Mitteilungen des Instituts für Österreichische Geschichtsforschung, Dec 1, 2007
Über die Studien zum mittelalterlichen Spitalwesen in Polen in den letzten Jahren lässt sich weni... more Über die Studien zum mittelalterlichen Spitalwesen in Polen in den letzten Jahren lässt sich wenig sagen. Nur für mich stellte dieses Thema einen der Schwerpunkte der eigenen Forschungen dar; die Ergebnisse kann man den Anmerkungen des in diesem Band erschienenen Aufsatzes entnehmen. Da ich mich neuerdings auch mit anderer Problematik beschäftige, ist die Spitalforschung heutzutage in der polnischen Mediävistik kaum vertreten. Der neuzeitlichen Periode sind hingegen einige bemerkenswerte Publikationen gewidmet. An erster Stelle ist ein Tagungsband zu nennen, der verschiedene Aspekte der mitteleuropäischen Wohltätigkeit des Mittelalters und der Frühen Neuzeit betrachtet. Dann folgen eine Serie von Quelleneditionen einer Großstadt, Monographien über einzelne Anstalten in Mittelund Kleinstädten, sowie eine Gesamtdarstellung der kirchlichen Spitäler einer Region. Diese Arbeiten zeigen die Hauptrichtungen der aktuellen polnischen Forschung. Der von Antoni Barciak herausgegebene Band umfasst 27 Beiträge, die am 13. und 14. November 2003 in Zabrze/Hindenburg vorgetragen wurden1. Sieben davon betreffen die Spitäler der Gnesener Metropole im Mittelalter2 und in der Frühen Neuzeit. Es ist auffällig, dass sich alle auf Schlesien beziehen. Joanna Lusek stellt die Geschichte des Stadtspitals in Beuthen in Oberschlesien dar3. Der Leser bekommt ein klares Bild der Tätigkeit der Anstalt und ihrer wichtigsten Veränderungen im Laufe der Zeit. Der Bei-
-Akta grodzkie i ziemskie Bull. Pol. -Bullarium Poloniae CDMas. -Codex diplomaticus et commemorat... more -Akta grodzkie i ziemskie Bull. Pol. -Bullarium Poloniae CDMas. -Codex diplomaticus et commemorationum Masoviae generalis CDSil. -Codex diplomaticus Silesiae CDUJ -Codex diplomaticus Universitatis studii generalis Cracoviensis C. epist. XV -Codex epistolaris saeculi decimi quinti DKuj. Maz. -Dokumenty kujawskie i mazowieckie przeważnie z XIII wieku KDKK -Kodeks dyplomatyczny katedry krakowskiej św.
jest promowanie polskich badań w zakresie nauk pomocniczych historii i źródłoznawstwa oraz edycji... more jest promowanie polskich badań w zakresie nauk pomocniczych historii i źródłoznawstwa oraz edycji źródeł historycznych. 2. Nagroda przyznawana jest za polskie książki z dziedziny źródłoznawstwa i nauk pomocniczych historii oraz za książkowe edycje źródłowe dotyczące czasów od średniowiecza do XX w. 3. Nagroda ma dwie kategorie. Do pierwszej z nich należą prace ze źródłoznawstwa i nauk pomocniczych historii, a do drugiej -edycje źródłowe. 4. Jury Nagrody stanowią członkowie Rady Redakcyjnej i Komitetu Redakcyjnego "Studiów Źródłoznawczych". Jego pracami kierują redaktorzy naczelni "Studiów Źródłoznawczych". Sekretarzem Jury jest sekretarz Komitetu Redakcyjnego "Studiów Źródłoznawczych". 5. Nagrodę funduje Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffl a PAN. Możliwe jest także zasilanie jej funduszu przez sponsorów. 6. Do Nagrody mogą być zgłaszane do końca czerwca danego roku książki z datą wydania poprzedniego roku kalendarzowego. Nie mogą być zgłaszane prace członków Jury. 7. Zgłoszeń dokonują członkowie Jury, jak również samodzielni pracownicy naukowi spoza tego grona. Zgłoszenie musi zawierać uzasadnienie; mogą też być załączone inne opinie lub recenzje danej książki. Zgłoszenia są przesyłane sekretarzowi Jury pocztą elektroniczną, tradycyjną lub faksem. 8. Do końca lipca sekretarz Jury przesyła wszystkie zgłoszenia wraz z załącznikami członkom Jury, którzy następnie, do końca września, przesyłają mu proponowany przez siebie ranking książek, osobno dla obu kategorii. Na tej podstawie redaktorzy naczelni ogłaszają listę nie więcej niż sześciu książek nominowanych do drugiego etapu konkursu. 9. W trakcie dorocznego spotkania Rady Redakcyjnej "Studiów Źródłoznawczych" Jury na posiedzeniu plenarnym przyznaje nagrody; ustala wtedy ich liczbę, hierarchię i kwoty pieniężne. 10. Uroczystość rozdania nagród odbywa się bezpośrednio po posiedzeniu Jury.
Redakcja zwraca się do Autorów z prośbą o stosowanie następujących zasad dotyczących formy nadsył... more Redakcja zwraca się do Autorów z prośbą o stosowanie następujących zasad dotyczących formy nadsyłanych tekstów: 1. Wszystkie teksty prosimy przesyłać w formie elektronicznej jako załącznik do e-maila na nasz adres internetowy:
Arykuły recenzyjne i recenzje spotkać się z reakcją strony przeciwnej. Dzieło świętego Anzelma ni... more Arykuły recenzyjne i recenzje spotkać się z reakcją strony przeciwnej. Dzieło świętego Anzelma nie jest przecież katalogiem, lecz próbuje definiować i propagować doktrynę obozu papieskiego. Jest więc prawnym uzasadnieniem postulowanych reform. Dobrym przykładem jest tu stosunek Anzelma do słynnego Dictatus papae, otóż w Collectio canonum jedynie 3 punkty (z 27) papieskiego programu nie mają swojego uzasadnienia 30 . Wspominaliśmy już, że Anzelm dużo miejsca poświęcił prymatowi papieża w całym Kościele i na świecie. Według biskupa Lukki papież nie tylko miał prawo działać, lecz był to także jego moralny obowiązek. Z Collectio wyłania się Kościół scentralizowany i zdominowany przez Rzym i następcę św. Piotra (np. wezwania biskupów ad limina apostolorum, regularne synody w Rzymie). Według Anzelma jedynie silna władza centralna może wprowadzić dyscyplinę w Kościele, porządek i niezbędne reformy. Za czasów pontyfikatu Grzegorza VII Stolica Apostolska przeszła więc do ofensywy, nie mogła pogodzić się z zastanym status quo, zbiory kanonów miały tę ofensywę legitymizować. Na pytanie, czy w ramach tej walki Kościół może stosować przemoc fizyczną, odpowiadają dwie ostatnie księgi Collectio canonum (XII De excommunicatione, XIII De iusta vindicta). Te nie wydane wcześniej księgi brytyjska uczona omawia w rozdziale Anselm and Coercion: A Legal Form of Persuasion, s. 122-141. Zdaniem biskupa Lukki wszelkie zło i herezję trzeba nie tylko niszczyć i wypleniać, lecz także należy je poprawiać i "leczyć". Jest to przede wszystkim zadanie papieża, który jest przecież prawdziwym pastor ecclesiae. Anzelm nie wykluczył jednak zastosowania przemocy w tej działalności: Quod militantes etiam possunt esse iusti (XII, 4). Kanonista usprawiedliwiał także wojny, oczywiście rozróżniając sprawiedliwe i niesprawiedliwe zastosowanie siły; do króla angielskiego Wilhelma I pisał: Non sine causa gladium portas, Dei enim minister es ad vindictam malorum, ad laudem vero bonorum 31 . W tym miejscu warto przytoczyć kilkadziesiąt lat późniejszy znamienny fragment Kroniki Kosmasa: Nam ad hoc vobis ducibus mucro pendet in femore, ut manus vestras sepius lavetis peccatoris in sanguine . Przemoc usprawiedliwiona, według Anzelma, to rzecz jasna walka w obronie Kościoła i jego interesów. Wojna była dla biskupa Lukki jednym ze sposobów nawrócenia błądzących i ich powrotu do domu Boga (domus Dei), którym był oczywiście Kościół Rzymski. Z obu ostatnich ksiąg Collectio canonum wyłania się następujący obraz: Kościół wszelkimi sposobami musi bronić się przed schizmą, powinien też przywrócić jedność chrześcijan, nawet przy pomocy siły fizycznej. Integralną częścią książki są liczne appendyksy i tabele, które stanowią jedną trzecią całej pracy. Przede wszystkim Autorka wydała obszerne fragmenty niepublikowanych dotąd dwóch ostatnich ksiąg Collectio canonum (Biblioteca Apostolica Vaticana, ms. Vat. Lat. 1363). Cushing zestawiła także źródła kanoniczne, z których czerpał Anzelm, m.in. wskazała na kanony bezpośrednio zapożyczone od Pseudo-Izydora czy kanony Pseudo-Izydora zaczerpnięte z 74T. Interesujące jest także zestawienie wszystkich źródeł poszczególnych ksiąg kolekcji, z podziałem na falsyfikaty, źródła autentyczne, postanowienia soborów, teksty świeckie, patrystyczne i inne. Badaczka dokonała także zestawienia źródeł kanonicznych innego dzieła Anzelma, Liber contra Wibertum. Zależność Collectio canonum od myśli Grzegorza VII najlepiej obrazuje wykaz dekretów uzasadniających 24 punkty Dictatus papae (Reg. II, 55a). Praca Kathleen Cushing nie jest jedynie monografią poświęconą Anzelmowi z Lukki i jego kolekcji kanonów, jest to sprawnie i przekonywająco przeprowadzona analiza roli kanonistyki w służbie reformy, czy też rewolucji gregoriańskiej. Kanonistyka tego okresu miała zdolność usprawiedliwiania i uzasadniania "gregoriańskich ambicji" poprzez odwoływanie się do przeszłości, lecz także dzięki podporządkowywaniu tej przeszłości i manipulowaniu nią. Kanonistyka potrafiła znaleźć odpowiedź na pojawiające się problemy i okoliczności. Anzelm i jego koledzy -zwolennicy Grzegorza VII, kształtowali prawo według tego, czego wymagał interes reformy. Zbiory kanonów były nie tylko głosem w dyskusji pomiędzy dwoma stronami sporu, lecz -przede wszystkim -były swoistymi podręcznikami postępowania dla zwolenników gregoriańskiej wizji świata chrześcijańskiego.
Lektura (już 109) tomu, afi liowanego do wielkiego wydawnictwa Reallexikon der Germanischen Alter... more Lektura (już 109) tomu, afi liowanego do wielkiego wydawnictwa Reallexikon der Germanischen Altertumskunde i noszącego tytuł Gold in der europäischen Heldensage, budzi mieszane uczucia. Nasuwa u osoby, która przez dziesięciolecia mniej czy bardziej dokładnie śledziła zawartość owej serii, podejrzenie, że niemiecka historiografi a dotycząca, mówiąc najkrócej, germańskich starożytności, nie jest w stanie przezwyciężyć pewnych ograniczeń. O co tu chodzi? Ano o to, że średniowieczna niemiecka epika bohaterska postrzegana jest nadal jako dzieło szczególne czy autonomiczne, stąd badacze odcinają się od szerzej zakrojonej komparatystyki czy nawet nie próbują wykorzystać bogatych doświadczeń, jakie w zakresie charakterystyk bohaterów i ich akcji, motywów narracyjnych itp. zgromadzono w ramach badań choćby nad chansons de geste czy wątkami indoeuropejskiej mitologii. Rzecz określa nieźle sytuacja z przeszłości -odsyłamy do tomu piątego wzmiankowanej serii. Tamże, w tasiemcowych, przeładowanych szczegółami odsłonach, skądinąd o znacznych walorach dokumentacyjnych, Karl Hauck przybliżał germańskie przekazy ikonografi czne wczesnej doby i szukał dla nich, zamknięty w magicznym kręgu źródeł skandynawskich i "germańskiej literatury", wykładni ideowo-mitologicznych, i osiągał -z całym szacunkiemwyniki raczej mierne. Natomiast Hilda Ellis Davidson, jak za dotknięciem różdżki czarodziejskiej, a w istocie dzięki poszerzeniu pola obserwacji także na Celtykę, dzięki rozpoznaniu w ogóle komparatystycznemu wątków narracyjno-mitologicznych, potrafi ła świetnie ożywić i uruchomić suche zestawienia materiałowe badacza germańskich brakteatów 1 . Ta stara niemiecka postawa zbiera i dziś złe żniwo, daje też o sobie znać w niniejszej pozycji, tym bardziej że nie mamy, bynajmniej, do czynienia z osobowościami badawczymi miary Haucka. Kwestia następna. Podobnie jak historycy -przedstawiciele wielkich, osiągających sukcesy państw, także i mediewiści niemieccy wykazują nienasyconą Sehnsucht nach Warheit, czyli, mówiąc prosto, nie są w stanie pogodzić się z faktem, że przekazy narracyjne nie dają nam jednak wglądu w rzeczywistość
-Akta grodzkie i ziemskie Bull. Pol. -Bullarium Poloniae CDMas. -Codex diplomaticus et commemorat... more -Akta grodzkie i ziemskie Bull. Pol. -Bullarium Poloniae CDMas. -Codex diplomaticus et commemorationum Masoviae generalis CDSil. -Codex diplomaticus Silesiae CDUJ -Codex diplomaticus Universitatis studii generalis Cracoviensis C. epist. XV -Codex epistolaris saeculi decimi quinti DKuj. Maz. -Dokumenty kujawskie i mazowieckie przeważnie z XIII wieku KDKK -Kodeks dyplomatyczny katedry krakowskiej św.
Wymiernym owocem jego zaangażowania na polu naukowym i znakomitego warsztatu pisarskiego jest pon... more Wymiernym owocem jego zaangażowania na polu naukowym i znakomitego warsztatu pisarskiego jest ponad 170 publikacji, w tym kilkanaście pozycji książkowych, przyjmowanych w środowisku historycznym w Rosji (choć nie tylko) z niesłabnącym zaciekawieniem i uwagą. Zainteresowania Autora koncentrują się wokół badań nad tekstami literackimi doby panowania dynastii Rurykowiczów na Rusi: przede wszystkim dawnych latopisów, sprawozdań z przebiegu wydarzeń dziejowych, różnego rodzaju pouczeń, utworów hagiografi cznych, traktatów teologicznych itp. Na podkreślenie zasługuje fakt, że Autor jest przedstawicielem nowej rosyjskiej szkoły historycznej, w miarę odważnie dystansującej się od zakorzenionych w literaturze naukowej mitów i stereotypów, niekiedy sięgających jeszcze średniowiecza, które następnie usiłowano podsycać w czasach carskich, a nawet w poprzedniej formacji społeczno-ustrojowej, żeby nie powiedzieć w obecnej dobie. Ostrożny krytycyzm wspomnianego Badacza wobec zideologizowanych i przesiąkniętych pisarskimi emocjami staroruskich utworów dał jemu i jego uczniom perspektywy bardziej obiektywnej, a co za tym idzie ciekawszej interpretacji dziejów swojej ojczystej ziemi. Recenzowana książka składa się z przedmowy, wstępu, trzech rozdziałów podzielonych na siedem części, krótkiego podsumowania odnoszącego się do wykorzystywanych w procesie rekonstruowania wydarzeń historycznych informacji naukowych, czternastu dodatków czy też aneksów zawierających treści odnoszące się do dziejów dawnej Rusi, trzech wykazów: źródeł historycznych, literatury przedmiotu, specjalistycznych terminów i nazw, a także indeksu osób. Jej recenzentami byli dwaj znani naukowcy rosyjscy: profesor Jewgenij W. Anisimow (kierownik naukowy Instytutu Piotra Wielkiego przy Wydziale Programów Naukowych Sankt Petersburga, a zarazem kierownik naukowy Międzynarodowego Historyczno-Kulturowego Uniwersytetu dla Rodaków Mieszkających za Granicą z siedzibą w Sankt Petersburgu) oraz doktor nauk historycznych Olga I. Togojewa -pracownik naukowy Instytutu Historii Powszechnej Rosyjskiej Akademii Nauk w Moskwie. Autor sięgnął po 94 edycje źródłowe i ponad 750 opracowań naukowych. O wyjątkowym charakterze publikacji Igora N. Danilewskiego nie decyduje jednak liczba wykorzystanych przez niego przekazów i prac historycznych, ale treść recenzowanej książki, którą śmiało można nazwać nowatorską w swojej koncepcji na tle historiografi i rosyjskiej. Po raz pierwszy w tym kraju tekstologia historyczna została zaprezentowana jako odrębna metoda badań i podniesiona do rangi samodzielnej dyscypliny. Książka ma służyć jako jej podręcznik. Autor szczegółowo omawia zagadnienia teoretyczne związane z defi niowaniem wykorzystywanego materiału historycznego jako subiektywnego źródła informacji retrospektywnych. Usiłuje także przedstawić czytelnikowi podstawowe terminy prezentowanej przez siebie dyscypliny i uzmysłowić, czym różni się tekstologia historyczna od klasycznej tekstologii fi lologicznej, widocznej m.in. w pracach Aleksieja A. Szachmatowa, Nikołaja P. Lichaczewa, Michaiła D. Prisełkowa, Jakowa S. Lur'iego, a spośród współczesnych lub niemal współczesnych: Dmitrija S. Lichaczewa lub Andrieja L. Nikitina. Rosyjski naukowiec stara się także pokazać praktyczne stosowanie procedur tekstologicznych w odniesieniu do różnych źródeł historycznych, jak również prześledzić ścisły związek między przedmiotem swoich badań a naukami pomocniczymi historii. Konieczne -w jego rozumieniu -staje się oddzielenie faktów historycznych od "opakowania", w którym były podawane na kartach średniowiecznych i wczesnonowożytnych źródeł, a którym to "opakowaniem" była wszechobecna ideologia, głównie religijna. Wszak twórcy ówczesnych przekazów rekrutowali się głównie spośród przedstawicieli stanu duchownego i dobrze znali teksty biblijne, podobnie jak pisma Ojców Kościoła. Oczywiście religijny podtekst nie był jedynym czynnikiem, który towarzyszył staroruskim autorom (latopisarzom, hagiografom) w procesie tworzenia źródła. Wpływ na ich pisarstwo miały również prywatne przekonania i poglądy polityczne, balast osobistych doświadczeń, a także otoczenie, w którym działali.
Blisko źródła czy Czytelnika? Refleksje na marginesie edycji rachunków szpitalnych z 1495 roku Rü... more Blisko źródła czy Czytelnika? Refleksje na marginesie edycji rachunków szpitalnych z 1495 roku Rüdiger Braun, wieloletni dyrektor szpitala Ducha Świętego w Würzburgu, ma na polu edycji źródeł zasługi warte przypomnienia. Sam wydał najwcześniejsze dokumenty dotyczące tego szpitala wraz z obszernym komentarzem oraz najstarszy spis posiadłości placówki z 1573 r. 1 Dokumenty z byłego archiwum szpitalnego aż po 1499 r. ukazały się w formie regestów 2. W pracy nad obecną edycją pierwszej zachowanej księgi rachunkowej 3 mógł więc już korzystać zarówno z własnych, bogatych doświadczeń, jak również z opracowanego już korpusu źródeł dotyczących tego szpitala w średniowieczu. Wybrał nowatorską formę, która stanowi interesującą propozycję dla przyszłych wydawców. Z tego też względu książka warta jest szerszej refleksji, nie tylko ze strony badaczy dziejów szpitalnictwa lub miasta Würzburga. Bürgerspital w Würzburgu to prywatna fundacja mieszczańska z początku XIV w., która szybko przeszła pod kuratelę Rady i stała się główną placówką dobroczynną miasta. W końcu XV w. posiadała już znaczny majątek, na który składały się przede wszystkim różnorodne czynsze i nieruchomości. Pierwszym źródłem, które umożliwia względnie precyzyjną analizę gospodarki szpitalnej, jest księga rachunkowa z 1495 r. Rękopis liczy 73 zapisane strony i został sporządzony przez ówczesnego szafarza (Spitalmeister). Rüdigerowi Braunowi udało się zrealizować jednocześnie trzy podstawowe cele, które powinny przyświecać każdemu przedsięwzięciu edytorskiemu. Udostępnił cały zabytek w formie możliwie bliskiej oryginałowi (faksymile rękopisu) i jak najwygodniejszej dla użytkownika (tabele i streszczenia fragmentów narracyjnych), a towarzyszący im komentarz sprawia, że książkę czyta się z przyjemnością. Ten układ, czyli 1. pełen obraz manuskryptu, 2. jego opracowana, skrócona i uporządkowana forma, 3. merytoryczny komentarz, stanowiący zarazem przystępną formę narracyjną, wydaje się być rozwiązaniem idealnym. Zastrzeżenia, niestety liczne, wypada zgłosić jedynie w odniesieniu do realizacji tych ogólnych założeń. Rękopis został oddany pod względem technicznym bardzo dobrze. Tylko strona tytułowa przedstawiona jest barwnie, pozostałe są czarno-białe. Porównanie tych dwóch technik skłania do wnio
Mitteilungen des Instituts für Österreichische Geschichtsforschung, Dec 1, 2007
Über die Studien zum mittelalterlichen Spitalwesen in Polen in den letzten Jahren lässt sich weni... more Über die Studien zum mittelalterlichen Spitalwesen in Polen in den letzten Jahren lässt sich wenig sagen. Nur für mich stellte dieses Thema einen der Schwerpunkte der eigenen Forschungen dar; die Ergebnisse kann man den Anmerkungen des in diesem Band erschienenen Aufsatzes entnehmen. Da ich mich neuerdings auch mit anderer Problematik beschäftige, ist die Spitalforschung heutzutage in der polnischen Mediävistik kaum vertreten. Der neuzeitlichen Periode sind hingegen einige bemerkenswerte Publikationen gewidmet. An erster Stelle ist ein Tagungsband zu nennen, der verschiedene Aspekte der mitteleuropäischen Wohltätigkeit des Mittelalters und der Frühen Neuzeit betrachtet. Dann folgen eine Serie von Quelleneditionen einer Großstadt, Monographien über einzelne Anstalten in Mittelund Kleinstädten, sowie eine Gesamtdarstellung der kirchlichen Spitäler einer Region. Diese Arbeiten zeigen die Hauptrichtungen der aktuellen polnischen Forschung. Der von Antoni Barciak herausgegebene Band umfasst 27 Beiträge, die am 13. und 14. November 2003 in Zabrze/Hindenburg vorgetragen wurden1. Sieben davon betreffen die Spitäler der Gnesener Metropole im Mittelalter2 und in der Frühen Neuzeit. Es ist auffällig, dass sich alle auf Schlesien beziehen. Joanna Lusek stellt die Geschichte des Stadtspitals in Beuthen in Oberschlesien dar3. Der Leser bekommt ein klares Bild der Tätigkeit der Anstalt und ihrer wichtigsten Veränderungen im Laufe der Zeit. Der Bei-
-Akta grodzkie i ziemskie Bull. Pol. -Bullarium Poloniae CDMas. -Codex diplomaticus et commemorat... more -Akta grodzkie i ziemskie Bull. Pol. -Bullarium Poloniae CDMas. -Codex diplomaticus et commemorationum Masoviae generalis CDSil. -Codex diplomaticus Silesiae CDUJ -Codex diplomaticus Universitatis studii generalis Cracoviensis C. epist. XV -Codex epistolaris saeculi decimi quinti DKuj. Maz. -Dokumenty kujawskie i mazowieckie przeważnie z XIII wieku KDKK -Kodeks dyplomatyczny katedry krakowskiej św.
jest promowanie polskich badań w zakresie nauk pomocniczych historii i źródłoznawstwa oraz edycji... more jest promowanie polskich badań w zakresie nauk pomocniczych historii i źródłoznawstwa oraz edycji źródeł historycznych. 2. Nagroda przyznawana jest za polskie książki z dziedziny źródłoznawstwa i nauk pomocniczych historii oraz za książkowe edycje źródłowe dotyczące czasów od średniowiecza do XX w. 3. Nagroda ma dwie kategorie. Do pierwszej z nich należą prace ze źródłoznawstwa i nauk pomocniczych historii, a do drugiej -edycje źródłowe. 4. Jury Nagrody stanowią członkowie Rady Redakcyjnej i Komitetu Redakcyjnego "Studiów Źródłoznawczych". Jego pracami kierują redaktorzy naczelni "Studiów Źródłoznawczych". Sekretarzem Jury jest sekretarz Komitetu Redakcyjnego "Studiów Źródłoznawczych". 5. Nagrodę funduje Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffl a PAN. Możliwe jest także zasilanie jej funduszu przez sponsorów. 6. Do Nagrody mogą być zgłaszane do końca czerwca danego roku książki z datą wydania poprzedniego roku kalendarzowego. Nie mogą być zgłaszane prace członków Jury. 7. Zgłoszeń dokonują członkowie Jury, jak również samodzielni pracownicy naukowi spoza tego grona. Zgłoszenie musi zawierać uzasadnienie; mogą też być załączone inne opinie lub recenzje danej książki. Zgłoszenia są przesyłane sekretarzowi Jury pocztą elektroniczną, tradycyjną lub faksem. 8. Do końca lipca sekretarz Jury przesyła wszystkie zgłoszenia wraz z załącznikami członkom Jury, którzy następnie, do końca września, przesyłają mu proponowany przez siebie ranking książek, osobno dla obu kategorii. Na tej podstawie redaktorzy naczelni ogłaszają listę nie więcej niż sześciu książek nominowanych do drugiego etapu konkursu. 9. W trakcie dorocznego spotkania Rady Redakcyjnej "Studiów Źródłoznawczych" Jury na posiedzeniu plenarnym przyznaje nagrody; ustala wtedy ich liczbę, hierarchię i kwoty pieniężne. 10. Uroczystość rozdania nagród odbywa się bezpośrednio po posiedzeniu Jury.
Redakcja zwraca się do Autorów z prośbą o stosowanie następujących zasad dotyczących formy nadsył... more Redakcja zwraca się do Autorów z prośbą o stosowanie następujących zasad dotyczących formy nadsyłanych tekstów: 1. Wszystkie teksty prosimy przesyłać w formie elektronicznej jako załącznik do e-maila na nasz adres internetowy:
Arykuły recenzyjne i recenzje spotkać się z reakcją strony przeciwnej. Dzieło świętego Anzelma ni... more Arykuły recenzyjne i recenzje spotkać się z reakcją strony przeciwnej. Dzieło świętego Anzelma nie jest przecież katalogiem, lecz próbuje definiować i propagować doktrynę obozu papieskiego. Jest więc prawnym uzasadnieniem postulowanych reform. Dobrym przykładem jest tu stosunek Anzelma do słynnego Dictatus papae, otóż w Collectio canonum jedynie 3 punkty (z 27) papieskiego programu nie mają swojego uzasadnienia 30 . Wspominaliśmy już, że Anzelm dużo miejsca poświęcił prymatowi papieża w całym Kościele i na świecie. Według biskupa Lukki papież nie tylko miał prawo działać, lecz był to także jego moralny obowiązek. Z Collectio wyłania się Kościół scentralizowany i zdominowany przez Rzym i następcę św. Piotra (np. wezwania biskupów ad limina apostolorum, regularne synody w Rzymie). Według Anzelma jedynie silna władza centralna może wprowadzić dyscyplinę w Kościele, porządek i niezbędne reformy. Za czasów pontyfikatu Grzegorza VII Stolica Apostolska przeszła więc do ofensywy, nie mogła pogodzić się z zastanym status quo, zbiory kanonów miały tę ofensywę legitymizować. Na pytanie, czy w ramach tej walki Kościół może stosować przemoc fizyczną, odpowiadają dwie ostatnie księgi Collectio canonum (XII De excommunicatione, XIII De iusta vindicta). Te nie wydane wcześniej księgi brytyjska uczona omawia w rozdziale Anselm and Coercion: A Legal Form of Persuasion, s. 122-141. Zdaniem biskupa Lukki wszelkie zło i herezję trzeba nie tylko niszczyć i wypleniać, lecz także należy je poprawiać i "leczyć". Jest to przede wszystkim zadanie papieża, który jest przecież prawdziwym pastor ecclesiae. Anzelm nie wykluczył jednak zastosowania przemocy w tej działalności: Quod militantes etiam possunt esse iusti (XII, 4). Kanonista usprawiedliwiał także wojny, oczywiście rozróżniając sprawiedliwe i niesprawiedliwe zastosowanie siły; do króla angielskiego Wilhelma I pisał: Non sine causa gladium portas, Dei enim minister es ad vindictam malorum, ad laudem vero bonorum 31 . W tym miejscu warto przytoczyć kilkadziesiąt lat późniejszy znamienny fragment Kroniki Kosmasa: Nam ad hoc vobis ducibus mucro pendet in femore, ut manus vestras sepius lavetis peccatoris in sanguine . Przemoc usprawiedliwiona, według Anzelma, to rzecz jasna walka w obronie Kościoła i jego interesów. Wojna była dla biskupa Lukki jednym ze sposobów nawrócenia błądzących i ich powrotu do domu Boga (domus Dei), którym był oczywiście Kościół Rzymski. Z obu ostatnich ksiąg Collectio canonum wyłania się następujący obraz: Kościół wszelkimi sposobami musi bronić się przed schizmą, powinien też przywrócić jedność chrześcijan, nawet przy pomocy siły fizycznej. Integralną częścią książki są liczne appendyksy i tabele, które stanowią jedną trzecią całej pracy. Przede wszystkim Autorka wydała obszerne fragmenty niepublikowanych dotąd dwóch ostatnich ksiąg Collectio canonum (Biblioteca Apostolica Vaticana, ms. Vat. Lat. 1363). Cushing zestawiła także źródła kanoniczne, z których czerpał Anzelm, m.in. wskazała na kanony bezpośrednio zapożyczone od Pseudo-Izydora czy kanony Pseudo-Izydora zaczerpnięte z 74T. Interesujące jest także zestawienie wszystkich źródeł poszczególnych ksiąg kolekcji, z podziałem na falsyfikaty, źródła autentyczne, postanowienia soborów, teksty świeckie, patrystyczne i inne. Badaczka dokonała także zestawienia źródeł kanonicznych innego dzieła Anzelma, Liber contra Wibertum. Zależność Collectio canonum od myśli Grzegorza VII najlepiej obrazuje wykaz dekretów uzasadniających 24 punkty Dictatus papae (Reg. II, 55a). Praca Kathleen Cushing nie jest jedynie monografią poświęconą Anzelmowi z Lukki i jego kolekcji kanonów, jest to sprawnie i przekonywająco przeprowadzona analiza roli kanonistyki w służbie reformy, czy też rewolucji gregoriańskiej. Kanonistyka tego okresu miała zdolność usprawiedliwiania i uzasadniania "gregoriańskich ambicji" poprzez odwoływanie się do przeszłości, lecz także dzięki podporządkowywaniu tej przeszłości i manipulowaniu nią. Kanonistyka potrafiła znaleźć odpowiedź na pojawiające się problemy i okoliczności. Anzelm i jego koledzy -zwolennicy Grzegorza VII, kształtowali prawo według tego, czego wymagał interes reformy. Zbiory kanonów były nie tylko głosem w dyskusji pomiędzy dwoma stronami sporu, lecz -przede wszystkim -były swoistymi podręcznikami postępowania dla zwolenników gregoriańskiej wizji świata chrześcijańskiego.
Lektura (już 109) tomu, afi liowanego do wielkiego wydawnictwa Reallexikon der Germanischen Alter... more Lektura (już 109) tomu, afi liowanego do wielkiego wydawnictwa Reallexikon der Germanischen Altertumskunde i noszącego tytuł Gold in der europäischen Heldensage, budzi mieszane uczucia. Nasuwa u osoby, która przez dziesięciolecia mniej czy bardziej dokładnie śledziła zawartość owej serii, podejrzenie, że niemiecka historiografi a dotycząca, mówiąc najkrócej, germańskich starożytności, nie jest w stanie przezwyciężyć pewnych ograniczeń. O co tu chodzi? Ano o to, że średniowieczna niemiecka epika bohaterska postrzegana jest nadal jako dzieło szczególne czy autonomiczne, stąd badacze odcinają się od szerzej zakrojonej komparatystyki czy nawet nie próbują wykorzystać bogatych doświadczeń, jakie w zakresie charakterystyk bohaterów i ich akcji, motywów narracyjnych itp. zgromadzono w ramach badań choćby nad chansons de geste czy wątkami indoeuropejskiej mitologii. Rzecz określa nieźle sytuacja z przeszłości -odsyłamy do tomu piątego wzmiankowanej serii. Tamże, w tasiemcowych, przeładowanych szczegółami odsłonach, skądinąd o znacznych walorach dokumentacyjnych, Karl Hauck przybliżał germańskie przekazy ikonografi czne wczesnej doby i szukał dla nich, zamknięty w magicznym kręgu źródeł skandynawskich i "germańskiej literatury", wykładni ideowo-mitologicznych, i osiągał -z całym szacunkiemwyniki raczej mierne. Natomiast Hilda Ellis Davidson, jak za dotknięciem różdżki czarodziejskiej, a w istocie dzięki poszerzeniu pola obserwacji także na Celtykę, dzięki rozpoznaniu w ogóle komparatystycznemu wątków narracyjno-mitologicznych, potrafi ła świetnie ożywić i uruchomić suche zestawienia materiałowe badacza germańskich brakteatów 1 . Ta stara niemiecka postawa zbiera i dziś złe żniwo, daje też o sobie znać w niniejszej pozycji, tym bardziej że nie mamy, bynajmniej, do czynienia z osobowościami badawczymi miary Haucka. Kwestia następna. Podobnie jak historycy -przedstawiciele wielkich, osiągających sukcesy państw, także i mediewiści niemieccy wykazują nienasyconą Sehnsucht nach Warheit, czyli, mówiąc prosto, nie są w stanie pogodzić się z faktem, że przekazy narracyjne nie dają nam jednak wglądu w rzeczywistość
-Akta grodzkie i ziemskie Bull. Pol. -Bullarium Poloniae CDMas. -Codex diplomaticus et commemorat... more -Akta grodzkie i ziemskie Bull. Pol. -Bullarium Poloniae CDMas. -Codex diplomaticus et commemorationum Masoviae generalis CDSil. -Codex diplomaticus Silesiae CDUJ -Codex diplomaticus Universitatis studii generalis Cracoviensis C. epist. XV -Codex epistolaris saeculi decimi quinti DKuj. Maz. -Dokumenty kujawskie i mazowieckie przeważnie z XIII wieku KDKK -Kodeks dyplomatyczny katedry krakowskiej św.
Wymiernym owocem jego zaangażowania na polu naukowym i znakomitego warsztatu pisarskiego jest pon... more Wymiernym owocem jego zaangażowania na polu naukowym i znakomitego warsztatu pisarskiego jest ponad 170 publikacji, w tym kilkanaście pozycji książkowych, przyjmowanych w środowisku historycznym w Rosji (choć nie tylko) z niesłabnącym zaciekawieniem i uwagą. Zainteresowania Autora koncentrują się wokół badań nad tekstami literackimi doby panowania dynastii Rurykowiczów na Rusi: przede wszystkim dawnych latopisów, sprawozdań z przebiegu wydarzeń dziejowych, różnego rodzaju pouczeń, utworów hagiografi cznych, traktatów teologicznych itp. Na podkreślenie zasługuje fakt, że Autor jest przedstawicielem nowej rosyjskiej szkoły historycznej, w miarę odważnie dystansującej się od zakorzenionych w literaturze naukowej mitów i stereotypów, niekiedy sięgających jeszcze średniowiecza, które następnie usiłowano podsycać w czasach carskich, a nawet w poprzedniej formacji społeczno-ustrojowej, żeby nie powiedzieć w obecnej dobie. Ostrożny krytycyzm wspomnianego Badacza wobec zideologizowanych i przesiąkniętych pisarskimi emocjami staroruskich utworów dał jemu i jego uczniom perspektywy bardziej obiektywnej, a co za tym idzie ciekawszej interpretacji dziejów swojej ojczystej ziemi. Recenzowana książka składa się z przedmowy, wstępu, trzech rozdziałów podzielonych na siedem części, krótkiego podsumowania odnoszącego się do wykorzystywanych w procesie rekonstruowania wydarzeń historycznych informacji naukowych, czternastu dodatków czy też aneksów zawierających treści odnoszące się do dziejów dawnej Rusi, trzech wykazów: źródeł historycznych, literatury przedmiotu, specjalistycznych terminów i nazw, a także indeksu osób. Jej recenzentami byli dwaj znani naukowcy rosyjscy: profesor Jewgenij W. Anisimow (kierownik naukowy Instytutu Piotra Wielkiego przy Wydziale Programów Naukowych Sankt Petersburga, a zarazem kierownik naukowy Międzynarodowego Historyczno-Kulturowego Uniwersytetu dla Rodaków Mieszkających za Granicą z siedzibą w Sankt Petersburgu) oraz doktor nauk historycznych Olga I. Togojewa -pracownik naukowy Instytutu Historii Powszechnej Rosyjskiej Akademii Nauk w Moskwie. Autor sięgnął po 94 edycje źródłowe i ponad 750 opracowań naukowych. O wyjątkowym charakterze publikacji Igora N. Danilewskiego nie decyduje jednak liczba wykorzystanych przez niego przekazów i prac historycznych, ale treść recenzowanej książki, którą śmiało można nazwać nowatorską w swojej koncepcji na tle historiografi i rosyjskiej. Po raz pierwszy w tym kraju tekstologia historyczna została zaprezentowana jako odrębna metoda badań i podniesiona do rangi samodzielnej dyscypliny. Książka ma służyć jako jej podręcznik. Autor szczegółowo omawia zagadnienia teoretyczne związane z defi niowaniem wykorzystywanego materiału historycznego jako subiektywnego źródła informacji retrospektywnych. Usiłuje także przedstawić czytelnikowi podstawowe terminy prezentowanej przez siebie dyscypliny i uzmysłowić, czym różni się tekstologia historyczna od klasycznej tekstologii fi lologicznej, widocznej m.in. w pracach Aleksieja A. Szachmatowa, Nikołaja P. Lichaczewa, Michaiła D. Prisełkowa, Jakowa S. Lur'iego, a spośród współczesnych lub niemal współczesnych: Dmitrija S. Lichaczewa lub Andrieja L. Nikitina. Rosyjski naukowiec stara się także pokazać praktyczne stosowanie procedur tekstologicznych w odniesieniu do różnych źródeł historycznych, jak również prześledzić ścisły związek między przedmiotem swoich badań a naukami pomocniczymi historii. Konieczne -w jego rozumieniu -staje się oddzielenie faktów historycznych od "opakowania", w którym były podawane na kartach średniowiecznych i wczesnonowożytnych źródeł, a którym to "opakowaniem" była wszechobecna ideologia, głównie religijna. Wszak twórcy ówczesnych przekazów rekrutowali się głównie spośród przedstawicieli stanu duchownego i dobrze znali teksty biblijne, podobnie jak pisma Ojców Kościoła. Oczywiście religijny podtekst nie był jedynym czynnikiem, który towarzyszył staroruskim autorom (latopisarzom, hagiografom) w procesie tworzenia źródła. Wpływ na ich pisarstwo miały również prywatne przekonania i poglądy polityczne, balast osobistych doświadczeń, a także otoczenie, w którym działali.
Blisko źródła czy Czytelnika? Refleksje na marginesie edycji rachunków szpitalnych z 1495 roku Rü... more Blisko źródła czy Czytelnika? Refleksje na marginesie edycji rachunków szpitalnych z 1495 roku Rüdiger Braun, wieloletni dyrektor szpitala Ducha Świętego w Würzburgu, ma na polu edycji źródeł zasługi warte przypomnienia. Sam wydał najwcześniejsze dokumenty dotyczące tego szpitala wraz z obszernym komentarzem oraz najstarszy spis posiadłości placówki z 1573 r. 1 Dokumenty z byłego archiwum szpitalnego aż po 1499 r. ukazały się w formie regestów 2. W pracy nad obecną edycją pierwszej zachowanej księgi rachunkowej 3 mógł więc już korzystać zarówno z własnych, bogatych doświadczeń, jak również z opracowanego już korpusu źródeł dotyczących tego szpitala w średniowieczu. Wybrał nowatorską formę, która stanowi interesującą propozycję dla przyszłych wydawców. Z tego też względu książka warta jest szerszej refleksji, nie tylko ze strony badaczy dziejów szpitalnictwa lub miasta Würzburga. Bürgerspital w Würzburgu to prywatna fundacja mieszczańska z początku XIV w., która szybko przeszła pod kuratelę Rady i stała się główną placówką dobroczynną miasta. W końcu XV w. posiadała już znaczny majątek, na który składały się przede wszystkim różnorodne czynsze i nieruchomości. Pierwszym źródłem, które umożliwia względnie precyzyjną analizę gospodarki szpitalnej, jest księga rachunkowa z 1495 r. Rękopis liczy 73 zapisane strony i został sporządzony przez ówczesnego szafarza (Spitalmeister). Rüdigerowi Braunowi udało się zrealizować jednocześnie trzy podstawowe cele, które powinny przyświecać każdemu przedsięwzięciu edytorskiemu. Udostępnił cały zabytek w formie możliwie bliskiej oryginałowi (faksymile rękopisu) i jak najwygodniejszej dla użytkownika (tabele i streszczenia fragmentów narracyjnych), a towarzyszący im komentarz sprawia, że książkę czyta się z przyjemnością. Ten układ, czyli 1. pełen obraz manuskryptu, 2. jego opracowana, skrócona i uporządkowana forma, 3. merytoryczny komentarz, stanowiący zarazem przystępną formę narracyjną, wydaje się być rozwiązaniem idealnym. Zastrzeżenia, niestety liczne, wypada zgłosić jedynie w odniesieniu do realizacji tych ogólnych założeń. Rękopis został oddany pod względem technicznym bardzo dobrze. Tylko strona tytułowa przedstawiona jest barwnie, pozostałe są czarno-białe. Porównanie tych dwóch technik skłania do wnio
Uploads
Papers by Marek Słoń