Higher Education Complex of Humanities

محورهای پژوهشی مجله مطالعات فقه تربیتی

فلسفه فقه تربیتی (شامل: مفاهیم، مبادی، مبانی، رویکردها و ...)؛
روش‌شناسی فقه تربیتی؛
پیشینه و تاریخ فقه تربیتی؛
مطالعات تطبیقی در فقه تربیتی؛
احکام شرعی یادگیری (شامل احکامِ محتوا، فنون و صلاحیت‌های دانش‌آموزی)؛
احکام شرعی آموزش؛
احکام شرعی تربیت (اعم از تربیت بدنی، تربیت عقلانی، تربیت اعتقادی و...)؛
وظایف شرعی خانواده در تربیت؛
وظایف شرعی حکومت در تربیت؛
وظایف شرعی سایر نهادها در تربیت؛
قواعد فقه تربیتی؛
و دیگر موضوعات مرتبط با محورهای بالا.

دعا یکی از اصلی‌ترین آموزه‌های اسلامی است. دعا در اسلام _ به جز ادعیه قرآنی که وحیانی‌اند _ بیان دیگری از آموزه‌های وحی در جهت تربیت فرد و تأمین سلامت جامعه است. دعا روشی است که همزمان حاوی پیام‌های تعلیم، تربیت و تعبد است. مکتب انسان‌ساز دعا، علاوه بر خودسازی، با نزدیک شدن به مبدأ هستی، سهم مهمی نیز در تربیت دیگران دارد. فرزندان عزیزترین و دلنشین‌ترین افراد پیرامونی هر شخص‌اند که «دعا» می‌تواند نقش تعیین‌کننده‌ای در هدایت و سعادت آنان داشته باشد. این تحقیق به دنبال این موضوع خواهد بود که احکام مربوط به وظیفه‌مندی والدین در تربیت فرزندان با روش «دعا» را قبل از تولد به سبک اجتهادی، استخراج نماید. مکتب اسلام، برای نیل به سعادت و صلاح فرزندان، قبل از تولد نیز به این مسئله توجه جدی داشته و در برنامه‌های تربیتی خود، به این روش اساسی تأکید ورزیده است. بنابراین، دعای والدین برای فرزندان قبل از تولد آن‌ها از احکام استحبابی و اخلاقی اسلام است که برای اثبات آن می‌توان از ادله متعدد عقلی و نقلی استفاده کرد. از جمله نتایج این پژوهش این است که دعای والدین برای فرزندان، آثار وضعی و برکات فراوان دارد که در طول حیات و در عرصه‌های مختلف زندگی، موفقیت‌های بزرگی را برای فرزند رقم می‌زند.

بررسی فقهی و حقوقی مسئولیت والدین در قبال فعل کودک در فضای مجازی
نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

محمد غلامعلی زاده کجو 1  ابوالفضل حسام  2
1 استادیار دانشگاه پیام نور

2 گروه حقوق دانشکده علوم انسانی دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرگان _و گروه حقوق ندرسه علوم انسانی موسسه آموزشی جامعه المصطفی العالمیه

چکیده

در فقه اسلام و حقوق ایران، اصل بر شخصی بودن مسئولیت است (یزدانیان، 1394: 143) و قاعده فقهی «وزر» (شهید ثانی، 1414: 10/ 38 و 4/69) نیز مفید همین معنا است (محقق حلی، 1387: 4/ 426؛ محقق داماد، 1379: 4/163، حلی، 1407: 4/528؛ صیمری، 1420: 4/ 384؛ کرکی، 1414: 6/ 7). اصل شخصی بودن مسئولیت بدین معنا است که هیچ کس بار گناهان دیگری را به دوش نمی‌کشد و هر کس مسئول اعمال خویش است. با این همه، در فقه و حقوق، مواردی مشاهده می‌شود که ظاهراً از این اصل عدول شده است. مطابق ماده 7 قانون مسئولیت مدنی مصوب 1339هرگاه والدین در نگه‌داری و مواظبت از کودک دچار تقصیر شوند، مسئول اعمال زیان‌بار کودک بوده و این مسئولیت بنا بر اطلاق این ماده، شامل افعال زیان‌بار کودک در فضای مجازی نیز می‌شود. یکی از مصادیق احراز تقصیر والدین، اثبات نقص تربیت کودک است. از نظر حقوقی، تربیت ناقص کودک، تقصیر تلقی شده و مسئولیت والدین را به دنبال دارد (صفایی، رحیمی، 1391، 295). در این مقاله، با روش تحلیلی توصیفی اثبات شده است که به سبب ماهیت خاص فضای مجازی، مسئولیت والدین می‌تواند حقیقتاً ناشی از فعل غیر تلقی شده و در برخی موارد و به‌رغم تقصیر ظاهری والدین، با تکیه بر محدودیت‌های وارد بر حق والدین نسبت به تربیت کودک، مانند رعایت حق تمامیت جسمانی، حریم خصوصی و آزادی عقیده و بیان کودک، والدین به سبب نقص در تربیت، مسئولیتی ندارند و به عدم تقصیر آن‌ها حکم می‌شود.

