Papers by Piotr Szymaniec
Czasopismo Prawno-Historyczne, Jan 14, 2024
Po upadku bloku sowieckiego w państwach Europy Środkowej poszukiwano nowych narzędzi prawnej ochr... more Po upadku bloku sowieckiego w państwach Europy Środkowej poszukiwano nowych narzędzi prawnej ochrony praw człowieka oraz pojęć, które służą tej ochronie. W naturalny niejako sposób -z powodu bliskości geograficznej i dawnych powiązań systemów prawnych -zaczęto zwracać się ku ustawie zasadniczej RFN z 1949 r. oraz koncepcjom prawnym i orzecznictwu, które wokół niej narosły. W tym akcie godność człowieka zajęła bardzo wysokie miejsce, w art. 1 ust. 1 uznano bowiem nienaruszalność godności człowieka, której "poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem wszelkich władz państwowych" 1 . W latach 50. ubiegłego wieku konstytucjonalista Günter Dürig (1920-1996) przedstawił, nawiązując do dzieła Immanuela Kanta, słynną interpretację tego pojęcia, nazwaną potem "formułą przedmiotu" lub "formułą Düriga". Według niej władza państwowa nie może w państwie demokratycznym traktować jednostki wyłącznie jako przedmiotu swoich działań, musi więc być ona traktowana podmiotowo. Zarówno samo pojęcie godności, jak i sposób jego interpretacji, wyznaczony przez Federalny Sąd Konstytucyjny w Karlsruhe, a oparty na formule Düriga, przenikały do porządków konstytucyjnych państw Europy Środkowej. Jako przykład można przywołać art. 30 Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997 r. 2 W czeskiej Karcie Podstawowych Praw i Wolności, która mocą Konstytucji z 16 grudnia 1992 r. została włączona do czeskiego porządku ustrojowego, godność nie ma tak eksponowanej pozycji, lecz została wspomniana -choć bez wskazania jej 1
Prakseologia, 2016
czy -najsłynniejszy z wymienionych -Benjamin Barber, a nawet Francis Fukuyama (gdyż podpisał doku... more czy -najsłynniejszy z wymienionych -Benjamin Barber, a nawet Francis Fukuyama (gdyż podpisał dokument Th e Responsive Communitarian Platform). 2 Istnieją wszakże autorzy radykalnie niezgadzający się z Hansem Baronem (np. John Najemny), uznający, że civic humanism był "oligarchicznym i elitystycznym republikanizmem" (oligarchic and elitist republicanism), zob. Jurdjevic 1999: 995-996.
Skutkiem reformacji było to, że nie istniał już jeden głos reprezentujący wolę Boga, gdyż każdy z... more Skutkiem reformacji było to, że nie istniał już jeden głos reprezentujący wolę Boga, gdyż każdy z nowo powstałych odłamów chrześcijaństwa rościł sobie pretensję do posiadania prawdy o tej woli. Spowodowało to uniezależnienie się refleksji moralnej od teologii, podstawowym bowiem celem myślicieli moralnych w XVII wieku stało się znalezienie tak niezawodnego sposobu rozróżnienia dobra od zła, aby zobowiązania moralne oparte na tym rozróżnieniu nie mogły wydać się czczym kaprysem czy to Boskiej czy też ludzkiej woli 1 . Podobnie, myśl prawna zaczęła być uprawiana w oderwaniu od religii, a filozofowie poszukiwali obiektywnej podstawy prawa, którą znajdowali najczęściej w teorii prawa naturalnego 2 . Obiektywizacji zarówno rozważań nad prawem, jak i moralnością miał służyć nawiązujący do nauk matematycznych sposób wnioskowania i argumentacji: tzw. metoda geometryczna -modo geometrico. Taki sam zresztą był sens odwoływania się do -charakteryzującej się racjonalnością (rozumnością) -natury ludzkiej. Według Hugona Grocjusza (1583-1645), uważanego za założyciela nowożytnej szkoły prawa naturalnego 3 , prawo to jest "nakazem prawego rozumu", niezmiennym przy tym do tego stopnia, "że sam Bóg nie może go zmienić" 4 . Samuel Pufendorf (1632-1694) zaś wyprowadzał zasady prawa naturalne z obserwacji natury rzeczy oraz natury człowieka, którą cechuje "godność" (dignatio) . Zdaniem trzeciego z wielkich przedstawicieli XVII-wiecznej szkoły prawa natury Johna Locke'a (1632-1704) nieulegające zmianom prawo natury jest wyrazem woli Boga, lecz to człowiek, kierując się rozumem, prawo to odkrywa 6 .
