ACA IB ICEREN ESERLER ARASINDA BABURNAME NIN HINDISTAN BOLUMU, 2022
Acîb kelimesinin çokluğu olan acâ’ib ilginç, şaşırtıcı, harika, görülmemiş şeyler ve garîb kelime... more Acîb kelimesinin çokluğu olan acâ’ib ilginç, şaşırtıcı, harika, görülmemiş şeyler ve garîb kelimesinin çokluğu olan garâ’ib yabancı, tuhaf ve ilginç anlamlarına gelmektedir. Birbiriyle çok yakın manaları ifade eden bu iki kelime 10. yüzyıldan itibaren Arap ve Fars edebiyatındaki “Acâ’ibü’l-Hind”, “El-Muğrib An Ba‘zı Acâ’ibi’lMağrib”, “Acâ’ibü’l-Mahlûkât ve Garâ’ibü’l-Mevcûdât”, “Harîdetü’lAcâ’ib ve Ferîdetü’l-Garâ’ib” gibi ansiklopedik nitelikte bazı eserlerin adlarında özel bir anlam kazanmıştır. Bu eserler; astronomi, tıp, coğrafya, zooloji, botanik gibi bilimlerle ilgili bilgilerin yanında bazı efsanevi ve folklorik anlatıları da içermeleri yönüyle birbirlerine benzemektedir. Bazı bilim adamları söz konusu eserleri bir tür olarak kabul ederken bazıları da bunların bir tür olamayacağını savunmuştur. Bu yazıda, söz konusu eserler; muhteva, teknik ve amaç müşterekliği yönüyle değerlendirildiğinde bunların bir tür oluşturabilecekleri kanaatine varılmıştır. Ayrıca tam olarak bu türün içerisinde olmayan ama bazı noktalarda acâ’ib türüne benzeyen seyahatnameler, sefaretnameler ve hâtırat gibi eserlerin, “acâ’ib içeren” eserler olarak değerlendirilebileceği düşünülmüştür. Buradan hareketle aslında bir hâtırat kabul edilen Babürname’nin üçüncü cildi, acâ’ib içermesi yönüyle incelenmiştir. Babürname’nin Hindistan bölümündeki birtakım anlatılar, bilgilendirmeler ve bir nüshasında yer alan tasvirler; içerik ve üslup açısından acâ’ib türündeki eserlere oldukça benzemektedir. Bu benzerlikler sebebiyle Babürnâme’nin üçüncü cildinin acâ’ib içeren eserler arasına dahil edilebileceği sonucu çıkarılmıştır.
HİKMET-Akademik Edebiyat Dergisi (Journal Of Academic Literature)
Türkçenin yabancı dil olarak öğretimine dair mevcut ilk eser Divanü Lügati't-Türk'ten bu yana, he... more Türkçenin yabancı dil olarak öğretimine dair mevcut ilk eser Divanü Lügati't-Türk'ten bu yana, her asırda ve dünyanın dört bir yanında Türkçe öğretimine dair eserler yazıla gelmiştir. Özellikle yöneticilerin Türk, halkın farklı milletlerden olduğu topraklarda Türkçenin öğretilmesine daha çok önem verilmiştir. Zira Osmanlı coğrafyasına baktığımızda dil öğretmek için yazılan manzum sözlükler ağırlıklı olarak Farsça ve Arapça öğretmek amacı ile telif edilmiştir. Babür-Hint coğrafyasında kaleme alınan dil kitaplarının çoğu Türkçe öğretmek maksadıyla yazılmıştır ki daha önce bu konudaki yazılarımızda buna dikkat çekilmişti. kütüphanelerinde yaptığımız araştırmalarda sadece Salar Jung'da Türkçe öğretmeyi esas alan yedi eser tespit edilmiştir. Bir yazı dizisiyle tanıtmaya başladığımız bu eserlerden ikincisi Lehçetü't-Türk'tür. Timurlular döneminde yaşamış Calâlüddin Han isimli birsi tarafından 15. asrın başlarında yazılan eser, manzum sözlük formatındadır. Aslında manzum sözlük-gramer de denilebilir. Bu yazıda, Lehçetü't-Türk'ün önce tavsifi yapılıp muhtevasına dair bilgiler verilmiş ve toplam 10 varak olan eserin elimizdeki altı varağının neşri yapılmış ve metindeki kelimeleri ihtiva eden Çağatay Türkçesi-Farsça ve Türkiye Türkçesi şeklinde üç dilli bir sözlük ilave edilmiştir. Çalışmanın sonuna da eserin mevcut orijinal görüntüleri eklenmiştir.
Osmanlı sahasında birçok dilde manzum sözlük yazılmıştır. Özellikle Türkçe bilenlere
Arapça veya ... more Osmanlı sahasında birçok dilde manzum sözlük yazılmıştır. Özellikle Türkçe bilenlere Arapça veya Farsça öğretmek amacıyla yazılmış iki dilli hatta Türkçe-Farsça-Arapça olmak üzere üç dilli manzum sözlükler kaleme alınmıştır. Bunun yanında TürkçeRumca, Türkçe-Arnavutça, Türkçe-Ermenice, Türkçe-Fransızca Türkçe-Almanca ve Türkçe-Bulgarca, Kürtçe-Türkçe gibi manzum sözlükler de telif edilmiştir. Osmanlı sahasındaki bu sözlüklerin hemen hepsi üzerine çalışmalar yapılmıştır. Ancak Çağatay sahasındaki birçok manzum sözlük bu ilgiden mahrum kalmıştır. Mevcut bilgilerden hareketle H.817/M.1414 yılında yazılan “Lehçetü’t-Türk” adlı Çağatay Türkçesi manzum sözlük bu sahadaki ilk örneklerdendir. Bu çalışmada incelenen manzum sözlük, 1658-1707 yıllarında hüküm süren altıncı Babür hükümdarı Evrengzib zamanında yazılmıştır. Buradan hareketle Çağatay sahasında manzum sözlük yazma geleneğinin 18. yüzyıla kadar devam ettiği söylenebilir. Çağatay sahasındaki manzum sözlüklerin şimdilik tespit edilenleri Çağatay TürkçesiFarsça biçiminde düzenlenmiştir. Bu manzum sözlüklerde amaç Farsça bilenlere Çağatay Türkçesi öğretmektir. Fransa Millî Kütüphanesi’nde manzum sözlüklerle ilgili taramalarımızda Türkçe Yazmalar bölümü 1015 numarada kayıtlı Çağatay Türkçesi-Farsça olarak tertip edilmiş 3 sözlüğü ihtiva eden bir lügat mecmuası tespit edilmiştir. Mecmuadaki sözlüklerden ilk ikisi manzum ve sonuncusu mensurdur. Bu yazıda, önce bahsedilen mecmua hakkında kısaca bilgi verilmiş, sonra mecmuada 1b-24a varakları arasındaki manzum sözlük incelenip günümüz harflerine aktarılmıştır. Ayrıca metindeki kelimeleri içeren Çağatay Türkçesi-Farsça-Türkiye Türkçesi bir sözlük hazırlanmıştır.
Özet İsa peygamberin bazı vasıflarına ve Tanrı'nın elçisi olmasına dair, Hristiyanlık ve İslamiye... more Özet İsa peygamberin bazı vasıflarına ve Tanrı'nın elçisi olmasına dair, Hristiyanlık ve İslamiyet inançlarının ortak kabulleri olmakla birlikte bu iki dinin onunla ilgili birbirine tamamen zıt inanç ve kabulleri de vardır. Hristiyanlık ve İslamiyet'in kutsal metinlerindeki Hz. İsa ile ilgili bilgileri, bu dinleri kabul eden toplumların edebî ürünlerinde de görmek mümkündür. Müslüman milletlerin edebi eserlerinde Hz. İsa'nın doğumu, beşikte konuşması, hastaları iyileştirmesi, ölüleri diriltmesi, göğe çıkışı, göğe çıkarken üzerinde bulunan iğne, mehdi oluşu, hikmet sahibi olması gibi pek çok özelliği zikredilmiştir. Anadolu, Harezm ve Çağatay sahasındaki edebi ve dini metinlerde de Hz. İsa'dan bahsedilmiştir. Fransa Milli Kütüphanesi'nde bulunan "Hikâyet-i Mihter-i İsa" adlı, müellifi bilinmeyen ve Çağatay Türkçesi ile yazılmış 205 beyitlik mesnevi, Hz. İsa'nın iki hikâyesini anlatır. Eserdeki bu hikâyelere şimdilik başka bir kaynakta rastlanmamıştır. Sadece ilk hikâyenin birkaç beyti Rabguz'i'nin Kısasu'l-Enbiya'sında da geçmektedir. Hikâyelerin birincisinde Hz. İsa'nın ölüyü diriltmesi ve diriyi toprak etmesi, ikincisinde ise Tanrı'ya dua ederek muhtaçlara yardım etmesi mucizeleri yer almaktadır. Ayrıca bu iki hikâyede dikkat çeken bir nokta da olayların karışması ve kargaşa çıkmasına, kadınların fitne ve vefasızlığının sebep gösterilmesidir. Hikâyelerde Hz. İsa, İslam inancının anlattığı özelliklerdedir. Bu çalışmada söz konusu mesnevi günümüz harflerine aktarılarak Türkiye Türkçesine çevrilmiş, muhtevası üzerine kısa bir değerlendirme yapılıp mevcut nüshası tanıtılmıştır. Abstract There are common acceptance of Christian and Islamic beliefs regarding some attributes of Prophet Jesus and his being the messenger of God. These two beliefs also have completely opposite beliefs and admissions regarding Jesus. It is possible to see the information about Jesus in the holy texts of Christianity and Islam in the literary works of the societies that accept these beliefs. In the literary works of Muslim societies, many features such as the birth of Jesus, his speech in the cradle, healing the sick, resurrecting the dead, asc ending to heaven, the needle on his ascent to the sky, being a Mahdi, and having wisdom are mentioned. Jesus is mentioned in literary and religious texts both in Anatolia and in the areas of Harezm and Çağatay.
Devlet adamlığının yanında tarihçiliği ile de şöhret bulmuş olan Atâ Melik Cüveynî’nin, 1252-1260... more Devlet adamlığının yanında tarihçiliği ile de şöhret bulmuş olan Atâ Melik Cüveynî’nin, 1252-1260 yılları arasında Farsça olarak kaleme aldığı üç ciltlik Târîh-i Cihân-güşâ adlı eseri, İran tarih yazıcılığında Türkçe ve Moğolca terimlerin kullanıldığı ilk eser niteliğindedir. Târîh-i Cihân-güşâ’daki Türkçe-Moğolca kelimeleri açıklayan bir lügatçe, eserin İran Meclis-i Şûrâ-yı Millî Kütüphanesi’ndeki bir nüshasının sonunda yer almaktadır. Müellifi ve yazılış tarihi bilinmeyen bu lügatçe, nüshayı istinsah eden kişi tarafından yazılmış olabilir. Yirmi beş sayfadan oluşan lügatçe yaklaşık bir buçuk sayfalık bir mukaddime ile başlar. Bu kısımda müellif, Târîh-i Cihân-güşâ’da geçen Çağatay Türkçesine ait kelimeleri bilmenin faydalı olacağını belirtip Çağatay Türkçesinin gramer ve imlâ kurallarından birkaçını aktarır. Mukaddimeden sonraki sözlük kısmında toplam üç yüz sekiz kelimenin açıklaması yer alır. Elif-bâ sistemiyle sıralanan sözlük bölümünde her harf için “Bâbü’l-Elif”, Bâbü’s-Sîn-i Mu’ceme” “Bâbü’l-Hâ-yı Mühmele” gibi başlıklar kullanılarak bu başlıktaki harfle başlayan kelimeler yine genellikle elif-bâ sistemi ile sıralanır. Burada açıklanacak kelimeler kırmızı mürekkeple, açıklamalar ise siyah mürekkeple yazılmıştır ve açıklamalar Farsçadır. Bu çalışma ile Türkçe-Farsça özel bir Târîh-i Cihân-güşâ sözlüğü olarak nitelenebilecek söz konusu lügatçenin neşri ve tercümesi yapılmaya çalışılmış ve ilgili alanlarda yapılacak çalışmalara katkı sağlanması amaçlanmıştır.
