Papers by Muhittin Gümüş
The journal of international civilization studies, Nov 26, 2023
Öz İnsan; tıp alanında fizyolojik bir yapı, sosyolojide toplumun bir üyesi, psikolojide farklı bi... more Öz İnsan; tıp alanında fizyolojik bir yapı, sosyolojide toplumun bir üyesi, psikolojide farklı bir benlik sistemi ve yaratıcılığın unsuru, ekonomide sistem içinde bir birim, teolojide Tanrı'nın yarattığı en mükemmel canlı, antropolojide kültürün işlediği bir varlık sayılmaktadır. Dilbilimde insanın kendisi değil onun dili ve dille ilişkisi bütün boyutlarıyla ele alınır. İnsanoğlu yaratıldığından beri değişik arayışlar içindedir. Sürekli olarak daha iyiyi, daha güzeli, daha estetik olanı ve mükemmeli aramaya devam ederken yaşadığı kültürel çevrede kişisel hazlarını, içgüdüsel davranışlarını daha seçici ve etkili kullanma arzusunu da devam ettirdiği görülür. Yaratılmışların üstünü olarak tanımlanan insan; güzellik ve güzelliğin unsurlarından, ölçütlerinden güzellik duygusundan geri kalamayacağını bu kavramları bilim ve felsefe alanına kadar ileri götürmesinden anlamak mümkündür. Dünyada bütün kültürlerde olduğu gibi Türk uygarlığının içinde köklü bir geçmişe sahip olan Kırgız kültüründe de dile yansıyan güzel görünüm ve güzellik kavramını ifade eden sözler vardır. O sözler leksikolojik unsurlar içinde kısa ve öz olarak deyimler aracılığıyla yansıtılmıştır. Bu çalışmamızda Kırgızca deyimlerde geçen güzellik ve güzel görünüm ile ilgili kültürel algılara yer verilmiştir.
Derlem Dilbilim Çalışmalarının Dil Öğretimine Katkısı, 2024
Öz Çağımızda gelişen teknolojiyle birlikte dil incelemeleri de değişik boyut bir kazanmıştır. Bil... more Öz Çağımızda gelişen teknolojiyle birlikte dil incelemeleri de değişik boyut bir kazanmıştır. Bilgisayarlı dilbilim, dil çözümlemelerinde bilgisayarı bir araç olarak kullanır. Dil incelemeleri ve çözümlemeleri için derlemlerin kullanılması, dil öğretimi ve sözlükbilim alanında daha hızlı, daha nitelikli, daha etkili sonuçlar almaya katkı sağlamaktadır. Derlem dilbilim, doğal dil kullanımlarına dayalı örnekleri ele alarak dil incelemeleri yapar. Buna bağlı olarak derlem dilbilimi, elektronik ortamda işlenmiş metinleri niceliksel yöntemler kullanarak belirli bir dil kullanımına ait sıklık bilgilerini sunar. Bu çalışmamızda "Kırgızca: "söz" kelimesi örneğinde derlem dilbilim çalışmalarıyla bu kelimenin söz varlığı içindeki kullanım biçimleri (birleşik fiil, birleşik kelime, isim tamlaması, kalıp söz, deyim) derlenmiştir. Bu tür derlem çalışması sonucunda dil öğretimi alanında öğreticilerin açıklamalı sözlükler veya tematik sözlükler yerine derlem dilbilim incelemeleri yoluyla elde edilen kavramlar çerçevesinde oluşan kelime öbeklerini daha kolay kullanabilecekleri öngörülmektedir. Çalışmamızın örneğini oluşturan "söz" kelimesinin Kırgızcanın söz varlığı içindeki kullanım biçimlerinin derlem dilbilim incelemeleriyle tespit edilen verilerin dil öğretiminde anlama becerileri (okuma, dinleme) ile anlatma becerileri (yazma ve konuşma) kazandırmaya yönelik uygulamalı çalışmalara katkısı olacağı düşünülmektedir. Kırgızca sözlüklerde madde başı olarak yer alan "söz" kelimesiyle oluşan söz varlığı ürünleri Almanya Saarland Üniversitesi'nin alt yapısını hazırladığı "Kırgız Derlemi" (https://corpora.clarin-d.uni-saarland.de/cqpweb/kyrgyz_2022_03_08/) verilerinden yararlanarak elde edilmiştir.
Zahiriddin Muhammad Bobur merosining Sharq davlatchiligi va madaniyati rivojida tutgan o‘rni
The representative of the Chagatai language, which developed as a continuation of Khwarazm Turkis... more The representative of the Chagatai language, which developed as a continuation of Khwarazm Turkish, is Zahirad-Din Muhammad Babur's "Baburnama", which contributed to the Chagatai language and literature after the great literary and linguistic scholar Alisher Navoi. In Turkey, it is known as Babur's memoirs about his own life, which received worldwide attention. This work is known as Vekāyi', Vakıanama, Vakıat-ı Baburi, Vekayi'nama-i Padishahi and Baburiyye besides Baburnama. In the developed scientific centres of the world, in Uzbekistan, Turkey and some European countries, when they talk about Baburname, they compare it with the works of Western historical figures. Those whosay “Baburnama” is a unique work" are not at all few. In our study, we have made comments on the state of the scientific studies on “Baburnama” in Turkey and to determine which features of this work are reflected and whether there are works that contribute to the correct and deserv...
Uzbekistan: language and culture
Necessary elements to meet people's language learning needs; It is a good teacher (instructor... more Necessary elements to meet people's language learning needs; It is a good teacher (instructor), a good textbook, a good teaching method and a good educational environment. In order to examine, develop and bring innovations to this field by considering each of these elements that have an active role in language teaching separately in terms of qualitative and quantitative features, field experts should work on multi-faceted studies and interdisciplinary activities. In the process of teaching Turkish as a foreign language, updating the studies on "the qualifications of teachers, textbooks and educational tools, the method and educational environment applied" according to the time and needs is one of the important tasks that those who work in this field cannot give up. In this study, the nature of the subject continuous target audience by this context, Kyrgyzstan-Turkey Manas University since kept up to date textbooks is one of the most basic tools in the Turkish education...
Uzbekistan: language and culture
The most valuable representative of the Chagatai language, which developed as a continuation of t... more The most valuable representative of the Chagatai language, which developed as a continuation of the Khwarezm Turkish, which was formed in the Timurid period under the influence of Islamic civilization in the Greater Turkestan region, is the great writer and language scholar Alişir Nevâî. After that, different ideas and interpretations are presented on the literary genre features of the work of Zahirüddin Muhammed Bâbürşah, who contributed to the Chagatai language and literature. While it is com-pared with the works of some Western historical figures, others claim that it is a unique work. In this study, although it is natural for the literary genres based on narrative to form certain differences in style, form and content from the past to the present, in terms of their qualities, the pecu-liarities of the main elements in historical texts, memoirs, case narratives, and diary writings are mentioned.
