Yıl: 1 Sayı: 1 *Üç ayda bir yayımlanır. *Yazıların tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. *Kaynak gö... more Yıl: 1 Sayı: 1 *Üç ayda bir yayımlanır. *Yazıların tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. *Kaynak gösterilerek alıntı yapılabilir.
İŞLEVLERİNDEN TİCARİ KAPASİTELERİNE XVI-XIX. ASIRLARDA TRABZON KAZASI’NDA KIRSAL İSKELELER
Tra... more İŞLEVLERİNDEN TİCARİ KAPASİTELERİNE XVI-XIX. ASIRLARDA TRABZON KAZASI’NDA KIRSAL İSKELELER
Trabzon Karadeniz’in en önemli ve kadim liman kentleri arasında yer almaktadır. Bununla birlikte kente yakın kıyı şeridinde Akçaabat ve Sürmene gibi yine tarihi özellik gösteren birçok liman bulunmaktadır. XVI-XIX. asırlara ait Osmanlı kaynakları Trabzon ve Sürmene limanları arasında günümüzde varlıkları unutulmuş daha pek çok iskelenin bulunduğunu göstermektedir. Bu iskeleler yerel tarih araştırmaları açısından hala yeterince incelenmemiş karanlık bir alanı temsil etmektedir. Buradan hareketle Trabzon ve Sürmene limanları arasındaki kıyı şeridinde mevcut iskeleler kullanım alanları başta olmak üzere ticari kapasiteleri, işlevleri vb. konularda değerlendirmeye tabi tutulmuştur. Bu çerçevede XVI-XIX. asırlara ait Trabzon kadı sicilleri, tapu-tahrir defterleri, seyahatnameler ve yine farklı kaynaklardan elde edilen bilgilerle sözlü anlatılar karşılaştırılmıştır. Öncelikle bölgede sanılandan daha fazla; beş ayrı iskele bulunduğu belirlenmiştir. Söz konusu iskelelerin pazar yeri, çömlek ve fındık gibi işlevleler ve ticari ürünlerle birbirlerinden farklılaşmış oluşunun tespiti de dikkat çekicidir. Bölgede geçmişi Osmanlı öncesine uzanan küp sanayisi ile Eski Çömlekçi İskelesi arasındaki bağlantı, XVII. asırda Evliya Çelebi’nin ifadelerinde yer bulan meşhur Şana fındığının sevk edildiği Kovata limanı konu açısından oldukça açıklayıcıdır. XIX. asırda Durana adlı köyün pazarı ve iskelesi vasıtasıyla yükselişi ise sahil kasabalarının gelişimine örnek teşkil etmektedir. Kökü eskiçağa kadar inen yerel denizcilik kültürüne dair izler ve adı geçen iskelelerin bugünden bakılınca sıra dışı görünen hemen her alana yönelik kullanım yoğunlukları da değinilmesi gereken diğer hususlardır. Bütün bunlar Trabzon limanının art alanı; kır-kent arasındaki ekonomik ilişki ve kültürel bütünleşme süreçleri hakkında güvenilir izah noktaları sunmaktadır.
Anahtar Kelimeler: Trabzon, Kırsal, İskele, Fındık, Çömlek.
Abstract
FROM THEIR FUNCTIONS TO COMMERCIAL CAPACITIES: THE RURAL PIERS IN TRABZON IN THE XVI-XIX. CENTURIES
Trabzon is one of the most important and ancient port cities of the Black Sea. On the coastline near the city, there are many harbours such as Akçaabat and Sürmene which show historical character. The Ottoman sources belonging to XVI-XIX. centuries reveal that there were many more piers between the ports of Trabzon and Sürmene. These piers represent a dark area that has not been adequately studied or covered in the local historical research. To this end, the existing piers in the coastline between Trabzon and Sürmene ports have been examined with reference to their commercial areas, their commercial capacities, functions and so on. To achieve such an examination, the verbal narratives of different sources were compared with the information obtained from the XVI-XIX. centuries, namely court records, land registry books, and travel books. It was found that there are five different piers, which is more than the currently acknowledged ones. It is worth mentioning that these piers differed from each other with their functions and purposes such as market place, pottery, and nuts as well as the variety of commercial products. The connection between the cube industry dating back to the pre-Ottoman period and the Old Çömlekçi Pier is quite revealing when the port of Kovata, where the famous Şana hazelnut, which was found in the statements of Evliya Çelebi in the XVII. century, was shipped, is taken into account. The rise of the village called Durana in the 19th century through its market and pier is an example for the development of coastal towns. Traces of the local maritime culture, whose roots go back to ancient times, and the usage frequency of almost every area that appear unusual when viewed from today's piers are also worth mentioning. All these provide reliable arguments regarding the background of the Trabzon port as well as the economic relationship between rural and urban and cultural integration processes.
Keywords: Trabzon, Rural, Pier, Hazelnut, Cube.
Arsin Tarih, Kültür ve Doğal Değerler: Küçük Bir Köyden Bir İlçeye Arsin'in Tarihi Serüveni, 2019
Arsin coğrafyasının geçmişten günümüze şahit olduğu iskân süreçleri, zirai faaliyetler, yörenin n... more Arsin coğrafyasının geçmişten günümüze şahit olduğu iskân süreçleri, zirai faaliyetler, yörenin nüfus ve idari yapısını etkileyen hususlar bir ilçe tarihinden öte, çok daha geniş bir anlam taşımaktadır. Zira bütün bu süreçler yalnızca Arsin ve civarını değil Trabzon’u çevreleyen bütün kırsal bölgenin; bir bakıma mısırın, fındığın, kokulu üzümün ve Doğu Karadeniz’e has doğa-insan etkileşiminin tarihini gözler önüne sermektedir. Dolayısıyla Arsin gibi yörelerin geçmişinin aydınlatılması bölgenin kendi tarihi kadar Trabzon’un kırsal geçmişinin ortaya çıkarılması açısından büyük bir öneme haizdir. Bu yönüyle Arsin tek başına eskiçağdan modern zamanlara bölgenin vadi boyu yerleşmelerinin gelişim evrelerine, kıyı kasabalarının ortaya çıkış süreçlerine ve hepsinden öte bölgede Osmanlılarla birlikte başlayan büyük bir demografik değişim ve dönüşüme ışık tutan en önemli örneklerden biridir. Bu sebepledir ki Yanbolu Vadisi başta mimari ve kültürel zenginlikleri olmak üzere daha pek çok konuda başlı başına ayrı bir araştırma seferberliğini hak etmektedir. Aşağıda asıl teması Arsin olan ve yılları bulan bir çalışmanın sonuçları ana hatları ile değerlendirilmektedir. Kuşkusuz oldukça dar kapsamlı bu çalışmaya ilerleyen sayfalarda değinilen köklü geçmişi bütünüyle sığdırabilmek mümkün değildir ve bir takım konuların eksik kalması son derece tabidir. Ancak bu gibi eksikliklerin mazur görülerek, gelecekte bölge ile ilgili yürütülecek yeni proje ve araştırmaların birer sebebi olarak kabul edilebileceği umulmaktadır.
XV. YÜZYILDAN XX. YÜZYILA ÜÇ MERKEZLİ BİR NAHİYE YOMRA NAHİYESİ ÖRNEĞİ
Özet
Osmanlı yönetimi altı... more XV. YÜZYILDAN XX. YÜZYILA ÜÇ MERKEZLİ BİR NAHİYE YOMRA NAHİYESİ ÖRNEĞİ Özet Osmanlı yönetimi altında Yomra Nahiyesinin üç farklı merkezle anılan bir idari tarihe sahip olduğu dikkat çekmektedir. Trabzon Eyaleti’nde yer alan diğer kaza ve nahiyelerle kıyaslandığında oldukça değişken bir özellik gösteren bu durum henüz bütün yönleri ile araştırılmamış bir süreci ifade etmektedir. Öte yandan bölgedeki benzer iskân birimlerinin gelişimini sağlayan sebepler söz konusu merkezlerin değişimi üzerinden okunabilmektedir. Dolayısıyla nahiyenin her üç merkezi de bu yönüyle makalenin konusunu teşkil etmektedir. Çalışmanın amaçlarını ise bahsi geçen hususlardan kaynaklanan iki ayrı sorunun cevaplanması oluşturmaktadır. Tarihi süreçte Yomra Nahiyesindeki yönetim merkezlerinin tespiti ve bu merkezlerin tayinini ya da değiştirilmesini ne gibi unsurların etkilediği cevabı aranan sorulardır. Öncelikle XV-XVII. asırlarda nahiyenin gerçek merkezinin neresi olduğu tespit edilmeye çalışılmış sonuç itibariyle Durana ya da Kovata değil Arsen adlı köyün yörenin merkezi olduğu anlaşılmıştır. İkinci olarak da bu konudaki değişimlerin nedenleri irdelenerek Arsen’den Durana ardından Kovata ve yine Durana şeklinde dönüşen süreç analitik bir şekilde değerlendirilmiştir. Bu amaçla XV. asrın ortalarından XIX. asra tarihlenen geniş bir kaynak serisi kullanılmış ve diğer merkezlerdeki gelişim de göz önünde bulundurularak iskele, pazar mevkii gibi unsurlarla pazar dışı etkenlerin merkez tayini noktasındaki ağırlığı belirlenmeye çalışılmıştır. Anahtar Sözcükler: Trabzon Eyaleti, Yomra Nahiyesi, Arsin, İskele, Pazar Mevkii. THREE CAPITAL AND A NAHIYA FROM XVth CENTURY TO XXth CENTURY: A CASE STUDY ON THE NAHIYA OF YOMRA Abstract Under the Ottoman rule, the Nahiya of Yomra has an interesting administrative history with its three different capitals. When compared with other kazas and nahiyes in the Trabzon Province, this situation demonstrates a changeable character and is underresearched. On the other hand, the reasons pointing to developments in similar settlements can easily be interpreted in line with the changes in these capitals. Therefore, all capitals of the nahiya are the topic of the article. The aim of the study is to respond two different questions arising from these developments. These questions are to find out the real location of the capitals in the Nahiya of Yomra and reasons affecting the choice and the changes of these capitals in the historical process. Firstly, the attempt to determine the location of the real capital of nahiya in the XVth -XVIIth centuries revealed that Arsen, rather than Durana or Kovata, was the capital of the nahiya. Secondly, the process of changes in capitals- from Arsen to Durana then to Kovata and again to Durana- was examined analytically by discussing the reasons of the process. For this purpose, a comprehensive series of historical sources belonging from the middle of the XVth century to XIXth century were used and the impact of the parameters such as port, market as well as other different factors on choosing the capital was investigated by taking- the developments in other capitals in the Trabzon Province into consideration. Keywords: Trabzon Province, the Nahiya of Yomra, Arsin, Port, Market Place
Öz XVII. asrın ortası itibariyle Trabzon Eyaleti'nin kırsal kesimlerindeki yoğun nüfus hareketlil... more Öz XVII. asrın ortası itibariyle Trabzon Eyaleti'nin kırsal kesimlerindeki yoğun nüfus hareketliliğini ifade eden hususiyetlerin başında kitlesel karye terkleri gelmekteydi. Aslında bu tarihi olgu Trabzon Eyaleti'ni ziyadesiyle etkisi altına alan dönemin ehl-i örf baskısı, aşırı vergilendirme, Kazak baskınları ve eşkıyalık gibi kronik sorunlarının geniş köylü kitleleri üzerindeki ortak sonucundan başka bir şey değildi. Nitekim söz konusu sorunların ağırlığını iyice hissettirdiği 1651 yılında Trabzon Eyaleti'nin genelinde 12 ayrı köy yerleşiminin terk edildiği anlaşılmaktadır. Trabzon kadı sicillerinde yer alan ilgili belge serisi ehl-i örf baskısı ve Girit kuşatması nedeniyle sıklaşan vergilerden kaçma eğiliminin ise bu süreci başlatan başlıca sebepler olduğunu ortaya koymaktadır. Öte yandan karye terklerinin bölgede belli bir nüfus kaybına sebebiyet vermekle birlikte bu köylerin önemli bir kısmının bilinçli bir şekilde ve vergiden kaçma amacıyla boşaltıldığı dolayısıyla da karye terklerinin yerleşim yapısı üzerinde nispeten geçici bir etki bıraktığı gözlemlenmektedir. Terk edilen beş karyesi ile eyalette en ön sırada gelen Yomra Nahiyesi bu durumun tipik örneklerinden biridir. Buradan hareketle nahiye eyaletin diğer bölgelerinde yaşanan benzer vakaların niteliği de dikkate alınarak bu makalenin üzerine eğildiği bölge olarak seçilmiştir. Bu çerçevede köylülerin karye terkleri bağlamında tepkileri, tutum ve beklentileri izah edilmeye çalışılmıştır. Çalışmanın diğer amaçlarını ise kadı sicilleri ışığında gerçek sebepleri ile karye terklerinin bölgenin yerleşim ve nüfus yapısına etkilerinin tespiti oluşturmaktadır. Anahtar Sözcükler: Köy Terkleri, Trabzon Eyaleti, XVII. Yüzyıl, Yomra Nahiyesi. Abstract Massive village abandonment was one of the principal characteristics of mass population mobility in the rural areas of Trabzon Province in the middle of the XVII th century. Actually, this historical phenomenon was the very representation of the common cause of chronic problems prevalent in the Trabzon Province, such as administrative officers' pressure, excessive taxation, Cossacks raiding, and banditry, which in turn affected the scores of villagers in this era. It is realized that 12 different villages were abandoned in Trabzon Province in 1651, when the seriousness such problems was experienced noticeably. However, the relevant documents series in Trabzon court records indicate that local administrative officers' pressure and flight from frequent taxation because of Girit siege were the most significant reasons which started this process. Although abandoning the villages paved the way for population decrease in the region, it is observed that this had temporal effect on the settlement patterns because most of these villages were abandoned by villagers consciously and collectively for escaping taxation. The Nahiya of Yomra, one of the first regions with five deserted villages in the province, is a typical example of this situation. Because of this, Yomra was chosen as the topic of this study by considering the characteristics of similar cases taking place in other parts of the province. In this context, it was attempted to explore the villager's reactions, behaviors and expectations with reference to village abandonment practices. Moreover, in the light of the court records' documents, the study provides an explanation for the effects of abandoning villages in accordance with its real causes on settlement and demographic patterns of the province. Giriş XVI. asır bütün Akdeniz havzasında olduğu gibi Osmanlı İmparatorluğu'nda da kırsal nüfusun ciddi oranda artış gösterdiği bir dönem olarak kabul edilmektedir. Çağdaş Osmanlı kaynakları ve ilgili literatür ışığında bu çarpıcı artışın Anadolu'nun pek çok bölgesi için kanıtlanabilir bir demografik olgu olduğu anlaşılmaktadır 1. Öte yandan aynı yüzyıl boyunca köy yerleşmeleri ve kırsal ekonominin yakaladığı gelişim ivmesini klasik Osmanlı devlet düzeni taşrada tesis etmeye çalıştığı güçlü bir merkezi otorite ve refah anlayışı ile desteklemekteydi. Osmanlı yönetim mekanizmasının tahrir geleneği ile imparatorluğun Trabzon Eyaleti gibi dağlık bölgelerinde dahi işletmeye özen gösterdiği bu siyasetin tezahürleri tapu-tahrir defterleri ve kadı sicilleri üzerinden izlenilebilmektedir. Ancak XVI. asrın sonlarından itibaren imparatorluğu etkilemeye başlayan askeri, idari ve ekonomik sorunlar yumağı imparatorluk tarihinde, devlet ricalinin bahsi geçen sorunlara çözüm üretmekte zorlandığı yeni bir dönemin habercisi idi. Dolayısıyla devletin klasik kurumlarının işleyişinde bir takım aksaklıklar ortaya çıkarken, taşrada özellikle de Anadolu'da söz konusu sorunların yansımaları yerleşim ve nüfus yapısındaki uzun süreli ve kalıcı değişimlerle kendisini göstermekteydi. Nitekim birbirleri ile ilintili bir biçimde toprak sistemi ve zirai üretimin zarar görmesi, aşırı vergilendirme, isyanlar, eşkıyalık, güvenlik vb. sorunları muhtevi bu sürecin * Dr.,
Yıl: 1 Sayı: 1 *Üç ayda bir yayımlanır. *Yazıların tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. *Kaynak gö... more Yıl: 1 Sayı: 1 *Üç ayda bir yayımlanır. *Yazıların tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. *Kaynak gösterilerek alıntı yapılabilir.
İŞLEVLERİNDEN TİCARİ KAPASİTELERİNE XVI-XIX. ASIRLARDA TRABZON KAZASI’NDA KIRSAL İSKELELER
Tra... more İŞLEVLERİNDEN TİCARİ KAPASİTELERİNE XVI-XIX. ASIRLARDA TRABZON KAZASI’NDA KIRSAL İSKELELER
Trabzon Karadeniz’in en önemli ve kadim liman kentleri arasında yer almaktadır. Bununla birlikte kente yakın kıyı şeridinde Akçaabat ve Sürmene gibi yine tarihi özellik gösteren birçok liman bulunmaktadır. XVI-XIX. asırlara ait Osmanlı kaynakları Trabzon ve Sürmene limanları arasında günümüzde varlıkları unutulmuş daha pek çok iskelenin bulunduğunu göstermektedir. Bu iskeleler yerel tarih araştırmaları açısından hala yeterince incelenmemiş karanlık bir alanı temsil etmektedir. Buradan hareketle Trabzon ve Sürmene limanları arasındaki kıyı şeridinde mevcut iskeleler kullanım alanları başta olmak üzere ticari kapasiteleri, işlevleri vb. konularda değerlendirmeye tabi tutulmuştur. Bu çerçevede XVI-XIX. asırlara ait Trabzon kadı sicilleri, tapu-tahrir defterleri, seyahatnameler ve yine farklı kaynaklardan elde edilen bilgilerle sözlü anlatılar karşılaştırılmıştır. Öncelikle bölgede sanılandan daha fazla; beş ayrı iskele bulunduğu belirlenmiştir. Söz konusu iskelelerin pazar yeri, çömlek ve fındık gibi işlevleler ve ticari ürünlerle birbirlerinden farklılaşmış oluşunun tespiti de dikkat çekicidir. Bölgede geçmişi Osmanlı öncesine uzanan küp sanayisi ile Eski Çömlekçi İskelesi arasındaki bağlantı, XVII. asırda Evliya Çelebi’nin ifadelerinde yer bulan meşhur Şana fındığının sevk edildiği Kovata limanı konu açısından oldukça açıklayıcıdır. XIX. asırda Durana adlı köyün pazarı ve iskelesi vasıtasıyla yükselişi ise sahil kasabalarının gelişimine örnek teşkil etmektedir. Kökü eskiçağa kadar inen yerel denizcilik kültürüne dair izler ve adı geçen iskelelerin bugünden bakılınca sıra dışı görünen hemen her alana yönelik kullanım yoğunlukları da değinilmesi gereken diğer hususlardır. Bütün bunlar Trabzon limanının art alanı; kır-kent arasındaki ekonomik ilişki ve kültürel bütünleşme süreçleri hakkında güvenilir izah noktaları sunmaktadır.
Anahtar Kelimeler: Trabzon, Kırsal, İskele, Fındık, Çömlek.
Abstract
FROM THEIR FUNCTIONS TO COMMERCIAL CAPACITIES: THE RURAL PIERS IN TRABZON IN THE XVI-XIX. CENTURIES
Trabzon is one of the most important and ancient port cities of the Black Sea. On the coastline near the city, there are many harbours such as Akçaabat and Sürmene which show historical character. The Ottoman sources belonging to XVI-XIX. centuries reveal that there were many more piers between the ports of Trabzon and Sürmene. These piers represent a dark area that has not been adequately studied or covered in the local historical research. To this end, the existing piers in the coastline between Trabzon and Sürmene ports have been examined with reference to their commercial areas, their commercial capacities, functions and so on. To achieve such an examination, the verbal narratives of different sources were compared with the information obtained from the XVI-XIX. centuries, namely court records, land registry books, and travel books. It was found that there are five different piers, which is more than the currently acknowledged ones. It is worth mentioning that these piers differed from each other with their functions and purposes such as market place, pottery, and nuts as well as the variety of commercial products. The connection between the cube industry dating back to the pre-Ottoman period and the Old Çömlekçi Pier is quite revealing when the port of Kovata, where the famous Şana hazelnut, which was found in the statements of Evliya Çelebi in the XVII. century, was shipped, is taken into account. The rise of the village called Durana in the 19th century through its market and pier is an example for the development of coastal towns. Traces of the local maritime culture, whose roots go back to ancient times, and the usage frequency of almost every area that appear unusual when viewed from today's piers are also worth mentioning. All these provide reliable arguments regarding the background of the Trabzon port as well as the economic relationship between rural and urban and cultural integration processes.
Keywords: Trabzon, Rural, Pier, Hazelnut, Cube.
Arsin Tarih, Kültür ve Doğal Değerler: Küçük Bir Köyden Bir İlçeye Arsin'in Tarihi Serüveni, 2019
Arsin coğrafyasının geçmişten günümüze şahit olduğu iskân süreçleri, zirai faaliyetler, yörenin n... more Arsin coğrafyasının geçmişten günümüze şahit olduğu iskân süreçleri, zirai faaliyetler, yörenin nüfus ve idari yapısını etkileyen hususlar bir ilçe tarihinden öte, çok daha geniş bir anlam taşımaktadır. Zira bütün bu süreçler yalnızca Arsin ve civarını değil Trabzon’u çevreleyen bütün kırsal bölgenin; bir bakıma mısırın, fındığın, kokulu üzümün ve Doğu Karadeniz’e has doğa-insan etkileşiminin tarihini gözler önüne sermektedir. Dolayısıyla Arsin gibi yörelerin geçmişinin aydınlatılması bölgenin kendi tarihi kadar Trabzon’un kırsal geçmişinin ortaya çıkarılması açısından büyük bir öneme haizdir. Bu yönüyle Arsin tek başına eskiçağdan modern zamanlara bölgenin vadi boyu yerleşmelerinin gelişim evrelerine, kıyı kasabalarının ortaya çıkış süreçlerine ve hepsinden öte bölgede Osmanlılarla birlikte başlayan büyük bir demografik değişim ve dönüşüme ışık tutan en önemli örneklerden biridir. Bu sebepledir ki Yanbolu Vadisi başta mimari ve kültürel zenginlikleri olmak üzere daha pek çok konuda başlı başına ayrı bir araştırma seferberliğini hak etmektedir. Aşağıda asıl teması Arsin olan ve yılları bulan bir çalışmanın sonuçları ana hatları ile değerlendirilmektedir. Kuşkusuz oldukça dar kapsamlı bu çalışmaya ilerleyen sayfalarda değinilen köklü geçmişi bütünüyle sığdırabilmek mümkün değildir ve bir takım konuların eksik kalması son derece tabidir. Ancak bu gibi eksikliklerin mazur görülerek, gelecekte bölge ile ilgili yürütülecek yeni proje ve araştırmaların birer sebebi olarak kabul edilebileceği umulmaktadır.
XV. YÜZYILDAN XX. YÜZYILA ÜÇ MERKEZLİ BİR NAHİYE YOMRA NAHİYESİ ÖRNEĞİ
Özet
Osmanlı yönetimi altı... more XV. YÜZYILDAN XX. YÜZYILA ÜÇ MERKEZLİ BİR NAHİYE YOMRA NAHİYESİ ÖRNEĞİ Özet Osmanlı yönetimi altında Yomra Nahiyesinin üç farklı merkezle anılan bir idari tarihe sahip olduğu dikkat çekmektedir. Trabzon Eyaleti’nde yer alan diğer kaza ve nahiyelerle kıyaslandığında oldukça değişken bir özellik gösteren bu durum henüz bütün yönleri ile araştırılmamış bir süreci ifade etmektedir. Öte yandan bölgedeki benzer iskân birimlerinin gelişimini sağlayan sebepler söz konusu merkezlerin değişimi üzerinden okunabilmektedir. Dolayısıyla nahiyenin her üç merkezi de bu yönüyle makalenin konusunu teşkil etmektedir. Çalışmanın amaçlarını ise bahsi geçen hususlardan kaynaklanan iki ayrı sorunun cevaplanması oluşturmaktadır. Tarihi süreçte Yomra Nahiyesindeki yönetim merkezlerinin tespiti ve bu merkezlerin tayinini ya da değiştirilmesini ne gibi unsurların etkilediği cevabı aranan sorulardır. Öncelikle XV-XVII. asırlarda nahiyenin gerçek merkezinin neresi olduğu tespit edilmeye çalışılmış sonuç itibariyle Durana ya da Kovata değil Arsen adlı köyün yörenin merkezi olduğu anlaşılmıştır. İkinci olarak da bu konudaki değişimlerin nedenleri irdelenerek Arsen’den Durana ardından Kovata ve yine Durana şeklinde dönüşen süreç analitik bir şekilde değerlendirilmiştir. Bu amaçla XV. asrın ortalarından XIX. asra tarihlenen geniş bir kaynak serisi kullanılmış ve diğer merkezlerdeki gelişim de göz önünde bulundurularak iskele, pazar mevkii gibi unsurlarla pazar dışı etkenlerin merkez tayini noktasındaki ağırlığı belirlenmeye çalışılmıştır. Anahtar Sözcükler: Trabzon Eyaleti, Yomra Nahiyesi, Arsin, İskele, Pazar Mevkii. THREE CAPITAL AND A NAHIYA FROM XVth CENTURY TO XXth CENTURY: A CASE STUDY ON THE NAHIYA OF YOMRA Abstract Under the Ottoman rule, the Nahiya of Yomra has an interesting administrative history with its three different capitals. When compared with other kazas and nahiyes in the Trabzon Province, this situation demonstrates a changeable character and is underresearched. On the other hand, the reasons pointing to developments in similar settlements can easily be interpreted in line with the changes in these capitals. Therefore, all capitals of the nahiya are the topic of the article. The aim of the study is to respond two different questions arising from these developments. These questions are to find out the real location of the capitals in the Nahiya of Yomra and reasons affecting the choice and the changes of these capitals in the historical process. Firstly, the attempt to determine the location of the real capital of nahiya in the XVth -XVIIth centuries revealed that Arsen, rather than Durana or Kovata, was the capital of the nahiya. Secondly, the process of changes in capitals- from Arsen to Durana then to Kovata and again to Durana- was examined analytically by discussing the reasons of the process. For this purpose, a comprehensive series of historical sources belonging from the middle of the XVth century to XIXth century were used and the impact of the parameters such as port, market as well as other different factors on choosing the capital was investigated by taking- the developments in other capitals in the Trabzon Province into consideration. Keywords: Trabzon Province, the Nahiya of Yomra, Arsin, Port, Market Place
Öz XVII. asrın ortası itibariyle Trabzon Eyaleti'nin kırsal kesimlerindeki yoğun nüfus hareketlil... more Öz XVII. asrın ortası itibariyle Trabzon Eyaleti'nin kırsal kesimlerindeki yoğun nüfus hareketliliğini ifade eden hususiyetlerin başında kitlesel karye terkleri gelmekteydi. Aslında bu tarihi olgu Trabzon Eyaleti'ni ziyadesiyle etkisi altına alan dönemin ehl-i örf baskısı, aşırı vergilendirme, Kazak baskınları ve eşkıyalık gibi kronik sorunlarının geniş köylü kitleleri üzerindeki ortak sonucundan başka bir şey değildi. Nitekim söz konusu sorunların ağırlığını iyice hissettirdiği 1651 yılında Trabzon Eyaleti'nin genelinde 12 ayrı köy yerleşiminin terk edildiği anlaşılmaktadır. Trabzon kadı sicillerinde yer alan ilgili belge serisi ehl-i örf baskısı ve Girit kuşatması nedeniyle sıklaşan vergilerden kaçma eğiliminin ise bu süreci başlatan başlıca sebepler olduğunu ortaya koymaktadır. Öte yandan karye terklerinin bölgede belli bir nüfus kaybına sebebiyet vermekle birlikte bu köylerin önemli bir kısmının bilinçli bir şekilde ve vergiden kaçma amacıyla boşaltıldığı dolayısıyla da karye terklerinin yerleşim yapısı üzerinde nispeten geçici bir etki bıraktığı gözlemlenmektedir. Terk edilen beş karyesi ile eyalette en ön sırada gelen Yomra Nahiyesi bu durumun tipik örneklerinden biridir. Buradan hareketle nahiye eyaletin diğer bölgelerinde yaşanan benzer vakaların niteliği de dikkate alınarak bu makalenin üzerine eğildiği bölge olarak seçilmiştir. Bu çerçevede köylülerin karye terkleri bağlamında tepkileri, tutum ve beklentileri izah edilmeye çalışılmıştır. Çalışmanın diğer amaçlarını ise kadı sicilleri ışığında gerçek sebepleri ile karye terklerinin bölgenin yerleşim ve nüfus yapısına etkilerinin tespiti oluşturmaktadır. Anahtar Sözcükler: Köy Terkleri, Trabzon Eyaleti, XVII. Yüzyıl, Yomra Nahiyesi. Abstract Massive village abandonment was one of the principal characteristics of mass population mobility in the rural areas of Trabzon Province in the middle of the XVII th century. Actually, this historical phenomenon was the very representation of the common cause of chronic problems prevalent in the Trabzon Province, such as administrative officers' pressure, excessive taxation, Cossacks raiding, and banditry, which in turn affected the scores of villagers in this era. It is realized that 12 different villages were abandoned in Trabzon Province in 1651, when the seriousness such problems was experienced noticeably. However, the relevant documents series in Trabzon court records indicate that local administrative officers' pressure and flight from frequent taxation because of Girit siege were the most significant reasons which started this process. Although abandoning the villages paved the way for population decrease in the region, it is observed that this had temporal effect on the settlement patterns because most of these villages were abandoned by villagers consciously and collectively for escaping taxation. The Nahiya of Yomra, one of the first regions with five deserted villages in the province, is a typical example of this situation. Because of this, Yomra was chosen as the topic of this study by considering the characteristics of similar cases taking place in other parts of the province. In this context, it was attempted to explore the villager's reactions, behaviors and expectations with reference to village abandonment practices. Moreover, in the light of the court records' documents, the study provides an explanation for the effects of abandoning villages in accordance with its real causes on settlement and demographic patterns of the province. Giriş XVI. asır bütün Akdeniz havzasında olduğu gibi Osmanlı İmparatorluğu'nda da kırsal nüfusun ciddi oranda artış gösterdiği bir dönem olarak kabul edilmektedir. Çağdaş Osmanlı kaynakları ve ilgili literatür ışığında bu çarpıcı artışın Anadolu'nun pek çok bölgesi için kanıtlanabilir bir demografik olgu olduğu anlaşılmaktadır 1. Öte yandan aynı yüzyıl boyunca köy yerleşmeleri ve kırsal ekonominin yakaladığı gelişim ivmesini klasik Osmanlı devlet düzeni taşrada tesis etmeye çalıştığı güçlü bir merkezi otorite ve refah anlayışı ile desteklemekteydi. Osmanlı yönetim mekanizmasının tahrir geleneği ile imparatorluğun Trabzon Eyaleti gibi dağlık bölgelerinde dahi işletmeye özen gösterdiği bu siyasetin tezahürleri tapu-tahrir defterleri ve kadı sicilleri üzerinden izlenilebilmektedir. Ancak XVI. asrın sonlarından itibaren imparatorluğu etkilemeye başlayan askeri, idari ve ekonomik sorunlar yumağı imparatorluk tarihinde, devlet ricalinin bahsi geçen sorunlara çözüm üretmekte zorlandığı yeni bir dönemin habercisi idi. Dolayısıyla devletin klasik kurumlarının işleyişinde bir takım aksaklıklar ortaya çıkarken, taşrada özellikle de Anadolu'da söz konusu sorunların yansımaları yerleşim ve nüfus yapısındaki uzun süreli ve kalıcı değişimlerle kendisini göstermekteydi. Nitekim birbirleri ile ilintili bir biçimde toprak sistemi ve zirai üretimin zarar görmesi, aşırı vergilendirme, isyanlar, eşkıyalık, güvenlik vb. sorunları muhtevi bu sürecin * Dr.,
Uploads
Papers by Yücel Dursun
Trabzon Karadeniz’in en önemli ve kadim liman kentleri arasında yer almaktadır. Bununla birlikte kente yakın kıyı şeridinde Akçaabat ve Sürmene gibi yine tarihi özellik gösteren birçok liman bulunmaktadır. XVI-XIX. asırlara ait Osmanlı kaynakları Trabzon ve Sürmene limanları arasında günümüzde varlıkları unutulmuş daha pek çok iskelenin bulunduğunu göstermektedir. Bu iskeleler yerel tarih araştırmaları açısından hala yeterince incelenmemiş karanlık bir alanı temsil etmektedir. Buradan hareketle Trabzon ve Sürmene limanları arasındaki kıyı şeridinde mevcut iskeleler kullanım alanları başta olmak üzere ticari kapasiteleri, işlevleri vb. konularda değerlendirmeye tabi tutulmuştur. Bu çerçevede XVI-XIX. asırlara ait Trabzon kadı sicilleri, tapu-tahrir defterleri, seyahatnameler ve yine farklı kaynaklardan elde edilen bilgilerle sözlü anlatılar karşılaştırılmıştır. Öncelikle bölgede sanılandan daha fazla; beş ayrı iskele bulunduğu belirlenmiştir. Söz konusu iskelelerin pazar yeri, çömlek ve fındık gibi işlevleler ve ticari ürünlerle birbirlerinden farklılaşmış oluşunun tespiti de dikkat çekicidir. Bölgede geçmişi Osmanlı öncesine uzanan küp sanayisi ile Eski Çömlekçi İskelesi arasındaki bağlantı, XVII. asırda Evliya Çelebi’nin ifadelerinde yer bulan meşhur Şana fındığının sevk edildiği Kovata limanı konu açısından oldukça açıklayıcıdır. XIX. asırda Durana adlı köyün pazarı ve iskelesi vasıtasıyla yükselişi ise sahil kasabalarının gelişimine örnek teşkil etmektedir. Kökü eskiçağa kadar inen yerel denizcilik kültürüne dair izler ve adı geçen iskelelerin bugünden bakılınca sıra dışı görünen hemen her alana yönelik kullanım yoğunlukları da değinilmesi gereken diğer hususlardır. Bütün bunlar Trabzon limanının art alanı; kır-kent arasındaki ekonomik ilişki ve kültürel bütünleşme süreçleri hakkında güvenilir izah noktaları sunmaktadır.
Anahtar Kelimeler: Trabzon, Kırsal, İskele, Fındık, Çömlek.
Abstract
FROM THEIR FUNCTIONS TO COMMERCIAL CAPACITIES: THE RURAL PIERS IN TRABZON IN THE XVI-XIX. CENTURIES
Trabzon is one of the most important and ancient port cities of the Black Sea. On the coastline near the city, there are many harbours such as Akçaabat and Sürmene which show historical character. The Ottoman sources belonging to XVI-XIX. centuries reveal that there were many more piers between the ports of Trabzon and Sürmene. These piers represent a dark area that has not been adequately studied or covered in the local historical research. To this end, the existing piers in the coastline between Trabzon and Sürmene ports have been examined with reference to their commercial areas, their commercial capacities, functions and so on. To achieve such an examination, the verbal narratives of different sources were compared with the information obtained from the XVI-XIX. centuries, namely court records, land registry books, and travel books. It was found that there are five different piers, which is more than the currently acknowledged ones. It is worth mentioning that these piers differed from each other with their functions and purposes such as market place, pottery, and nuts as well as the variety of commercial products. The connection between the cube industry dating back to the pre-Ottoman period and the Old Çömlekçi Pier is quite revealing when the port of Kovata, where the famous Şana hazelnut, which was found in the statements of Evliya Çelebi in the XVII. century, was shipped, is taken into account. The rise of the village called Durana in the 19th century through its market and pier is an example for the development of coastal towns. Traces of the local maritime culture, whose roots go back to ancient times, and the usage frequency of almost every area that appear unusual when viewed from today's piers are also worth mentioning. All these provide reliable arguments regarding the background of the Trabzon port as well as the economic relationship between rural and urban and cultural integration processes.
Keywords: Trabzon, Rural, Pier, Hazelnut, Cube.
Özet
Osmanlı yönetimi altında Yomra Nahiyesinin üç farklı merkezle anılan bir idari tarihe sahip olduğu dikkat çekmektedir. Trabzon Eyaleti’nde yer alan diğer kaza ve nahiyelerle kıyaslandığında oldukça değişken bir özellik gösteren bu durum henüz bütün yönleri ile araştırılmamış bir süreci ifade etmektedir. Öte yandan bölgedeki benzer iskân birimlerinin gelişimini sağlayan sebepler söz konusu merkezlerin değişimi üzerinden okunabilmektedir. Dolayısıyla nahiyenin her üç merkezi de bu yönüyle makalenin konusunu teşkil etmektedir. Çalışmanın amaçlarını ise bahsi geçen hususlardan kaynaklanan iki ayrı sorunun cevaplanması oluşturmaktadır. Tarihi süreçte Yomra Nahiyesindeki yönetim merkezlerinin tespiti ve bu merkezlerin tayinini ya da değiştirilmesini ne gibi unsurların etkilediği cevabı aranan sorulardır. Öncelikle XV-XVII. asırlarda nahiyenin gerçek merkezinin neresi olduğu tespit edilmeye çalışılmış sonuç itibariyle Durana ya da Kovata değil Arsen adlı köyün yörenin merkezi olduğu anlaşılmıştır. İkinci olarak da bu konudaki değişimlerin nedenleri irdelenerek Arsen’den Durana ardından Kovata ve yine Durana şeklinde dönüşen süreç analitik bir şekilde değerlendirilmiştir. Bu amaçla XV. asrın ortalarından XIX. asra tarihlenen geniş bir kaynak serisi kullanılmış ve diğer merkezlerdeki gelişim de göz önünde bulundurularak iskele, pazar mevkii gibi unsurlarla pazar dışı etkenlerin merkez tayini noktasındaki ağırlığı belirlenmeye çalışılmıştır.
Anahtar Sözcükler: Trabzon Eyaleti, Yomra Nahiyesi, Arsin, İskele, Pazar Mevkii.
THREE CAPITAL AND A NAHIYA FROM XVth CENTURY TO XXth CENTURY: A CASE STUDY ON THE NAHIYA OF YOMRA
Abstract
Under the Ottoman rule, the Nahiya of Yomra has an interesting administrative history with its three different capitals. When compared with other kazas and nahiyes in the Trabzon Province, this situation demonstrates a changeable character and is underresearched. On the other hand, the reasons pointing to developments in similar settlements can easily be interpreted in line with the changes in these capitals. Therefore, all capitals of the nahiya are the topic of the article. The aim of the study is to respond two different questions arising from these developments. These questions are to find out the real location of the capitals in the Nahiya of Yomra and reasons affecting the choice and the changes of these capitals in the historical process. Firstly, the attempt to determine the location of the real capital of nahiya in the XVth -XVIIth centuries revealed that Arsen, rather than Durana or Kovata, was the capital of the nahiya. Secondly, the process of changes in capitals- from Arsen to Durana then to Kovata and again to Durana- was examined analytically by discussing the reasons of the process. For this purpose, a comprehensive series of historical sources belonging from the middle of the XVth century to XIXth century were used and the impact of the parameters such as port, market as well as other different factors on choosing the capital was investigated by taking- the developments in other capitals in the Trabzon Province into consideration.
Keywords: Trabzon Province, the Nahiya of Yomra, Arsin, Port, Market Place
Trabzon Karadeniz’in en önemli ve kadim liman kentleri arasında yer almaktadır. Bununla birlikte kente yakın kıyı şeridinde Akçaabat ve Sürmene gibi yine tarihi özellik gösteren birçok liman bulunmaktadır. XVI-XIX. asırlara ait Osmanlı kaynakları Trabzon ve Sürmene limanları arasında günümüzde varlıkları unutulmuş daha pek çok iskelenin bulunduğunu göstermektedir. Bu iskeleler yerel tarih araştırmaları açısından hala yeterince incelenmemiş karanlık bir alanı temsil etmektedir. Buradan hareketle Trabzon ve Sürmene limanları arasındaki kıyı şeridinde mevcut iskeleler kullanım alanları başta olmak üzere ticari kapasiteleri, işlevleri vb. konularda değerlendirmeye tabi tutulmuştur. Bu çerçevede XVI-XIX. asırlara ait Trabzon kadı sicilleri, tapu-tahrir defterleri, seyahatnameler ve yine farklı kaynaklardan elde edilen bilgilerle sözlü anlatılar karşılaştırılmıştır. Öncelikle bölgede sanılandan daha fazla; beş ayrı iskele bulunduğu belirlenmiştir. Söz konusu iskelelerin pazar yeri, çömlek ve fındık gibi işlevleler ve ticari ürünlerle birbirlerinden farklılaşmış oluşunun tespiti de dikkat çekicidir. Bölgede geçmişi Osmanlı öncesine uzanan küp sanayisi ile Eski Çömlekçi İskelesi arasındaki bağlantı, XVII. asırda Evliya Çelebi’nin ifadelerinde yer bulan meşhur Şana fındığının sevk edildiği Kovata limanı konu açısından oldukça açıklayıcıdır. XIX. asırda Durana adlı köyün pazarı ve iskelesi vasıtasıyla yükselişi ise sahil kasabalarının gelişimine örnek teşkil etmektedir. Kökü eskiçağa kadar inen yerel denizcilik kültürüne dair izler ve adı geçen iskelelerin bugünden bakılınca sıra dışı görünen hemen her alana yönelik kullanım yoğunlukları da değinilmesi gereken diğer hususlardır. Bütün bunlar Trabzon limanının art alanı; kır-kent arasındaki ekonomik ilişki ve kültürel bütünleşme süreçleri hakkında güvenilir izah noktaları sunmaktadır.
Anahtar Kelimeler: Trabzon, Kırsal, İskele, Fındık, Çömlek.
Abstract
FROM THEIR FUNCTIONS TO COMMERCIAL CAPACITIES: THE RURAL PIERS IN TRABZON IN THE XVI-XIX. CENTURIES
Trabzon is one of the most important and ancient port cities of the Black Sea. On the coastline near the city, there are many harbours such as Akçaabat and Sürmene which show historical character. The Ottoman sources belonging to XVI-XIX. centuries reveal that there were many more piers between the ports of Trabzon and Sürmene. These piers represent a dark area that has not been adequately studied or covered in the local historical research. To this end, the existing piers in the coastline between Trabzon and Sürmene ports have been examined with reference to their commercial areas, their commercial capacities, functions and so on. To achieve such an examination, the verbal narratives of different sources were compared with the information obtained from the XVI-XIX. centuries, namely court records, land registry books, and travel books. It was found that there are five different piers, which is more than the currently acknowledged ones. It is worth mentioning that these piers differed from each other with their functions and purposes such as market place, pottery, and nuts as well as the variety of commercial products. The connection between the cube industry dating back to the pre-Ottoman period and the Old Çömlekçi Pier is quite revealing when the port of Kovata, where the famous Şana hazelnut, which was found in the statements of Evliya Çelebi in the XVII. century, was shipped, is taken into account. The rise of the village called Durana in the 19th century through its market and pier is an example for the development of coastal towns. Traces of the local maritime culture, whose roots go back to ancient times, and the usage frequency of almost every area that appear unusual when viewed from today's piers are also worth mentioning. All these provide reliable arguments regarding the background of the Trabzon port as well as the economic relationship between rural and urban and cultural integration processes.
Keywords: Trabzon, Rural, Pier, Hazelnut, Cube.
Özet
Osmanlı yönetimi altında Yomra Nahiyesinin üç farklı merkezle anılan bir idari tarihe sahip olduğu dikkat çekmektedir. Trabzon Eyaleti’nde yer alan diğer kaza ve nahiyelerle kıyaslandığında oldukça değişken bir özellik gösteren bu durum henüz bütün yönleri ile araştırılmamış bir süreci ifade etmektedir. Öte yandan bölgedeki benzer iskân birimlerinin gelişimini sağlayan sebepler söz konusu merkezlerin değişimi üzerinden okunabilmektedir. Dolayısıyla nahiyenin her üç merkezi de bu yönüyle makalenin konusunu teşkil etmektedir. Çalışmanın amaçlarını ise bahsi geçen hususlardan kaynaklanan iki ayrı sorunun cevaplanması oluşturmaktadır. Tarihi süreçte Yomra Nahiyesindeki yönetim merkezlerinin tespiti ve bu merkezlerin tayinini ya da değiştirilmesini ne gibi unsurların etkilediği cevabı aranan sorulardır. Öncelikle XV-XVII. asırlarda nahiyenin gerçek merkezinin neresi olduğu tespit edilmeye çalışılmış sonuç itibariyle Durana ya da Kovata değil Arsen adlı köyün yörenin merkezi olduğu anlaşılmıştır. İkinci olarak da bu konudaki değişimlerin nedenleri irdelenerek Arsen’den Durana ardından Kovata ve yine Durana şeklinde dönüşen süreç analitik bir şekilde değerlendirilmiştir. Bu amaçla XV. asrın ortalarından XIX. asra tarihlenen geniş bir kaynak serisi kullanılmış ve diğer merkezlerdeki gelişim de göz önünde bulundurularak iskele, pazar mevkii gibi unsurlarla pazar dışı etkenlerin merkez tayini noktasındaki ağırlığı belirlenmeye çalışılmıştır.
Anahtar Sözcükler: Trabzon Eyaleti, Yomra Nahiyesi, Arsin, İskele, Pazar Mevkii.
THREE CAPITAL AND A NAHIYA FROM XVth CENTURY TO XXth CENTURY: A CASE STUDY ON THE NAHIYA OF YOMRA
Abstract
Under the Ottoman rule, the Nahiya of Yomra has an interesting administrative history with its three different capitals. When compared with other kazas and nahiyes in the Trabzon Province, this situation demonstrates a changeable character and is underresearched. On the other hand, the reasons pointing to developments in similar settlements can easily be interpreted in line with the changes in these capitals. Therefore, all capitals of the nahiya are the topic of the article. The aim of the study is to respond two different questions arising from these developments. These questions are to find out the real location of the capitals in the Nahiya of Yomra and reasons affecting the choice and the changes of these capitals in the historical process. Firstly, the attempt to determine the location of the real capital of nahiya in the XVth -XVIIth centuries revealed that Arsen, rather than Durana or Kovata, was the capital of the nahiya. Secondly, the process of changes in capitals- from Arsen to Durana then to Kovata and again to Durana- was examined analytically by discussing the reasons of the process. For this purpose, a comprehensive series of historical sources belonging from the middle of the XVth century to XIXth century were used and the impact of the parameters such as port, market as well as other different factors on choosing the capital was investigated by taking- the developments in other capitals in the Trabzon Province into consideration.
Keywords: Trabzon Province, the Nahiya of Yomra, Arsin, Port, Market Place