NÂBÎ’NİN “GELÜR GİDER” REDİFLİ BİR GAZELİNE WALTER G. ANDREWS ve İSKENDER PALA TARAFINDAN YAPILAN İKİ ŞERHİN METOT AÇISINDAN MUKAYESESİ, 2007
Genel olarak edebi metinleri daha anlaşılır kılmak ve açıklamak şeklinde tanımlanan “şerh” pek ço... more Genel olarak edebi metinleri daha anlaşılır kılmak ve açıklamak şeklinde tanımlanan “şerh” pek çok Klâsik Türk edebiyatı eserinde uygulanmıştır. Klâsik Türk edebiyatı metinleri geçmişte şerh edildiği gibi günümüzde de şerh edilmektedir. Hemen hemen 14. asırdan günümüze kadar kullanılan geleneksel şerh metodunun yanında günümüzde modern şerh metotları da kullanılarak Klâsik Türk edebiyatı ürünlerimiz izah edilmektedir. 17. yüzyıl şairlerinden Nâbî‟nin gazeli, asrımız bilim adamlarından Walter G. Andrews ve İskender Pala tarafından iki farklı metotta şerh edilmiştir. Bu şârihin Aynı gazele uyguladıkları farklı şerh metodunu incelemek metin şerhi araştırmaları yönünden faydalı olabilir.
ÖZ Mecmualar, Türk edebiyatında olduğu gibi Fars edebiyatında da dil, şiir, ilim, sanat ve kültür... more ÖZ Mecmualar, Türk edebiyatında olduğu gibi Fars edebiyatında da dil, şiir, ilim, sanat ve kültür malzemesi yönünden zengin kaynaklardır. Son zamanlarda özellikle Türk edebiyatı ve kültürü dairesindeki çeşitli türlerde mecmualar üzerine yapılan çalışmalar giderek artmaktadır. Mecmualara dâir katalog taramalarımız sırasında The Walter Art Museum'da 671 arşiv numarasında tespit ettiğimiz Fars edebiyatına âit bir mecmua içerik noktasında dikkatimizi çekmiştir. 20. asırda tertip edildiğini söyleyebileceğimiz bu mecmua 10 ilâ 20. yüzyıllar arasında yaşamış ve Farsça yazmış Rûdekî, Firdevsî, Nizâmî-yi Gencevî Sa'dî-yi Şirâzî, Hâfız-ı Şirâzî, Emir Hüsrev Dihlevî ve Abdülhüseyn Celâliyân Celâlî gibi şairlerin eserlerinden seçkilerin yer aldığı bir mecmuadır. Mecmuada birkaç rubâi hariç hiçbir şiir tam değildir ve hiçbir şiirin kime âit olduğu belirtilmemiştir. Ancak şiirleri okuduktan sonra kendi taramalarımız neticesinde elde ettiğimiz bilgilerle bazı şairler tespit edilebilmiştir. Mecmuada genellikle mesnevî, gazel, rubâi nazım şekillerinden seçkiler yapılmıştır. Bu mecmua aslında bir şiir mecmuası olmakla birlikte minyatür ve hüsn-i hat mecmuası olarak da değerlendirilebilir. Çünkü 33 varaklık eserde ince uğraşla işlenmiş 31 minyatür ve 8 hattatın enfes nesta'lik hatla yazdıkları şiirler de yer almaktadır. Mecmuayı tertip eden kişinin şiir, minyatür ve hattı uyumla bir arada toplaması bu mecmuayı şiir, minyatür ve hüsn-i hattın bir araya geldiği bir sanat mecmuası yapmaktadır. Bu yazıda söz konusu mecmuanın tavsifi ile muhtevasına dair birtakım inceleme ve tespitlerin ardından mecmuadaki minyatürlü şiirlerden, hattatı belli olan şiirlerden ve minyatürsüz şiirlerden bazılarının transkripsiyonu ve Türkçe tercüme denemesi yapılmıştır. ABSTRACT Mecmuas are rich sources of language, poetry, science, art and culture material in Turkish literature and Persian literature. Recently, especially the studies on various types of mecmuas in the department of Turkish literature and culture are increasing. During our catalog searches for the mecmuas, we found a piece of Persian literature that we found in The Walter Art Museum 671 archive number. This mecmua which can be said to have been organized in the 20th century is a magazine which includes the writings of the poets like Rûdekî Firdevsî, Sa ıdî-yi Şirâzî, Hâfız-ı Şirâzî, Emir Hüsrev Dehlevî, Abdülhüseyn Celallian Celali who lived in the 10th to 20th centuries. In this mecmua, no poetry except for a few rubes, and no poetry is mentioned. However, after reading the poems, some poets could be identified with the information we obtained as a result of our own screening. There are generally mesnevi, gazel, and rubai verses. Although this mecmua is actually a poem, it can be considered as miniature and calligraphy. Because thirty three leaf-shaped this mecmua contains thirty one miniatur and eight calligraphers have written poems with exquisite nesta'lik. The person who organized the mecmua, has stacked the poetry, the miniature and calligraphy in harmony. In this article, we will present some of our investigations and determinations regarding the content of the mecmua. Then, some of the poems will be translated.
Türkçenin yabancı dil olarak öğretimine dair mevcut ilk eser Divanü Lügati’t-Türk’ten bu yana, he... more Türkçenin yabancı dil olarak öğretimine dair mevcut ilk eser Divanü Lügati’t-Türk’ten bu yana, her asırda ve dünyanın dört bir yanında Türkçe öğretimine dair eserler yazıla gelmiştir. Özellikle yöneticilerin Türk, halkın farklı milletlerden olduğu topraklarda Türkçenin öğretilmesine daha çok önem verilmiştir. Zira Osmanlı coğrafyasına baktığımızda dil öğretmek için yazılan manzum sözlükler ağırlıklı olarak Farsça ve Arapça öğretmek amacı ile telif edilmiştir. Babür-Hint coğrafyasında kaleme alınan dil kitaplarının çoğu Türkçe öğretmek maksadıyla yazılmıştır ki daha önce bu konudaki yazılarımızda buna dikkat çekilmişti. Hindistan kütüphanelerinde yaptığımız araştırmalarda sadece Salar Jung’da Türkçe öğretmeyi esas alan yedi eser tespit edilmiştir. Bir yazı dizisiyle tanıtmaya başladığımız bu eserlerden ikincisi Lehçetü’t-Türk’tür. Timurlular döneminde yaşamış Calâlüddin Han isimli birsi tarafından 15. asrın başlarında yazılan eser, manzum sözlük formatındadır. Aslında manzum sözlük-gramer de denilebilir. Bu yazıda, Lehçetü’t-Türk’ün önce tavsifi yapılıp muhtevasına dair bilgiler verilmiş ve toplam 10 varak olan eserin elimizdeki altı varağının neşri yapılmış ve metindeki kelimeleri ihtiva eden Çağatay Türkçesi-Farsça ve Türkiye Türkçesi şeklinde üç dilli bir sözlük ilave edilmiştir. Çalışmanın sonuna da eserin mevcut orijinal görüntüleri eklenmiştir.
Çağatay Türkçesi (Eski Özbek Türkçesi), Cengiz Han᾿ın oğlu Çağatay Han᾿ın zamanında ve onun gayre... more Çağatay Türkçesi (Eski Özbek Türkçesi), Cengiz Han᾿ın oğlu Çağatay Han᾿ın zamanında ve onun gayretleri ile oluşturulmuştur. XV. yüzyıl yani Timurlular devrinde yükselip XX. yüzyılın başlarına kadar devam etmiştir. Günümüzde Özbek Türklerinin yaşadığı Özbekistan ve Afganistan’ın kuzeyinde Modern Özbek Türkçesi olarak kullanılmaya devam etmektedir. Mevlânâ Lütfî, Haydar-ı Harezmî, Sekkâkî, Durbek, Gedâyî, Yakînî, Mevlânâ Atâyî, Ali Şir Nevâyî ve Hüseyin Baykara Timurlular döneminde Çağatay Türkçesi ile eserler kaleme almış önemli şairlerindendir. Çağatay edebiyatının önemli şairlerinden Mevlânâ Şeyhzâde Atâyî᾿nin hayâtı hakkında yeterli bilgi yoktur. Alî Şîr Nevâyî “Mecalisü᾿n- Nefâyis” ve “Muhakemetü᾿l- Lugateyn” adlı eserlerinde Atâyî hakkında çok az bilgi yer almaktadır. Atâyî’nin mevcut tek eseri dîvânıdır ve bir nüshası bulunmaktadır. Arap alfabesi ile yazılmış bu nüshanın ilk ve son sayfalarında “Dîvân-ı Şeyḫzâde Atâyî” kaydı vardır. Dîvânın orijinal nüshasını 1927’de Rus bilgin A. H. Samoyloviç Asya Müzesi’nde özel yapılan bir karton kılıfın içinde bulmuştur. Atâyî Dîvânı, 2008’de Kril alfabesiyle Taşkent’te neşredilmiştir. Bu çalışmada, Atâyî’nin altı gazeli önce Türkiye Türkçesi alfabesi ile transkribe edilecek akabinde Türkiye Türkçesine aktarılacak ve her gazelin sonunda, gazeldeki kelimeleri içeren Çağatay Türkçesi - Türkiye Türkçesi formatında bir lügat hazırlanacaktır.