pisma poświęcone refleksjom o historii ogłaszał w ciągu ostatnich dwudziestu lat swej działalnośc... more pisma poświęcone refleksjom o historii ogłaszał w ciągu ostatnich dwudziestu lat swej działalności filozoficznej. Dają się one zebrać w jeden, średniej objętości tom. Postaram się wykazać, że pisma owe nie stanowią jedynie marginesu twórczości autora trzech wielkich Krytyk -Krytyki czystego rozumu, Krytyki praktycznego rozumu oraz Krytyki władzy sądzenia 64 . Więcej nawet -spojrzenie na całość refleksji Kanta o prawie i polityce z perspektywy jego pism historiozoficznych może dać ciekawe rezultaty, zwłaszcza gdy chce się prześledzić związki idei Kantowskich z późniejszymi koncepcjami Fichtego i Hegla. Przed bardziej szczegółową analizą Kantowskiej filozofii dziejów trzeba rozważyć kwestię prawomocności wszelkich rozważań o sensie i celu historii -to, "jak" są one możliwe. Podstawą twierdzenia o celowości jest sąd rozumu. W Krytyce władzy sądzenia filozof z Królewca przeprowadza podział tej władzy (Urteilskraft) w zależności od tego, do czego jest używana. O tym, kiedy o podmiocie można orzec, że jest on piękny, decyduje władza sądzenia w użyciu estetycznym. W przypadku przyrody powstaje w poznających jednostkach skłonność, by tu piękno lub prawidłowości tłumaczyć wpływem jakiejś ukrytej dla nas celowości. Ta skłonność jest realizowana przez wydanie sądu według "idei pewnego celu przyrody". Wówczas działa władza sądzenia w użyciu teleologicznym 65 . Władza sądzenia jest jedynie pewnym -uwarunkowanym wszakże empirycznie -"sposobem tłumaczenia", który czyni zrozumiałą dla nas przyrodę w jej szczegółowych prawach 66 . Urteilskraft
Przegląd Sejmowy, 2020
W artykule przedstawiono zagadnienia prawne związane z ubojem rytualnym w okresie międzywojennym ... more W artykule przedstawiono zagadnienia prawne związane z ubojem rytualnym w okresie międzywojennym (1918-1939) na szerokim tle toczonych wówczas debat w publicystyce oraz parlamencie. Szczegółowo została opisana argumentacja zarówno zwolenników, jak i przeciwników uboju rytualnego. Wskazano, że zwolennicy wprowadzenia zakazu sięgali najczęściej po argumenty ekonomiczne, dotyczące potrzeby uregulowania rynku mięsa, podczas gdy przeciwnicy zakazu (głównie wyznawcy judaizmu) dowodzili, że zakaz godzi w konstytucyjne gwarancje wolności wyznania. Autorzy przeanalizowali prace ustawodawcze prowadzące do uchwalenia ustawy z dnia 17 kwietnia 1936 r. o uboju zwierząt gospodarskich w rzeźniach (Dz.U. nr 29, poz. 237), która ograniczyła ubój rytualny, a także prace parlamentarne nad wprowadzeniem całkowitego zakazu uboju rytualnego w marcu 1938 r. i w marcu 1939 r.
