Divanü Lûgat'it-Türk'te Türk boyları arasında sayılan Kıpçaklar, geniş bir coğrafyada hüküm sürmü... more Divanü Lûgat'it-Türk'te Türk boyları arasında sayılan Kıpçaklar, geniş bir coğrafyada hüküm sürmüş, uzun bir süre siyasi varlıklarını sürdürmüşlerdir. Yaklaşık iki yüz yıl Karadeniz'de hüküm süren Kıpçaklar sınırlarını Talas bölgesinden Tuna'ya, Kafkaslarda Kuban bölgesi ile kuzeyde İtil Bulgarlarına kadar genişletmişlerdir. Bu bölge "Deşt-i Kıpçak" olarak anılmaktadır. Kıpçaklar, Altın Orda ve Memlûk Devletleri bünyesinde de yaşamlarını sürdürmüşlerdir. Bu süre zarfında da çok sayıda eser kaleme almışlar; ayrıca Arapça ile Farsçadan çok sayıda yapıtı da tercüme etmişlerdir. Bu dönemin önemli eserlerinden biri de "Türklerin Dilini Anlama Kitabı" anlamına gelen ve tam adı Kitâbü'l-İdrâk li Lisâni'l-Etrâk olan eserdir. Memlûk Kıpçakçası ile yazılan bu eser, iki bölümden oluşan bir gramer kitabıdır. Mısır'da konuşulan Türkçenin teorik gramerini ortaya koyan bu eser, iki bölümden oluşmaktadır. Eserin birinci bölümü, 2200 kelimenin yer aldığı sözlük kısmıdır. İkinci bölüm, Arapçanın nahiv ve tarif kurallarına göre Türkçe dilbilgisinin yazıldığı kısımdır. Türkçe dilbilgisi ve Türkçe kelimelerin de yer aldığı bu eserde geçen "artmak" kelimesi dikkati çekmektedir. Yaptığımız araştırmalarda kelimenin daha önceki dönemlerde "heybe" anlamıyla kullanılmadığı tespit edilmiştir. "Artmak" kelimesi "heybe" anlamıyla ilk olarak Tarihî Kıpçak Türkçesinde karşımıza çıkmaktadır. Daha önceki dönemlerde "heybe" anlamında farklı dönemlerde farklı kelimelerin kullanıldığı belirlenmiştir. Bu kelimeler içerisinde en dikkat çekici olan da "artmak" kelimesi ile yapıca ve anlamca benzerlik gösteren "arçı" kelimesidir. Yaptığımız araştırmada "artmak" kelimesinin etimolojisine bu alandaki yapıtların sadece birkaçında rastlanmıştır. O eserlerde de -genelde-kelimenin etimolojisinin tek bir görüşe dayandırıldığı, farklı açıklamalar yapılmadığı görülmüştür. Bazı etimoloji sözlüklerinde ise kelimenin örnek olarak verildiği ancak onunla ilgili hiçbir açıklama ya da yoruma yer verilmediği belirlenmiştir. Kanaatimizce kelimenin etimolojisi, "sırt" anlamında kullanılan "art" kelimesine eşya ismi yapma işlevi olan "+mAk" eki getirilmesiyle oluştuğu şeklinde olmalıdır. Bu kelimeyle, genelde giyecek ismi yapma işlevi olan "+mAk" ekinin farklı bir işlevi daha tespit edilmektedir. Çünkü bu ek, daha önceki dönemlerde de sadece birkaç kelimede tespit edilmiş ve tek işlevi ile karşımıza çıkmıştır. Bunun yanı sıra "art" kelimesinin anlamı da bu kelimede "sırt, boyunun arkası" olmalıdır. Çünkü heybe, hayvanların eyerinin üzerine konularak ya da insanların omuzdan sırta alarak eşya taşımalarına yarayan bir nesnedir. Geniş bir alana yayılan Kıpçakların "artmak" örneğinde olduğu gibi bazı eşyalara farklı isim vermeleri, Türkçenin kelime türetme zenginliğini ortaya koymaktadır. Tarihî Kıpçak Türkçesinde tespit edilen bu kelime, dönemin kelime çeşitliliğini ve ağız farklılığını ortaya koyması bakımından da ilgi çekici bir şekildir. Çünkü farklı bir eserde kelimenin belki de ağız farklılığı nedeniyle başka bir şekli tespit edilmiştir. Sadece bu dönemde tespit ettiğimiz kelime ilginçtir ki günümüz Kıpçak grubu içerisinde yer alan Karaçay -Malkar ile Kırgız Türkçesinde aynı anlamda ve "artmak" şekliyle varlığını devam ettirmektedir. Bunun yanı sıra Anadolu'nun çeşitli yerlerinde "büyük heybe" anlamıyla "artmak" kelimesinin kullanıldığı da tespit edilmiştir. Kelimeyle ilgili etimolojik yorumun yapılmamış olması, bizi benzer kullanımlara yöneltmiştir. Geçmiş dönemlerde "heybe" anlamında kullanılan kelimeler ve Eski Türkçede birkaç kelimede farklı işlevde kullanılan "+mAk" ekinden yola çıkılarak kelimenin etimolojisi yapılmaya çalışılmıştır. Bu çalışma ile etimoloji sözlüklerinde pek yer bulmayan "artmak" kelimesinin etimolojisiyle ilgili görüşümüz sunulacaktır. Ayrıca Eski Türkçede sadece birkaç kelimede tespit edilen ve giysi isimleri türetme işlevi olan "+mAk" ekinin "artmak" kelimesi aracılığıyla farklı bir işlevde kullanıldığı belirtilecektir.