“Harikalar, görülmemiş ve duyulmamış şeyler” anlamında kullanılan “acâyib” kelimesi, eskiden insa... more “Harikalar, görülmemiş ve duyulmamış şeyler” anlamında kullanılan “acâyib” kelimesi, eskiden insanların seyahatleri sırasında gördükleri coğrafi yerler, hayvan veya bitkiler hakkında bilgi verdikleri Acâyibü’l-Hind, Acâyibü’l-Büldan ve Acâyibü’l-Mahlûkât gibi eserlerin adında kullanılmakta idi. Ansiklopedik özellik taşıyan bu eserlerin Arap ve Fars edebiyatında 12. yüzyıldan itibaren örnekleri verilmeye başlanmıştır. İslam toplumları edebiyatı içerisinde bu türün en meşhur ve en sevileni 13. asırda Kazvinî’nin kaleme aldığı “Acâyibü’l-Mahlûkât ve Garâ’ibü’l-Mevcûdât” isimli eserdir. Kazvinî, dört mukaddime iki makale ve bir hatimeden oluşan bu eserin ilk mukaddimesinde “Acâyib” kelimesinin izahını, ikincisinde mahlûkların taksmini üçüncüsünde “garîb” kelimesinin açıklamasını, dördüncüsünde mevcûdâtın taksimini yapar. Birinci makalede “ulviyyât” başlığı altında kozmik bilgiler ve ikinci makalede “süfliyyât” başlığı altında yeryüzüne dair mevcudat ve mahlûkat hakkında bilgi verir. Hatime kısmında ise deniz ve karaların acayipliklerinden bahseder. Türk edebiyatında Kazvinî’nin bu eserine yapılmış, müellifi bilinen yedi tercüme vardır. Acâyibü’l-Mahlûkât türünde eserler üzerine çalışmalar yapan Prof. Dr. Günay Kut’un zikrettiği Türkçe tercümeler arasında yer almayan ve yaptığımız kütüphane araştırmaları neticesinde tespit ettiğimiz bir Türkçe Acâyibü’l-Mahlûkât tercümesi vardır. Bu Türkçe Tercüme, 17. yüzyıl Osmanlı sadrazamlarından Murtaza Paşa’nın isteği üzerine saray rûznâmecisi Muhammed b. Şâkir tarafından yapılmıştır. Muhammed Şâkir’in bu eseri, hem Kazvinî’nin “Acâyibü’l-Mahlûkât”ı merkez alınarak ve Mevlana Demirî’nin “Hayâtü’l-Hayevân” adlı eserinden de istifade edilerek yapılmış tercüme olması hasebiyle önemlidir. Bu tercümeden sonra insanın manevi yönünü anlatan bölüm ve son kısımdaki mensur hayvan hikayeleri bölümü ile diğer Acâyibü’l-Mahlûkât tercümelerinden farklılık arz etmektedir. Bu tebliğde Muhammed Şâkir’in, kaynaklarda zikredilmeyen ve 444 minyatür/resim içeren “Tercüme-yi Acâyibü’l-Mahlûkât” adlı eseri kısaca incelenip bilim dünyasına tanıtılacaktır.
Twe nty-six Turkish writing works have be en ide ntifie d as a re sult of the research that we pe... more Twe nty-six Turkish writing works have be en ide ntifie d as a re sult of the research that we pe rsonally conducted at the Salar Jung Library in Hyde rabad province of India. Eight of the se relate dire ctly to language te aching, and grammaticaldictionary, grammar and dictionary, aime d at te aching language only through grammar and dictionary me thod only. The re are dictionary and dictionarygrammars which are prepared as verse in the m, as we ll as those who have close formations. This shows that the se works are based on the me thod of me morizing in language te aching. More over, the se works are based on bilingual te aching me thod. Six of the e ight works we re writte n to te ach Turkish with Pe rsian, one to te ach Turkish with Arabic and one to te ach Pe rsian with Turkish. Be cause most of the se works we have studie d are dictionary logic, someone who spe aks Turkish can le arn Farsi in this way. This also applie s to othe r works writte n in Arabic -Turkish or Turkish-Pe rsian.
Risâle-yi Keşkül-i Mutasavvıfa İstanbul Büyükşehir Şehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı Osman Ergin... more Risâle-yi Keşkül-i Mutasavvıfa İstanbul Büyükşehir Şehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı Osman Ergin Koleksiyonu’nda OE Yz 0786 05 demirbaş numarasıyla kayıtlı bir mecmua içerisindeki beş eserden biridir. Eserin müellifine/musannifine dâir ne mecmuada ne de başka kaynaklarda hiçbir bilgi bulunmamaktadır. Eser, büyük ihtimal mecmuadaki diğer eserleri de istinsah eden ve kendisini tabur kâtibi ve Kâdîrî-Nakşî dervişi olarak tanıtan Aksaraylı Cemâleddin bin Alî tarafından 1902 yılında istinsah edilmiştir. Eserde dînî-tasavvufî temel kavram ve terimler açıklanmıştır. Bu açıklamalar genellikle Kuşeyrî, Kazvinî, Abdullah ibn Mübarek, Ebû Alî Dakkâk gibi din ve tasavvuf büyüklerinin eserlerinden ve sözlerinden nakillerle yapılmıştır. Başta nasihatlar bölümü olmak üzere tasavvuf, zikir, şeri’at, hakîkat, istikâmet, murâkabe, fakr, muhabbet, semâ’, vera’ ve sumt gibi altmış civarında dînî-tasavvufî terim ve kavram izah edilmiştir. Bu eser, muhteva ve tasnif usûlüne bakıldığında büyük ihtimal tarîkata yeni giren dervişlere temel tasavvufî bilgileri öğretmek amacıyla yazılmış bir el kitabı niteliğindedir. Bu makalede öncelikle Risâle-yi Keşkül-i Mutasavvıfa’nın da bulunduğu İBB Atatürk Kitaplığı Osman Ergin Koleksiyonu’nda OE Yz 0786 05 demirbaş numarasıyla kayıtlı mecmua hakkında kısa bilgi verilmiş; akabinde Risâle-yi Keşkül’ün tavsifi, muhtevası, istifade ettiği kaynaklar incelenip eserin tasnif edilme amacı hakkında fikir yürütülmüştür. Son olarak Risâle-yi Keşkül-i Mutasavvıfa, araştırmalarımız neticesinde başka nüsha tespit edemediğimiz için tek nüshadan hareketle ilmî transkripsiyon alfabesi kullanılarak günümüz harflerine aktarılmıştır.
Öz İçeriği, tertip usulü, tertip amacı, dili gibi yönleriyle çok çeşitli olan mecmûalar; Türk ede... more Öz İçeriği, tertip usulü, tertip amacı, dili gibi yönleriyle çok çeşitli olan mecmûalar; Türk edebiyatı ve kültürünün gizli hazinesi gibidir. Gün yüzüne çıkmamış pek çok bilgi, belge, eser, bu mecmûaların sayfalarında saklanmaktadır. Mecmûalar incelendikçe, bu hazineler, ilim âlemine kazandırılmaktadır. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı Osman Ergin Koleksiyonu'nda OE Yz 0786 05 demirbaş numarasıyla kayıtlı ve dinî-tasavvufî amaçla tertip edilmiş bir mecmûa içerisinde, yaptığımız katalog taramalarına göre başka kaynaklarda bulunmayan iki risâle vardır. Bunlardan birisi, " İmām ʿAli Kerremallahu vechehu Ḥażretlerinin Maḫdūmları Cenāb-ı Ḥanifiyye'ye Nasāyiḥ-i Celilesi " başlıklı risâledir. Hz. Ali'nin, oğlu Muhammed b. Hanefiyye'ye nasihatlerinin bulunduğu bu risâle, yedi varaktan oluşmaktadır. Samimi bir üslûbun ve bir babanın evladına sevgi ve şefkatinin büyüklüğünü gösteren hitapların olduğu nasihatlerin kaynağına dair herhangi bir bilgi bulunmamaktadır. Mecmûayı Şubat 1902'de istinsah eden Cemâleddin b. Ali adlı mürettib, nasihatleri Tercümân-ı Hakîkat gazetesinde çalışan Derviş Ahmed Bey elinden aldığını bildirir. Mensur bir pend-nâme veya nasihat-nâme diyebileceğimiz bu risâledeki öğütlerin kaynağı ve sıhhati daha kapsamlı bir çalışmayı gerektirdiği için bu yazıda, nasihatlerin metni transkribe edilip kelimelerin metin bağlamlı anlamına sadık kalmaya çalışarak birebir dil içi çevirisi yapılmaya çalışılmıştır. Abstract Mecmûas are a secret treasure of Turkish culture and literature for a wide variety of aspects such as content, method of arrangement, purpose of arrangement, and language. Great deals of information, documents, works, which have not revealed yet, are kept on the pages of these mecmûas. As the mecmûas are examined, they are introduced to scientific world. According to the catalog scans we made, there are two papers in Istanbul Metropolitan Municipality Ataturk Library, Osman Ergin Collection, registered in OE Yz 0786 05 inventory number and arranged for a religious-mystical purpose, which currently cannot be found in other sources. One of them is the article entitled " İmām ʿAli Kerremallāhu vechehu Ḥażretlerinin Maḫdūmları Cenāb-ı Ḥanifiyye'ye Nasāyiḥ-i Celilesi ". The work consists of seven pages. It contains Ali's advice to his son Muhammad b. Hanafiyya. The work is written in an intimate style. In the work, there are appeals that fulfill the grandeur of a father's love. There is no information about the source of the advice. The author wrote the mecmûa in February 1902. The author received advice from Ahmet Bey, who worked on the Tercümân-ı Hakîkat journal. Since they require a detailed investigation, the origin and correctness of the advice are not among the aims of the present study. Instead, the texts of the advices were transcribed and attempted to be interlaboratory by trying to remain faithful to the textual meaning of the words in this article.
ÖZET Harnâme, 15. asır divan şairlerinden Şeyhî tarafından kaleme alınmış 126 beyitlik bir mesnev... more ÖZET Harnâme, 15. asır divan şairlerinden Şeyhî tarafından kaleme alınmış 126 beyitlik bir mesnevîdir. Tezkirelerde, yazılış sebebine dair temelinde hiciv yer alan iki farklı rivayet bulunur: Sehî, Âşık Çelebi, Kınalızâde ve Âlî'ye göre Şeyhî, kendisine tımar olarak verilen Tokuzlu köyüne giderken uğradığı saldırı sonucu bunu yapanları hicvetmek için, Latîfî'ye göre ise padişahın iltifatına mazhar olacak iken, kendisini padişaha zemmedenleri yermek için yazmıştır. İki rivayette de eserin yazılış gayesi " hiciv " olarak anlaşılmaktadır. Araştırmacılar tarafından Türk hiciv ve mizah edebiyatının şâheserlerinden kabul edilen Harnâme'nin, genellikle bu yönüne dikkat çekilmiştir. Harnâme, bayağılığa kaçmadan hicveden ve bunu yaparken mizahî unsurları da ustaca barındıran bir eser olarak değerlendirilmiştir. Ancak bu hususlarda şâheser kabul edilen bir eserde, hicvin ve mizahın gerçek anlamda başarılı olmasını sağlayan unsurlardan olan hikmet ve tefekkür üzerinde maalesef durulmamıştır. Şu bir gerçektir ki düşündürmeyen bir mizah ve yergi tam anlamıyla başarılı olamaz. Bu sebeple Harnâme'nin satirik ve mizahî alanda başarısıyla birlikte ciddi anlamda tefekkürî ve hikemî bir yönünün olduğunu düşünmemek mümkün değildir. Bu yazıda Harnâme; hikmet, felsefe ve düşünce penceresinden değerlendirilmeye çalışılmıştır. Harnâme'nin şekil, muhteva ve yazılış sebebi hakkında kısa malumattan sonra hikmet ve felsefeye dâir mücmel bilgiler aktarılarak, Harnâme'nin hikemî ve felsefî arka planı yorumlanmaya gayret edilmiştir. Neticede Harnâme'nin arka planında kendisini ve mevcudatı fark edip, düşünen, sorgulayan ve cevaplar arayan bir eşek sembolü/metaforu olduğu düşüncesine varılmıştır. Eşeğin bu durumu, yeryüzüne geldiğinden beri kendisini ve çevresini sorgulayıp anlamaya çalışan ve ona göre hareket eden insanı sembolize etmektedir.