Czasopismo Prawno-Historyczne, 2021
Artykuł przedstawia uwagi o książce Michała Urbańczyka Idea godności w orzecznictwie Sądu Najwyżs... more Artykuł przedstawia uwagi o książce Michała Urbańczyka Idea godności w orzecznictwie Sądu Najwyższego Stanów Zjednoczonych Ameryki (Wydawnictwo Uniwersytetu Adama Mickiewicza, Poznań 2019). Michał Urbańczyk słusznie wskazuje, że zwrot w orzecznictwie Sądu Najwyższego, polegający na coraz częstszym odwoływaniu się do pojęcia godności w uzasadnieniach, dokonał się w latach 40. ubiegłego wieku. Najpierw pojawiła się ona w sprawach dotyczących postępowania karnego i postępowania funkcjonariuszy powołanych do ścigania przestępstw. Zaprezentowane w książce Michała Urbańczyka rozważania i analizy orzecznictwa przynajmniej w części przeczą tezie Aharona Baraka (Human Dignity. The Constitutional Value and the Constitutional Right, Cambridge University Press, Cambridge 2015), według którego podejście do idei godności w tym orzecznictwie jest fragmentaryczne i nierozwinięte. Zgodzić się jednak należy z Barakiem, że Sąd Najwyższy traktuje godność jedynie jako konstytucyjną wartość. Według autor...
czy -najsłynniejszy z wymienionych -Benjamin Barber, a nawet Francis Fukuyama (gdyż podpisał doku... more czy -najsłynniejszy z wymienionych -Benjamin Barber, a nawet Francis Fukuyama (gdyż podpisał dokument Th e Responsive Communitarian Platform). 2 Istnieją wszakże autorzy radykalnie niezgadzający się z Hansem Baronem (np. John Najemny), uznający, że civic humanism był "oligarchicznym i elitystycznym republikanizmem" (oligarchic and elitist republicanism), zob. Jurdjevic 1999: 995-996.
Zeszyty Naukowe KUL, 2019
Pi o t r Sz y m a n i e c * Wstęp P rzed pierwszą wojną światową Leon Petrażycki pisał: "Jednakże... more Pi o t r Sz y m a n i e c * Wstęp P rzed pierwszą wojną światową Leon Petrażycki pisał: "Jednakże pomimo wielowiekowej pracy myśli […] problem natury sprawiedliwości pozostaje dotychczas problemem nierozwiązanym, zagadnieniem spornym" 1 . To stwierdzenie jest -jak się zdaje -obecnie co najmniej równie aktualne, jak przed wiekiem. Mijająca właśnie rocznica urodzin Petrażyckiego jest dobrą okazją zarówno do przemyślenia raz jeszcze dorobku wybitnego polskiego filozofa prawa, jak też zastanowienia się, na ile koncepcje współcześnie rozwijane w filozofii prawa stanowią ważny wkład do rozwiązania problemów, którymi zajmował się polski uczony. Niniejszy szkic ma za zadanie z jednej strony przedstawić analizę rozważań Petrażyckiego dotyczących sprawiedliwości, z drugiej zaś odniesienie ich do współczesnej dyskusji o tym, jakże ważnym dla prawa zagadnieniu.
Studia Prawnoustrojowe, 2019
Human remains, not just corpses, are sometimes cultural goods. In the second part of our work, we... more Human remains, not just corpses, are sometimes cultural goods. In the second part of our work, we present selected legal aspects of burials and images of human remains. The protection of burial and the image of human remains are legal issues that are very culturally determined, and that feature affects the approach to them found in case-law. The study indicates that both respect for the corpses and human remains, as well as image protection, are associated with the residue of the right to human dignity
Studia nad Autorytaryzmem i Totalitaryzmem, 2019
ECONOMIC POLICY OF THE THIRD REICH PRESENTED BY POLISH ECONOMISTS OF THE 1930S AND 1940SThe aim o... more ECONOMIC POLICY OF THE THIRD REICH PRESENTED BY POLISH ECONOMISTS OF THE 1930S AND 1940SThe aim of this paper is to present Polish pre-war literature on Nazi economic policy and to compare Leopold Caro’s views with analyses of a well-known postwar economist, Paweł Sulmicki, presented in his doctoral thesis of 1946. The comparison of these two interpretations enables the authors to show not only the change of views on the totalitarian economy of Germany, but also the transformations that took place in the Polish theory of economics at that time. In terms of methodology, the work of Leopold Caro published in 1938 did not go beyond what the German historical school offered. Paweł Sulmicki, on the other hand, explained the processes taking place in the German economy from the point of view of the theory of multiplier which was relatively new at that time. Sulmicki did not explicitly state that the phenomena analyzed by him were paradoxes in the light of Keynesian theory, but he describe...