TÜRKÇE SÖZVARLIĞINDA SU KAVRAMINIIN ANLAMBİLİM AÇISINDAN ÖZELLİKLERİ , 2023
Öz Yalnızca insanlığın değil, bütün canlıların varlığıyla ve yaşamasıyla doğrudan ilgili olan ana... more Öz Yalnızca insanlığın değil, bütün canlıların varlığıyla ve yaşamasıyla doğrudan ilgili olan anasır-ı erbaa yani dört temel unsur adını verdiğimiz "su, hava, toprak, ateş" arasında su kavramının Türkçeye yansıtılışı ve ifade ettiği anlamlarının sözvarlığındaki kullanım biçimleri yeteri kadar incelenmemiştir. Sözvarlığı araştırmalarında tematik incelemeler daha çok köken bilgisi, dil bilgisi; ses, biçim, kelime ve cümle bilgisi çerçevesinde yapıldığı dikkati çekmektedir. Bu çalışmada, Türkçenin anlatım gücünün ve bazı kavramlardaki anlam zenginliğinin tespit edilmesiyle ilgili düzenli bilgiler elde etmek, bunları dil öğrenenlere ve öğretenlere sunmak üzere "su" kavramıyla oluşan birleşik kelimeler, deyimler ve atasözleri incelenmiştir. "Su" kavramıyla ilişkili sözvarlığının Türkçenin anlatım gücüne katkısı ifade edilmiş, anlambilim açısından değerlendirilmiştir.
БГУ жарчысы, Dec 21, 2020
ÖZET. Milletlerin çok eski zamanlardan bugüne kadar yaşayarak edinmiş oldukları tecrübeler, bilgi... more ÖZET. Milletlerin çok eski zamanlardan bugüne kadar yaşayarak edinmiş oldukları tecrübeler, bilgiler, kazanımlar ve değerler o milletin kültürünü oluşturur. Edinilen değerlerin dil aracılığıyla hayat bulması kültürdilbilim alanı çerçevesinde kültür-dil-insan arasındaki ilişkiyi incelemeye değer bulmuştur. Herhangi bir varlığın şekline, işlevine, görevine, görüntüsüne her toplumda farklı anlam veya dilsel dünya görüşünü yansıtan adlar verilir. Kültür-dil-insan çerçevesinde dil ve kültür ilişkilerinin belli bir disiplin altında incelenmesi ancak kültürdilbilim yoluyla mümkündür. Dilbilim alanına ait kültürdilbilim çalışmalarında ele alınan dilsel dünya görüşü kavramı her bir dilin dolayısıyla toplumun ya da ortak değerlere sahip toplumlarının oluşturduğu milletlerin dünyayı nasıl algılayıp yansıttığını, çevresindeki varlıkların ve kavramların hangi niteliklerini ayırt ettiğini, insanın duygu ve düşüncelerini, değer yargılarını nasıl betimledikleri incelenmektedir. Bu makalede kültürdilbilim çerçevesinde Türkçede “gibi”, Kırgızcada -DAy eki ve “sıyaktuu”, “öndüü” bağlacıyla yapılan benzetmeler ve deyimler Türkçe ile karşılaştırmalı olarak incelenmekte, böylelikle iki toplum arasındaki dış dünya algısı arasındaki farklılıklar veya benzerlikler tespit edilecektir. Адам баласы алмустактан бери топтогон маалыматы, турмуштан топтогон тажрыйбасы жана баалуулуктары менен улуттук маданиятын түзгөн. Тилдик каражаттар аркылуу чагылдырылган турмуштук тажрыйбалар улуттук маданият чөлкөмүндө маданият-тил-адам баласы деген чөйрөдө изилдөөгө алынат. Сөз, форма, иш аракет, көрүнүштөр ар бир коомдо ар кандай маанини туюндурган лексикалар менен берилген. Маданият-тил-адам баласы аттуу чөйрөдө тилдик жана маданий байланыштар белгилүү бир тартипте изилдениши бир гана маданияттаануу жолу менен ишке ашат. Тил илимине тиешелүү маданияттаануу илиминде каралган тилдик дүйнө тааным түшүнүгү ар бир тилдин, ошол эле учурда орток баалуулуктарга ээ болгон коомдун дүйнөнү кабыл алышы жана аны чагылдырышы, анын чөйрөнү жана түшүнүктөрдү айырмалаган сапаттарын, адамдын ички уйгу-туйгусун жана түшүнүктөрүн кандай сүрөттөгөнүн изилденет. Бул макалада маданияттаанууда Түрк тилиндеги “gibi” Кыргыз тилиндеги –ДАй мүчөсү, сыяктуу жана өндүү жандоочтор менен бе-рилиши, фразеологиялык каражаттар Түрк тили менен салыштырылып, эки тилдин ортосундагы сырткы дүйнө тааным менен болгон айырмасы жана окшоштуктары аныкталат. The experiences, knowledge, achievements and values that have been gained by nations starting from ancient times and up today constitute the culture of that nation. It has become worthy of examining the relationship between culture-language-human within the frameworks of cultural linguistics. Names are attached to any entity in accordance with its shape, function, tasks, and appearance that reflect different meanings in each society or their linguistic worldview. Analyzing language and culture relations within the scope of a certain discipline in the frameworks of culture-language-human is only possible by means of Cultural Linguistics. The concept of linguistic worldview, which is discussed in cultural-linguistics studies in the field of linguistics, deals with studying how each language and therefore the societies or societies with common values perceive the world and reflect it through the language they use, what qualities of entities and concepts surrounding them they distinguish, how they describe feelings and thoughts of a human being and their value judgments. This paper studies analogies and idioms that are formed by means of preposition “gibi” in the Turkish language and “sıyaktuu” with the suffix –Day in the Kyrgyz language, which are examined in the context of comparative cultural linguistics. Thus, the differences and/or similarities between the perception of external world between the two societies are revealed.
A L I S H E R N A V O I Y N O M I D A G I T O S HK E N T D A V L A T O ‘ Z B E K T I L I V A A D A B I Y O T I U N I V E R S I T E TI I “TILSHUNOSLIKNING DOLZARB MASALALARI” ILMIY-NAZARIY ANJUMANI MATERIALLARI , 2022
Türk kültüründe kimi kavramların derin yapısı ile yüzey yapısı arasında önemli
farklılıklar vardı... more Türk kültüründe kimi kavramların derin yapısı ile yüzey yapısı arasında önemli
farklılıklar vardır. Bu kavramları hem anlambilim açısından hem de kültürdilbilim açısından
değerlendirirken geçmişten bugüne doğru anlam özelliklerinin yanı sıra ilişkili olduğu söz
varlığı ögelerini de dikkate almak gerekmektedir. Bu çalışmamızda Türk kültüründe
erdem/fazilet kavramının insan karakteri üzerindeki etkileri üzerinde durulmaktadır. Ahlak
felsefesinin araştırma alanına giren erdem kavramı Türk yazı dili ve kültürünün kıymetli
hazinesi Kutadgu Bilig’de de çokça yer almış bir kavramdır. Türkçede bilgelik, yiğitlik, doğruluk,
ölçülülük anlamında kullanılan erdem kavramı, Platon’un tespit ettiği düşüncelerin yansıtıldığı
ve insanların olmak istedikleri ideal tipin karakterini yansıtmakla görevlidir. Türk kültüründe
erdem ve erdemli insanın niteliklerini başka hangi kavramlarla ilişkili olduğu bu makalede
değerlendirilmiştir.
