History

ÖZ: Tarihsel süreç göz önüne alındığı zaman devlet kurgusunun genel anlamda kabul gören haliyle üç öğesinin var olduğu görülmektedir. Bunlar sırasıyla toprak, ulus ve egemenliktir. Bu öğelerin eksik olduğu bir yerde devletten söz edilemez. Bunun en önemli göstergesi sömürge tanımında ve onların politik örgütlenmelerindeki egemenlik anlayışlarında aranabilir. Modern zamanın devlet kurgusu ve bu kurgunun kabul görmüş yurttaşlık dinamiğinde meydana getirilmeye çalışılan değişimin liberal yorumu bu nedenle önemlidir. Söz konusu bu önem, bu çalışmada betimleyici metodun kullanılmasıyla ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Numan Du rak AK SOY * Hali s Adnan ARS LANTAŞ   ÖZET Betimleyici metodun kullanıldığı bu araştırmanın amacı ana hatlarıyla bir dönüşüm örneklemi olarak medrese kurumunun geçirdiği evreleri Selçuklu ve Osmanlı'dan Cumhuriyet'e kadar ele almaktır. Bu sınırlandırma nedeniyle Türk eğitim-öğretiminin gelişimi, Selçuklu, Osmanlı ve Cumhuriyet dönemlerini odağa koyarak bir tasnife tabi tutmuştur. Bu şekilde bir tasnifleme yapılınca da dini (İslami) eğitim-öğretim medrese kurumunun yaşadığı kurumsal dönüşümün ortaya çıkarılmasında bir hareket noktası olarak seçilmiştir. Anahtar Kelimeler: Medrese, Eğitim, Öğretim, Tanzimat, Cumhuriyet.

Salgın, kısa zamanda çevredeki insan, hayvan, bitki gibi canlıların büyük
bir bölümüne bulaşma durumu olarak tanımlanmıştır. Salgın durumlarında bir
hastalığa dair olaylar birden fazla bölgede aynı zamanda görülebilmiştir. Kaynaklara
göre salgınların ilkçağdan itibaren insanların ölümüne yol açarak insanları
olumsuz etkiledikleri bilinmektedir1. Bu bağlamda tarihte salgın olarak kaydedilen
hastalıklardan biri de çiçek hastalığıdır.
Çiçek hastalığı birçok ülkenin tarihinde belli dönemlerde yer etmiştir. Çiçek
hastalığı ile ilgili ilk bilgilere M.Ö. 1122 yılında Çin kaynaklarında tesadüf
edilmiştir2. Yine M.S. 451 yılında Champs Catauliniques'te yenilmeden önce Atilla'nın
askerlerinin çoğunda çiçek hastalığı olmasından dolayı bu hastalığın Avrupa'ya
yayılma sebebinin Hunlar olduğu kabul edilmiştir3. Çiçek hastalığı Ortaçağ
Avrupa'sında da bilinen bir hastalık olmuştur. Çiçek hastalığı Avrupa kıtasından
Amerika kıtasına ulaşınca orada yaşayan yerli halkın onda birini öldürmüştür4.
Çiçek salgını 18. yüzyılda Avrupa'da çok sayıda insanın ölümüne yol açmıştır.
1719 yılındaki çiçek salgınında Fransa'nın başkenti Paris'te yaklaşık
14.000 kişinin öldüğü ileri sürülmüştür. 1766 yılında XV. Louis ve 1790 yılında
II. Joseph çiçek hastalığından dolayı ölmüşlerdir5.Çiçek salgınının çok fazla ölüme sebebiyet vermesinden dolayı Avrupa bu
hastalığa çare aramış ve Osmanlı Devleti’nde çiçek ile ilgili uygulamaları gördükten
sonra çiçek aşısı ile tanışmıştır. Bu doğrultuda Avrupa'nın çiçek aşısı ile
tanışmasına vesile olan 1717 ve 1718 yılları arasında İstanbul'da görevli bulunan
İngiliz elçisinin eşi Lady Mary Wortly Montegu'dur. İngiliz elçisinin eşi İstanbul'da
bulunduğu sırada çiçek hastalığı ile ilgili izlenimlerini mektuplar halinde
kaleme almıştır Bu mektuplarda Türklerin çiçek hastalığına yakalananları
ne şekilde tedavi ettiğini anlattıktan sonra bu aşı usulünün İngiltere'ye de getirilmesini
arzu ettiğini dile getirmiştir. Hatta çocuklarını bile aşılatmıştır. İngiliz
elçisinin eşinin 1762 yılında ölümünden sonra bu mektuplar neşredilmiş ve bu
sayede Avrupa çiçek aşısı ile tanışmıştır6.
