Turkish Language and Literature

Dijital Osmanlı Projeleri şemsiyesi altında oluşturulan Bin Kelime Projesi, Osmanlı divanlarının sıklıkla tekrar eden ilk bin kelimesine ulaşarak özel bir sözlüğünün yapılmasını, divanlarda geçen kelimelerin özel bir yazılım aracılığıyla kişi, yer ve zamana dayalı kelimelerinin etiketlenmesini, elde edilen verilerden hareketle en sık kullanılan bin kelimenin kavram alanlarının tespitini ve bu kavram alanlarına dayanarak yazarın edebî dünyasının anlatımını amaçlamakta ve alanın araştırmacılarına ve ilgililerine online platformda dünya haritası üzerinde divanların içerdiği coğrafyaların özel bir yazılım aracılığıyla sunulmasını planlanmaktadır. Proje ile dönemlerin edebî anlayışını, yaşayış biçimlerini ve dünya algısını Divan edebiyatı ile ilgilenen okurlara anlatmayı hedeflemektedir. Test aşamasında bulunan projenin ilk eser örneklemi olarak ise şiirlerindeki lirizm ile divan şiirini doruk noktasına ulaştıran ve edebiyatta derin etkiler yaratan şairlerden Fuzûlî’nin Türkçe Divanı ele alınmıştır.
Kelime sıklığı analizi araştırmacılara metne büyük pencereden bakılmasını sağlamaktadır. Büyük pencereden Fuzûlî’nin Türkçe Divanı’na baktığımızda 541 kez tekrar eden seslenme edatı “ey” ile karşılaşırız. “Ey”, sözlükteki “çağırma, bağırma, seslenme” anlamlarından ziyade şiirde, şairin aşırı heyecanlanma ve duygulanması sonrasında kendisini etkileyen durumları, muhatap aldığı varlıkları göz önüne getirerek onlara seslenmesi şeklinde yaygın olarak kullanılan nidâ sanatının edatıdır. Çalışma iki bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde şairin ey seslenme edatını bir ahenk unsuru olarak kullanmasına örnekler verilecektir. İkinci bölümde Fuzûlî’nin en sık kullandığı kelimelerden olan “ey” edatıyla seslendiği dinî varlıklar ve kavramlar, padişah ve devlet ricali, aşk ekseninde ortaya çıkan varlık ve kavramlar, çeşitli tipler, şairin kendisi, aşık, sevgili, rakip vb. gruplandırmalar gösterilecek ve şairin en çok kendisine seslendiği sonucundan hareketle Ey Fuzûlî ifadesiyle kurgulanan mısralar açıklanacaktır.

Türkler, tarihte ortaya çıktıkları ilk zamandan bugüne kadar farklı dinî inançları benimsemişlerdir. Buna bağlı olarak bulundukları bölgelerde çeşitli kültür daireleri de meydana getirmişlerdir. Göktürk Devleti'nin ortadan kalkmasından sonra Türk İmparatorluğu'nun yeni varisleri olan Uygurlar arasında Gök-Tanrı inancı zayıflamaya başlamış, Maniheizm ve Budizm yaygınlaşmıştır. Uygurlar henüz Ötüken bölgesinde iken Mani dini ile tanışmış, Ötüken Uygur Devleti Kağanı Bögü Kağan bu dini resmen devlet dini olarak kabul etmiştir. Uygur halkı da Koço ve Turfan bölgelerine göç etmelerinin ardından Maniheist inancın zayıflamaya başlamasıyla gittikçe Budizm'i benimsemişlerdir. Uygurların yerleşik hayata geçerek kentler ve ibadethaneler inşa etmeleri, Maniheizm ve Budizm'in kültür yapılarına intibak sağlamaları sonucu söz konusu dinlerin inanç esaslarını yeni mensuplarına tanıtmak ve öğretmek için büyük bir tercüme faaliyetine girişilmiştir. Özellikle Çinçe, Tibetçe, Toharca, Soğdça ve Sanskrit dilinden Eski Uygurcaya tercüme yoluyla birçok eser kazandırılmıştır. Uygurca olarak yazılmış metinlerin büyük bir kısmı Turfan, Koço, Hami şehirleri ile Kansu şehrinde bulunan Tun-huang mağaralarında gerçekleştirilen kazı çalışmaları sırasında ortaya çıkarılmıştır. Hem Maniheizmin hem de Budizm'in bir milletin belki de kaderini belirleyen en önemli prensiplerinden biri "can alma" dolayısıyla "savaşma" eylemine tamamen karşı olmalarıdır. Bu eylemin son derece kötü olduğuna ve büyük cezalar gerektirdiğine metinlerde sıkça yer verilmektedir. Çalışmamızda öncelikle Eski Uygurların kurdukları devletler hakkında kısaca bilgi verilecek, ardından Budizm ve Maniheizm'in temel felsefesi izah edilerek Uygurlar'ın bu inanç sistemleriyle ne şekilde tanıştıkları üzerinde durulacaktır. Daha sonra Uygurlar dönemine ait Budizm ve Maniheizm'in esaslarını konu alan eserlerde "savaş"ın ne şekilde yer aldığı, savaş ve savaşçılardan, ayrıca "öldürmek" fiilinden nasıl bahsedildiği ortaya konulacaktır. Bunu yaparken belirlenen eserlerden alınan örnek metinlere yer verilecektir.