Anahtar Kelimeler: erdem, erdemli olma, kültürdilbilim, bilgelik, Türk kültürü
TÜRK KÜLTÜRÜNDE ADALET KAVRAMI THE CONCEPT OF JUSTICE IN TURKISH CULTURE, 2022
TÜRK KÜLTÜRÜNDE ADALET KAVRAMI
THE CONCEPT OF JUSTICE IN TURKISH CULTURE
Muhittin GÜMÜŞ
Dil, kült... more TÜRK KÜLTÜRÜNDE ADALET KAVRAMI
THE CONCEPT OF JUSTICE IN TURKISH CULTURE
Muhittin GÜMÜŞ
Dil, kültür, insan ve toplum arasında her zaman var olan çok yönlü ilişkilerin
incelenmesinde bazı farklı bilimsel çalışma alanlarının oluşum süreci devam etmektedir.
Bunlardan biri de XX. yüzyılın sonuna doğru ortaya çıkan ve oluşum süreci devam eden bir
bilim alanı da kültürdilbilimdir. İnsanların sahip olduğu dil kullanım becerisiyle farklı toplum,
kültür ve dillerin birbirilerinden ayrı olması dünyaya bakış felsefesiyle ilişkilidir. Türk milletinin
kültür değerleri ve düşünce dünyası içinde çok önemli yeri olan “adalet” kavramının çeşitli yönleriyle analiz edilmesi gerekmektedir. Bu çalışmamızda kültür tarihinde, devlet yönetiminde,
teoloji alanında, felsefe ve filolojide adalet kavramının ifade ettiği anlam ve leksik açıdan
önemine değinilmiş ve adalet kavramının Türkçenin söz varlığı içindeki yeri, geçmişten bugüne
doğru adalet algısı üzerinde durulmuştur.
Anahtar Kavramlar: adalet, Kutagu Bilig'de adalet, adalet kavramı, felsefede adalet.
Annotation . The formation process of some different scientific fields of study continues
in the examination of the multifaceted relations that have always existed between language,
culture, people and society. One of them is XX. Another field of science that emerged towards the
end of the 20th century and whose formation process continues is cultural linguistics. The
language use skills of people and the separation of different societies, cultures and languages
are related to the philosophy of looking at the world. The concept of "justice", which has a very
important place in the cultural values and world of thought of the Turkish nation, needs to be
analyzed in various aspects. In this study, the meaning and lexical importance of the concept of
justice in the history of culture, state administration, theology, philosophy and philology has
been mentioned and the place of the concept of justice in the Turkish vocabulary and the
perception of justice from the past to the present have been emphasized.
Key words: justice, justice in Kutagu Bilig, the concept of
TIL VA MADANİYAT, Uzbekistan: Language and Culture, 2021
Özet İnsanların dil öğrenme ihtiyacını karşılamak üzere gerekli unsurlar; iyi bir öğretmen (öğret... more Özet İnsanların dil öğrenme ihtiyacını karşılamak üzere gerekli unsurlar; iyi bir öğretmen (öğretici), iyi bir ders kitabı, iyi bir öğretim yöntemi ve iyi bir eğitim ortamıdır. Dil öğretiminde etkin rolü olan bu unsurların her birini ayrı ayrı ele alarak nitel ve nicel özellikler bakımından incelemek, geliştirmek ve bu alana yenilikler kazandırmak için alan uzmanlarının çok yönlü çalışmalara ve disiplinler arası etkinliklere emek vermeleri gerekmektedir. Yabancı dil olarak Türkiye Türkçesi öğretimi sürecinde "öğreticilerin, ders kitaplarının ve eğitim araçlarının nitelikleri, uygulanan yöntem ve eğitim ortamı" konusunda yapılan çalışmaların zamana ve ihtiyaçlara göre güncellemesi bu alanda çalışıp emek verenlerin vaz geçemeyeceği önemli işlerdendir. Bu çalışmamızda yabancı dil olarak Türkçe öğretimi alanındaki en temel araçlarından biri olan ders kitaplarının niteliği konusu sürekli güncelliğini koruduğundan bu bağlamda Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi tarafından hedef kitlesi çoğunlukla ana dili Kırgız Türkçesi olan öğrenciler için hazırlanan eserlerden ikisi Altın Köprü Türkçe Öğretimi Ders Kitabı (B2 ve C1 Düzeyi) doküman analizi yöntemi ile incelenmiş, bu kitaplar konu deseni bakımından Avrupa Dilleri Ortak Çerçeve Programı ölçütlerinde belirtilen (Common European Framework) Dil Düzeyi Göstergelerine uygunluğu üzerine nitel düşünceler sunulmuştur.
НАУКА И НОВЫЕ ТЕХНОЛОГИИ № 2, 2012, 2012
Dil öğretiminde vazgeçilmez unsurların başında temel dil becerileri yer alır. Bunlar, anlama bece... more Dil öğretiminde vazgeçilmez unsurların başında temel dil becerileri yer alır. Bunlar, anlama becerileri (dinleme, okuma) ve anlatma becerileri (konuşma, yazma) becerileri olarak adlandırılır. Öğretim sürecinde ve uygulamalarda aynı beceriler için dinleme anlama, okuma anlama, yazılı anlatım, sözlü anlatım gibi terimler de kullanılmaktadır. Avrupa Birliği Dil Portfolyosu ölçütlerine göre dil öğretimi programlarında dört temel beceri içinde yer alan "konuşma" becerisi, "sözlü anlatım" ve "karşılıklı konuşma (diyalog) " olarak iki başlık hâlinde yer alır. Bu çalışmamızda yabancı dil olarak Türkçe öğretiminde temel dil becerilerini uygulama usulleri ve amaçlar yer almaktadır. Anahtar sözcükler: Türkçe öğretimi, dil öğretimi, uygulamalı dilbilim, temel beceriler Basic language skills are essential elements in language teaching process. In applied linguistics these skills are called as comprehension skills (listening, reading) and expression skills (speaking, writing). In the process of teaching and practice, the following terms are used for the same skills: listening comprehension, reading comprehension, written expression (composition), and oral expression. According to the criteria of the European Union Language Portfolio the "speaking" skill, that took Us place among the four basic skills, is subdivided into two in the language teaching programs and is given under two headings as ""oral speech", "verbal" and "mutual conversation (dialogue)". The present study deals with the practice of applying basic language methods along with its aims and objectives in teaching Turkish as a foreign language.
Uzbekistan Til va Madaniyat. Uzbekistan Language and Culture, 2022
Özet Büyük Türkistan bölgesinde İslâm medeniyetinin tesiriyle Timurlular döneminde oluşan Harezm ... more Özet Büyük Türkistan bölgesinde İslâm medeniyetinin tesiriyle Timurlular döneminde oluşan Harezm Türkçesinin devamı niteliğinde gelişen Çağatay dilinin en kıymetli temsilcisi büyük edip ve dil âlimi Alişir Nevâî'dir. Ondan sonra Çağatay dili ve edebiyatına katkı sağlayan Zahirüddin Muhammed Bâbürşah'ın Bâbürnâme adlı eserinin edebî tür özellikleri üzerine değişik düşünce ve yorumlar sunulmaktadır. Kimi Batılı tarihî şahsiyetlerin eserleriyle mukayese edilirken kimileri de nevi şahsına münhasır bir eser olduğu iddiasındadır. Bu çalışmada nitel araştırma ve incelemeler çerçevesinde anlatmaya dayalı edebî türlerin geçmişten bugüne doğru belli başlı üslup, biçim ve içerik farklılıklarının oluşması doğal karşılansa da nitelikleri açısından ana unsurların tarihî metinlerde, hatıratta, vaka anlatımlarında, günlük türü yazıların kendilerine mahsus özelliklerinden söz edilmektedir.