نویسندگان

مجید طرقی  1  سید نقی موسوی 2  محمد کاظم مبلغ  3
1 هیات علمی المصطفی

2 استادیار گروه علوم تربیتی دانشگاه فرهنگیان

3 دانش‌آموخته حوزه علمیه قم

چکیده

استفاده از روش‌های تعقل و تفکر در تربیت دینی فرزندان، موضوعی است که پژوهش حاضر کوشیده حکم فقهی آن را بررسی نماید. برای این منظور پس از مفهوم‌شناسی، سراغ ادله عقلی و نقلی رفته است. دلیل عقلی بر وجوب استفاده از روش‌ها در تربیت دینی دلالت می‌کند. زیرا عقل بر وجوب شناخت خدا و تکالیف او حکم می‌کند و راه این شناخت را هم منحصر در تعقل و خردورزی می‌داند. آیات و روایات دلالت بر استحباب مؤکد استفاده از این روش‌ها دارند، ولی با انضمام دلیل عقلی و بر اساس قانون ملازمه حکم عقل و شرع، استفاده وجوب از آیات و روایات نیز خالی از وجه نیست. ازاین‌رو می‌توان گفت: زمینه‌سازی و دعوت فرزندان به خردورزی درباره موضوعاتی که قرآن کریم تعیین کرده و با لحاظ «آیه» بودن این موضوعات، در حدّی که سبب تحقق بینش الهی در فرزندان شده و موجبات تربیت دینی آنان را فراهم سازد، واجب است.

he guidance of the ignorant involves a set of actions such as teaching, informing and warning, because sometimes the trainee has no knowledge of the divine injunction, in which case, if he is informed, he will come to know the injunction. Sometimes the trainee does not know, and knowledge is not achieved by making an announcement only; rather he needs education. Sometimes the trainee knows the ruling and the subject-matter, but he is unmindful or oblivious in which case he is reminded and it is only then that he remembers his duty and obligation. Guiding the ignorant as a training measure is obligatory in some cases and recommended in others, but the necessity guiding is contingent largely upon the probability of effect and no substantial harm to the mentor and educator. This article examines the jurisprudential point of view in this regard using inferential and analytical methods. In short, to highlight the most important results of the research at hand, it is necessary to state that in the views of the jurists, the necessity of guiding the ignorant to the hukm (injunction) depends on a number of conditions including the person being a duty-bound, necessity of the duty, and the ruling being of daily use to the duty-bound. As for guiding the ignorant to the subject, the jurists differ in their opinion in this regard. Some believe it is obligatory to guide the ignorant (al-ʿAllāma al-Ḥillī, 1401: 48) and others believe in the non-necessity of guiding such a person (al-ʿᾹmīlī, 1418: 2/579). Generally speaking, guiding the ignorant is preferable in the area of non-mandatory rulings and those rulings which are not of daily application.

Emigration is one of the important cultural teachings of Islam which has been legislated in the direction of human excellence and the Holy Quran has promised many worldly and otherworldly effects on it. In this regard, the jurists have analyzed the relevant verses and hadiths and have reached the obligation to emigrate to the obligated in special circumstances. Below this issue is the emigration of children, which is the firm opinion of the jurists on the necessity of emigrating to them. Citing the Holy Qur'an, some jurists believe that the ruling on emigration also applies to the children of Maraq. Fararoo's research has examined the question: What is the duty of the children of Marahaq in the face of this jurisprudential ruling in the circumstances of the obligation to emigrate? This research has explored the mentioned question with the method of ijtihad analysis and the obtained results have shown that the audio reason (Quranic) that documents the belief in the necessity of migration is incomplete, but the author has considered it obligatory in the case of rational analysis. The child will migrate, and that is the case that gives a rational possibility that he will not be able to emigrate after puberty. Therefore, the well-known saying that it is not necessary to emigrate from children to adolescence is also incorrect in this case.