This study is about etymology of the word "artmak" , we seem firstly at the Historical Kıpchak Tu... more This study is about etymology of the word "artmak" , we seem firstly at the Historical Kıpchak Turkish, and "+mAk" suffix and its function. İlk kez Tarihî Kıpçak Türkçesinde karşılaştığımız "heybe" anlamındaki "artmak" kelimesinin etimolojisi ve "+mAk" ekinin işlevi hakkında bir çalışma.
Geleneksel anlayışla kaleme alınan Türkçe dil bilgisi kitaplarında ekler, yapım ve çekim olarak i... more Geleneksel anlayışla kaleme alınan Türkçe dil bilgisi kitaplarında ekler, yapım ve çekim olarak iki ana kategoride ele alınmaktadır. Ekin ikili sınıflamasına dayanan bu anlayışta, işlevinin göz ardı edildiği ve şekle dayalı bir yaklaşımın benimsendiği görülmektedir. Ekin kelimeyle ve ekle karşıtlığına dikkat edilm eyen ikili sınıflamada bazı eklerin hangi kategoride değerlendirilmesi gerektiği konusunda tartışmalı durumlar bulunmaktadır. Bu eklerden biri de çatı ekidir. Çatı eki geleneksel anlayışta özne ve nesne ile ilişkisine göre değerlendirilmiş ve bunların eylemin çatısını değiştiren ekler olduğu belirtilmiştir. Yandaş karşıtlık ilkesinin göz ardı edildiği bu anlayışla kaleme alınan dil bilgisi kitaplarının bazılarında yapım kimilerinde ise çekim kategorisinde sınıflandırılmıştır. Bazı araştırmacılar ise çatı ekinin ayrı bir kategoride değerlendirilmesi gerektiğini ifade etmiştir. Bu çalışmada çatı ekinin tanımı, işlevi üzerinde durulacak ve neden ikili ek sınıflamasının dışında ayrı bir kategoride değerlendirilmesi gerektiği açıklanmaya çalışılacaktır.
Yapım eki, anlam değiştirme işlevine sahip morfemlerden oluşmaktadır. Eklendiği kelimenin anlamın... more Yapım eki, anlam değiştirme işlevine sahip morfemlerden oluşmaktadır. Eklendiği kelimenin anlamını değiştirerek başka anlamlı kelime türetir. Dil, gelişen ve değişen dünya içerisinde söz varlıklarına yeni kelimeler katar. Bu yollardan biri de türetmedir. Yapım ekleri ile türetilen bu yeni kelimeler aracılığıyla, o dilin geçmişten bu zamana kadar olan söz varlığı tespit edilir. Böylece toplumda meydana gelen siyasi, askerî, coğrafi ve kültürel değişmeler ortaya konabilir. Çalışmamızda Türk dilinin dönemleri içerisinde yer alan Tarihî Kıpçak Türkçesinin önemli eserlerinden Codex Cumanicus, Kitâbü’l-İdrâk Li Lisâni’l-Etrâk, Ettuhfet’üz-Zekiyye Fil-Lûgat’it-Türkiyye, Gülistan Tercümesi ve İrşâdü’l-Mülûk Ve’s-Selâtin’deki kelimeler etimolojik olarak incelenerek yapım ekleri işlevlerine göre tespit edilmiştir. Çalışmamız Giriş, Ek, Yapım Eki, Tarihî Kıpçak Türkçesi, Tarihî Kıpçak Türkçesinde Yapım Ekleri, Sonuç, Dizin ve Ek Dizini bölümlerinden oluşmaktadır. Giriş bölümünde çalışmamızın konusu, amacı, önemi ve yöntemi hakkında bilgi verilmiştir. Ek kısmında, ekin nitelikleri belirtilip tanımı yapılarak ek sınıflamasında yapım ekinin yeri belirtilmiştir. Yapım Eki bölümünde, yapım eki ile ilgili yaygın anlayıştaki sorunlar tespit edilerek yapım ekinin ekleşme düzenindeki diğer eklerle ilişkisi ortaya konulmuştur. Tarihî Kıpçak Türkçesi bölümünde Kıpçak Türkleri ve Tarihî Kıpçak Türkçesi hakkında bilgi verilirken Tarihî Kıpçak Türkçesinde Yapım Ekleri bölümünde çalışmamızda yararlandığımız eserlerden tespit ettiğimiz yapım ekleri işlevlerine ve şekillerine göre tasnif edilmiştir. Sonuç bölümünde elde edilen veriler değerlendirildikten sonra çalışmamızın sonunda yer alan Dizin kısmında kelimeler, Ek Dizini kısmında da yapım ekleri sıralanmıştır.