ВЕСТНИК БИШКЕКСКОГО ГОСУДАРСТВЕННОГО УНИВЕРСИТЕТА. №4(54) 2020, 2020
çok eski zamanlardan bugüne kadar yaşayarak edinmiş oldukları tecrübeler, bilgiler, kazanımlar ve... more çok eski zamanlardan bugüne kadar yaşayarak edinmiş oldukları tecrübeler, bilgiler, kazanımlar ve değerler o milletin kültürünü oluşturur. Edinilen değerlerin dil aracılığıyla hayat bulması kültürdilbilim alanı çerçevesinde kültür-dil-insan arasındaki ilişkiyi incelemeye değer bulmuştur. Herhangi bir varlığın şekline, işlevine, görevine, görüntüsüne her toplumda farklı anlam veya dilsel dünya görüşünü yansıtan adlar verilir. Kültür-dil-insan çerçevesinde dil ve kültür ilişkilerinin belli bir disiplin altında incelenmesi ancak kültürdilbilim yoluyla mümkündür. Dilbilim alanına ait kültürdilbilim çalışmalarında ele alınan dilsel dünya görüşü kavramı her bir dilin dolayısıyla toplumun ya da ortak değerlere sahip toplumlarının oluşturduğu milletlerin dünyayı nasıl algılayıp yansıttığını, çevresindeki varlıkların ve kavramların hangi niteliklerini ayırt ettiğini, insanın duygu ve düşüncelerini, değer yargılarını nasıl betimledikleri incelenmektedir. Bu makalede kültürdilbilim çerçevesinde Türkçede "gibi", Kırgızcada-DAy eki ve "sıyaktuu", "öndüü" bağlacıyla yapılan benzetmeler ve deyimler Türkçe ile karşılaştırmalı olarak incelenmekte, böylelikle iki toplum arasındaki dış dünya algısı arasındaki farklılıklar veya benzerlikler tespit edilecektir. Anahtar kelimeler: Kültürdilbilim, karşılaştırmalı kültürdilbilim, Türkçe, Kırgızca, benzetmeler, deyimler, dil ve kültür ilişkisi. АННОТАЦИЯ. Адам баласы алмустактан бери топтогон маалыматы, турмуштан топтогон тажрыйбасы жана баалуулуктары менен улуттук маданиятын түзгөн. Тилдик каражаттар аркылуу чагылдырылган турмуштук тажрыйбалар улуттук маданият чөлкөмүндө маданият-тил-адам баласы деген чөйрөдө изилдөөгө алынат. Сөз, форма, иш аракет, көрүнүштөр ар бир коомдо ар кандай маанини туюндурган лексикалар менен берилген. Маданият-тил-адам баласы аттуу чөйрөдө тилдик жана маданий байланыштар белгилүү бир тартипте изилдениши бир гана маданияттаануу жолу менен ишке ашат. Тил илимине тиешелүү маданияттаануу илиминде каралган тилдик дүйнө тааным түшүнүгү ар бир тилдин, ошол эле учурда орток баалуулуктарга ээ болгон коомдун дүйнөнү кабыл алышы жана аны чагыл
Conference Presentations by Muhittin Gümüş
Uzbekistan: Language and Culture 2021/2
Özet İnsanların dil öğrenme ihtiyacını karşılamak üzere gerekli unsurlar; iyi bir öğretmen (öğret... more Özet İnsanların dil öğrenme ihtiyacını karşılamak üzere gerekli unsurlar; iyi bir öğretmen (öğretici), iyi bir ders kitabı, iyi bir öğretim yöntemi ve iyi bir eğitim ortamıdır. Dil öğretiminde etkin rolü olan bu unsurların her birini ayrı ayrı ele alarak nitel ve nicel özellikler bakımından incelemek, geliştirmek ve bu alana yenilikler kazandırmak için alan uzmanlarının çok yönlü çalışmalara ve disiplinler arası etkinliklere emek vermeleri gerekmektedir. Yabancı dil olarak Türkiye Türkçesi öğretimi sürecinde "öğreticilerin, ders kitaplarının ve eğitim araçlarının nitelikleri, uygulanan yöntem ve eğitim ortamı" konusunda yapılan çalışmaların zamana ve ihtiyaçlara göre güncellemesi bu alanda çalışıp emek verenlerin vaz geçemeyeceği önemli işlerdendir. Bu çalışmamızda yabancı dil olarak Türkçe öğretimi alanındaki en temel araçlarından biri olan ders kitaplarının niteliği konusu sürekli güncelliğini koruduğundan bu bağlamda Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi tarafından hedef kitlesi çoğunlukla ana dili Kırgız Türkçesi olan öğrenciler için hazırlanan eserlerden ikisi Altın Köprü Türkçe Öğretimi Ders Kitabı (B2 ve C1 Düzeyi) doküman analizi yöntemi ile incelenmiş, bu kitaplar konu deseni bakımından Avrupa Dilleri Ortak Çerçeve Programı ölçütlerinde belirtilen (Common European Framework) Dil Düzeyi Göstergelerine uygunluğu üzerine nitel düşünceler sunulmuştur.
Türkiye Türkçesi ve Özbekçe Söz Varlığında Göz Kelimesiyle Oluşan Deyimler ve Birleşik Kelimeler, 2023
Öz
Sözlük bilimi çalışmaları geçmiş yıllara göre daha farklı yöntem
ve usuller çerçevesinde yapıl... more Öz
Sözlük bilimi çalışmaları geçmiş yıllara göre daha farklı yöntem
ve usuller çerçevesinde yapılmaktadır. Buna bağlı olarak diller arasındaki
ilişkilerin nicel ve nitel araştırma yolları da değişmektedir. Bir milletin
kültürüne ve dolayısıyla diline ait bütün ögelerin yani söz varlığının
geçmişten geleceğe taşınmasında sözlüklerin değeri tartışılmaz. Ancak
söz varlığını oluşturan ögelerin yalnızca alfabetik sırayla değil tematik
olarak da sözlük hazırlama yoluna gidilmesi gerekmektedir.
Bu çalışmanın amacı, Türkiye Türkçesi ve Özbekçede “göz” kelimesiyle
oluşan deyimler ve birleşik kelimelerin tespit edilmesi ve söz
varlığı ögeleri arasında tematik ilişkilerin kurulmasıdır. Tarihi sözlüklerle
modern sözlük bilimi çalışmaları arasındaki farklar dikkate alınması
gerektiğinden hareketle “göz” kelimesiyle oluşmuş söz varlığı ögelerinin
dil öğretimi amacıyla okuma-anlama ve dinleme anlama becerisini
kazandırmaya ve geliştirmeye yönelik metin oluşturmada tematik sözlük
çalışmaları önemli rol oynayacağına yönelik düşünceler sunulmaktadır.
Özellikle tematik dil sözlüklerinin hazırlanması için derlem dilbilimi
çalışmalarına yer verilmesinin önemi vurgulanmıştır.
Anahtar Kelimeler: sözlük bilimi, deyimlerde göz, derlem dilbilimi,
tematik sözlükler, Türkçede göz, Özbekçede göz.