هجرت از آموزه‌های مهم فرهنگی اسلام است که در راستای تعالی انسان تشریع شده و قرآن کریم آثار دنیوی و اخروی فراوانی بر آن وعده داده است. در همین راستا فقیهان آیات و روایات مرتبط را تحلیل کرده و به وجوب هجرت بر مکلفان در شرایطی خاص رسیده‌اند. در ذیل این مسئله هجرت کودکان قرار دارد که اندیشه قاطع فقیهان بر عدم وجوب هجرت بر ایشان است. برخی فقیهان با استناد به قرآن کریم بر این باور شده‌اند که حکم هجرت در ظرف وجوب آن متوجه کودکان مراهق نیز هست. پژوهه فرارو این پرسش را بررسیده است که: در شرایط وجوب هجرت بر مکلفان، وظیفه کودکان مراهق در برابر این حکم فقهی چیست؟ این تحقیق با روش تحلیل اجتهادی پرسش یادشده را کاویده و نتایج به‌دست آمده نشان داده است دلیل سمعی (قرانی) که مستند قائلان به وجوب هجرت است، قاصر از مدعاست اما نگارنده با تحلیل عقلی از باب مقدمه واجب قائل شده است در یک صورت واجب است کودک مراهق هجرت کند و آن صورتی است که احتمال عقلائی دهد پس از بلوغ نمی‌تواند هجرت کند. بنابراین، سخن مشهور در عدم وجوب هجرت برکودکان مراهق تا سن بلوغ هم در این صورت نادرست است.

One of the most important areas of education is religious education. Belief (cognitive), devotional (behavioral) and moral education is a subset of religious education. The realization of religious education in society requires extensive and complex actions and activities of educational actors and custodians. Parents, educators, scholars, elites, the media and the government are among the main custodians and agents of education at the community level. One of the most important and effective factors and custodians of religious education is the Islamic government. This research, in a descriptive-analytical and ijtihad method, has proved the principle of duty of the Islamic government towards the religious education of the society with general evidences and rules, rational and narrative evidences - Quran and narrations. According to the arguments, the Islamic government has a mandatory duty towards the religious education of the society in the obligatory doctrinal, devotional and moral duties of the people, and in non-mandatory duties, it has recommended duties. According to this research, the Islamic government can achieve religious education in the community through a set of managerial actions and continuous activities of planning, organizing, coordinating, leading, controlling and supervising.

از مهمترین ساحت‌های تربیتی، تربیت دینی است. تربیت اعتقادی (شناختی)، عبادی (رفتاری) و اخلاقی زیرمجموعه تربیت دینی قرار دارد. تحقق تربیت دینی جامعه، نیازمند اقدامات و فعالیت‌های گسترده و پیچیده عاملان و متولیان تربیتی است. والدین، مربیان، علما، نخبگان، رسانه‌ها و حکومت از جمله متولیان و عاملانِ اصلی تربیت در سطح اجتماع هستند. از مهمترین و مؤثرترین عوامل و متولیان تربیت دینی، حکومت اسلامی است. این تحقیق، به روش توصیفی ـ تحلیل و اجتهادی، اصل وظیفه‌مندی حکومت اسلامی نسبت به تربیت دینی جامعه را با ادله و قواعد عام، ادله عقلی و نقلی ـ قرآن و روایات ـ اثبات کرده است. با توجه به ادله، حکومت اسلامی نسبت به تربیت دینی جامعه در تکالیف الزامیِ اعتقادی، عبادی و اخلاقی آحادِ مردم، وظیفه الزامی و در غیر الزامیات، تکالیف استحبابی دارد. بر اساس این پژوهش، حکومت اسلامی می‌تواند از طریق مجموعه اقدامات مدیریتی و فعالیت‌های مستمرِ برنامه‌ریزی، سازماندهی، هماهنگی، رهبری، کنترل و نظارت، تربیت دینی را در گستره جامعه محقق سازد.