Tıp tarihi literatüründe çiçek hastalığına en erken önlem alan milletlerden
biri olarak Türkler bilinmektedir. Osmanlı Devleti'nde çiçek hastalığına
karşı bilinç yukarıda da belirtildiği üzere Lale devrinde ortaya çıkmıştır. Daha
sonra 1811 yılında Şanizade Ataullah Efendi ve 1847 yılında İsmail Paşa sonunu
getiremeseler de çiçek aşısı üreten kurum oluşturmaya çalışmışlardır7. 1872 yılında
çiçek hastalığı ile mücadele etmek için İstanbul'da bir aşı enspektörlüğü
kurulmuştur8. Bu iki girişim bir aşı kurumu oluşturma hususunda başarısız
olunca 1880 yılında Dr. B.C. Violi özel bir çiçek aşısı üretim yeri açmıştır. Sonrasında
1892 yılında Tıbbiye-yi Şahane hocalarından Dr. Hüseyin Remzi Bey tarafından
Telkihhane-i Şahane kurulmuştur. Buna müteakip aşı merkezleri Mekke,
Basra, Şam, Bağdat gibi önemli birçok bölgede kurulmuş ve hizmet vermiştir9.
Çiçek hastalığı bağlamında eserini araştırma konusu yaptığımız ve Türk
sağlık tarihinde önemli bir yere sahip olan Besim Ömer Akalın çocuk sağlığı ve
hastalıkları, doğum bilgisi, kadın hastalıkları gibi tıbbın üç ayrı alanında önemli
çalışmalara sahip olan önemli bir bilim insanıdır10. Bulaşıcı hastalıklar adına
önemli çalışmalar yapan Besim Ömer’e ait Çiçek ve Suçiçeği hastalığına ilişkin
çalışma H.1310 (M.1892/1893) yılında ilk olarak Servet-i Fünun gazetesinde
bölüm olarak yayınlanmış ve akabinde resimli kitap halinde basılmıştır. BesimÖmer eserinin girişinde o dönemde Osmanlının bazı bölgelerinde zuhur eden
çiçek hastalığının tehlikesinden ziyade insan vücudunu çirkin hale getirdiği, ilk
müdahalenin nasıl ve ne şekilde yapılacağı, hangi tedbirlerin alınması gerektiği
gibi hususlarda çocuk, baba ve annelere bilgi vermiştir11. Eserde Çiçek hastalığı
ile ilgili bilgi verilirken, Arapça’da “Cüderî”, Türkçede “Çiçek” olarak isimlendirilmiş
olduğu ifade edilerek, vücudun her tarafında ufak ufak birtakım çıbanlar
şeklinde bir defaya mahsus her yaştan insanda vücudu istila eden bir hastalık
olarak bahsedilmiştir.

Osmanlı devleti Tanzimat’tan Cumhuriyet’e kadar olan dönemde mesleki ve
teknik eğitim alanlarında bazı yenilikler yapmış, bu amaçla birçok mesleki ve teknik
okul açmıştır. Bunun sonucu olarak yüksek ve orta seviyede ziraat okulları açılmıştır.