20. Uluslararası Türk Dünyası Sosyal Bilimler Kongresi Bildirileri, 2023
Türkçe’de İnsan Karakterini Niteleyen Sıfatların
Öğretimi ve Dil Psikolojisiyle İlişkisi
Muhittin... more Türkçe’de İnsan Karakterini Niteleyen Sıfatların
Öğretimi ve Dil Psikolojisiyle İlişkisi
Muhittin GÜMÜŞ1
Özet
Dil, bütün canlı varlıkların iletişim için kullandıkları çok önemli ve etkili bir araçtır. Diğer varlıklardan
farklı olarak insan dili, çok yönlü, çok boyutlu ve karmaşık bir sisteme sahiptir. Dil psikolojisi;
insan dilinin kökenini, oluşum sürecini, konuşma ve yazı dili özelliklerini araştırıp dilbiliminin temel
kurallarına dayalı olarak insan davranışlarını irdelemeye, kavramaya ve anlamaya yönelik bilimsel
çalışmalar yapan psikoloji bilimiyle ilişkili bilim dalı olarak kabul edilir. Bu alan, dilin edinimi
ve algılanışıyla ilgilenir. Bir dili veya dilleri öğrenme sürecinde ortaya çıkan psikolojik süreçler, dil
psikolojisi esaslarına göre incelenir. İnsanlar, çoğunlukla gördüklerini, tasarladıklarını, kurguladıklarını,
hissettiklerini, kimi zaman da hayal ettiklerini dil aracılığıyla adlandırır ve genel kabul gören
dil kuralları ve usullerine uygun olarak çevresine sunar. Kendi dilindeki soyut-somut kavramların,
nesnelerin, maddi-manevi kültür ürünlerinin biçim, tat, koku, renk, tür, işlev veya niteliklerine göre
verdiği adı, anlatım becerileriyle ilgili (sözlü, yazılı) ürünlerde kullanarak yaygınlaşmasını sağlar.
Çalışmamızda dilin en mükemmel kullanıcısı insanın doğuştan var olan fıtratını/mizacını, yaşadığı
sosyal ve kültürel çevrenin etkisiyle kazandığı karakterleri, insanın iç dünyasını, fiziksel özelliklerini
yansıtan kelimelerin dil psikolojisindeki yeriyle ilgili tespitlere ve dil öğretimi alanında yararlanılmak
üzere çeşitli önerilere yer verilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Türkçe Öğretimi, Dil Psikolojisi, Psiko-Linguistik, Sıfatların Öğretimi, İnsan
Karakteri ve Sıfat.
Аbstract
Language is a very important and effective tool that all living beings use for communication. Unlike
other beings, human language has a versatile, multidimensional and complex system. Language psychology;
It is considered as a branch of psychology related to the science of psychology, which investigates
the origin of human language, its formation process, features of spoken and written language
and conducts scientific studies to examine, comprehend and understand human behavior based on the
basic rules of linguistics. This area deals with the acquisition and perception of language. Psychological
processes that occur in the process of learning a language or languages are examined according to
the principles of language psychology. People mostly name what they see, design, construct, feel, and
sometimes imagine through language and present it to their environment in accordance with generally
accepted language rules and procedures. It ensures that the abstract-concrete concepts, objects,
material-spiritual cultural products in its own language are named according to their form, taste,
smell, color, type, function or qualities, by using them in products related to expressive skills (oral,
written). In our study, determinations about the place of words in language psychology that reflect the
innate disposition/temperament of the most perfect user of language, the characters acquired by the
influence of the social and cultural environment in which he lives, the inner world of the person and his
physical characteristics, and various suggestions for use in the field of language teaching are included.
Keywords: Teaching Turkish, psychology of language, psycho-linguistics, teaching adjectives, human
character and adjectiv
1 Kırgızistan Türkiye Manas Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, Mütercim-Tercümanlık Bölümü Öğretim Görevlisi, muhittin.
[email protected] https://orcid.org/0000-0002-0991-2642
20. ULUSLARARASI TÜRK DÜNYASI SOSYAL BİLİMLER KONGRESİ BİLDİRİ KİTABI , 2023
Dil, bütün canlı varlıkların iletişim için kullandıkları çok önemli ve etkili bir araçtır. Diğer ... more Dil, bütün canlı varlıkların iletişim için kullandıkları çok önemli ve etkili bir araçtır. Diğer varlıklardan
farklı olarak insan dili, çok yönlü, çok boyutlu ve karmaşık bir sisteme sahiptir. Dil psikolojisi;
insan dilinin kökenini, oluşum sürecini, konuşma ve yazı dili özelliklerini araştırıp dilbiliminin temel
kurallarına dayalı olarak insan davranışlarını irdelemeye, kavramaya ve anlamaya yönelik bilimsel
çalışmalar yapan psikoloji bilimiyle ilişkili bilim dalı olarak kabul edilir. Bu alan, dilin edinimi
ve algılanışıyla ilgilenir. Bir dili veya dilleri öğrenme sürecinde ortaya çıkan psikolojik süreçler, dil
psikolojisi esaslarına göre incelenir. İnsanlar, çoğunlukla gördüklerini, tasarladıklarını, kurguladıklarını,
hissettiklerini, kimi zaman da hayal ettiklerini dil aracılığıyla adlandırır ve genel kabul gören
dil kuralları ve usullerine uygun olarak çevresine sunar. Kendi dilindeki soyut-somut kavramların,
nesnelerin, maddi-manevi kültür ürünlerinin biçim, tat, koku, renk, tür, işlev veya niteliklerine göre
verdiği adı, anlatım becerileriyle ilgili (sözlü, yazılı) ürünlerde kullanarak yaygınlaşmasını sağlar.
Çalışmamızda dilin en mükemmel kullanıcısı insanın doğuştan var olan fıtratını/mizacını, yaşadığı
sosyal ve kültürel çevrenin etkisiyle kazandığı karakterleri, insanın iç dünyasını, fiziksel özelliklerini
yansıtan kelimelerin dil psikolojisindeki yeriyle ilgili tespitlere ve dil öğretimi alanında yararlanılmak
üzere çeşitli önerilere yer verilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Türkçe Öğretimi, Dil Psikolojisi, Psiko-Linguistik, Sıfatların Öğretimi, İnsan
Karakteri ve Sıfat.
Drafts by Muhittin Gümüş
Uluslararası Medeniyet Çalışmaları Dergisi The Journal of International Civilization Studies ISSN: 2548-0146 2023/ Cilt, Volume: 8 / Sayı, Issue: 2, 2023
Öz İnsan; tıp alanında fizyolojik bir yapı, sosyolojide toplumun bir üyesi, psikolojide farklı bi... more Öz İnsan; tıp alanında fizyolojik bir yapı, sosyolojide toplumun bir üyesi, psikolojide farklı bir benlik sistemi ve yaratıcılığın unsuru, ekonomide sistem içinde bir birim, teolojide Tanrı'nın yarattığı en mükemmel canlı, antropolojide kültürün işlediği bir varlık sayılmaktadır. Dilbilimde insanın kendisi değil onun dili ve dille ilişkisi bütün boyutlarıyla ele alınır. İnsanoğlu yaratıldığından beri değişik arayışlar içindedir. Sürekli olarak daha iyiyi, daha güzeli, daha estetik olanı ve mükemmeli aramaya devam ederken yaşadığı kültürel çevrede kişisel hazlarını, içgüdüsel davranışlarını daha seçici ve etkili kullanma arzusunu da devam ettirdiği görülür. Yaratılmışların üstünü olarak tanımlanan insan; güzellik ve güzelliğin unsurlarından, ölçütlerinden güzellik duygusundan geri kalamayacağını bu kavramları bilim ve felsefe alanına kadar ileri götürmesinden anlamak mümkündür. Dünyada bütün kültürlerde olduğu gibi Türk uygarlığının içinde köklü bir geçmişe sahip olan Kırgız kültüründe de dile yansıyan güzel görünüm ve güzellik kavramını ifade eden sözler vardır. O sözler leksikolojik unsurlar içinde kısa ve öz olarak deyimler aracılığıyla yansıtılmıştır. Bu çalışmamızda Kırgızca deyimlerde geçen güzellik ve güzel görünüm ile ilgili kültürel algılara yer verilmiştir.