Methodology of educational analysis of jurisprudential rules
Abstract
The present article has been compiled on the subject of methodology of educational analysis of jurisprudential rules in order to identify and introduce the methods of analysis of jurisprudential rules. Descriptive-analytical method has been used in organizing the article, which is more used in such topics. From the three methods of all-reasoning, semi-argumentative and fatwa, the second method is more appropriate and from the logical methods, deductive-inductive method in the educational analysis of jurisprudential rules are more appropriate. When the factors of educational analysis were within the text, such as the emphases in verses and hadiths, the inductive method is used, and if the factors of analysis were outside the text, such as the rule of reason and custom, the deductive method is used. Educational analysis of jurisprudential rulings does not require a very strong reason, but can be explained and presented in spite of a justifying factor such as the effect, cause or educational point.

مقاله حاضر در موضوع روش شناسی تحلیل تربیتی احکام فقهی به منظور شناسایی و معرفی شیوه های تحلیل احکام فقهی تدوین یافته است. در سامان دهی مقاله از روش توصیفی تحلیلی استفاده شده که در این گونه موضوعات کاربرد بیش تر دارد. از روش های سه گانه تمام استدلالی، نیمه استدلالی و فتوایی بررسی احکام فقهی، روش دوم و از روش های منطقی، روش قیاسی استقرایی در تحلیل تربیتی احکام فقهی تناسب بیش تر دارند. هر گاه عوامل تحلیل تربیتی درون متنی بود مانند تأکیدات موجود در آیات و روایات، از روش استقرایی و اگر عوامل تحلیل، بیرون از متن بود مانند حکم عقل و عرف، از روش قیاسی استفاده می شود. تحلیل تربیتی احکام فقهی دلیل بسیار قوی لازم ندارد، بلکه با وجود عامل توجیه کننده ای از قبیل اثر، علت یا نکته تربیتی قابل تبیین و ارائه می باشد.

The present study was conducted to extract educational goals for the formal public education system of the Islamic Republic of Iran according to the Islamic approach to the difference between men and women. Therefore, using the descriptive-analytical method, the developmental differences between men and women in characteristics such as intellect, emotion, modesty, zeal, astrology, puberty and sexual instinct were pointed out. Then, the differences between men and women in the form of roles and legislative responsibilities such as the role of wife, mother and housewife for women and the responsibility of family and social affairs such as defending the country for men were examined. Finally, based on the mentioned differences, educational goals in the context of one's relationship with God, taking into account the differences between men and women in the Shari'a rulings, one's relationship with oneself, by raising the need for men and women to be acquainted with developmental and legislative characteristics. They have, and the individual's relationship with others, based on the need for men and women to be familiar with each other's developmental characteristics and legislative maps.

پژوهش حاضر به منظور استخراج اهداف تربیتی برای نظام تربیت رسمی عمومی جمهوری اسلامی ایران با توجه به رویکرد اسلامی به تفاوت زن و مرد صورت گرفته است. از این‌رو با استفاده از روش توصیفی– تحلیلی، به تفاوت‌های تکوینی زن و مرد در ویژگی‌هایی مانند تعقل، عاطفه، حیا، غیرت، تبرج، بلوغ و غریزه جنسی اشاره شد. در ادامه تفاوت زن ومرد در قالب نقش‌ها و مسئولیت‌های تشریعی همچون نقش همسری، مادری و خانه داری برای زنان و مسئولیت سرپرستی خانواده و امور اجتماعی مانند دفاع از کشور برای مردان بررسی شد. در نهایت بر اساس تفاوت-های مذکور، اهداف تربیتی در چارچوب ارتباطی فرد با خداوند، با در نظر گرفتن تفاوت زن و مرد در احکام شرعی، ارتباط فرد با خود، با مطرح ساختن لزوم آشنایی زن و مرد با ویژگی‌های تکوینی و تشریعی که دارند، و ارتباط فرد با دیگران، بر اساس لزوم آشنایی زنان و مردان از ویژگی‌های تکوینی و نقش‌هایی تشریعی یکدیگر، بررسی شد.