Bu okullardan Aydın yol güzergâhı üzerinde bulunan Seydiköy bağcılık, bahçıvanlık,
böcekçilik ve mâyi’âtı münhamire ameliyât Mektebi, Ekim-Kasım 1911 yılında
(1327 sene-i maliyesinin teşrîn-i evveli) kurulmuştur.
Seydiköy ziraat mektebinin amacı; Aydın, İzmir ve havalisinde ziraatın modern
yöntemlerle uygulanması ve eldeki verimli arazilerin bilimsel yöntemler ile işlenerek
maksimum verim almak ve bunun yanı sıra talebe yetiştirip ülkenin ihtiyacı
olan uzman açığını kapatmaya çalışmaktır. Mektebe alım yapılırken, öğrencilerin
sağlık açısından herhangi bir kusurlarının bulunmaması, akli ve ahlaki olarak uygun
olmaları şart koşulmuştur. Mektepte müfredat ve eğitim olarak Batı tarzı eğitim uygulamaları
tercih edilmekle birlikte Türkçe ve Tarih gibi derslere de yer verilmiştir.
Okulun öğrencilere verdiği eğitim sadece teoride kalmayıp pratik yapma imkânı da
verilmiştir. Bu imkân yılın belli aylarında 1 aylık süre zarfında çeşitli işletmelerde
staj yapmak olarak belirlenmiştir.
Okula öğrenci alımında yapılan sınavda, öğrenciler arasında eşitlik çıkması
durumunda okul yönetiminin Türkçeyi en iyi bilen öğrenciyi tercih edileceğini vurgulaması,
Osmanlı yönetiminin ilgili dönemde Türkçeye verdiği önemi göstermesi
açısından önemli bir husustur.

Kökleri eski İran ve Geç Roma İmparatorluğu dönemine kadar uzanan köylülerin çift ve öküz ile toprağı
işleyip devlete vergi verdiği bu usulü Osmanlı devleti de uygulamıştır. Özellikle Osmanlı devletinin klasik dönemi
olarak adlandırılan 14 ve 17. Yüzyıllar arasında bu üretim biçimi devlet politikası olarak kabul görmüştür. Bu
uygulama kendi içinde istikrarlı bir şekilde yürütülmüştür. Vergisel üretim tarzı olarak nitelendirilen bu uygulama
miri yada dirlik olarak adlandırılan toprakların üzerinde üretim yapan köylünün ürünlerinin bir kısmına devlet
adına o bölgenin yöneticisi tarafından vergi olarak el konulmasıdır.
Osmanlı devletinde ziraat geleneksel geçim kaynağı olduğu için önemlidir. Osmanlı devleti 18. Yüzyıla
gelince siyasi, askeri ve iktisadi olarak gerileme içerisine girmiştir. Bu gerilemeden dolayı yöneticiler tedbirler
almış ve gerilemenin sebeplerini araştırmışlardır. Avrupa Aydınlanma çağıyla birlikte bilimsel olarak ilerleme
göstermiştir. Bu ilerlemeler tarım alanında da yapılmış ve modern tarım uygulamaları ile birlikte topraktan en
yüksek verimi almaya başlamışlardır. Osmanlılar tarım ile ilgili bu sıkıntıları göz önünde tutarak Tanzimat
döneminde ziraat alanındaki eksikleri gidermek amacıyla ıslahat çalışmaları başlatmışlardır. Ziraat alanında
modernleşme çalışmaları Meclis-i Umûr-ı Nafia’nın kurulmasıyla başlamıştır. Yanı sıra Amerika ve Avrupa’dan
uzmanlar getirilmiştir. Osmanlı devletinde önemli geçim kaynaklarından biri şüphesiz bağcılıktır. Özellikle Ege
yöresinde üzüm yetiştiriciliği yaygın olarak yapılmıştır. Bu çalışmada konumuzun temelini teşkil eden bağhastalığı “Mildiyö” üzerine Halkalı Ziraat Mektebi muallimlerinden Ali Rıza Bey’in bu hastalığın tedavi
yöntemleri ve Osmanlıda o dönem ki tarımsal uygulamaları hakkında bilgiler verilmiştir.