Uploads
Papers by Muhittin Gümüş
farklılıklar vardır. Bu kavramları hem anlambilim açısından hem de kültürdilbilim açısından
değerlendirirken geçmişten bugüne doğru anlam özelliklerinin yanı sıra ilişkili olduğu söz
varlığı ögelerini de dikkate almak gerekmektedir. Bu çalışmamızda Türk kültüründe
erdem/fazilet kavramının insan karakteri üzerindeki etkileri üzerinde durulmaktadır. Ahlak
felsefesinin araştırma alanına giren erdem kavramı Türk yazı dili ve kültürünün kıymetli
hazinesi Kutadgu Bilig’de de çokça yer almış bir kavramdır. Türkçede bilgelik, yiğitlik, doğruluk,
ölçülülük anlamında kullanılan erdem kavramı, Platon’un tespit ettiği düşüncelerin yansıtıldığı
ve insanların olmak istedikleri ideal tipin karakterini yansıtmakla görevlidir. Türk kültüründe
erdem ve erdemli insanın niteliklerini başka hangi kavramlarla ilişkili olduğu bu makalede
değerlendirilmiştir.
Anahtar Kelimeler: erdem, erdemli olma, kültürdilbilim, bilgelik, Türk kültürü
THE CONCEPT OF JUSTICE IN TURKISH CULTURE
Muhittin GÜMÜŞ
Dil, kültür, insan ve toplum arasında her zaman var olan çok yönlü ilişkilerin
incelenmesinde bazı farklı bilimsel çalışma alanlarının oluşum süreci devam etmektedir.
Bunlardan biri de XX. yüzyılın sonuna doğru ortaya çıkan ve oluşum süreci devam eden bir
bilim alanı da kültürdilbilimdir. İnsanların sahip olduğu dil kullanım becerisiyle farklı toplum,
kültür ve dillerin birbirilerinden ayrı olması dünyaya bakış felsefesiyle ilişkilidir. Türk milletinin
kültür değerleri ve düşünce dünyası içinde çok önemli yeri olan “adalet” kavramının çeşitli yönleriyle analiz edilmesi gerekmektedir. Bu çalışmamızda kültür tarihinde, devlet yönetiminde,
teoloji alanında, felsefe ve filolojide adalet kavramının ifade ettiği anlam ve leksik açıdan
önemine değinilmiş ve adalet kavramının Türkçenin söz varlığı içindeki yeri, geçmişten bugüne
doğru adalet algısı üzerinde durulmuştur.
Anahtar Kavramlar: adalet, Kutagu Bilig'de adalet, adalet kavramı, felsefede adalet.
Annotation . The formation process of some different scientific fields of study continues
in the examination of the multifaceted relations that have always existed between language,
culture, people and society. One of them is XX. Another field of science that emerged towards the
end of the 20th century and whose formation process continues is cultural linguistics. The
language use skills of people and the separation of different societies, cultures and languages
are related to the philosophy of looking at the world. The concept of "justice", which has a very
important place in the cultural values and world of thought of the Turkish nation, needs to be
analyzed in various aspects. In this study, the meaning and lexical importance of the concept of
justice in the history of culture, state administration, theology, philosophy and philology has
been mentioned and the place of the concept of justice in the Turkish vocabulary and the
perception of justice from the past to the present have been emphasized.
Key words: justice, justice in Kutagu Bilig, the concept of
Conference Presentations by Muhittin Gümüş
Sözlük bilimi çalışmaları geçmiş yıllara göre daha farklı yöntem
ve usuller çerçevesinde yapılmaktadır. Buna bağlı olarak diller arasındaki
ilişkilerin nicel ve nitel araştırma yolları da değişmektedir. Bir milletin
kültürüne ve dolayısıyla diline ait bütün ögelerin yani söz varlığının
geçmişten geleceğe taşınmasında sözlüklerin değeri tartışılmaz. Ancak
söz varlığını oluşturan ögelerin yalnızca alfabetik sırayla değil tematik
olarak da sözlük hazırlama yoluna gidilmesi gerekmektedir.
Bu çalışmanın amacı, Türkiye Türkçesi ve Özbekçede “göz” kelimesiyle
oluşan deyimler ve birleşik kelimelerin tespit edilmesi ve söz
varlığı ögeleri arasında tematik ilişkilerin kurulmasıdır. Tarihi sözlüklerle
modern sözlük bilimi çalışmaları arasındaki farklar dikkate alınması
gerektiğinden hareketle “göz” kelimesiyle oluşmuş söz varlığı ögelerinin
dil öğretimi amacıyla okuma-anlama ve dinleme anlama becerisini
kazandırmaya ve geliştirmeye yönelik metin oluşturmada tematik sözlük
çalışmaları önemli rol oynayacağına yönelik düşünceler sunulmaktadır.
Özellikle tematik dil sözlüklerinin hazırlanması için derlem dilbilimi
çalışmalarına yer verilmesinin önemi vurgulanmıştır.
Anahtar Kelimeler: sözlük bilimi, deyimlerde göz, derlem dilbilimi,
tematik sözlükler, Türkçede göz, Özbekçede göz.
Öğretimi ve Dil Psikolojisiyle İlişkisi
Muhittin GÜMÜŞ1
Özet
Dil, bütün canlı varlıkların iletişim için kullandıkları çok önemli ve etkili bir araçtır. Diğer varlıklardan
farklı olarak insan dili, çok yönlü, çok boyutlu ve karmaşık bir sisteme sahiptir. Dil psikolojisi;
insan dilinin kökenini, oluşum sürecini, konuşma ve yazı dili özelliklerini araştırıp dilbiliminin temel
kurallarına dayalı olarak insan davranışlarını irdelemeye, kavramaya ve anlamaya yönelik bilimsel
çalışmalar yapan psikoloji bilimiyle ilişkili bilim dalı olarak kabul edilir. Bu alan, dilin edinimi
ve algılanışıyla ilgilenir. Bir dili veya dilleri öğrenme sürecinde ortaya çıkan psikolojik süreçler, dil
psikolojisi esaslarına göre incelenir. İnsanlar, çoğunlukla gördüklerini, tasarladıklarını, kurguladıklarını,
hissettiklerini, kimi zaman da hayal ettiklerini dil aracılığıyla adlandırır ve genel kabul gören
dil kuralları ve usullerine uygun olarak çevresine sunar. Kendi dilindeki soyut-somut kavramların,
nesnelerin, maddi-manevi kültür ürünlerinin biçim, tat, koku, renk, tür, işlev veya niteliklerine göre
verdiği adı, anlatım becerileriyle ilgili (sözlü, yazılı) ürünlerde kullanarak yaygınlaşmasını sağlar.