In the field of education, one of the important rules for establishing and promoting the religious knowledge and ideas of educators is the rule of guidance. The provisions of this rule are a set of special educational activities and actions that must be performed after the person's awareness; In order for the person to be committed to the knowledge, to create spiritual and inner moods in him and to display religious behaviors in him. Unlike the rule of guidance, in the rule of guidance, one has knowledge of the issue; But the educational agent must institutionalize this knowledge and awareness by strengthening the will, motivating him and possibly changing environmental and social conditions. The obligation of guidance is conditional on science, and this task is assigned to the world. The obligation to lead is also conditional on the possibility of influencing the educator. This article uses inferential and analytical methods to examine the rule of guidance while examining the narrative evidence and its conditions, scope and levels in the training process. In expressing the most important results of the forthcoming research, it should be said that from the jurisprudential point of view, firstly, guidance in the range of duties and prohibitions is obligatory and otherwise it is preferable. Secondly, it is not permissible to use the guidance of others if it leads to harm, coercion and reluctance.

در عرصه تعلیم و تربیت نیز یکی از قواعد مهم برای تثبیت و ترویج معارف و اندیشه‌های دینی متربیان، قاعده هدایت است. مفاد این قاعده عبارت است از مجموعه فعالیت‌ها و اقدام‌های تربیتی خاص که بعد از آگاهی فرد باید انجام گیرد؛ با این هدف که فرد بدان آگاهی‌ها، التزام قلبی پیدا کند، خلقیات روحی و درونی در او ایجاد و رفتارهای دینی در او نمایان شود. به خلاف قاعده ارشاد، در قاعده هدایت، شخص نسبت به مسئله علم دارد؛ اما عامل تربیتی باید این علم و آگاهی را از راه تقویت اراده، ایجاد انگیزه در او و احیاناً تغییر شرایط محیطی و اجتماعی نهادینه سازد. وجوب هدایت مشروط به علم است و این وظیفه به عالم اختصاص پیدا می کند. همچنین وجوب هدایت، مشروط به‌احتمال تأثیر در متربی است. این نوشتار با روش استنباطی و تحلیلی قاعده هدایت را در خلال بررسی ادله نقلی اثبات و شرایط، قلمرو و مراتب آن در فرایند تربیت را بررسی می‌کند. در بیان مهم‌ترین نتایج تحقیق پیش رو باید گفت از دیدگاه فقهی اولاً هدایت در محدوده واجبات و محرمات، واجب است و در غیر آن رجحان دارد. ثانیاً به‌کارگیری اقدامات هدایتی دیگران اگر منجر به اضرار، اجبار و اکراه شود، جایز نیست ثالثاً به‌کارگیری روش‌های مختلف هدایت، فی‌نفسه مطلوبیت شرعی دارد اما در مواردی که هدایت جز با روشی خاص انجام نمی‌پذیرد، به‌کارگیری آن روش، از رجحان مطلق برخوردار است.

در فقه اسلام و حقوق ایران، اصل بر شخصی بودن مسئولیت است (یزدانیان، 1394: 143) و قاعده فقهی «وزر» (شهید ثانی، 1414: 10/ 38 و 4/69) نیز مفید همین معنا است (محقق حلی، 1387: 4/ 426؛ محقق داماد، 1379: 4/163، حلی، 1407: 4/528؛ صیمری، 1420: 4/ 384؛ کرکی، 1414: 6/ 7). اصل شخصی بودن مسئولیت بدین معنا است که هیچ کس بار گناهان دیگری را به دوش نمی‌کشد و هر کس مسئول اعمال خویش است. با این همه، در فقه و حقوق، مواردی مشاهده می‌شود که ظاهرا از این اصل عدول شده است. مطابق ماده 7 قانون مسئولیت مدنی مصوب 1339هرگاه والدین در نگه‌داری و مواظبت از کودک دچار تقصیر شوند، مسئول اعمال زیان‌بار کودک بوده و این مسئولیت بنا بر اطلاق این ماده، شامل افعال زیان‌بار کودک در فضای مجازی نیز می‌شود. یکی از مصادیق احراز تقصیر والدین، اثبات نقص تربیت کودک است. از نظر حقوقی، تربیت ناقص کودک، تقصیر تلقی شده و مسئولیت والدین را به دنبال دارد (صفایی، رحیمی، 1391، 295). در این مقاله، با روش تحلیلی توصیفی اثبات شده است که به سبب ماهیت خاص فضای مجازی، مسئولیت والدین می‌تواند حقیقتا ناشی از فعل غیر تلقی شده و در برخی موارد و به...