Beslenmek, insanın yaşamını devam ettirebilmesi için ihtiyaç duyduğu önemli olgulardan biridir. B... more Beslenmek, insanın yaşamını devam ettirebilmesi için ihtiyaç duyduğu önemli olgulardan biridir. Bu ihtiyaç, yeme-içme kültürü olarak toplumdan topluma farklılık gösterir. Bu farklılıkların oluşmasında bölgenin bitki örtüsü, coğrafi özellikleri, toplumun ekonomik düzeyi etkili olmaktadır. Zamanla toplumun yapısında meydana gelen farklılıklar, o toplumun yeme-içme anlayışına da etki etmektedir. Bu çalışmada, bozkır hayatından gelmiş Türklerin önemli geçim kaynağı olan hayvancılık ile bu yaşam koşullarına uygun olarak yaptıkları tarımın onların yeme ve içme kültürüne etkileri ortaya konulacaktır. Türklerin temel besin kaynağını, bozkır yaşamının da etkisiyle et ve etten yapılan yiyecekler oluşturmaktadır. "Tutmaç, yahni" en sevilen yemekleri arasında yer almaktadır. Bunun yanı sıra süt ve süt ürünlerinden yapılan peynir ve çeşitleri de önemli besin kaynakları arasındadır. Hayvancılık için bereketli otlakları tercih eden Türkler, buralarda tarımla da uğraşmışlardır. Bundan dolayı tarıma dayalı yeme-içme kültürü de göze çarpmaktadır. Un ile yapılan hamur işleri ve yemeklerin yanı sıra buğday ve diğer tahıl ürünleri ile yapılan yiyecek ile içecekler de Türklerin beslenme alışkanlıkları içerisinde önemli bir yer tutmaktadır. Beslenme alışkanlıkları; o toplumun yaşam tarzını, kültürünü ortaya koyan önemli unsurlardan biridir. Kıpçak Türklerinin beslenme alışkanlıklarının tespiti; onların günlük yaşamı, kültürleri, farklı topluluklarla etkileşimi konusunda bilgiler vermesi bakımından değerli ipuçlarıdır. Bu çalışmada da XIV. yüzyılda kaleme alınmış olan ve Kıpçak Türkçesi ile ilgili önemli sözlük ve gramer kitaplarından biri olan "Kitâbü'l-İdrâk" adlı eserde yer alan yiyecek ve içecek adları tespit edilip etimolojisi yapılarak Kıpçak Türklerinin beslenme anlayışı ortaya konulmaya çalışılacaktır.
Beslenmek, insanın yaşamını devam ettirebilmesi için ihtiyaç duyduğu önemli olgulardan biridir. B... more Beslenmek, insanın yaşamını devam ettirebilmesi için ihtiyaç duyduğu önemli olgulardan biridir. Bu ihtiyaç, yeme-içme kültürü olarak toplumdan topluma farklılık gösterir. Bu farklılıkların oluşmasında bölgenin bitki örtüsü, coğrafi özellikleri, toplumun ekonomik düzeyi etkili olmaktadır. Zamanla toplumun yapısında meydana gelen farklılıklar, o toplumun yeme-içme anlayışına da etki etmektedir. Bu çalışmada, bozkır hayatından gelmiş Türklerin önemli geçim kaynağı olan hayvancılık ile bu yaşam koşullarına uygun olarak yaptıkları tarımın onların yeme ve içme kültürüne etkileri ortaya konulacaktır. Türklerin temel besin kaynağını, bozkır yaşamının da etkisiyle et ve etten yapılan yiyecekler oluşturmaktadır. "Tutmaç, yahni" en sevilen yemekleri arasında yer almaktadır. Bunun yanı sıra süt ve süt ürünlerinden yapılan peynir ve çeşitleri de önemli besin kaynakları arasındadır. Hayvancılık için bereketli otlakları tercih eden Türkler, buralarda tarımla da uğraşmışlardır. Bundan dolayı tarıma dayalı yeme-içme kültürü de göze çarpmaktadır. Un ile yapılan hamur işleri ve yemeklerin yanı sıra buğday ve diğer tahıl ürünleri ile yapılan yiyecek ile içecekler de Türklerin beslenme alışkanlıkları içerisinde önemli bir yer tutmaktadır. Beslenme alışkanlıkları; o toplumun yaşam tarzını, kültürünü ortaya koyan önemli unsurlardan biridir. Kıpçak Türklerinin beslenme alışkanlıklarının tespiti; onların günlük yaşamı, kültürleri, farklı topluluklarla etkileşimi konusunda bilgiler vermesi bakımından değerli ipuçlarıdır. Bu çalışmada da XIV. yüzyılda kaleme alınmış olan ve Kıpçak Türkçesi ile ilgili önemli sözlük ve gramer kitaplarından biri olan "Kitâbü'l-İdrâk" adlı eserde yer alan yiyecek ve içecek adları tespit edilip etimolojisi yapılarak Kıpçak Türklerinin beslenme anlayışı ortaya konulmaya çalışılacaktır.
Pomaklar, agirlikli olarak Turkiye, Bulgaristan ve Yunanistan’da yasamlarini surduren Musluman bi... more Pomaklar, agirlikli olarak Turkiye, Bulgaristan ve Yunanistan’da yasamlarini surduren Musluman bir topluluktur ve kokleri, Kumanlara dayandirilmaktadir. Bu topluluk, Pomakca adi verilen kendilerine ozgu bir dil kullanmaktadir. Pomaklarin farkli yerlerde yasamalari Pomakcanin da farkli agiz ozelliklerinin olmasina neden olmustur. Bu nedenle Pomakca kimi arastirmacilara gore uc, kimilerine gore de bes agizdan olusmaktadir. Pomakca -genel olarak- Slav gramer kurallarina gore sekillenmektedir ve icerisinde cok sayida Slav kokenli sozcuk barindirmaktadir. Bunun yani sira Pomakcada Turkce sozcuklerin sayisi da azimsanamayacak kadar coktur. Pesnalari (sarkilari), giyim-kusamlari, yemekleri ile genis bir kulturu icinde barindiran Pomaklar, hem dillerini hem de geleneklerini gunumuzde de yasatmaya devam etmektedirler. Fakat konusur sayisinin azalmasi, zamanin degiskenligi, hâkim dilin etkisini artirmasi gibi cesitli nedenlerden Pomakca yavas yavas unutulmaya baslanmistir. Bunun yani sira Pom...
Bu makalede, temel sözcükler arasında sayılan organ adlarının etimolojisi Tarihî Kıpçak Türkçesin... more Bu makalede, temel sözcükler arasında sayılan organ adlarının etimolojisi Tarihî Kıpçak Türkçesinin önemli eserlerinden biri olan Codex Cumanicus temel alınarak ele alınacaktır. Dillerin akrabalığı tespit edilirken başvurulan yöntemlerden biri, temel sözcüklerin varlığının ve bu sözcüklerinin değişiminin ortaya konulmasıdır. Çünkü temel sözcükler, kültür sözcükleri gibi değildir ve ödünçlenemez. Dilbilimcilerin genel görüşüne göre organ adları, temel sözcükler arasında sayılmaktadır. Bu sözcükler, bir dilin lehçe ve ağızlarında zamanla ses değişmelerine uğrayabilir ya da olduğu gibi de kullanılabilir. Bu çalışmada da temel sözcükler arasında sayılan organ adları, Tarihî Kıpçak Türkçesinin önemli eserlerinden biri olan Codex Cumanicus temel alınarak ele alınacaktır. Codex, XIII – XIV. yüzyıllarda kaleme alınmış, Almanca ve İtalya bölümleri bulunan iki defterden oluşmaktadır. Kim ya da kimler tarafından yazıldığı kesin olarak bilinmemektedir. Çalışmada, organ adlarının etimolojisi üzerinde durulacak ve Codex Cumanicus’ta kullanıldığı biçimlerle verilecektir.
/ J o u r n a l o f E n d a n g e r e d L a n g u a g e s E s r a P o y r a z • P o m a k ç a d a... more / J o u r n a l o f E n d a n g e r e d L a n g u a g e s E s r a P o y r a z • P o m a k ç a d a k i T ü r k ç e U n s u r l a r w w w. t e hl ik e d ek i dil l e r. c om 167 ESRA POYRAZ 1 POMAKÇADAKİ TÜRKÇE UNSURLAR TURKISH WORDS IN POMACE TURKISH WORDS IN POMACE Abstract Pomaks who mainly continue their living in Turkey, Bulgaria and Greece are a Muslim community and their origins are based on Cumans. The community speaks Pomace which is their mother tongue. Because of living in different places, there are different dialects in their language. Thus, while some scholars claims that there are three dialects in Pomace, others say there are five. Pomace is generally shaped according to Slav grammar rules and consists of lots of Slavic words. But the number of Turkish words in Pomaks is too high to be underestimated. Pomaks, which contain a wide culture with their pesnas (songs), clothing and food, continue to keep their language and traditions still alive today. However, Pomace is gradually being forgotten due to various reasons such as decrease in the number of speakers, variability of time, and increasing the influence of the dominant language. These two are among the factors that accelerate this process. In this article Pomaks and their history and language will be introduced. Later on Turkish words in Pomace and the foreign words that are passed to Pomace in Turkish will be identified and grouped according to their fields. However, in this study, Pomace words were identified by making use of the dictionary created by the Pomaks in the Internet (Internet) environment, as there were no written sources on Pomak language whose number of speakers decreased gradually.
Divanü Lûgat'it-Türk'te Türk boyları arasında sayılan Kıpçaklar, geniş bir coğrafyada hüküm sürmü... more Divanü Lûgat'it-Türk'te Türk boyları arasında sayılan Kıpçaklar, geniş bir coğrafyada hüküm sürmüş, uzun bir süre siyasi varlıklarını sürdürmüşlerdir. Yaklaşık iki yüz yıl Karadeniz'de hüküm süren Kıpçaklar sınırlarını Talas bölgesinden Tuna'ya, Kafkaslarda Kuban bölgesi ile kuzeyde İtil Bulgarlarına kadar genişletmişlerdir. Bu bölge "Deşt-i Kıpçak" olarak anılmaktadır. Kıpçaklar, Altın Orda ve Memlûk Devletleri bünyesinde de yaşamlarını sürdürmüşlerdir. Bu süre zarfında da çok sayıda eser kaleme almışlar; ayrıca Arapça ile Farsçadan çok sayıda yapıtı da tercüme etmişlerdir. Bu dönemin önemli eserlerinden biri de "Türklerin Dilini Anlama Kitabı" anlamına gelen ve tam adı Kitâbü'l-İdrâk li Lisâni'l-Etrâk olan eserdir. Memlûk Kıpçakçası ile yazılan bu eser, iki bölümden oluşan bir gramer kitabıdır. Mısır'da konuşulan Türkçenin teorik gramerini ortaya koyan bu eser, iki bölümden oluşmaktadır. Eserin birinci bölümü, 2200 kelimenin yer aldığı sözlük kısmıdır. İkinci bölüm, Arapçanın nahiv ve tarif kurallarına göre Türkçe dilbilgisinin yazıldığı kısımdır. Türkçe dilbilgisi ve Türkçe kelimelerin de yer aldığı bu eserde geçen "artmak" kelimesi dikkati çekmektedir. Yaptığımız araştırmalarda kelimenin daha önceki dönemlerde "heybe" anlamıyla kullanılmadığı tespit edilmiştir. "Artmak" kelimesi "heybe" anlamıyla ilk olarak Tarihî Kıpçak Türkçesinde karşımıza çıkmaktadır. Daha önceki dönemlerde "heybe" anlamında farklı dönemlerde farklı kelimelerin kullanıldığı belirlenmiştir. Bu kelimeler içerisinde en dikkat çekici olan da "artmak" kelimesi ile yapıca ve anlamca benzerlik gösteren "arçı" kelimesidir. Yaptığımız araştırmada "artmak" kelimesinin etimolojisine bu alandaki yapıtların sadece birkaçında rastlanmıştır. O eserlerde de -genelde-kelimenin etimolojisinin tek bir görüşe dayandırıldığı, farklı açıklamalar yapılmadığı görülmüştür. Bazı etimoloji sözlüklerinde ise kelimenin örnek olarak verildiği ancak onunla ilgili hiçbir açıklama ya da yoruma yer verilmediği belirlenmiştir. Kanaatimizce kelimenin etimolojisi, "sırt" anlamında kullanılan "art" kelimesine eşya ismi yapma işlevi olan "+mAk" eki getirilmesiyle oluştuğu şeklinde olmalıdır. Bu kelimeyle, genelde giyecek ismi yapma işlevi olan "+mAk" ekinin farklı bir işlevi daha tespit edilmektedir. Çünkü bu ek, daha önceki dönemlerde de sadece birkaç kelimede tespit edilmiş ve tek işlevi ile karşımıza çıkmıştır. Bunun yanı sıra "art" kelimesinin anlamı da bu kelimede "sırt, boyunun arkası" olmalıdır. Çünkü heybe, hayvanların eyerinin üzerine konularak ya da insanların omuzdan sırta alarak eşya taşımalarına yarayan bir nesnedir. Geniş bir alana yayılan Kıpçakların "artmak" örneğinde olduğu gibi bazı eşyalara farklı isim vermeleri, Türkçenin kelime türetme zenginliğini ortaya koymaktadır. Tarihî Kıpçak Türkçesinde tespit edilen bu kelime, dönemin kelime çeşitliliğini ve ağız farklılığını ortaya koyması bakımından da ilgi çekici bir şekildir. Çünkü farklı bir eserde kelimenin belki de ağız farklılığı nedeniyle başka bir şekli tespit edilmiştir. Sadece bu dönemde tespit ettiğimiz kelime ilginçtir ki günümüz Kıpçak grubu içerisinde yer alan Karaçay -Malkar ile Kırgız Türkçesinde aynı anlamda ve "artmak" şekliyle varlığını devam ettirmektedir. Bunun yanı sıra Anadolu'nun çeşitli yerlerinde "büyük heybe" anlamıyla "artmak" kelimesinin kullanıldığı da tespit edilmiştir. Kelimeyle ilgili etimolojik yorumun yapılmamış olması, bizi benzer kullanımlara yöneltmiştir. Geçmiş dönemlerde "heybe" anlamında kullanılan kelimeler ve Eski Türkçede birkaç kelimede farklı işlevde kullanılan "+mAk" ekinden yola çıkılarak kelimenin etimolojisi yapılmaya çalışılmıştır. Bu çalışma ile etimoloji sözlüklerinde pek yer bulmayan "artmak" kelimesinin etimolojisiyle ilgili görüşümüz sunulacaktır. Ayrıca Eski Türkçede sadece birkaç kelimede tespit edilen ve giysi isimleri türetme işlevi olan "+mAk" ekinin "artmak" kelimesi aracılığıyla farklı bir işlevde kullanıldığı belirtilecektir.
This study is about etymology of the word "artmak" , we seem firstly at the Historical Kıpchak Tu... more This study is about etymology of the word "artmak" , we seem firstly at the Historical Kıpchak Turkish, and "+mAk" suffix and its function. İlk kez Tarihî Kıpçak Türkçesinde karşılaştığımız "heybe" anlamındaki "artmak" kelimesinin etimolojisi ve "+mAk" ekinin işlevi hakkında bir çalışma.
Geleneksel anlayışla kaleme alınan Türkçe dil bilgisi kitaplarında ekler, yapım ve çekim olarak i... more Geleneksel anlayışla kaleme alınan Türkçe dil bilgisi kitaplarında ekler, yapım ve çekim olarak iki ana kategoride ele alınmaktadır. Ekin ikili sınıflamasına dayanan bu anlayışta, işlevinin göz ardı edildiği ve şekle dayalı bir yaklaşımın benimsendiği görülmektedir. Ekin kelimeyle ve ekle karşıtlığına dikkat edilm eyen ikili sınıflamada bazı eklerin hangi kategoride değerlendirilmesi gerektiği konusunda tartışmalı durumlar bulunmaktadır. Bu eklerden biri de çatı ekidir. Çatı eki geleneksel anlayışta özne ve nesne ile ilişkisine göre değerlendirilmiş ve bunların eylemin çatısını değiştiren ekler olduğu belirtilmiştir. Yandaş karşıtlık ilkesinin göz ardı edildiği bu anlayışla kaleme alınan dil bilgisi kitaplarının bazılarında yapım kimilerinde ise çekim kategorisinde sınıflandırılmıştır. Bazı araştırmacılar ise çatı ekinin ayrı bir kategoride değerlendirilmesi gerektiğini ifade etmiştir. Bu çalışmada çatı ekinin tanımı, işlevi üzerinde durulacak ve neden ikili ek sınıflamasının dışında ayrı bir kategoride değerlendirilmesi gerektiği açıklanmaya çalışılacaktır.
Yapım eki, anlam değiştirme işlevine sahip morfemlerden oluşmaktadır. Eklendiği kelimenin anlamın... more Yapım eki, anlam değiştirme işlevine sahip morfemlerden oluşmaktadır. Eklendiği kelimenin anlamını değiştirerek başka anlamlı kelime türetir. Dil, gelişen ve değişen dünya içerisinde söz varlıklarına yeni kelimeler katar. Bu yollardan biri de türetmedir. Yapım ekleri ile türetilen bu yeni kelimeler aracılığıyla, o dilin geçmişten bu zamana kadar olan söz varlığı tespit edilir. Böylece toplumda meydana gelen siyasi, askerî, coğrafi ve kültürel değişmeler ortaya konabilir. Çalışmamızda Türk dilinin dönemleri içerisinde yer alan Tarihî Kıpçak Türkçesinin önemli eserlerinden Codex Cumanicus, Kitâbü’l-İdrâk Li Lisâni’l-Etrâk, Ettuhfet’üz-Zekiyye Fil-Lûgat’it-Türkiyye, Gülistan Tercümesi ve İrşâdü’l-Mülûk Ve’s-Selâtin’deki kelimeler etimolojik olarak incelenerek yapım ekleri işlevlerine göre tespit edilmiştir. Çalışmamız Giriş, Ek, Yapım Eki, Tarihî Kıpçak Türkçesi, Tarihî Kıpçak Türkçesinde Yapım Ekleri, Sonuç, Dizin ve Ek Dizini bölümlerinden oluşmaktadır. Giriş bölümünde çalışmamızın konusu, amacı, önemi ve yöntemi hakkında bilgi verilmiştir. Ek kısmında, ekin nitelikleri belirtilip tanımı yapılarak ek sınıflamasında yapım ekinin yeri belirtilmiştir. Yapım Eki bölümünde, yapım eki ile ilgili yaygın anlayıştaki sorunlar tespit edilerek yapım ekinin ekleşme düzenindeki diğer eklerle ilişkisi ortaya konulmuştur. Tarihî Kıpçak Türkçesi bölümünde Kıpçak Türkleri ve Tarihî Kıpçak Türkçesi hakkında bilgi verilirken Tarihî Kıpçak Türkçesinde Yapım Ekleri bölümünde çalışmamızda yararlandığımız eserlerden tespit ettiğimiz yapım ekleri işlevlerine ve şekillerine göre tasnif edilmiştir. Sonuç bölümünde elde edilen veriler değerlendirildikten sonra çalışmamızın sonunda yer alan Dizin kısmında kelimeler, Ek Dizini kısmında da yapım ekleri sıralanmıştır.
Beslenmek, insanın yaşamını devam ettirebilmesi için ihtiyaç duyduğu önemli olgulardan biridir. B... more Beslenmek, insanın yaşamını devam ettirebilmesi için ihtiyaç duyduğu önemli olgulardan biridir. Bu ihtiyaç, yeme-içme kültürü olarak toplumdan topluma farklılık gösterir. Bu farklılıkların oluşmasında bölgenin bitki örtüsü, coğrafi özellikleri, toplumun ekonomik düzeyi etkili olmaktadır. Zamanla toplumun yapısında meydana gelen farklılıklar, o toplumun yeme-içme anlayışına da etki etmektedir. Bu çalışmada, bozkır hayatından gelmiş Türklerin önemli geçim kaynağı olan hayvancılık ile bu yaşam koşullarına uygun olarak yaptıkları tarımın onların yeme ve içme kültürüne etkileri ortaya konulacaktır. Türklerin temel besin kaynağını, bozkır yaşamının da etkisiyle et ve etten yapılan yiyecekler oluşturmaktadır. "Tutmaç, yahni" en sevilen yemekleri arasında yer almaktadır. Bunun yanı sıra süt ve süt ürünlerinden yapılan peynir ve çeşitleri de önemli besin kaynakları arasındadır. Hayvancılık için bereketli otlakları tercih eden Türkler, buralarda tarımla da uğraşmışlardır. Bundan dolayı tarıma dayalı yeme-içme kültürü de göze çarpmaktadır. Un ile yapılan hamur işleri ve yemeklerin yanı sıra buğday ve diğer tahıl ürünleri ile yapılan yiyecek ile içecekler de Türklerin beslenme alışkanlıkları içerisinde önemli bir yer tutmaktadır. Beslenme alışkanlıkları; o toplumun yaşam tarzını, kültürünü ortaya koyan önemli unsurlardan biridir. Kıpçak Türklerinin beslenme alışkanlıklarının tespiti; onların günlük yaşamı, kültürleri, farklı topluluklarla etkileşimi konusunda bilgiler vermesi bakımından değerli ipuçlarıdır. Bu çalışmada da XIV. yüzyılda kaleme alınmış olan ve Kıpçak Türkçesi ile ilgili önemli sözlük ve gramer kitaplarından biri olan "Kitâbü'l-İdrâk" adlı eserde yer alan yiyecek ve içecek adları tespit edilip etimolojisi yapılarak Kıpçak Türklerinin beslenme anlayışı ortaya konulmaya çalışılacaktır.
Beslenmek, insanın yaşamını devam ettirebilmesi için ihtiyaç duyduğu önemli olgulardan biridir. B... more Beslenmek, insanın yaşamını devam ettirebilmesi için ihtiyaç duyduğu önemli olgulardan biridir. Bu ihtiyaç, yeme-içme kültürü olarak toplumdan topluma farklılık gösterir. Bu farklılıkların oluşmasında bölgenin bitki örtüsü, coğrafi özellikleri, toplumun ekonomik düzeyi etkili olmaktadır. Zamanla toplumun yapısında meydana gelen farklılıklar, o toplumun yeme-içme anlayışına da etki etmektedir. Bu çalışmada, bozkır hayatından gelmiş Türklerin önemli geçim kaynağı olan hayvancılık ile bu yaşam koşullarına uygun olarak yaptıkları tarımın onların yeme ve içme kültürüne etkileri ortaya konulacaktır. Türklerin temel besin kaynağını, bozkır yaşamının da etkisiyle et ve etten yapılan yiyecekler oluşturmaktadır. "Tutmaç, yahni" en sevilen yemekleri arasında yer almaktadır. Bunun yanı sıra süt ve süt ürünlerinden yapılan peynir ve çeşitleri de önemli besin kaynakları arasındadır. Hayvancılık için bereketli otlakları tercih eden Türkler, buralarda tarımla da uğraşmışlardır. Bundan dolayı tarıma dayalı yeme-içme kültürü de göze çarpmaktadır. Un ile yapılan hamur işleri ve yemeklerin yanı sıra buğday ve diğer tahıl ürünleri ile yapılan yiyecek ile içecekler de Türklerin beslenme alışkanlıkları içerisinde önemli bir yer tutmaktadır. Beslenme alışkanlıkları; o toplumun yaşam tarzını, kültürünü ortaya koyan önemli unsurlardan biridir. Kıpçak Türklerinin beslenme alışkanlıklarının tespiti; onların günlük yaşamı, kültürleri, farklı topluluklarla etkileşimi konusunda bilgiler vermesi bakımından değerli ipuçlarıdır. Bu çalışmada da XIV. yüzyılda kaleme alınmış olan ve Kıpçak Türkçesi ile ilgili önemli sözlük ve gramer kitaplarından biri olan "Kitâbü'l-İdrâk" adlı eserde yer alan yiyecek ve içecek adları tespit edilip etimolojisi yapılarak Kıpçak Türklerinin beslenme anlayışı ortaya konulmaya çalışılacaktır.
Pomaklar, agirlikli olarak Turkiye, Bulgaristan ve Yunanistan’da yasamlarini surduren Musluman bi... more Pomaklar, agirlikli olarak Turkiye, Bulgaristan ve Yunanistan’da yasamlarini surduren Musluman bir topluluktur ve kokleri, Kumanlara dayandirilmaktadir. Bu topluluk, Pomakca adi verilen kendilerine ozgu bir dil kullanmaktadir. Pomaklarin farkli yerlerde yasamalari Pomakcanin da farkli agiz ozelliklerinin olmasina neden olmustur. Bu nedenle Pomakca kimi arastirmacilara gore uc, kimilerine gore de bes agizdan olusmaktadir. Pomakca -genel olarak- Slav gramer kurallarina gore sekillenmektedir ve icerisinde cok sayida Slav kokenli sozcuk barindirmaktadir. Bunun yani sira Pomakcada Turkce sozcuklerin sayisi da azimsanamayacak kadar coktur. Pesnalari (sarkilari), giyim-kusamlari, yemekleri ile genis bir kulturu icinde barindiran Pomaklar, hem dillerini hem de geleneklerini gunumuzde de yasatmaya devam etmektedirler. Fakat konusur sayisinin azalmasi, zamanin degiskenligi, hâkim dilin etkisini artirmasi gibi cesitli nedenlerden Pomakca yavas yavas unutulmaya baslanmistir. Bunun yani sira Pom...
Bu makalede, temel sözcükler arasında sayılan organ adlarının etimolojisi Tarihî Kıpçak Türkçesin... more Bu makalede, temel sözcükler arasında sayılan organ adlarının etimolojisi Tarihî Kıpçak Türkçesinin önemli eserlerinden biri olan Codex Cumanicus temel alınarak ele alınacaktır. Dillerin akrabalığı tespit edilirken başvurulan yöntemlerden biri, temel sözcüklerin varlığının ve bu sözcüklerinin değişiminin ortaya konulmasıdır. Çünkü temel sözcükler, kültür sözcükleri gibi değildir ve ödünçlenemez. Dilbilimcilerin genel görüşüne göre organ adları, temel sözcükler arasında sayılmaktadır. Bu sözcükler, bir dilin lehçe ve ağızlarında zamanla ses değişmelerine uğrayabilir ya da olduğu gibi de kullanılabilir. Bu çalışmada da temel sözcükler arasında sayılan organ adları, Tarihî Kıpçak Türkçesinin önemli eserlerinden biri olan Codex Cumanicus temel alınarak ele alınacaktır. Codex, XIII – XIV. yüzyıllarda kaleme alınmış, Almanca ve İtalya bölümleri bulunan iki defterden oluşmaktadır. Kim ya da kimler tarafından yazıldığı kesin olarak bilinmemektedir. Çalışmada, organ adlarının etimolojisi üzerinde durulacak ve Codex Cumanicus’ta kullanıldığı biçimlerle verilecektir.
/ J o u r n a l o f E n d a n g e r e d L a n g u a g e s E s r a P o y r a z • P o m a k ç a d a... more / J o u r n a l o f E n d a n g e r e d L a n g u a g e s E s r a P o y r a z • P o m a k ç a d a k i T ü r k ç e U n s u r l a r w w w. t e hl ik e d ek i dil l e r. c om 167 ESRA POYRAZ 1 POMAKÇADAKİ TÜRKÇE UNSURLAR TURKISH WORDS IN POMACE TURKISH WORDS IN POMACE Abstract Pomaks who mainly continue their living in Turkey, Bulgaria and Greece are a Muslim community and their origins are based on Cumans. The community speaks Pomace which is their mother tongue. Because of living in different places, there are different dialects in their language. Thus, while some scholars claims that there are three dialects in Pomace, others say there are five. Pomace is generally shaped according to Slav grammar rules and consists of lots of Slavic words. But the number of Turkish words in Pomaks is too high to be underestimated. Pomaks, which contain a wide culture with their pesnas (songs), clothing and food, continue to keep their language and traditions still alive today. However, Pomace is gradually being forgotten due to various reasons such as decrease in the number of speakers, variability of time, and increasing the influence of the dominant language. These two are among the factors that accelerate this process. In this article Pomaks and their history and language will be introduced. Later on Turkish words in Pomace and the foreign words that are passed to Pomace in Turkish will be identified and grouped according to their fields. However, in this study, Pomace words were identified by making use of the dictionary created by the Pomaks in the Internet (Internet) environment, as there were no written sources on Pomak language whose number of speakers decreased gradually.
Uploads
Papers by esra poyraz
İlk kez Tarihî Kıpçak Türkçesinde karşılaştığımız "heybe" anlamındaki "artmak" kelimesinin etimolojisi ve "+mAk" ekinin işlevi hakkında bir çalışma.
Dil, gelişen ve değişen dünya içerisinde söz varlıklarına yeni kelimeler katar. Bu yollardan biri de türetmedir. Yapım ekleri ile türetilen bu yeni kelimeler aracılığıyla, o dilin geçmişten bu zamana kadar olan söz varlığı tespit edilir. Böylece toplumda meydana gelen siyasi, askerî, coğrafi ve kültürel değişmeler ortaya konabilir.
Çalışmamızda Türk dilinin dönemleri içerisinde yer alan Tarihî Kıpçak Türkçesinin önemli eserlerinden Codex Cumanicus, Kitâbü’l-İdrâk Li Lisâni’l-Etrâk, Ettuhfet’üz-Zekiyye Fil-Lûgat’it-Türkiyye, Gülistan Tercümesi ve İrşâdü’l-Mülûk Ve’s-Selâtin’deki kelimeler etimolojik olarak incelenerek yapım ekleri işlevlerine göre tespit edilmiştir.
Çalışmamız Giriş, Ek, Yapım Eki, Tarihî Kıpçak Türkçesi, Tarihî Kıpçak Türkçesinde Yapım Ekleri, Sonuç, Dizin ve Ek Dizini bölümlerinden oluşmaktadır.
Giriş bölümünde çalışmamızın konusu, amacı, önemi ve yöntemi hakkında bilgi verilmiştir.
Ek kısmında, ekin nitelikleri belirtilip tanımı yapılarak ek sınıflamasında yapım ekinin yeri belirtilmiştir.
Yapım Eki bölümünde, yapım eki ile ilgili yaygın anlayıştaki sorunlar tespit edilerek yapım ekinin ekleşme düzenindeki diğer eklerle ilişkisi ortaya konulmuştur.
Tarihî Kıpçak Türkçesi bölümünde Kıpçak Türkleri ve Tarihî Kıpçak Türkçesi hakkında bilgi verilirken Tarihî Kıpçak Türkçesinde Yapım Ekleri bölümünde çalışmamızda yararlandığımız eserlerden tespit ettiğimiz yapım ekleri işlevlerine ve şekillerine göre tasnif edilmiştir.
Sonuç bölümünde elde edilen veriler değerlendirildikten sonra çalışmamızın sonunda yer alan Dizin kısmında kelimeler, Ek Dizini kısmında da yapım ekleri sıralanmıştır.
İlk kez Tarihî Kıpçak Türkçesinde karşılaştığımız "heybe" anlamındaki "artmak" kelimesinin etimolojisi ve "+mAk" ekinin işlevi hakkında bir çalışma.
Dil, gelişen ve değişen dünya içerisinde söz varlıklarına yeni kelimeler katar. Bu yollardan biri de türetmedir. Yapım ekleri ile türetilen bu yeni kelimeler aracılığıyla, o dilin geçmişten bu zamana kadar olan söz varlığı tespit edilir. Böylece toplumda meydana gelen siyasi, askerî, coğrafi ve kültürel değişmeler ortaya konabilir.
Çalışmamızda Türk dilinin dönemleri içerisinde yer alan Tarihî Kıpçak Türkçesinin önemli eserlerinden Codex Cumanicus, Kitâbü’l-İdrâk Li Lisâni’l-Etrâk, Ettuhfet’üz-Zekiyye Fil-Lûgat’it-Türkiyye, Gülistan Tercümesi ve İrşâdü’l-Mülûk Ve’s-Selâtin’deki kelimeler etimolojik olarak incelenerek yapım ekleri işlevlerine göre tespit edilmiştir.
Çalışmamız Giriş, Ek, Yapım Eki, Tarihî Kıpçak Türkçesi, Tarihî Kıpçak Türkçesinde Yapım Ekleri, Sonuç, Dizin ve Ek Dizini bölümlerinden oluşmaktadır.
Giriş bölümünde çalışmamızın konusu, amacı, önemi ve yöntemi hakkında bilgi verilmiştir.
Ek kısmında, ekin nitelikleri belirtilip tanımı yapılarak ek sınıflamasında yapım ekinin yeri belirtilmiştir.
Yapım Eki bölümünde, yapım eki ile ilgili yaygın anlayıştaki sorunlar tespit edilerek yapım ekinin ekleşme düzenindeki diğer eklerle ilişkisi ortaya konulmuştur.
Tarihî Kıpçak Türkçesi bölümünde Kıpçak Türkleri ve Tarihî Kıpçak Türkçesi hakkında bilgi verilirken Tarihî Kıpçak Türkçesinde Yapım Ekleri bölümünde çalışmamızda yararlandığımız eserlerden tespit ettiğimiz yapım ekleri işlevlerine ve şekillerine göre tasnif edilmiştir.
Sonuç bölümünde elde edilen veriler değerlendirildikten sonra çalışmamızın sonunda yer alan Dizin kısmında kelimeler, Ek Dizini kısmında da yapım ekleri sıralanmıştır.