Çalışmamızda dilin en mükemmel kullanıcısı insanın doğuştan var olan fıtratını/mizacını, yaşadığı
sosyal ve kültürel çevrenin etkisiyle kazandığı karakterleri, insanın iç dünyasını, fiziksel özelliklerini
yansıtan kelimelerin dil psikolojisindeki yeriyle ilgili tespitlere ve dil öğretimi alanında yararlanılmak
üzere çeşitli önerilere yer verilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Türkçe Öğretimi, Dil Psikolojisi, Psiko-Linguistik, Sıfatların Öğretimi, İnsan
Karakteri ve Sıfat.
Аbstract
Language is a very important and effective tool that all living beings use for communication. Unlike
other beings, human language has a versatile, multidimensional and complex system. Language psychology;
It is considered as a branch of psychology related to the science of psychology, which investigates
the origin of human language, its formation process, features of spoken and written language
and conducts scientific studies to examine, comprehend and understand human behavior based on the
basic rules of linguistics. This area deals with the acquisition and perception of language. Psychological
processes that occur in the process of learning a language or languages are examined according to
the principles of language psychology. People mostly name what they see, design, construct, feel, and
sometimes imagine through language and present it to their environment in accordance with generally
accepted language rules and procedures. It ensures that the abstract-concrete concepts, objects,
material-spiritual cultural products in its own language are named according to their form, taste,
smell, color, type, function or qualities, by using them in products related to expressive skills (oral,
written). In our study, determinations about the place of words in language psychology that reflect the
innate disposition/temperament of the most perfect user of language, the characters acquired by the
influence of the social and cultural environment in which he lives, the inner world of the person and his
physical characteristics, and various suggestions for use in the field of language teaching are included.
Keywords: Teaching Turkish, psychology of language, psycho-linguistics, teaching adjectives, human
character and adjectiv
1 Kırgızistan Türkiye Manas Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, Mütercim-Tercümanlık Bölümü Öğretim Görevlisi, muhittin.
[email protected] https://orcid.org/0000-0002-0991-2642
farklı olarak insan dili, çok yönlü, çok boyutlu ve karmaşık bir sisteme sahiptir. Dil psikolojisi;
insan dilinin kökenini, oluşum sürecini, konuşma ve yazı dili özelliklerini araştırıp dilbiliminin temel
kurallarına dayalı olarak insan davranışlarını irdelemeye, kavramaya ve anlamaya yönelik bilimsel
çalışmalar yapan psikoloji bilimiyle ilişkili bilim dalı olarak kabul edilir. Bu alan, dilin edinimi
ve algılanışıyla ilgilenir. Bir dili veya dilleri öğrenme sürecinde ortaya çıkan psikolojik süreçler, dil
psikolojisi esaslarına göre incelenir. İnsanlar, çoğunlukla gördüklerini, tasarladıklarını, kurguladıklarını,
hissettiklerini, kimi zaman da hayal ettiklerini dil aracılığıyla adlandırır ve genel kabul gören
dil kuralları ve usullerine uygun olarak çevresine sunar. Kendi dilindeki soyut-somut kavramların,
nesnelerin, maddi-manevi kültür ürünlerinin biçim, tat, koku, renk, tür, işlev veya niteliklerine göre
verdiği adı, anlatım becerileriyle ilgili (sözlü, yazılı) ürünlerde kullanarak yaygınlaşmasını sağlar.
Çalışmamızda dilin en mükemmel kullanıcısı insanın doğuştan var olan fıtratını/mizacını, yaşadığı
sosyal ve kültürel çevrenin etkisiyle kazandığı karakterleri, insanın iç dünyasını, fiziksel özelliklerini
yansıtan kelimelerin dil psikolojisindeki yeriyle ilgili tespitlere ve dil öğretimi alanında yararlanılmak
üzere çeşitli önerilere yer verilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Türkçe Öğretimi, Dil Psikolojisi, Psiko-Linguistik, Sıfatların Öğretimi, İnsan
Karakteri ve Sıfat.
Drafts by Muhittin Gümüş
farklılıklar vardır. Bu kavramları hem anlambilim açısından hem de kültürdilbilim açısından
değerlendirirken geçmişten bugüne doğru anlam özelliklerinin yanı sıra ilişkili olduğu söz
varlığı ögelerini de dikkate almak gerekmektedir. Bu çalışmamızda Türk kültüründe
erdem/fazilet kavramının insan karakteri üzerindeki etkileri üzerinde durulmaktadır. Ahlak
felsefesinin araştırma alanına giren erdem kavramı Türk yazı dili ve kültürünün kıymetli
hazinesi Kutadgu Bilig’de de çokça yer almış bir kavramdır. Türkçede bilgelik, yiğitlik, doğruluk,
ölçülülük anlamında kullanılan erdem kavramı, Platon’un tespit ettiği düşüncelerin yansıtıldığı
ve insanların olmak istedikleri ideal tipin karakterini yansıtmakla görevlidir. Türk kültüründe
erdem ve erdemli insanın niteliklerini başka hangi kavramlarla ilişkili olduğu bu makalede
değerlendirilmiştir.
Anahtar Kelimeler: erdem, erdemli olma, kültürdilbilim, bilgelik, Türk kültürü
THE CONCEPT OF JUSTICE IN TURKISH CULTURE
Muhittin GÜMÜŞ
Dil, kültür, insan ve toplum arasında her zaman var olan çok yönlü ilişkilerin
incelenmesinde bazı farklı bilimsel çalışma alanlarının oluşum süreci devam etmektedir.
Bunlardan biri de XX. yüzyılın sonuna doğru ortaya çıkan ve oluşum süreci devam eden bir
bilim alanı da kültürdilbilimdir. İnsanların sahip olduğu dil kullanım becerisiyle farklı toplum,
kültür ve dillerin birbirilerinden ayrı olması dünyaya bakış felsefesiyle ilişkilidir. Türk milletinin
kültür değerleri ve düşünce dünyası içinde çok önemli yeri olan “adalet” kavramının çeşitli yönleriyle analiz edilmesi gerekmektedir. Bu çalışmamızda kültür tarihinde, devlet yönetiminde,
teoloji alanında, felsefe ve filolojide adalet kavramının ifade ettiği anlam ve leksik açıdan
önemine değinilmiş ve adalet kavramının Türkçenin söz varlığı içindeki yeri, geçmişten bugüne
doğru adalet algısı üzerinde durulmuştur.
Anahtar Kavramlar: adalet, Kutagu Bilig'de adalet, adalet kavramı, felsefede adalet.
Annotation . The formation process of some different scientific fields of study continues
in the examination of the multifaceted relations that have always existed between language,
culture, people and society. One of them is XX. Another field of science that emerged towards the
end of the 20th century and whose formation process continues is cultural linguistics. The
language use skills of people and the separation of different societies, cultures and languages
are related to the philosophy of looking at the world. The concept of "justice", which has a very
important place in the cultural values and world of thought of the Turkish nation, needs to be
analyzed in various aspects. In this study, the meaning and lexical importance of the concept of
justice in the history of culture, state administration, theology, philosophy and philology has
been mentioned and the place of the concept of justice in the Turkish vocabulary and the
perception of justice from the past to the present have been emphasized.