ACA IB ICEREN ESERLER ARASINDA BABURNAME NIN HINDISTAN BOLUMU, 2022
Acîb kelimesinin çokluğu olan acâ’ib ilginç, şaşırtıcı, harika, görülmemiş şeyler ve garîb kelime... more Acîb kelimesinin çokluğu olan acâ’ib ilginç, şaşırtıcı, harika, görülmemiş şeyler ve garîb kelimesinin çokluğu olan garâ’ib yabancı, tuhaf ve ilginç anlamlarına gelmektedir. Birbiriyle çok yakın manaları ifade eden bu iki kelime 10. yüzyıldan itibaren Arap ve Fars edebiyatındaki “Acâ’ibü’l-Hind”, “El-Muğrib An Ba‘zı Acâ’ibi’lMağrib”, “Acâ’ibü’l-Mahlûkât ve Garâ’ibü’l-Mevcûdât”, “Harîdetü’lAcâ’ib ve Ferîdetü’l-Garâ’ib” gibi ansiklopedik nitelikte bazı eserlerin adlarında özel bir anlam kazanmıştır. Bu eserler; astronomi, tıp, coğrafya, zooloji, botanik gibi bilimlerle ilgili bilgilerin yanında bazı efsanevi ve folklorik anlatıları da içermeleri yönüyle birbirlerine benzemektedir. Bazı bilim adamları söz konusu eserleri bir tür olarak kabul ederken bazıları da bunların bir tür olamayacağını savunmuştur. Bu yazıda, söz konusu eserler; muhteva, teknik ve amaç müşterekliği yönüyle değerlendirildiğinde bunların bir tür oluşturabilecekleri kanaatine varılmıştır. Ayrıca tam olarak bu türün içerisinde olmayan ama bazı noktalarda acâ’ib türüne benzeyen seyahatnameler, sefaretnameler ve hâtırat gibi eserlerin, “acâ’ib içeren” eserler olarak değerlendirilebileceği düşünülmüştür. Buradan hareketle aslında bir hâtırat kabul edilen Babürname’nin üçüncü cildi, acâ’ib içermesi yönüyle incelenmiştir. Babürname’nin Hindistan bölümündeki birtakım anlatılar, bilgilendirmeler ve bir nüshasında yer alan tasvirler; içerik ve üslup açısından acâ’ib türündeki eserlere oldukça benzemektedir. Bu benzerlikler sebebiyle Babürnâme’nin üçüncü cildinin acâ’ib içeren eserler arasına dahil edilebileceği sonucu çıkarılmıştır.
HİKMET-Akademik Edebiyat Dergisi (Journal Of Academic Literature)
Türkçenin yabancı dil olarak öğretimine dair mevcut ilk eser Divanü Lügati't-Türk'ten bu yana, he... more Türkçenin yabancı dil olarak öğretimine dair mevcut ilk eser Divanü Lügati't-Türk'ten bu yana, her asırda ve dünyanın dört bir yanında Türkçe öğretimine dair eserler yazıla gelmiştir. Özellikle yöneticilerin Türk, halkın farklı milletlerden olduğu topraklarda Türkçenin öğretilmesine daha çok önem verilmiştir. Zira Osmanlı coğrafyasına baktığımızda dil öğretmek için yazılan manzum sözlükler ağırlıklı olarak Farsça ve Arapça öğretmek amacı ile telif edilmiştir. Babür-Hint coğrafyasında kaleme alınan dil kitaplarının çoğu Türkçe öğretmek maksadıyla yazılmıştır ki daha önce bu konudaki yazılarımızda buna dikkat çekilmişti. kütüphanelerinde yaptığımız araştırmalarda sadece Salar Jung'da Türkçe öğretmeyi esas alan yedi eser tespit edilmiştir. Bir yazı dizisiyle tanıtmaya başladığımız bu eserlerden ikincisi Lehçetü't-Türk'tür. Timurlular döneminde yaşamış Calâlüddin Han isimli birsi tarafından 15. asrın başlarında yazılan eser, manzum sözlük formatındadır. Aslında manzum sözlük-gramer de denilebilir. Bu yazıda, Lehçetü't-Türk'ün önce tavsifi yapılıp muhtevasına dair bilgiler verilmiş ve toplam 10 varak olan eserin elimizdeki altı varağının neşri yapılmış ve metindeki kelimeleri ihtiva eden Çağatay Türkçesi-Farsça ve Türkiye Türkçesi şeklinde üç dilli bir sözlük ilave edilmiştir. Çalışmanın sonuna da eserin mevcut orijinal görüntüleri eklenmiştir.
Osmanlı sahasında birçok dilde manzum sözlük yazılmıştır. Özellikle Türkçe bilenlere
Arapça veya ... more Osmanlı sahasında birçok dilde manzum sözlük yazılmıştır. Özellikle Türkçe bilenlere Arapça veya Farsça öğretmek amacıyla yazılmış iki dilli hatta Türkçe-Farsça-Arapça olmak üzere üç dilli manzum sözlükler kaleme alınmıştır. Bunun yanında TürkçeRumca, Türkçe-Arnavutça, Türkçe-Ermenice, Türkçe-Fransızca Türkçe-Almanca ve Türkçe-Bulgarca, Kürtçe-Türkçe gibi manzum sözlükler de telif edilmiştir. Osmanlı sahasındaki bu sözlüklerin hemen hepsi üzerine çalışmalar yapılmıştır. Ancak Çağatay sahasındaki birçok manzum sözlük bu ilgiden mahrum kalmıştır. Mevcut bilgilerden hareketle H.817/M.1414 yılında yazılan “Lehçetü’t-Türk” adlı Çağatay Türkçesi manzum sözlük bu sahadaki ilk örneklerdendir. Bu çalışmada incelenen manzum sözlük, 1658-1707 yıllarında hüküm süren altıncı Babür hükümdarı Evrengzib zamanında yazılmıştır. Buradan hareketle Çağatay sahasında manzum sözlük yazma geleneğinin 18. yüzyıla kadar devam ettiği söylenebilir. Çağatay sahasındaki manzum sözlüklerin şimdilik tespit edilenleri Çağatay TürkçesiFarsça biçiminde düzenlenmiştir. Bu manzum sözlüklerde amaç Farsça bilenlere Çağatay Türkçesi öğretmektir. Fransa Millî Kütüphanesi’nde manzum sözlüklerle ilgili taramalarımızda Türkçe Yazmalar bölümü 1015 numarada kayıtlı Çağatay Türkçesi-Farsça olarak tertip edilmiş 3 sözlüğü ihtiva eden bir lügat mecmuası tespit edilmiştir. Mecmuadaki sözlüklerden ilk ikisi manzum ve sonuncusu mensurdur. Bu yazıda, önce bahsedilen mecmua hakkında kısaca bilgi verilmiş, sonra mecmuada 1b-24a varakları arasındaki manzum sözlük incelenip günümüz harflerine aktarılmıştır. Ayrıca metindeki kelimeleri içeren Çağatay Türkçesi-Farsça-Türkiye Türkçesi bir sözlük hazırlanmıştır.
Özet İsa peygamberin bazı vasıflarına ve Tanrı'nın elçisi olmasına dair, Hristiyanlık ve İslamiye... more Özet İsa peygamberin bazı vasıflarına ve Tanrı'nın elçisi olmasına dair, Hristiyanlık ve İslamiyet inançlarının ortak kabulleri olmakla birlikte bu iki dinin onunla ilgili birbirine tamamen zıt inanç ve kabulleri de vardır. Hristiyanlık ve İslamiyet'in kutsal metinlerindeki Hz. İsa ile ilgili bilgileri, bu dinleri kabul eden toplumların edebî ürünlerinde de görmek mümkündür. Müslüman milletlerin edebi eserlerinde Hz. İsa'nın doğumu, beşikte konuşması, hastaları iyileştirmesi, ölüleri diriltmesi, göğe çıkışı, göğe çıkarken üzerinde bulunan iğne, mehdi oluşu, hikmet sahibi olması gibi pek çok özelliği zikredilmiştir. Anadolu, Harezm ve Çağatay sahasındaki edebi ve dini metinlerde de Hz. İsa'dan bahsedilmiştir. Fransa Milli Kütüphanesi'nde bulunan "Hikâyet-i Mihter-i İsa" adlı, müellifi bilinmeyen ve Çağatay Türkçesi ile yazılmış 205 beyitlik mesnevi, Hz. İsa'nın iki hikâyesini anlatır. Eserdeki bu hikâyelere şimdilik başka bir kaynakta rastlanmamıştır. Sadece ilk hikâyenin birkaç beyti Rabguz'i'nin Kısasu'l-Enbiya'sında da geçmektedir. Hikâyelerin birincisinde Hz. İsa'nın ölüyü diriltmesi ve diriyi toprak etmesi, ikincisinde ise Tanrı'ya dua ederek muhtaçlara yardım etmesi mucizeleri yer almaktadır. Ayrıca bu iki hikâyede dikkat çeken bir nokta da olayların karışması ve kargaşa çıkmasına, kadınların fitne ve vefasızlığının sebep gösterilmesidir. Hikâyelerde Hz. İsa, İslam inancının anlattığı özelliklerdedir. Bu çalışmada söz konusu mesnevi günümüz harflerine aktarılarak Türkiye Türkçesine çevrilmiş, muhtevası üzerine kısa bir değerlendirme yapılıp mevcut nüshası tanıtılmıştır. Abstract There are common acceptance of Christian and Islamic beliefs regarding some attributes of Prophet Jesus and his being the messenger of God. These two beliefs also have completely opposite beliefs and admissions regarding Jesus. It is possible to see the information about Jesus in the holy texts of Christianity and Islam in the literary works of the societies that accept these beliefs. In the literary works of Muslim societies, many features such as the birth of Jesus, his speech in the cradle, healing the sick, resurrecting the dead, asc ending to heaven, the needle on his ascent to the sky, being a Mahdi, and having wisdom are mentioned. Jesus is mentioned in literary and religious texts both in Anatolia and in the areas of Harezm and Çağatay.
Devlet adamlığının yanında tarihçiliği ile de şöhret bulmuş olan Atâ Melik Cüveynî’nin, 1252-1260... more Devlet adamlığının yanında tarihçiliği ile de şöhret bulmuş olan Atâ Melik Cüveynî’nin, 1252-1260 yılları arasında Farsça olarak kaleme aldığı üç ciltlik Târîh-i Cihân-güşâ adlı eseri, İran tarih yazıcılığında Türkçe ve Moğolca terimlerin kullanıldığı ilk eser niteliğindedir. Târîh-i Cihân-güşâ’daki Türkçe-Moğolca kelimeleri açıklayan bir lügatçe, eserin İran Meclis-i Şûrâ-yı Millî Kütüphanesi’ndeki bir nüshasının sonunda yer almaktadır. Müellifi ve yazılış tarihi bilinmeyen bu lügatçe, nüshayı istinsah eden kişi tarafından yazılmış olabilir. Yirmi beş sayfadan oluşan lügatçe yaklaşık bir buçuk sayfalık bir mukaddime ile başlar. Bu kısımda müellif, Târîh-i Cihân-güşâ’da geçen Çağatay Türkçesine ait kelimeleri bilmenin faydalı olacağını belirtip Çağatay Türkçesinin gramer ve imlâ kurallarından birkaçını aktarır. Mukaddimeden sonraki sözlük kısmında toplam üç yüz sekiz kelimenin açıklaması yer alır. Elif-bâ sistemiyle sıralanan sözlük bölümünde her harf için “Bâbü’l-Elif”, Bâbü’s-Sîn-i Mu’ceme” “Bâbü’l-Hâ-yı Mühmele” gibi başlıklar kullanılarak bu başlıktaki harfle başlayan kelimeler yine genellikle elif-bâ sistemi ile sıralanır. Burada açıklanacak kelimeler kırmızı mürekkeple, açıklamalar ise siyah mürekkeple yazılmıştır ve açıklamalar Farsçadır. Bu çalışma ile Türkçe-Farsça özel bir Târîh-i Cihân-güşâ sözlüğü olarak nitelenebilecek söz konusu lügatçenin neşri ve tercümesi yapılmaya çalışılmış ve ilgili alanlarda yapılacak çalışmalara katkı sağlanması amaçlanmıştır.
NÂBÎ’NİN “GELÜR GİDER” REDİFLİ BİR GAZELİNE WALTER G. ANDREWS ve İSKENDER PALA TARAFINDAN YAPILAN İKİ ŞERHİN METOT AÇISINDAN MUKAYESESİ, 2007
Genel olarak edebi metinleri daha anlaşılır kılmak ve açıklamak şeklinde tanımlanan “şerh” pek ço... more Genel olarak edebi metinleri daha anlaşılır kılmak ve açıklamak şeklinde tanımlanan “şerh” pek çok Klâsik Türk edebiyatı eserinde uygulanmıştır. Klâsik Türk edebiyatı metinleri geçmişte şerh edildiği gibi günümüzde de şerh edilmektedir. Hemen hemen 14. asırdan günümüze kadar kullanılan geleneksel şerh metodunun yanında günümüzde modern şerh metotları da kullanılarak Klâsik Türk edebiyatı ürünlerimiz izah edilmektedir. 17. yüzyıl şairlerinden Nâbî‟nin gazeli, asrımız bilim adamlarından Walter G. Andrews ve İskender Pala tarafından iki farklı metotta şerh edilmiştir. Bu şârihin Aynı gazele uyguladıkları farklı şerh metodunu incelemek metin şerhi araştırmaları yönünden faydalı olabilir.
ÖZ Mecmualar, Türk edebiyatında olduğu gibi Fars edebiyatında da dil, şiir, ilim, sanat ve kültür... more ÖZ Mecmualar, Türk edebiyatında olduğu gibi Fars edebiyatında da dil, şiir, ilim, sanat ve kültür malzemesi yönünden zengin kaynaklardır. Son zamanlarda özellikle Türk edebiyatı ve kültürü dairesindeki çeşitli türlerde mecmualar üzerine yapılan çalışmalar giderek artmaktadır. Mecmualara dâir katalog taramalarımız sırasında The Walter Art Museum'da 671 arşiv numarasında tespit ettiğimiz Fars edebiyatına âit bir mecmua içerik noktasında dikkatimizi çekmiştir. 20. asırda tertip edildiğini söyleyebileceğimiz bu mecmua 10 ilâ 20. yüzyıllar arasında yaşamış ve Farsça yazmış Rûdekî, Firdevsî, Nizâmî-yi Gencevî Sa'dî-yi Şirâzî, Hâfız-ı Şirâzî, Emir Hüsrev Dihlevî ve Abdülhüseyn Celâliyân Celâlî gibi şairlerin eserlerinden seçkilerin yer aldığı bir mecmuadır. Mecmuada birkaç rubâi hariç hiçbir şiir tam değildir ve hiçbir şiirin kime âit olduğu belirtilmemiştir. Ancak şiirleri okuduktan sonra kendi taramalarımız neticesinde elde ettiğimiz bilgilerle bazı şairler tespit edilebilmiştir. Mecmuada genellikle mesnevî, gazel, rubâi nazım şekillerinden seçkiler yapılmıştır. Bu mecmua aslında bir şiir mecmuası olmakla birlikte minyatür ve hüsn-i hat mecmuası olarak da değerlendirilebilir. Çünkü 33 varaklık eserde ince uğraşla işlenmiş 31 minyatür ve 8 hattatın enfes nesta'lik hatla yazdıkları şiirler de yer almaktadır. Mecmuayı tertip eden kişinin şiir, minyatür ve hattı uyumla bir arada toplaması bu mecmuayı şiir, minyatür ve hüsn-i hattın bir araya geldiği bir sanat mecmuası yapmaktadır. Bu yazıda söz konusu mecmuanın tavsifi ile muhtevasına dair birtakım inceleme ve tespitlerin ardından mecmuadaki minyatürlü şiirlerden, hattatı belli olan şiirlerden ve minyatürsüz şiirlerden bazılarının transkripsiyonu ve Türkçe tercüme denemesi yapılmıştır. ABSTRACT Mecmuas are rich sources of language, poetry, science, art and culture material in Turkish literature and Persian literature. Recently, especially the studies on various types of mecmuas in the department of Turkish literature and culture are increasing. During our catalog searches for the mecmuas, we found a piece of Persian literature that we found in The Walter Art Museum 671 archive number. This mecmua which can be said to have been organized in the 20th century is a magazine which includes the writings of the poets like Rûdekî Firdevsî, Sa ıdî-yi Şirâzî, Hâfız-ı Şirâzî, Emir Hüsrev Dehlevî, Abdülhüseyn Celallian Celali who lived in the 10th to 20th centuries. In this mecmua, no poetry except for a few rubes, and no poetry is mentioned. However, after reading the poems, some poets could be identified with the information we obtained as a result of our own screening. There are generally mesnevi, gazel, and rubai verses. Although this mecmua is actually a poem, it can be considered as miniature and calligraphy. Because thirty three leaf-shaped this mecmua contains thirty one miniatur and eight calligraphers have written poems with exquisite nesta'lik. The person who organized the mecmua, has stacked the poetry, the miniature and calligraphy in harmony. In this article, we will present some of our investigations and determinations regarding the content of the mecmua. Then, some of the poems will be translated.
Türkçenin yabancı dil olarak öğretimine dair mevcut ilk eser Divanü Lügati’t-Türk’ten bu yana, he... more Türkçenin yabancı dil olarak öğretimine dair mevcut ilk eser Divanü Lügati’t-Türk’ten bu yana, her asırda ve dünyanın dört bir yanında Türkçe öğretimine dair eserler yazıla gelmiştir. Özellikle yöneticilerin Türk, halkın farklı milletlerden olduğu topraklarda Türkçenin öğretilmesine daha çok önem verilmiştir. Zira Osmanlı coğrafyasına baktığımızda dil öğretmek için yazılan manzum sözlükler ağırlıklı olarak Farsça ve Arapça öğretmek amacı ile telif edilmiştir. Babür-Hint coğrafyasında kaleme alınan dil kitaplarının çoğu Türkçe öğretmek maksadıyla yazılmıştır ki daha önce bu konudaki yazılarımızda buna dikkat çekilmişti. Hindistan kütüphanelerinde yaptığımız araştırmalarda sadece Salar Jung’da Türkçe öğretmeyi esas alan yedi eser tespit edilmiştir. Bir yazı dizisiyle tanıtmaya başladığımız bu eserlerden ikincisi Lehçetü’t-Türk’tür. Timurlular döneminde yaşamış Calâlüddin Han isimli birsi tarafından 15. asrın başlarında yazılan eser, manzum sözlük formatındadır. Aslında manzum sözlük-gramer de denilebilir. Bu yazıda, Lehçetü’t-Türk’ün önce tavsifi yapılıp muhtevasına dair bilgiler verilmiş ve toplam 10 varak olan eserin elimizdeki altı varağının neşri yapılmış ve metindeki kelimeleri ihtiva eden Çağatay Türkçesi-Farsça ve Türkiye Türkçesi şeklinde üç dilli bir sözlük ilave edilmiştir. Çalışmanın sonuna da eserin mevcut orijinal görüntüleri eklenmiştir.
Çağatay Türkçesi (Eski Özbek Türkçesi), Cengiz Han᾿ın oğlu Çağatay Han᾿ın zamanında ve onun gayre... more Çağatay Türkçesi (Eski Özbek Türkçesi), Cengiz Han᾿ın oğlu Çağatay Han᾿ın zamanında ve onun gayretleri ile oluşturulmuştur. XV. yüzyıl yani Timurlular devrinde yükselip XX. yüzyılın başlarına kadar devam etmiştir. Günümüzde Özbek Türklerinin yaşadığı Özbekistan ve Afganistan’ın kuzeyinde Modern Özbek Türkçesi olarak kullanılmaya devam etmektedir. Mevlânâ Lütfî, Haydar-ı Harezmî, Sekkâkî, Durbek, Gedâyî, Yakînî, Mevlânâ Atâyî, Ali Şir Nevâyî ve Hüseyin Baykara Timurlular döneminde Çağatay Türkçesi ile eserler kaleme almış önemli şairlerindendir. Çağatay edebiyatının önemli şairlerinden Mevlânâ Şeyhzâde Atâyî᾿nin hayâtı hakkında yeterli bilgi yoktur. Alî Şîr Nevâyî “Mecalisü᾿n- Nefâyis” ve “Muhakemetü᾿l- Lugateyn” adlı eserlerinde Atâyî hakkında çok az bilgi yer almaktadır. Atâyî’nin mevcut tek eseri dîvânıdır ve bir nüshası bulunmaktadır. Arap alfabesi ile yazılmış bu nüshanın ilk ve son sayfalarında “Dîvân-ı Şeyḫzâde Atâyî” kaydı vardır. Dîvânın orijinal nüshasını 1927’de Rus bilgin A. H. Samoyloviç Asya Müzesi’nde özel yapılan bir karton kılıfın içinde bulmuştur. Atâyî Dîvânı, 2008’de Kril alfabesiyle Taşkent’te neşredilmiştir. Bu çalışmada, Atâyî’nin altı gazeli önce Türkiye Türkçesi alfabesi ile transkribe edilecek akabinde Türkiye Türkçesine aktarılacak ve her gazelin sonunda, gazeldeki kelimeleri içeren Çağatay Türkçesi - Türkiye Türkçesi formatında bir lügat hazırlanacaktır.
“Harikalar, görülmemiş ve duyulmamış şeyler” anlamında kullanılan “acâyib” kelimesi, eskiden insa... more “Harikalar, görülmemiş ve duyulmamış şeyler” anlamında kullanılan “acâyib” kelimesi, eskiden insanların seyahatleri sırasında gördükleri coğrafi yerler, hayvan veya bitkiler hakkında bilgi verdikleri Acâyibü’l-Hind, Acâyibü’l-Büldan ve Acâyibü’l-Mahlûkât gibi eserlerin adında kullanılmakta idi. Ansiklopedik özellik taşıyan bu eserlerin Arap ve Fars edebiyatında 12. yüzyıldan itibaren örnekleri verilmeye başlanmıştır. İslam toplumları edebiyatı içerisinde bu türün en meşhur ve en sevileni 13. asırda Kazvinî’nin kaleme aldığı “Acâyibü’l-Mahlûkât ve Garâ’ibü’l-Mevcûdât” isimli eserdir. Kazvinî, dört mukaddime iki makale ve bir hatimeden oluşan bu eserin ilk mukaddimesinde “Acâyib” kelimesinin izahını, ikincisinde mahlûkların taksmini üçüncüsünde “garîb” kelimesinin açıklamasını, dördüncüsünde mevcûdâtın taksimini yapar. Birinci makalede “ulviyyât” başlığı altında kozmik bilgiler ve ikinci makalede “süfliyyât” başlığı altında yeryüzüne dair mevcudat ve mahlûkat hakkında bilgi verir. Hatime kısmında ise deniz ve karaların acayipliklerinden bahseder. Türk edebiyatında Kazvinî’nin bu eserine yapılmış, müellifi bilinen yedi tercüme vardır. Acâyibü’l-Mahlûkât türünde eserler üzerine çalışmalar yapan Prof. Dr. Günay Kut’un zikrettiği Türkçe tercümeler arasında yer almayan ve yaptığımız kütüphane araştırmaları neticesinde tespit ettiğimiz bir Türkçe Acâyibü’l-Mahlûkât tercümesi vardır. Bu Türkçe Tercüme, 17. yüzyıl Osmanlı sadrazamlarından Murtaza Paşa’nın isteği üzerine saray rûznâmecisi Muhammed b. Şâkir tarafından yapılmıştır. Muhammed Şâkir’in bu eseri, hem Kazvinî’nin “Acâyibü’l-Mahlûkât”ı merkez alınarak ve Mevlana Demirî’nin “Hayâtü’l-Hayevân” adlı eserinden de istifade edilerek yapılmış tercüme olması hasebiyle önemlidir. Bu tercümeden sonra insanın manevi yönünü anlatan bölüm ve son kısımdaki mensur hayvan hikayeleri bölümü ile diğer Acâyibü’l-Mahlûkât tercümelerinden farklılık arz etmektedir. Bu tebliğde Muhammed Şâkir’in, kaynaklarda zikredilmeyen ve 444 minyatür/resim içeren “Tercüme-yi Acâyibü’l-Mahlûkât” adlı eseri kısaca incelenip bilim dünyasına tanıtılacaktır.
Twe nty-six Turkish writing works have be en ide ntifie d as a re sult of the research that we pe... more Twe nty-six Turkish writing works have be en ide ntifie d as a re sult of the research that we pe rsonally conducted at the Salar Jung Library in Hyde rabad province of India. Eight of the se relate dire ctly to language te aching, and grammaticaldictionary, grammar and dictionary, aime d at te aching language only through grammar and dictionary me thod only. The re are dictionary and dictionarygrammars which are prepared as verse in the m, as we ll as those who have close formations. This shows that the se works are based on the me thod of me morizing in language te aching. More over, the se works are based on bilingual te aching me thod. Six of the e ight works we re writte n to te ach Turkish with Pe rsian, one to te ach Turkish with Arabic and one to te ach Pe rsian with Turkish. Be cause most of the se works we have studie d are dictionary logic, someone who spe aks Turkish can le arn Farsi in this way. This also applie s to othe r works writte n in Arabic -Turkish or Turkish-Pe rsian.
Risâle-yi Keşkül-i Mutasavvıfa İstanbul Büyükşehir Şehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı Osman Ergin... more Risâle-yi Keşkül-i Mutasavvıfa İstanbul Büyükşehir Şehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı Osman Ergin Koleksiyonu’nda OE Yz 0786 05 demirbaş numarasıyla kayıtlı bir mecmua içerisindeki beş eserden biridir. Eserin müellifine/musannifine dâir ne mecmuada ne de başka kaynaklarda hiçbir bilgi bulunmamaktadır. Eser, büyük ihtimal mecmuadaki diğer eserleri de istinsah eden ve kendisini tabur kâtibi ve Kâdîrî-Nakşî dervişi olarak tanıtan Aksaraylı Cemâleddin bin Alî tarafından 1902 yılında istinsah edilmiştir. Eserde dînî-tasavvufî temel kavram ve terimler açıklanmıştır. Bu açıklamalar genellikle Kuşeyrî, Kazvinî, Abdullah ibn Mübarek, Ebû Alî Dakkâk gibi din ve tasavvuf büyüklerinin eserlerinden ve sözlerinden nakillerle yapılmıştır. Başta nasihatlar bölümü olmak üzere tasavvuf, zikir, şeri’at, hakîkat, istikâmet, murâkabe, fakr, muhabbet, semâ’, vera’ ve sumt gibi altmış civarında dînî-tasavvufî terim ve kavram izah edilmiştir. Bu eser, muhteva ve tasnif usûlüne bakıldığında büyük ihtimal tarîkata yeni giren dervişlere temel tasavvufî bilgileri öğretmek amacıyla yazılmış bir el kitabı niteliğindedir. Bu makalede öncelikle Risâle-yi Keşkül-i Mutasavvıfa’nın da bulunduğu İBB Atatürk Kitaplığı Osman Ergin Koleksiyonu’nda OE Yz 0786 05 demirbaş numarasıyla kayıtlı mecmua hakkında kısa bilgi verilmiş; akabinde Risâle-yi Keşkül’ün tavsifi, muhtevası, istifade ettiği kaynaklar incelenip eserin tasnif edilme amacı hakkında fikir yürütülmüştür. Son olarak Risâle-yi Keşkül-i Mutasavvıfa, araştırmalarımız neticesinde başka nüsha tespit edemediğimiz için tek nüshadan hareketle ilmî transkripsiyon alfabesi kullanılarak günümüz harflerine aktarılmıştır.
Öz İçeriği, tertip usulü, tertip amacı, dili gibi yönleriyle çok çeşitli olan mecmûalar; Türk ede... more Öz İçeriği, tertip usulü, tertip amacı, dili gibi yönleriyle çok çeşitli olan mecmûalar; Türk edebiyatı ve kültürünün gizli hazinesi gibidir. Gün yüzüne çıkmamış pek çok bilgi, belge, eser, bu mecmûaların sayfalarında saklanmaktadır. Mecmûalar incelendikçe, bu hazineler, ilim âlemine kazandırılmaktadır. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı Osman Ergin Koleksiyonu'nda OE Yz 0786 05 demirbaş numarasıyla kayıtlı ve dinî-tasavvufî amaçla tertip edilmiş bir mecmûa içerisinde, yaptığımız katalog taramalarına göre başka kaynaklarda bulunmayan iki risâle vardır. Bunlardan birisi, " İmām ʿAli Kerremallahu vechehu Ḥażretlerinin Maḫdūmları Cenāb-ı Ḥanifiyye'ye Nasāyiḥ-i Celilesi " başlıklı risâledir. Hz. Ali'nin, oğlu Muhammed b. Hanefiyye'ye nasihatlerinin bulunduğu bu risâle, yedi varaktan oluşmaktadır. Samimi bir üslûbun ve bir babanın evladına sevgi ve şefkatinin büyüklüğünü gösteren hitapların olduğu nasihatlerin kaynağına dair herhangi bir bilgi bulunmamaktadır. Mecmûayı Şubat 1902'de istinsah eden Cemâleddin b. Ali adlı mürettib, nasihatleri Tercümân-ı Hakîkat gazetesinde çalışan Derviş Ahmed Bey elinden aldığını bildirir. Mensur bir pend-nâme veya nasihat-nâme diyebileceğimiz bu risâledeki öğütlerin kaynağı ve sıhhati daha kapsamlı bir çalışmayı gerektirdiği için bu yazıda, nasihatlerin metni transkribe edilip kelimelerin metin bağlamlı anlamına sadık kalmaya çalışarak birebir dil içi çevirisi yapılmaya çalışılmıştır. Abstract Mecmûas are a secret treasure of Turkish culture and literature for a wide variety of aspects such as content, method of arrangement, purpose of arrangement, and language. Great deals of information, documents, works, which have not revealed yet, are kept on the pages of these mecmûas. As the mecmûas are examined, they are introduced to scientific world. According to the catalog scans we made, there are two papers in Istanbul Metropolitan Municipality Ataturk Library, Osman Ergin Collection, registered in OE Yz 0786 05 inventory number and arranged for a religious-mystical purpose, which currently cannot be found in other sources. One of them is the article entitled " İmām ʿAli Kerremallāhu vechehu Ḥażretlerinin Maḫdūmları Cenāb-ı Ḥanifiyye'ye Nasāyiḥ-i Celilesi ". The work consists of seven pages. It contains Ali's advice to his son Muhammad b. Hanafiyya. The work is written in an intimate style. In the work, there are appeals that fulfill the grandeur of a father's love. There is no information about the source of the advice. The author wrote the mecmûa in February 1902. The author received advice from Ahmet Bey, who worked on the Tercümân-ı Hakîkat journal. Since they require a detailed investigation, the origin and correctness of the advice are not among the aims of the present study. Instead, the texts of the advices were transcribed and attempted to be interlaboratory by trying to remain faithful to the textual meaning of the words in this article.
ÖZET Harnâme, 15. asır divan şairlerinden Şeyhî tarafından kaleme alınmış 126 beyitlik bir mesnev... more ÖZET Harnâme, 15. asır divan şairlerinden Şeyhî tarafından kaleme alınmış 126 beyitlik bir mesnevîdir. Tezkirelerde, yazılış sebebine dair temelinde hiciv yer alan iki farklı rivayet bulunur: Sehî, Âşık Çelebi, Kınalızâde ve Âlî'ye göre Şeyhî, kendisine tımar olarak verilen Tokuzlu köyüne giderken uğradığı saldırı sonucu bunu yapanları hicvetmek için, Latîfî'ye göre ise padişahın iltifatına mazhar olacak iken, kendisini padişaha zemmedenleri yermek için yazmıştır. İki rivayette de eserin yazılış gayesi " hiciv " olarak anlaşılmaktadır. Araştırmacılar tarafından Türk hiciv ve mizah edebiyatının şâheserlerinden kabul edilen Harnâme'nin, genellikle bu yönüne dikkat çekilmiştir. Harnâme, bayağılığa kaçmadan hicveden ve bunu yaparken mizahî unsurları da ustaca barındıran bir eser olarak değerlendirilmiştir. Ancak bu hususlarda şâheser kabul edilen bir eserde, hicvin ve mizahın gerçek anlamda başarılı olmasını sağlayan unsurlardan olan hikmet ve tefekkür üzerinde maalesef durulmamıştır. Şu bir gerçektir ki düşündürmeyen bir mizah ve yergi tam anlamıyla başarılı olamaz. Bu sebeple Harnâme'nin satirik ve mizahî alanda başarısıyla birlikte ciddi anlamda tefekkürî ve hikemî bir yönünün olduğunu düşünmemek mümkün değildir. Bu yazıda Harnâme; hikmet, felsefe ve düşünce penceresinden değerlendirilmeye çalışılmıştır. Harnâme'nin şekil, muhteva ve yazılış sebebi hakkında kısa malumattan sonra hikmet ve felsefeye dâir mücmel bilgiler aktarılarak, Harnâme'nin hikemî ve felsefî arka planı yorumlanmaya gayret edilmiştir. Neticede Harnâme'nin arka planında kendisini ve mevcudatı fark edip, düşünen, sorgulayan ve cevaplar arayan bir eşek sembolü/metaforu olduğu düşüncesine varılmıştır. Eşeğin bu durumu, yeryüzüne geldiğinden beri kendisini ve çevresini sorgulayıp anlamaya çalışan ve ona göre hareket eden insanı sembolize etmektedir.
Osmanlı sahasında birçok dilde manzum sözlük yazılmıştır. Özellikle Türkçe bilenlere Arapça veya ... more Osmanlı sahasında birçok dilde manzum sözlük yazılmıştır. Özellikle Türkçe bilenlere Arapça veya Farsça öğretmek amacıyla yazılmış iki dilli hatta Türkçe-Farsça-Arapça olmak üzere üç dilli manzum sözlükler kaleme alınmıştır. Bunun yanında Türkçe- Rumca, Türkçe-Arnavutça, Türkçe-Ermenice, Türkçe-Fransızca Türkçe-Almanca ve Türkçe-Bulgarca, Kürtçe-Türkçe gibi manzum sözlükler de telif edilmiştir. Osmanlı sahasındaki bu sözlüklerin hemen hepsi üzerine çalışmalar yapılmıştır. Ancak Çağatay sahasındaki birçok manzum sözlük bu ilgiden mahrum kalmıştır. Mevcut bilgilerden hareketle H.817/M.1414 yılında yazılan “Lehçetü’t-Türk” adlı Çağatay Türkçesi manzum sözlük bu sahadaki ilk örneklerdendir. Bu çalışmada incelenen manzum sözlük 1658-1707 yıllarında hüküm süren altıncı Babür hükümdarı Evrengzib zamanında yazılmıştır. Buradan hareketle Çağatay sahasında manzum sözlük yazma geleneğinin 18. yüzyıla kadar devam ettiği söylenebilir. Çağatay sahasındaki manzum sözlüklerin şimdilik tespit edilenleri Çağatay Türkçesi- Farsça biçiminde düzenlenmiştir. Bu manzum sözlüklerde amaç Farsça bilenlere Çağatay Türkçesi öğretmektir. Fransa Millî Kütüphanesi’nde manzum sözlüklerle ilgili taramalarımızda Türkçe Yazmalar bölümü 1015 numarada kayıtlı Çağatay Türkçesi-Farsça olarak tertip edilmiş 3 sözlüğü ihtiva eden bir lügat mecmuası tespit edilmiştir. Mecmuadaki sözlüklerden ilk ikisi manzum ve sonuncusu mensurdur. Bu yazıda, önce bahsedilen mecmua hakkında kısaca bilgi verilmiş, sonra mecmuada 1b-24a varakları arasındaki manzum sözlük incelenip günümüz harflerine aktarılmıştır. Ayrıca metindeki kelimeleri içeren Çağatay Türkçesi-Farsça-Türkiye Türkçesi bir sözlük hazırlanmıştır.
yolınuñ çerä˚ı ve delìlidür ve ehlülläh däõimä eline ol çerä˚-ı úa®ìmleri alup ∆aløa delìl olurla... more yolınuñ çerä˚ı ve delìlidür ve ehlülläh däõimä eline ol çerä˚-ı úa®ìmleri alup ∆aløa delìl olurlar anlardan yüz çevirme dimekdür" 53 Mesnevî'nin bu beytinde Ebussuûd El-Kayserî, "delil" kelimesini Kur'ân ve Hazret-i Peygamberin sünneti, "âftâb"ı da aşk (ilâhî aşk) olarak yorumlamıştır. Şem'î: "eger saèa delìl gerek ise äftäbdan yüz çevirme zìrä mädäm ki äftäb muúäyene vü müşahede olınmaya äftäb şuúa u pertevinden ®ähir u rùşen olmaz…Hazret-i Mevlänä úaşø-ı ilähìyi kinäyetile äftäba teşbìh eyledi… " 54 Şem'î, bir kısmını alıntıladığımız yorumunda Kur'ân ve sünnet-i Rasûl konusuna hiç değinmemiştir. "Áftäba delìl yine äftäb geldi eger saèa delìl gerek ise andan yüz döndürme ki aèa ˚ayr delìl olmaz ve úuøùl u efkär aèa yol bulmaz ittefeøa'l-meşäyı∆u úalä enne'd-delìle …úaøl-ı ser-gerdän ancaø kevn ü mekända cevelän u ≠ayerän øılur äftäb Ÿät-ı Sub≈än ve ´ıfat-ı Ra≈män olan ≈ubb-ı Yezdän nice delìl olur" 55 Ankaravî ise bu beyitte akıl ve aşkı mukayese etmekte, Kur'ân ve sünnet konuları hiç geçmemektedir. Bir diğer örnek de şu beyitte görülebilir: úÁşıøän cäm-ı fera≈ än cä keşend Ki bedest-i ∆ v ìş ∆ubänşän küşend Ebu's-su'ûd: úÁşıølar cäm-ı ferä≈ı ol vaøt çekerler ve nùş iderler ki ki kendü elleri ile kendülerin Rabbü'l-úälemìn yolında øurbän iderler kendü kendüleri urup öldürmek dimek añlanmasun yaúnì däõimä şerú-i şerìfe ittibäú ve sünnet-i Rasùlulläh'a ´allallähu úaleyhi ve sellem inøiyäd u temessük ve heväy-ı nefs ∆iläfına yürüyüp selef-i ´äli≈ìn rı¬vänullähu teúälä úaleyhim ecmaúìn yolına gitmek dimekdür" 56 53 a.g.e., vr. 12b. 54 Şem'î Şem'ullâh, vr. 17a. 55 Ankaravî, vr. 35b. 56 Ebu's-su'ûd El-Kayserî, vr. 21a. 134 a.g.e., vr. 64a. 135 Ben , ten ve hayalden arındım. Vuslatın nihayetine salına salına gidiyorum. 136 a.g.e.,vr. 74b. 137 Nefsine bak ve faziletlerini tamamla. Çünkü sen cisminle değil, nefsinle insansın. 138 a.g.e., vr. 91a.
Uploads
Papers by Turgut Kocoglu
Arapça veya Farsça öğretmek amacıyla yazılmış iki dilli hatta Türkçe-Farsça-Arapça
olmak üzere üç dilli manzum sözlükler kaleme alınmıştır. Bunun yanında TürkçeRumca, Türkçe-Arnavutça, Türkçe-Ermenice, Türkçe-Fransızca Türkçe-Almanca ve
Türkçe-Bulgarca, Kürtçe-Türkçe gibi manzum sözlükler de telif edilmiştir. Osmanlı
sahasındaki bu sözlüklerin hemen hepsi üzerine çalışmalar yapılmıştır. Ancak Çağatay
sahasındaki birçok manzum sözlük bu ilgiden mahrum kalmıştır. Mevcut bilgilerden
hareketle H.817/M.1414 yılında yazılan “Lehçetü’t-Türk” adlı Çağatay Türkçesi manzum sözlük bu sahadaki ilk örneklerdendir. Bu çalışmada incelenen manzum sözlük,
1658-1707 yıllarında hüküm süren altıncı Babür hükümdarı Evrengzib zamanında yazılmıştır. Buradan hareketle Çağatay sahasında manzum sözlük yazma geleneğinin 18.
yüzyıla kadar devam ettiği söylenebilir.
Çağatay sahasındaki manzum sözlüklerin şimdilik tespit edilenleri Çağatay TürkçesiFarsça biçiminde düzenlenmiştir. Bu manzum sözlüklerde amaç Farsça bilenlere Çağatay Türkçesi öğretmektir. Fransa Millî Kütüphanesi’nde manzum sözlüklerle ilgili taramalarımızda Türkçe Yazmalar bölümü 1015 numarada kayıtlı Çağatay Türkçesi-Farsça
olarak tertip edilmiş 3 sözlüğü ihtiva eden bir lügat mecmuası tespit edilmiştir. Mecmuadaki sözlüklerden ilk ikisi manzum ve sonuncusu mensurdur. Bu yazıda, önce bahsedilen mecmua hakkında kısaca bilgi verilmiş, sonra mecmuada 1b-24a varakları arasındaki manzum sözlük incelenip günümüz harflerine aktarılmıştır. Ayrıca metindeki kelimeleri içeren Çağatay Türkçesi-Farsça-Türkiye Türkçesi bir sözlük hazırlanmıştır.
Bu çalışma ile Türkçe-Farsça özel bir Târîh-i Cihân-güşâ sözlüğü olarak nitelenebilecek söz konusu lügatçenin neşri ve tercümesi yapılmaya çalışılmış ve ilgili alanlarda yapılacak çalışmalara katkı sağlanması amaçlanmıştır.
Hindistan kütüphanelerinde yaptığımız araştırmalarda sadece Salar Jung’da Türkçe öğretmeyi esas alan yedi eser tespit edilmiştir. Bir yazı dizisiyle tanıtmaya başladığımız bu eserlerden ikincisi Lehçetü’t-Türk’tür. Timurlular döneminde yaşamış Calâlüddin Han isimli birsi tarafından 15. asrın başlarında yazılan eser, manzum sözlük formatındadır. Aslında manzum sözlük-gramer de denilebilir.
Bu yazıda, Lehçetü’t-Türk’ün önce tavsifi yapılıp muhtevasına dair bilgiler verilmiş ve toplam 10 varak olan eserin elimizdeki altı varağının neşri yapılmış ve metindeki kelimeleri ihtiva eden Çağatay Türkçesi-Farsça ve Türkiye Türkçesi şeklinde üç dilli bir sözlük ilave edilmiştir. Çalışmanın sonuna da eserin mevcut orijinal görüntüleri eklenmiştir.
Çağatay edebiyatının önemli şairlerinden Mevlânâ Şeyhzâde Atâyî᾿nin hayâtı hakkında yeterli bilgi yoktur. Alî Şîr Nevâyî “Mecalisü᾿n- Nefâyis” ve “Muhakemetü᾿l- Lugateyn” adlı eserlerinde Atâyî hakkında çok az bilgi yer almaktadır. Atâyî’nin mevcut tek eseri dîvânıdır ve bir nüshası bulunmaktadır. Arap alfabesi ile yazılmış bu nüshanın ilk ve son sayfalarında “Dîvân-ı Şeyḫzâde Atâyî” kaydı vardır. Dîvânın orijinal nüshasını 1927’de Rus bilgin A. H. Samoyloviç Asya Müzesi’nde özel yapılan bir karton kılıfın içinde bulmuştur. Atâyî Dîvânı, 2008’de Kril alfabesiyle Taşkent’te neşredilmiştir.
Bu çalışmada, Atâyî’nin altı gazeli önce Türkiye Türkçesi alfabesi ile transkribe edilecek akabinde Türkiye Türkçesine aktarılacak ve her gazelin sonunda, gazeldeki kelimeleri içeren Çağatay Türkçesi - Türkiye Türkçesi formatında bir lügat hazırlanacaktır.
Türk edebiyatında Kazvinî’nin bu eserine yapılmış, müellifi bilinen yedi tercüme vardır. Acâyibü’l-Mahlûkât türünde eserler üzerine çalışmalar yapan Prof. Dr. Günay Kut’un zikrettiği Türkçe tercümeler arasında yer almayan ve yaptığımız kütüphane araştırmaları neticesinde tespit ettiğimiz bir Türkçe Acâyibü’l-Mahlûkât tercümesi vardır. Bu Türkçe Tercüme, 17. yüzyıl Osmanlı sadrazamlarından Murtaza Paşa’nın isteği üzerine saray rûznâmecisi Muhammed b. Şâkir tarafından yapılmıştır. Muhammed Şâkir’in bu eseri, hem Kazvinî’nin “Acâyibü’l-Mahlûkât”ı merkez alınarak ve Mevlana Demirî’nin “Hayâtü’l-Hayevân” adlı eserinden de istifade edilerek yapılmış tercüme olması hasebiyle önemlidir. Bu tercümeden sonra insanın manevi yönünü anlatan bölüm ve son kısımdaki mensur hayvan hikayeleri bölümü ile diğer Acâyibü’l-Mahlûkât tercümelerinden farklılık arz etmektedir.
Bu tebliğde Muhammed Şâkir’in, kaynaklarda zikredilmeyen ve 444 minyatür/resim içeren “Tercüme-yi Acâyibü’l-Mahlûkât” adlı eseri kısaca incelenip bilim dünyasına tanıtılacaktır.
açıklanmıştır. Bu açıklamalar genellikle Kuşeyrî, Kazvinî, Abdullah ibn Mübarek, Ebû Alî Dakkâk gibi din ve tasavvuf büyüklerinin eserlerinden ve sözlerinden nakillerle yapılmıştır. Başta nasihatlar bölümü olmak üzere tasavvuf, zikir, şeri’at, hakîkat, istikâmet, murâkabe, fakr, muhabbet, semâ’, vera’ ve sumt gibi altmış civarında dînî-tasavvufî terim ve kavram izah edilmiştir. Bu eser, muhteva ve tasnif usûlüne bakıldığında büyük ihtimal tarîkata yeni giren dervişlere temel tasavvufî bilgileri öğretmek amacıyla yazılmış bir el kitabı niteliğindedir. Bu makalede öncelikle Risâle-yi Keşkül-i Mutasavvıfa’nın da bulunduğu İBB Atatürk Kitaplığı Osman Ergin Koleksiyonu’nda OE Yz 0786 05 demirbaş numarasıyla
kayıtlı mecmua hakkında kısa bilgi verilmiş; akabinde Risâle-yi Keşkül’ün
tavsifi, muhtevası, istifade ettiği kaynaklar incelenip eserin tasnif edilme amacı hakkında fikir yürütülmüştür. Son olarak Risâle-yi Keşkül-i Mutasavvıfa, araştırmalarımız neticesinde başka nüsha tespit edemediğimiz için tek nüshadan hareketle ilmî transkripsiyon alfabesi kullanılarak günümüz harflerine aktarılmıştır.
Arapça veya Farsça öğretmek amacıyla yazılmış iki dilli hatta Türkçe-Farsça-Arapça
olmak üzere üç dilli manzum sözlükler kaleme alınmıştır. Bunun yanında TürkçeRumca, Türkçe-Arnavutça, Türkçe-Ermenice, Türkçe-Fransızca Türkçe-Almanca ve
Türkçe-Bulgarca, Kürtçe-Türkçe gibi manzum sözlükler de telif edilmiştir. Osmanlı
sahasındaki bu sözlüklerin hemen hepsi üzerine çalışmalar yapılmıştır. Ancak Çağatay
sahasındaki birçok manzum sözlük bu ilgiden mahrum kalmıştır. Mevcut bilgilerden
hareketle H.817/M.1414 yılında yazılan “Lehçetü’t-Türk” adlı Çağatay Türkçesi manzum sözlük bu sahadaki ilk örneklerdendir. Bu çalışmada incelenen manzum sözlük,
1658-1707 yıllarında hüküm süren altıncı Babür hükümdarı Evrengzib zamanında yazılmıştır. Buradan hareketle Çağatay sahasında manzum sözlük yazma geleneğinin 18.
yüzyıla kadar devam ettiği söylenebilir.
Çağatay sahasındaki manzum sözlüklerin şimdilik tespit edilenleri Çağatay TürkçesiFarsça biçiminde düzenlenmiştir. Bu manzum sözlüklerde amaç Farsça bilenlere Çağatay Türkçesi öğretmektir. Fransa Millî Kütüphanesi’nde manzum sözlüklerle ilgili taramalarımızda Türkçe Yazmalar bölümü 1015 numarada kayıtlı Çağatay Türkçesi-Farsça
olarak tertip edilmiş 3 sözlüğü ihtiva eden bir lügat mecmuası tespit edilmiştir. Mecmuadaki sözlüklerden ilk ikisi manzum ve sonuncusu mensurdur. Bu yazıda, önce bahsedilen mecmua hakkında kısaca bilgi verilmiş, sonra mecmuada 1b-24a varakları arasındaki manzum sözlük incelenip günümüz harflerine aktarılmıştır. Ayrıca metindeki kelimeleri içeren Çağatay Türkçesi-Farsça-Türkiye Türkçesi bir sözlük hazırlanmıştır.
Bu çalışma ile Türkçe-Farsça özel bir Târîh-i Cihân-güşâ sözlüğü olarak nitelenebilecek söz konusu lügatçenin neşri ve tercümesi yapılmaya çalışılmış ve ilgili alanlarda yapılacak çalışmalara katkı sağlanması amaçlanmıştır.
Hindistan kütüphanelerinde yaptığımız araştırmalarda sadece Salar Jung’da Türkçe öğretmeyi esas alan yedi eser tespit edilmiştir. Bir yazı dizisiyle tanıtmaya başladığımız bu eserlerden ikincisi Lehçetü’t-Türk’tür. Timurlular döneminde yaşamış Calâlüddin Han isimli birsi tarafından 15. asrın başlarında yazılan eser, manzum sözlük formatındadır. Aslında manzum sözlük-gramer de denilebilir.
Bu yazıda, Lehçetü’t-Türk’ün önce tavsifi yapılıp muhtevasına dair bilgiler verilmiş ve toplam 10 varak olan eserin elimizdeki altı varağının neşri yapılmış ve metindeki kelimeleri ihtiva eden Çağatay Türkçesi-Farsça ve Türkiye Türkçesi şeklinde üç dilli bir sözlük ilave edilmiştir. Çalışmanın sonuna da eserin mevcut orijinal görüntüleri eklenmiştir.
Çağatay edebiyatının önemli şairlerinden Mevlânâ Şeyhzâde Atâyî᾿nin hayâtı hakkında yeterli bilgi yoktur. Alî Şîr Nevâyî “Mecalisü᾿n- Nefâyis” ve “Muhakemetü᾿l- Lugateyn” adlı eserlerinde Atâyî hakkında çok az bilgi yer almaktadır. Atâyî’nin mevcut tek eseri dîvânıdır ve bir nüshası bulunmaktadır. Arap alfabesi ile yazılmış bu nüshanın ilk ve son sayfalarında “Dîvân-ı Şeyḫzâde Atâyî” kaydı vardır. Dîvânın orijinal nüshasını 1927’de Rus bilgin A. H. Samoyloviç Asya Müzesi’nde özel yapılan bir karton kılıfın içinde bulmuştur. Atâyî Dîvânı, 2008’de Kril alfabesiyle Taşkent’te neşredilmiştir.
Bu çalışmada, Atâyî’nin altı gazeli önce Türkiye Türkçesi alfabesi ile transkribe edilecek akabinde Türkiye Türkçesine aktarılacak ve her gazelin sonunda, gazeldeki kelimeleri içeren Çağatay Türkçesi - Türkiye Türkçesi formatında bir lügat hazırlanacaktır.
Türk edebiyatında Kazvinî’nin bu eserine yapılmış, müellifi bilinen yedi tercüme vardır. Acâyibü’l-Mahlûkât türünde eserler üzerine çalışmalar yapan Prof. Dr. Günay Kut’un zikrettiği Türkçe tercümeler arasında yer almayan ve yaptığımız kütüphane araştırmaları neticesinde tespit ettiğimiz bir Türkçe Acâyibü’l-Mahlûkât tercümesi vardır. Bu Türkçe Tercüme, 17. yüzyıl Osmanlı sadrazamlarından Murtaza Paşa’nın isteği üzerine saray rûznâmecisi Muhammed b. Şâkir tarafından yapılmıştır. Muhammed Şâkir’in bu eseri, hem Kazvinî’nin “Acâyibü’l-Mahlûkât”ı merkez alınarak ve Mevlana Demirî’nin “Hayâtü’l-Hayevân” adlı eserinden de istifade edilerek yapılmış tercüme olması hasebiyle önemlidir. Bu tercümeden sonra insanın manevi yönünü anlatan bölüm ve son kısımdaki mensur hayvan hikayeleri bölümü ile diğer Acâyibü’l-Mahlûkât tercümelerinden farklılık arz etmektedir.
Bu tebliğde Muhammed Şâkir’in, kaynaklarda zikredilmeyen ve 444 minyatür/resim içeren “Tercüme-yi Acâyibü’l-Mahlûkât” adlı eseri kısaca incelenip bilim dünyasına tanıtılacaktır.
açıklanmıştır. Bu açıklamalar genellikle Kuşeyrî, Kazvinî, Abdullah ibn Mübarek, Ebû Alî Dakkâk gibi din ve tasavvuf büyüklerinin eserlerinden ve sözlerinden nakillerle yapılmıştır. Başta nasihatlar bölümü olmak üzere tasavvuf, zikir, şeri’at, hakîkat, istikâmet, murâkabe, fakr, muhabbet, semâ’, vera’ ve sumt gibi altmış civarında dînî-tasavvufî terim ve kavram izah edilmiştir. Bu eser, muhteva ve tasnif usûlüne bakıldığında büyük ihtimal tarîkata yeni giren dervişlere temel tasavvufî bilgileri öğretmek amacıyla yazılmış bir el kitabı niteliğindedir. Bu makalede öncelikle Risâle-yi Keşkül-i Mutasavvıfa’nın da bulunduğu İBB Atatürk Kitaplığı Osman Ergin Koleksiyonu’nda OE Yz 0786 05 demirbaş numarasıyla
kayıtlı mecmua hakkında kısa bilgi verilmiş; akabinde Risâle-yi Keşkül’ün
tavsifi, muhtevası, istifade ettiği kaynaklar incelenip eserin tasnif edilme amacı hakkında fikir yürütülmüştür. Son olarak Risâle-yi Keşkül-i Mutasavvıfa, araştırmalarımız neticesinde başka nüsha tespit edemediğimiz için tek nüshadan hareketle ilmî transkripsiyon alfabesi kullanılarak günümüz harflerine aktarılmıştır.
1658-1707 yıllarında hüküm süren altıncı Babür hükümdarı Evrengzib zamanında yazılmıştır. Buradan hareketle Çağatay sahasında manzum sözlük yazma geleneğinin 18. yüzyıla kadar devam ettiği söylenebilir.
Çağatay sahasındaki manzum sözlüklerin şimdilik tespit edilenleri Çağatay Türkçesi- Farsça biçiminde düzenlenmiştir. Bu manzum sözlüklerde amaç Farsça bilenlere Çağatay Türkçesi öğretmektir. Fransa Millî Kütüphanesi’nde manzum sözlüklerle ilgili taramalarımızda
Türkçe Yazmalar bölümü 1015 numarada kayıtlı Çağatay Türkçesi-Farsça
olarak tertip edilmiş 3 sözlüğü ihtiva eden bir lügat mecmuası tespit edilmiştir. Mecmuadaki sözlüklerden ilk ikisi manzum ve sonuncusu mensurdur. Bu yazıda, önce bahsedilen mecmua hakkında kısaca bilgi verilmiş, sonra mecmuada 1b-24a varakları arasındaki manzum sözlük incelenip günümüz harflerine aktarılmıştır. Ayrıca metindeki kelimeleri
içeren Çağatay Türkçesi-Farsça-Türkiye Türkçesi bir sözlük hazırlanmıştır.