Politeja, 2019
Obecnie zarówno w Europie, jak też w obu Amerykach -choć szczególnie w Stanach Zjednoczonych -zas... more Obecnie zarówno w Europie, jak też w obu Amerykach -choć szczególnie w Stanach Zjednoczonych -zastępuje się dotychczasowy paradygmat badawczy akcentujący kwestie stosunków prawnych między państwem a wspólnotami religijnymi i obejmowany niemieckim pojęciem Staatskirchenrecht nowym podejściem o zdecydowanie interdyscyplinarnym charakterze, nazywanym "studiami nad prawem i religią" (law and religion studies). Stanowią one nie tylko prężnie rozwijającą się gałąź badawczą, włączającą w zakres swoich zainteresowań wszelkie punkty styczne prawa i religii i analizującą je z bardzo różnych punktów widzenia, lecz także coraz częściej przedmiot nauczania uniwersyteckiego 1 . W Polsce ciągle dominuje spojrzenie wyznaczone tradycyjnymi ramami gałęzi prawa, jaką jest prawo wyznaniowe, wobec tego z tym większym zainteresowaniem należy przyjąć każdą pozycję książkową, która poza nie wykracza. Taką publikacją jest niewątpliwie zredagowany przez ks. Franciszka Longchamps de Bérier oraz Krzysztofa Szczuckiego tom O wolność słowa i religii. Praktyka i teoria, której idea i cel zarysowane są już w lapidarnie brzmiącym tytule. W części dotyczącej religii należy on niewątpliwie do law and religion studies. W niniejszym szkicu skupię się przede wszystkim na analizie tych artykułów w nim zawartych, które dotyczą tej właśnie problematyki. Książkę otwiera tekst Tomasza Sokołowskiego Prawo cywilne o naruszaniu wolności religijnej, w której autor podkreśla, że naruszenia wolności religijnej należy kwalifikować jako godzenie w dobro osobiste ujęte w art. 23 polskiego Kodeksu cywilnego (s. 21) 2 . 1
Studia z Prawa Wyznaniowego, 2018
Niniejszy artykuł stanowi recenzję publikacji autorstwa Vojtecha Vladára omawiającej dzieje prawa... more Niniejszy artykuł stanowi recenzję publikacji autorstwa Vojtecha Vladára omawiającej dzieje prawa kościelnego. Książka ta ma charakter podręcznikowy i koncentruje się na powszechnej historii Kościoła zachodniego. Sporo miejsca poświęca również rozwojowi prawa kościelnego na ziemiach, które składają się na obecne terytorium Słowacji. Jej autor jest badaczem z zakresu prawa rzymskiego i prawa kościelnego, wykładającym na uniwersytecie Trnawie.
W MYŚLI POLITYCZNO-PRAWNEJ OŚWIECENIA SZKOCKIEGO ABSTRAKT Koncepcje uprawnień naturalnych (pierwo... more W MYŚLI POLITYCZNO-PRAWNEJ OŚWIECENIA SZKOCKIEGO ABSTRAKT Koncepcje uprawnień naturalnych (pierwotnych) ukazane przez oświeceniowych szkockich myślicieli -Francisa Hutchesona, Adama Smitha i Adama Fergusona -leżą na styku myśli etycznej i prawnej, mając oparcie w teoriach etycznych tych autorów. Myśliciele ci nadawali tym uprawnieniom znaczenie uniwersalne, traktując je jako bazę porządku prawnego państw, a także jako prymarny element i punkt odniesienia rozważań na temat prawa. Dlatego właśnie nie stanowiły one jedyniejak współczesne "prawa człowieka" -publicznoprawnych praw podmiotowych, lecz rozciągały swoją ważność na relacje zarówno między władzą państwową a jednostką, jak i między poszczególnymi prywatnymi osobami, a zatem zarówno na sferę prawa prywatnego, jak i prawa publicznego. Wartością analizowanych tutaj koncepcji jest próba dość starannego odróżnienia uprawnień naturalnych lub podstawowych (original rights) od uprawnień nabytych czy też niejako "wtórnych". W ramach tych pierwszych wymieniano prawo do życia i integralności cielesnej, do wolności osobistej, do zawarcia małżeństwa oraz do efektów własnej pracy. Adam Ferguson dodawał do tego prawo, a nawet obowiązek moralny, wykorzystania własnych talentów. Do tych drugich zaliczano natomiast przede wszystkim prawo własności. Żaden z wybitnych myślicieli szkockiego Oświecenia nie wątpił jednak w niezmiernie ważne znaczenie tego prawa dla rozwoju społeczeństw i konieczność jego ochrony przez państwo. W doktrynie Fergusona własność staje się nawet swoistym uzupełnieniem uprawnień pierwotnych do wykorzystania organów ciała i zdolności intelektualnych. W przeciwieństwo do zanalizowanych tu XVIII-wiecznych koncepcji uprawnień, współczesna teoria praw człowieka zwykle nie wyodrębnia spośród wszystkich praw przysługujących człowiekowi tych najbardziej niezbędnych dla ludzkiej egzystencji, zadowalając się przedstawieniem ich typologii. Autor uznaje, że wyszczegól-
Skutkiem reformacji było to, że nie istniał już jeden głos reprezentujący wolę Boga, gdyż każdy z... more Skutkiem reformacji było to, że nie istniał już jeden głos reprezentujący wolę Boga, gdyż każdy z nowo powstałych odłamów chrześcijaństwa rościł sobie pretensję do posiadania prawdy o tej woli. Spowodowało to uniezależnienie się refleksji moralnej od teologii, podstawowym bowiem celem myślicieli moralnych w XVII wieku stało się znalezienie tak niezawodnego sposobu rozróżnienia dobra od zła, aby zobowiązania moralne oparte na tym rozróżnieniu nie mogły wydać się czczym kaprysem czy to Boskiej czy też ludzkiej woli 1 . Podobnie, myśl prawna zaczęła być uprawiana w oderwaniu od religii, a filozofowie poszukiwali obiektywnej podstawy prawa, którą znajdowali najczęściej w teorii prawa naturalnego 2 . Obiektywizacji zarówno rozważań nad prawem, jak i moralnością miał służyć nawiązujący do nauk matematycznych sposób wnioskowania i argumentacji: tzw. metoda geometryczna -modo geometrico. Taki sam zresztą był sens odwoływania się do -charakteryzującej się racjonalnością (rozumnością) -natury ludzkiej. Według Hugona Grocjusza (1583-1645), uważanego za założyciela nowożytnej szkoły prawa naturalnego 3 , prawo to jest "nakazem prawego rozumu", niezmiennym przy tym do tego stopnia, "że sam Bóg nie może go zmienić" 4 . Samuel Pufendorf (1632-1694) zaś wyprowadzał zasady prawa naturalne z obserwacji natury rzeczy oraz natury człowieka, którą cechuje "godność" (dignatio) . Zdaniem trzeciego z wielkich przedstawicieli XVII-wiecznej szkoły prawa natury Johna Locke'a (1632-1704) nieulegające zmianom prawo natury jest wyrazem woli Boga, lecz to człowiek, kierując się rozumem, prawo to odkrywa 6 .
Uploads
Papers by Piotr Szymaniec