Key words: justice, justice in Kutagu Bilig, the concept of
Sözlük bilimi çalışmaları geçmiş yıllara göre daha farklı yöntem
ve usuller çerçevesinde yapılmaktadır. Buna bağlı olarak diller arasındaki
ilişkilerin nicel ve nitel araştırma yolları da değişmektedir. Bir milletin
kültürüne ve dolayısıyla diline ait bütün ögelerin yani söz varlığının
geçmişten geleceğe taşınmasında sözlüklerin değeri tartışılmaz. Ancak
söz varlığını oluşturan ögelerin yalnızca alfabetik sırayla değil tematik
olarak da sözlük hazırlama yoluna gidilmesi gerekmektedir.
Bu çalışmanın amacı, Türkiye Türkçesi ve Özbekçede “göz” kelimesiyle
oluşan deyimler ve birleşik kelimelerin tespit edilmesi ve söz
varlığı ögeleri arasında tematik ilişkilerin kurulmasıdır. Tarihi sözlüklerle
modern sözlük bilimi çalışmaları arasındaki farklar dikkate alınması
gerektiğinden hareketle “göz” kelimesiyle oluşmuş söz varlığı ögelerinin
dil öğretimi amacıyla okuma-anlama ve dinleme anlama becerisini
kazandırmaya ve geliştirmeye yönelik metin oluşturmada tematik sözlük
çalışmaları önemli rol oynayacağına yönelik düşünceler sunulmaktadır.
Özellikle tematik dil sözlüklerinin hazırlanması için derlem dilbilimi
çalışmalarına yer verilmesinin önemi vurgulanmıştır.
Anahtar Kelimeler: sözlük bilimi, deyimlerde göz, derlem dilbilimi,
tematik sözlükler, Türkçede göz, Özbekçede göz.
Öğretimi ve Dil Psikolojisiyle İlişkisi
Muhittin GÜMÜŞ1
Özet
Dil, bütün canlı varlıkların iletişim için kullandıkları çok önemli ve etkili bir araçtır. Diğer varlıklardan
farklı olarak insan dili, çok yönlü, çok boyutlu ve karmaşık bir sisteme sahiptir. Dil psikolojisi;
insan dilinin kökenini, oluşum sürecini, konuşma ve yazı dili özelliklerini araştırıp dilbiliminin temel
kurallarına dayalı olarak insan davranışlarını irdelemeye, kavramaya ve anlamaya yönelik bilimsel
çalışmalar yapan psikoloji bilimiyle ilişkili bilim dalı olarak kabul edilir. Bu alan, dilin edinimi
ve algılanışıyla ilgilenir. Bir dili veya dilleri öğrenme sürecinde ortaya çıkan psikolojik süreçler, dil
psikolojisi esaslarına göre incelenir. İnsanlar, çoğunlukla gördüklerini, tasarladıklarını, kurguladıklarını,
hissettiklerini, kimi zaman da hayal ettiklerini dil aracılığıyla adlandırır ve genel kabul gören
dil kuralları ve usullerine uygun olarak çevresine sunar. Kendi dilindeki soyut-somut kavramların,
nesnelerin, maddi-manevi kültür ürünlerinin biçim, tat, koku, renk, tür, işlev veya niteliklerine göre
verdiği adı, anlatım becerileriyle ilgili (sözlü, yazılı) ürünlerde kullanarak yaygınlaşmasını sağlar.
Çalışmamızda dilin en mükemmel kullanıcısı insanın doğuştan var olan fıtratını/mizacını, yaşadığı
sosyal ve kültürel çevrenin etkisiyle kazandığı karakterleri, insanın iç dünyasını, fiziksel özelliklerini
yansıtan kelimelerin dil psikolojisindeki yeriyle ilgili tespitlere ve dil öğretimi alanında yararlanılmak
üzere çeşitli önerilere yer verilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Türkçe Öğretimi, Dil Psikolojisi, Psiko-Linguistik, Sıfatların Öğretimi, İnsan
Karakteri ve Sıfat.
Аbstract
Language is a very important and effective tool that all living beings use for communication. Unlike
other beings, human language has a versatile, multidimensional and complex system. Language psychology;
It is considered as a branch of psychology related to the science of psychology, which investigates
the origin of human language, its formation process, features of spoken and written language
and conducts scientific studies to examine, comprehend and understand human behavior based on the
basic rules of linguistics. This area deals with the acquisition and perception of language. Psychological
processes that occur in the process of learning a language or languages are examined according to
the principles of language psychology. People mostly name what they see, design, construct, feel, and
sometimes imagine through language and present it to their environment in accordance with generally
accepted language rules and procedures. It ensures that the abstract-concrete concepts, objects,
material-spiritual cultural products in its own language are named according to their form, taste,
smell, color, type, function or qualities, by using them in products related to expressive skills (oral,
written). In our study, determinations about the place of words in language psychology that reflect the
innate disposition/temperament of the most perfect user of language, the characters acquired by the
influence of the social and cultural environment in which he lives, the inner world of the person and his
physical characteristics, and various suggestions for use in the field of language teaching are included.
Keywords: Teaching Turkish, psychology of language, psycho-linguistics, teaching adjectives, human
character and adjectiv
1 Kırgızistan Türkiye Manas Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, Mütercim-Tercümanlık Bölümü Öğretim Görevlisi, muhittin.
[email protected] https://orcid.org/0000-0002-0991-2642
farklı olarak insan dili, çok yönlü, çok boyutlu ve karmaşık bir sisteme sahiptir. Dil psikolojisi;
insan dilinin kökenini, oluşum sürecini, konuşma ve yazı dili özelliklerini araştırıp dilbiliminin temel
kurallarına dayalı olarak insan davranışlarını irdelemeye, kavramaya ve anlamaya yönelik bilimsel
çalışmalar yapan psikoloji bilimiyle ilişkili bilim dalı olarak kabul edilir. Bu alan, dilin edinimi
ve algılanışıyla ilgilenir. Bir dili veya dilleri öğrenme sürecinde ortaya çıkan psikolojik süreçler, dil
psikolojisi esaslarına göre incelenir. İnsanlar, çoğunlukla gördüklerini, tasarladıklarını, kurguladıklarını,
hissettiklerini, kimi zaman da hayal ettiklerini dil aracılığıyla adlandırır ve genel kabul gören
dil kuralları ve usullerine uygun olarak çevresine sunar. Kendi dilindeki soyut-somut kavramların,
nesnelerin, maddi-manevi kültür ürünlerinin biçim, tat, koku, renk, tür, işlev veya niteliklerine göre
verdiği adı, anlatım becerileriyle ilgili (sözlü, yazılı) ürünlerde kullanarak yaygınlaşmasını sağlar.
Çalışmamızda dilin en mükemmel kullanıcısı insanın doğuştan var olan fıtratını/mizacını, yaşadığı
sosyal ve kültürel çevrenin etkisiyle kazandığı karakterleri, insanın iç dünyasını, fiziksel özelliklerini
yansıtan kelimelerin dil psikolojisindeki yeriyle ilgili tespitlere ve dil öğretimi alanında yararlanılmak
üzere çeşitli önerilere yer verilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Türkçe Öğretimi, Dil Psikolojisi, Psiko-Linguistik, Sıfatların Öğretimi, İnsan
Karakteri ve Sıfat.