Öz Yabancı okullar, Osmanlı devletinde Avrupalılara ticari alanda ayrıcalıklar verilmesi ve zamanla bu ayrıcalıkların kalıcı olması neticesinde açılma imkânı bulmuşlardır. Osmanlı topraklarında faaliyet gösteren yabancı okullar ilk olarak Fransızlar daha sonra ise İngilizler tarafından açılmışlardır. Daha önce İstanbul İngiliz Erkek Lisesi ile ilgili, Metin Ünver "Osmanlı Devletinde "ki İngiliz Ticaretinin Almanya karşısında gerilemesi tartışmaları bağlamında İstanbul"da İngiliz Erkek Lisesinin kuruluşu" adlı çalışma ile Osmanlı toprakları üzerinde yabancı devletlerin ekonomik anlamda nüfuz sahibi olabilmek için rekabet aracı olarak açılan okullar bağlamında değerlendirmiştir. Bu çalışmada ise konumuzun temelini teşkil eden Nişantaşı İngiliz Erkek Mektebi adlı çalışmanın orijinali olan "Zükura Mahsus İngiliz Mektebi" başlıklı Osmanlıca belge bağlamında okulun açılışı, öğrenci kabul şartları, yapısı, okul teşkilatı ve öğretilen dersler, ders içerikleri gibi bilgileri verip bu bilgiler değerlendirilmeye çalışılmıştır. Bu bilgiler Başbakanlık Osmanlı arşivinde konu ile ilgili arşiv belgeleri ile desteklenmiştir. Bu çalışma ile eğitim tarihi alanında yapılan çalışmalara katkıda bulunmak amaçlanmıştır.

Darbenin anlamı siyasi iktidarların genel olarak askeri güç kullanılarak el
değiştirmesidir. Türkiye’de Cumhuriyet kurulduktan sonra yapılan ilk darbe 27
Mayıs 1960 darbesidir. Bu darbe ülkede birçok alanda etkisini göstermiştir. Bu
alanlardan biri de eğitim olmuştur. Eğitim içerisinde vatandaşlık ve tarih öğretimi
önemli bir yere sahiptir.
Tarih dersinin içerikleri ve materyalleri yönetimde bulunan rejimler tarafından
belirlenmiştir. Genel olarak ifade etmek gerekirse sadece ulus devletlerin
ortaya çıkışıyla değil öncesine dayanan bu yöntem, devletler tarafından kendilerine
sadık ve iyi vatandaşlar yetiştirmek amacıyla kullanılmıştır. Bu gücü elde
etmek isteyen iktidarların onaylanmış bilgi ve tecrübeleri bir araya getirerek bahsi geçen hedef kitleye sundukları ders materyalleri kültür aktarımına aracılık
etmesinin yanında politik bir söylem de taşımaktadır.
O dönemde bu amaca yönelik Toplum ve Ülke İncelemeleri dersiyle Türk
çocuklarını, Türk devriminin manası ve tarihi önemi üzerinde düşündürürken
onların devrim değerlerine bağlı kalmaları sağlanmaya çalışılmıştır. Bu dersin
içeriğinde Tarih öğretimi de yer aldığından dolayı darbeci askerlerin etkisiyle
şekillendirilmiş olduğu görülmüştür. Bu derslerde genel olarak savaşlar merkeze
alınıp vatandaşlara tek tip bir bakış açısı kazandırılmak amaçlanmıştır. Bu
dönemdeki tarih dersleri içinde dikkat çeken bir diğer husus ise komşu devletlerin
potansiyel düşman olarak ilan edilmesi; siyaset, hükümet, sivil yönetim
gibi kavramların ötekileştirilmesi; askerler ve askeri yönetimlerin ülkenin tek
sahibi ve kurtarıcısı olarak gösterilmesidir. Bu düşünce ile savaş ve militarizm
duygusu güçlendirilmiş, demokrasi ve sivil iktidarlar ise itibarsızlaştırılmıştır.
