğlence.