Bu çalışmada, ilk Türk lehçeleri sözlüğü Dîvânü Lügâti'it-Türk ve İslami dönem Türk edebiyatının ... more Bu çalışmada, ilk Türk lehçeleri sözlüğü Dîvânü Lügâti'it-Türk ve İslami dönem Türk edebiyatının ilk ve en çok söz varlığı barındıran eseri olan Kutadgu Bilig'den hareketle sınırlı verisi ile Trabzon ve yöresi ağızlarının söz varlıkları incelenmiş, bu eserlerin Trabzon ve yöresi ağızlarındaki izleri takip edilerek tanıklanmış, böylece ortak kültür mirasına katkı sunmaya çalışılmıştır. Yaklaşık bin yıl önce yazılan Türkçenin bu iki şaheserinin söz varlıkları, Trabzon ve yöresindeki söz varlığıyla karşılaştırılmış, tarihî ve coğrafî değişime ve mekân farklılığına rağmen söz varlığı yönünden birçok ortaklık tespit edilmiştir. Böylelikle bin yıllık süreçte, coğrafi ve kültürel değişiklikler nispetinde devamlılık ve ortaklıklar aranmıştır. Trabzon ili ağızlarında tespit edilen söz varlığı malzemesi için Necati Demir'in üç cilt olarak basılan Trabzon ve Yöresi Ağızları adlı kitabının sözlük bölümü başta olmak üzere Derleme Sözlüğü'nde yer alan Trabzon ve yöresine ait sözcükler, İren Ertem'in Trabzon Çepni Ağzı ve Meligül Günaydın'ın Trabzon/Tonya Ağızları Örneğinde İşlevsel Bir Ağız Sözlüğü Oluşturma Denemesi adlı yüksek lisans tezleri ile yazarın yöre ağzına ilişkin kendi derlemeleri (YKD) temel başvuru kaynaklarıdır. Kutadgu Bilig için Arat, Dîvânü Lügâti'it-Türk için ise Ercilasun-Akkoyunlu'nun dizinleri tercih edilmiştir.
Bu makalede Trabzon ve yöresi ağızlarındaki alıntı kelimeler, bünyesinde barındırdığı ünlüler ve ... more Bu makalede Trabzon ve yöresi ağızlarındaki alıntı kelimeler, bünyesinde barındırdığı ünlüler ve ünsüzlerdeki ses olayları olmak üzere iki temel başlıkta incelenmiştir. Yöre ağzında kullanılan alıntı kelimeler, yöre ağzıyla ilgili mevcut çalışmalar ve tarafımızca derlenen kelimelerden seçilmiştir. Makalenin birinci bölümü; çalışmanın yöntemi ve çeviri yazısının aktarılması, alıntı kelimelerin tasnifi, adlandırılması ve değerlendirilmesini içeren kısmın yanında Türkçenin yazılı ilk derli toplu metni Orhun Yazıtlarından başlayıp Türkiye Türkçesinin mevcut konumuna kadar geçirdiği tarihî süreçte temas kurduğu dillerden içeriklerin sunulduğu ve bu dillerden Türkçeye geçen kelimelerin istatistiğinin verildiği kısmı da kapsar. İkinci bölümde, alıntı kelimelerdeki ses olayları ve ses değişimleri, iki ana başlıkta alt başlıklarıyla alıntı kelimelerin alındığı dil belirtilerek verilmiştir. İncelenen sözcükler yazı diline geçmiş güncel Türkçe sözlükte yer alan kelimeleri kapsamaktadır. Alıntı kelimenin geçtiği dille birlikte bu kelimenin tanıklı olduğu eserler de belirtilmiştir.
Harezm Türkçesi Dönemi eserlerinden Kısasü'l-Enbiyâ, Arapçadan Farsçaya yapılan peygamber kıssala... more Harezm Türkçesi Dönemi eserlerinden Kısasü'l-Enbiyâ, Arapçadan Farsçaya yapılan peygamber kıssalarının Rabguzî tarafından Türkçeye tercümesini içerir. Bu eser, birçok bakımdan Türkçe için zenginlik barındırır. Bu zenginliklerden biri de eserin söz varlığındaki ölçü adlarıdır. Eserdeki ölçü adlarının çeşitliliğinde Türkçenin ilk devresinden itibaren var olan ölçü adlarının yanında yabancı dillerden Türkçeye geçen ölçü adları da belirleyici olmuştur. Ayrıca eserde birçok ölçü adının oluşumunda mecazi kullanımlar vasıtasıyla Türklerin idrak sistemi devreye girmiştir. Bu makalede Kısasü'l Enbiyâ'daki ölçü terimleri; genişlik, eşitlik, azlık çokluk, uzunluk, hacim, miktar, ağırlık anlam kategorisinde yapı ve köken bakımından incelenmiş, çeşitli kaynaklardan desteklemelerle ve ilgili ölçü adının eserde geçtiği cümleden hareketle ölçü adları açıklanmıştır. Bununla birlikte çeşitli gramer yapısına sahip olup ölçü anlamı veren kelime grupları da tablo hâlinde verilmiştir.
Bir yerleşmenin yalnızca sakinleri tarafından bilinen dağ, tepe, tarla, mevki, akarsu, mera, kuyu... more Bir yerleşmenin yalnızca sakinleri tarafından bilinen dağ, tepe, tarla, mevki, akarsu, mera, kuyu, sel yarıkları vs. gibi yer adlarına küçürek yer adı (mikrotoponomi) tanımlaması yapılabilir. Beyanî'nin Şecere-yi Harezmşâhî adlı eseri, birinci elden tarihî kaynak olmakla birlikte; küçürek yer adı özelinde, söz varlığına önemli içerikler sunar. Bu çalışmada, küçürek yer adları sınıflamaya tabi tutulacak, özel isme dahil olan yer adı eserde geçtiği yer numarasıyla verilecek, özel isme dahil olamayan yer adları ise eserden seçilen örnek cümleyle aktarılacaktır. Ayrıca yer ve mevki belirten diğer yer adları da ayrı bir başlıkta incelenecektir. Böylece eserden hareketle Türkçenin zengin söz varlığı içinde önemli bir yere sahip yer adlarına katkı sunulmaya çalışılacaktır.
Beyânî’nin Şecere-yi Harezmşâhî adlı eseri, Özbekistan’ın kuruluşundan önceki zaman dilimini kaps... more Beyânî’nin Şecere-yi Harezmşâhî adlı eseri, Özbekistan’ın kuruluşundan önceki zaman dilimini kapsayan bir eser olmakla birlikte, zikredilen zaman dilimiyle ilgili tarihsel süreci anlatması, tarafsız tarihsel bilgiler vermesi ve hükümdarların soyağacıyla alakalı önemli bilgiler içermesi bakımından birinci elden tarihî kaynak durumundadır. Çağatay Türkçesinin son devresine ait bu eserde, söz varlığı içinde önemli yere sahip deyimler dikkatimizi çekmiştir. Bu makalede Şecere-yi Harezmşâhî [1b-300a] adlı eserdeki deyimler tespit edilmiştir. Makalede deyimlerle ilgili birtakım bilgiler verildikten sonra eserde geçen deyimlerin söz dizimi bakımından tasnifi yapılmıştır. Ayrıca deyimler kökenleri bakımından da incelenmiştir. Makale ekinde ise deyimler alfabe sıralamasına göre sırayla dizilmiş ve deyimlerin anlamları verilmiştir. Deyimler, eserde geçtikleri yerler numaralandırılarak kullanım sıklığıyla birlikte belirtilmiştir.
Bu çalışmada, ilk Türk lehçeleri sözlüğü Dîvânü Lügâti'it-Türk ve İslami dönem Türk edebiyatının ... more Bu çalışmada, ilk Türk lehçeleri sözlüğü Dîvânü Lügâti'it-Türk ve İslami dönem Türk edebiyatının ilk ve en çok söz varlığı barındıran eseri olan Kutadgu Bilig'den hareketle sınırlı verisi ile Trabzon ve yöresi ağızlarının söz varlıkları incelenmiş, bu eserlerin Trabzon ve yöresi ağızlarındaki izleri takip edilerek tanıklanmış, böylece ortak kültür mirasına katkı sunmaya çalışılmıştır. Yaklaşık bin yıl önce yazılan Türkçenin bu iki şaheserinin söz varlıkları, Trabzon ve yöresindeki söz varlığıyla karşılaştırılmış, tarihî ve coğrafî değişime ve mekân farklılığına rağmen söz varlığı yönünden birçok ortaklık tespit edilmiştir. Böylelikle bin yıllık süreçte, coğrafi ve kültürel değişiklikler nispetinde devamlılık ve ortaklıklar aranmıştır. Trabzon ili ağızlarında tespit edilen söz varlığı malzemesi için Necati Demir'in üç cilt olarak basılan Trabzon ve Yöresi Ağızları adlı kitabının sözlük bölümü başta olmak üzere Derleme Sözlüğü'nde yer alan Trabzon ve yöresine ait sözcükler, İren Ertem'in Trabzon Çepni Ağzı ve Meligül Günaydın'ın Trabzon/Tonya Ağızları Örneğinde İşlevsel Bir Ağız Sözlüğü Oluşturma Denemesi adlı yüksek lisans tezleri ile yazarın yöre ağzına ilişkin kendi derlemeleri (YKD) temel başvuru kaynaklarıdır. Kutadgu Bilig için Arat, Dîvânü Lügâti'it-Türk için ise Ercilasun-Akkoyunlu'nun dizinleri tercih edilmiştir.
Bu makalede Trabzon ve yöresi ağızlarındaki alıntı kelimeler, bünyesinde barındırdığı ünlüler ve ... more Bu makalede Trabzon ve yöresi ağızlarındaki alıntı kelimeler, bünyesinde barındırdığı ünlüler ve ünsüzlerdeki ses olayları olmak üzere iki temel başlıkta incelenmiştir. Yöre ağzında kullanılan alıntı kelimeler, yöre ağzıyla ilgili mevcut çalışmalar ve tarafımızca derlenen kelimelerden seçilmiştir. Makalenin birinci bölümü; çalışmanın yöntemi ve çeviri yazısının aktarılması, alıntı kelimelerin tasnifi, adlandırılması ve değerlendirilmesini içeren kısmın yanında Türkçenin yazılı ilk derli toplu metni Orhun Yazıtlarından başlayıp Türkiye Türkçesinin mevcut konumuna kadar geçirdiği tarihî süreçte temas kurduğu dillerden içeriklerin sunulduğu ve bu dillerden Türkçeye geçen kelimelerin istatistiğinin verildiği kısmı da kapsar. İkinci bölümde, alıntı kelimelerdeki ses olayları ve ses değişimleri, iki ana başlıkta alt başlıklarıyla alıntı kelimelerin alındığı dil belirtilerek verilmiştir. İncelenen sözcükler yazı diline geçmiş güncel Türkçe sözlükte yer alan kelimeleri kapsamaktadır. Alıntı kelimenin geçtiği dille birlikte bu kelimenin tanıklı olduğu eserler de belirtilmiştir.
Harezm Türkçesi Dönemi eserlerinden Kısasü'l-Enbiyâ, Arapçadan Farsçaya yapılan peygamber kıssala... more Harezm Türkçesi Dönemi eserlerinden Kısasü'l-Enbiyâ, Arapçadan Farsçaya yapılan peygamber kıssalarının Rabguzî tarafından Türkçeye tercümesini içerir. Bu eser, birçok bakımdan Türkçe için zenginlik barındırır. Bu zenginliklerden biri de eserin söz varlığındaki ölçü adlarıdır. Eserdeki ölçü adlarının çeşitliliğinde Türkçenin ilk devresinden itibaren var olan ölçü adlarının yanında yabancı dillerden Türkçeye geçen ölçü adları da belirleyici olmuştur. Ayrıca eserde birçok ölçü adının oluşumunda mecazi kullanımlar vasıtasıyla Türklerin idrak sistemi devreye girmiştir. Bu makalede Kısasü'l Enbiyâ'daki ölçü terimleri; genişlik, eşitlik, azlık çokluk, uzunluk, hacim, miktar, ağırlık anlam kategorisinde yapı ve köken bakımından incelenmiş, çeşitli kaynaklardan desteklemelerle ve ilgili ölçü adının eserde geçtiği cümleden hareketle ölçü adları açıklanmıştır. Bununla birlikte çeşitli gramer yapısına sahip olup ölçü anlamı veren kelime grupları da tablo hâlinde verilmiştir.
Bir yerleşmenin yalnızca sakinleri tarafından bilinen dağ, tepe, tarla, mevki, akarsu, mera, kuyu... more Bir yerleşmenin yalnızca sakinleri tarafından bilinen dağ, tepe, tarla, mevki, akarsu, mera, kuyu, sel yarıkları vs. gibi yer adlarına küçürek yer adı (mikrotoponomi) tanımlaması yapılabilir. Beyanî'nin Şecere-yi Harezmşâhî adlı eseri, birinci elden tarihî kaynak olmakla birlikte; küçürek yer adı özelinde, söz varlığına önemli içerikler sunar. Bu çalışmada, küçürek yer adları sınıflamaya tabi tutulacak, özel isme dahil olan yer adı eserde geçtiği yer numarasıyla verilecek, özel isme dahil olamayan yer adları ise eserden seçilen örnek cümleyle aktarılacaktır. Ayrıca yer ve mevki belirten diğer yer adları da ayrı bir başlıkta incelenecektir. Böylece eserden hareketle Türkçenin zengin söz varlığı içinde önemli bir yere sahip yer adlarına katkı sunulmaya çalışılacaktır.
Beyânî’nin Şecere-yi Harezmşâhî adlı eseri, Özbekistan’ın kuruluşundan önceki zaman dilimini kaps... more Beyânî’nin Şecere-yi Harezmşâhî adlı eseri, Özbekistan’ın kuruluşundan önceki zaman dilimini kapsayan bir eser olmakla birlikte, zikredilen zaman dilimiyle ilgili tarihsel süreci anlatması, tarafsız tarihsel bilgiler vermesi ve hükümdarların soyağacıyla alakalı önemli bilgiler içermesi bakımından birinci elden tarihî kaynak durumundadır. Çağatay Türkçesinin son devresine ait bu eserde, söz varlığı içinde önemli yere sahip deyimler dikkatimizi çekmiştir. Bu makalede Şecere-yi Harezmşâhî [1b-300a] adlı eserdeki deyimler tespit edilmiştir. Makalede deyimlerle ilgili birtakım bilgiler verildikten sonra eserde geçen deyimlerin söz dizimi bakımından tasnifi yapılmıştır. Ayrıca deyimler kökenleri bakımından da incelenmiştir. Makale ekinde ise deyimler alfabe sıralamasına göre sırayla dizilmiş ve deyimlerin anlamları verilmiştir. Deyimler, eserde geçtikleri yerler numaralandırılarak kullanım sıklığıyla birlikte belirtilmiştir.
Uploads
Papers by Ahmet DİNÇ