Askeri darbe yapılmış ülkelerde tarih ve vatandaşlık eğitimi dersleri toplumu
tek tip vatandaşlık düşüncesine sevk etmiş, bu durum toplumu kendi istekleri
doğrultusunda bu planın parçası haline getirmiştir.
Bu çalışma ile Toplum ve Ülke İncelemeleri dersinin içerik, amaç, öğretme
ve öğrenme süreçleri bağlamında darbe rejiminin toplumu şekillendirmede kullandığı
argümanlara ve bunların topluma yansımalarına değinilmiştir.

Baytar Yüzbaşı Emin Bey 1893 yılında o zaman ki adı Askeri Baytar
Mekteb-i Ali olan mektepten mezun olduktan sonra ilk görev yeri
olan Halep’e gönderilmiştir. Burada görevde iken arkadaşları Galip
Bey ve Asteğmen İhsan Efendiler ile birlikte dönemin iktidarına karşı
İttihatçı düşünceleri yaymak ve destek toplamak amacıyla bir cemiyet
kurma teşebbüsünde bulunduklarından dolayı Divan-ı Harpte
yargılandıktan sonra Emin Bey’e üç yıl Kalebentlik cezası verilmiş
fakat suçun derecesinin yüksek olduğundan dolayı bu kalebentlik
cezası on beş seneye çıkarılmıştır. Belli bir süreden sonra ise Fizan’a
sürülmüştür. Fizan’da sürgünde iken buradaki frengi hastalarını
gözleme imkânı bulmuş olan Emin Zihni Bey bu sırada burada
frengiye karşı kullanılan geleneksel tedavi yöntemleriyle tanışmıştır.
Frengi hastalığının tedavi edilmesi için Fizan’daki Arapların Klor
sodyum ve Ebu Cehil karpuzu kullanılarak hastalığın tedavi ettiklerinigörmüştür. Kullanılan bu yöntemini birçok hasta üzerinde tahlil
ettikten sonra bu yöntemin Osmanlı genelinde kullanılan Cıva
tedavisinden daha etkili olduğunu iddia eden bir layiha hazırlayarak
Trablusgarp Sağlık heyetine sunmuştur. Emin Zihni Bey bahsi geçen
dönemde Avrupa ve diğer kıtalarda yaygın olarak görülen frengi
hastalığı genelde tedavisi tamamen mümkün olmamakla birlikte
hastalığın yavaşlatılmasına yönelik uygulanan tedavilerin yetersiz
olduğunu öne sürmüştür. Fizan’da kullanılan yöntemin
yaygınlaştırılmasının faydalı olacağını ve gerçekten etkili bir yöntem
olduğunu ve bunun araştırılıp geliştirilerek tıp literatürüne girmesini
istemiştir. Fakat Trablusgarp sağlık heyeti, Fizan Araplarının
uyguladığı bu yöntemin sakıncaları olduğunu ve uzmanlar tarafından
tamamıyla tahlil edilmeden bu tedavinin kabul edilemeyeceğini ifade
etmiştir. Bu çalışmada sürgün esnasında geleneksel tedavi
yöntemlerinden olan Ebu Cehil karpuzu ve klor sodyum ile frengi
hastalığının tedavisinde alternatif olabilecek bir uygulamayı
açıklamaya ve dönemin tedavi yöntemleri hakkında bilgiler verilmeye
çalışılmıştır.

Kurtuluş savaşından sonra Mustafa Kemal cehalet ile savaşmanın fiili savaştan daha önemli olduğunu vurgulamış ve bu yönde bahsi geçen dönemde halkın okur-yazarlık oranını arttırmak için faaliyetlerde bulunmuştur. Bu faaliyetlerin ilk adımı harf devrimi ile birlikte alfabe değişimi olmuştur. Alfabe değişimi ile ilgili tartışmalar Tanzimat ile başlamış, İkinci Meşrutiyet ve Cumhuriyet döneminde de devam etmiştir. Cumhuriyetin ilan edilmesinden sonra yapılan inkılâp hareketlerinden biri de 1 Kasım 1924’de Latin harflerinin kabul edilmesidir. Arap alfabesinin zorluklarından ve öğrenme güçlüğü gibi nedenlerden dolayı bu alfabeden vazgeçilmiştir. Latin alfabesinin halk arasında yaygınlaştırılması için halka, farklı yerlerde yeni harf kursları aracılığıyla Latin harflerini tanıtma faaliyetleri sürdürülmüştür.
Latin harflerinin kabulünün hemen ardından Latin harflerinin öğretimi ve yaygınlaştırılması için büyük bir eğitim seferberliği başlatılmıştır. Bu doğrultuda Cumhuriyet kadroları halka okuma yazma öğretmek ve harf inkılabının yaygınlaştırılması için faaliyetlerini hızlandırmış ve bu doğrultuda Millet Mektepleri kurulmuştur. Millet Mektepleri, örgün eğitim dışında kalan 16-45 yaş arasında binlerce kadın ve erkeği çatısı altında toplamıştır. Eğitimi, hiçbir zaman, sadece okulların dört duvarı arasında görmeyen Mustafa Kemal, okulların yanı sıra, geniş halk kitlelerine doğrudan ulaşacak kurumların ihdas edilmesi üzerinde ısrarla durmuştur. Bu amaçla,1929 yılında Millet Mektepleri öğretim faaliyetlerine başlamıştır. Bu çalışmada yeni harflerin örgün eğitim dışında kalan vatandaşlara yönelik Türkçe okuma-yazma kursları, Millet Mekteplerinin işleyişleri ve sonrasında kapanmasına kadar geçen sürede yapılan faaliyetler hakkında bilgi verilecektir.
Anahtar Kelimeler: Millet Mektepleri, Harf Devrimi, Halk Eğitimi, Eğitim Tarihi.

In 1991, along with the disintegration of the Soviet Union, Azerbaijan-Turkey relations
have entered a new era. This new situation has given some opportunities and possibilities
to Turkey in one hand; but on the other hand has forced Turkey to set new policies on
the ground of uncertainty and chaos. Forced to adapt to this new era Turkey, has seen is
not ready to this new era by living which was foreseen by the founding leader at the end
of the 1930s.
Besides being the first country to recognize Azerbaijan, Turkey, supported the consolidation
of Azerbaijan’s independence and aimed at ensuring territorial integrity and opening
up to the outside world. Although the relations between the two countries have been
influenced by foreign factors from time to time, a common attitude has been developed
for the protection of peace and stability especially in the region. Serious collaborations
have been made in economic, strategic and military fields besides diplomatic-political
relations. Especially the Baku-Tbilisi-Ceyhan oil pipeline and Baku-Tbilisi-Erzurum
gas pipeline play an importantant role to being reach the Caspian oil to the outside world.
This aims to make Azerbaijan become a significant player in free world. In this way
energy resources easily and safely can be transported to outer world and in the context
of transport Azerbaijan-Turkey relations are hovering above a rising graph.
Azerbaijan’s integration into the international arena, in the context of maintaining
regional security, political, economic, scientific and cultural aspects of the multifaceted
cooperation with Turkey to development is given great importance. Although Azerbaijan
proves its legitimacy on Karabakh and refugee issue, both the OSCE and the United
Nations have not demonstrated the power and will to remove Armenia from the
Azerbaijani territory it occupies. While some researchers consider the UN Security
Council’s decisions as an “ineffective decision series”24, some researchers Armenian
questioning of what the impact of these decisions in the face of the attacks suggests that
it should .
While Armenia is continuing its unfair occupation movement with the support it received
from the Russian Federation; Azerbaijan and its natural ally Turkey’s main aims have
to be to set a proper transportation infrastructure to carry natural resources in the hands of Azerbaijan to the markets, to support Azerbaijan to be a respected member of the
international community, to establish a disiplined, well trained, well equipt army to
protect its strengthed economic gains. The works to be carried out with the understanding
of “One Nation Two States” will liberate the occupied lands, which are the desired result,
and 1 million refugees can go back their main lands.

İran'ın yer aldığı sınırlara verilen addır. 2 Bir başka tanıma göre Orta Doğu batıda Mısır'dan doğuda İran'a, kuzeyde Türkiye'den güneyde Arap Yarımadası'na kadar olan bölgeyi tarif etmektedir. 3 Bu ve benzeri birçok farklı kaynakta tanımı bulunan Orta Doğu terimi batı kaynaklıdır.

Darbeler devrimlerden farklı olarak içinde şiddet barındıran köklü değişikliklerin hedeflenmediği mevcut düzende meydana gelen çatlakların giderilmesi için ortaya çıkan eylemler olmuştur. Darbelerin sosyal, siyasi ve iktisadi olmak üzere birçok sebebi olabilir. Darbelerin gerçekleştiği ülkeler genel itibariyle az gelişmiş ya da sistemsel sorunları olan yani mevcut düzeninin temellerinin sağlam atılmadığı ülkeler olmuştur. Orta Çağ boyunca hâkim olan krallık ya da monarşi yönetimleri zamanla toplumlara hitap etmeyen kurumlar haline gelmişlerdir. Yakın ve Yeni Çağ itibariyle değişmeye başlayan yönetim şekilleri birçok devletin dağılmasına neden olmuş yeni sitemleri ise genel olarak ulusal kimlikle ve halkın doğrudan yönetime dâhil edildiği parlamenter sistemler oluşturmuştur. Avrupa’nın yaklaşık yüz yıl önce geçmeye başladığı sistemlere Doğu dünyası ayak uyduramamış sistem değişikliklerinde geç kalınmıştır. Bu durum da Avrupa’nın Orta ve Yakın Çağlar boyunca yaşadığı bunalımların Doğu dünyasına taşınmasına neden olmuştur. Günümüzde dahi birçok Ortadoğu ülkesi benzer yönetim anlayışlarından kaynaklı bunalımlar yaşamaktadır. Yakın geçmişinde Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin yaşadığı siyasi ve askeri darbelerin yanı sıra birçok Arap ülkesinde de benzer durumlar yaşanmıştır. Hala etkisini sürdüren Arap Baharı da bu duruma genel bir örnek teşkil etmektedir. 1920’li yılların başında Türkiye Cumhuriyeti kurulurken demokratik ve ulusal yönetimin ilk gereği olan partilerin kurulup halkı bu oluşumların temsil etmesi hedeflenmiştir. Gazi Mustafa Kemal Atatürk kurulan sistemin askeri vesayetten uzak tutulması için elinden geleni yapmış sivil-asker dengesini korumuştur. Cumhurbaşkanlığı döneminde birçok silah arkadaşı ile ters düşmüş, ömrü boyunca gerçek bir muhalefet partisi oluşumunu desteklemiştir. Gerek toplumun buna hazır olmaması gerekse Osmanlı Devleti’nden kalan askeri geleneğin etkisinin kırılmasının zaman alması tam anlamıyla demokratik bir düzene geçilmesinin önünü kesmiştir. Nitekim Mustafa Kemal Atatürk döneminden sonra da benzer bunalımlar yaşanmıştır. 1950’li yıllar Türkiye’de çok partili hayata geçilen dönemin başlangıcını oluşturmuştur. Ülke yönetiminde yeni bir dönemin başlaması da gözlerin iktidar partisine çevrilmesine neden olmuştur. Ülkeyi salt çoğunlukla yöneten bir iktidarın ise ülkenin geleceği için atılan adımları elinde bulundurduğu yetkiler sayesinde kolayca gerçekleştirmesi, daha açık ifadeyle ülkenin geleceği için atılan adımların cesurca atılması ülkenin kuruluşunda ve geleceğinde rol oynayan farklı erklerin harekete geçmesiyle sonuçlanmıştır. Harekete geçen bu güç erklerinin başında ise Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin kurulması ve yönetilmesinde önemli rol oynayan ordu yer almıştır. İktidarda bulunan hükümet partilerinin sınırsız güce kavuştuğu, Atatürk ilke ve inkılaplarına aykırı hareket edildiği düşünceleri ve yönetimde bulunan partinin mevcut düşüncenin dışında hareket ettiği algısının oluşması askeri müdahaleleri beraberinde getirmiştir. Türkiye Cumhuriyeti tarihinde gerçekleşen darbeleri sadece iç sebepleri ile açıklamak yanlış olduğu gibi toplumun buna hazır olup olmadığının da göz ardı edilmesi yanlış olacaktır. Türkiye’nin yaşadığı toplum dönüşümü ve dönüşüm sonucunda yaşanan olaylar ise Doğu toplumlarına sistem değişikliklerinin geç gelmesi ile açıklanabilir. Her toplumun zaman içerisinde yaşadığı dönüşüm evresi farklı olmakla birlikte toplumların yönetilmesi anlamında Doğu toplumlarına yirminci yüzyıl itibariyle yansımaya başlayan yönetim biçimi değişiminin ilk meşalesini Türk halkı yakmıştır. Yirminci yüzyılda temelleri henüz atılan Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nde Cumhuriyet yönetim biçiminin benimsenmesi Türk toplumunda yönetim biçimi dönüşümü için büyük bir reformun gerçekleştiğini göstermiştir. Bu dönüşümle birlikte Türk Toplumun hazırbulunuşluk düzeyinin gelişmesi bir diğer ifade ile toplumun bütün kesimlerinin ülke yönetiminde temsil edilebilmesi gelecek adına demokratik yönetim anlayışı ve geleneğin geliştiğini gösterecektir.

Demir yolu ulaşımı, insanların çok eski dönemlerden itibaren önce
taş ve tahta sonra ise yerlere demir ve çelikten raylar döşeyerek
oluşturdukları ve bir yerden diğerine gitmek için kullandıkları bir ulaşım
dürüdür. 19. Yüzyılda İngiltere’de lokomotifin keşfedilmesi demiryolu
ulaşımında yeni bir dönemin başlangıcı olmuştur. Demiryolu başlangıçta
kömür taşımak amacıyla kullanılmışsa da zamanla yerleşim birimleri
arasında yolculuk yapmak ve yolcu taşımacılığı alanında kullanılmaya
başlamıştır. Türkiye’de ilk demiryolu yapımı 1856 yılında İzmir-Aydın
arasında 130 km’lik bir demiryolu hattının kurulmasıyla başlamıştır.
Cumhuriyet’in kuruluşuna kadar yapılan tüm demiryolları yabancı
şirketler tarafından yapılmış ve işletmesi imtiyazlı bu şirketlere
verilmiştir. Cumhuriyet döneminde her alanda olduğu gibi demiryolu
yapımında da millileşme yoluna gidilmiştir. Demiryolu kurulan illerden
birisi de Samsun olmuştur. Samsunlu ailelerden Nemlizade ailesi ve
Türkiye Cumhuriyeti Nafia Vekâleti arasında Samsun’dan Çarşamba,
Terme, Bafra ve Alaçam’a kadar bir demiryolu kurulması için anlaşmaya
varılmıştır. Ayrıca imzalanan mukavelenin 5. maddesine göre bir Türk
Anonim şirketi kurulmuş ve millileşme hususunda bu alanda önemli bir
adım atılmıştır.Bu çalışmada Samsun sahil demiryolu yapımında Türk Anonim Şirketi
nizamnamesi ışığında şirketin kurulması, işleyişi ve uygulamaları
hakkında bilgi verilecektir.
Anahtar Kelimeler: Samsun, Demiryolu, Türk Anonim Şirketi,
Cumhuriyet’in ilk yıllarında Millileşme Faaliyetleri.