Öz 20. yüzyılda Türkistan coğrafyasında alfabe; siyasal otorite tarafından yön verilmiş, modernle... more Öz 20. yüzyılda Türkistan coğrafyasında alfabe; siyasal otorite tarafından yön verilmiş, modernleşme ve ilerleme söylemleriyle sunulmuş, değiştirilmiş ancak kültürel asimilasyon sisteminin önemli bir aracı olarak kullanılmış bir olgudur. Batı Türkistan'da varlığını sürdüren ve hatırı sayılır nüfusa sahip olan Uygur Türkleri, SSCB'nin istila ettiği Türk halklarına uyguladığı alfabe politikası ve sonuçları bağlamında, genel olarak diğer Türk kökenli soydaşlarıyla aynı kaderi paylaşmışlardır. Doğu Türkistan'daki Uygur Türkleri ise bağlı bulunduğu ülke olan Çin'in siyasi ve sosyal koşulları çerçevesinde alfabe kullanmıştır. 20. yüzyılda Uygur Türkleri Uygur-Arap, Uygur-Kiril ve Uygur-Latin alfabesi kullanmıştır. Uygur Türklerinin Çağdaş Uygur Türkçesi için, aynı zaman diliminde farklı alfabeler kullanmasında ve sıklıkla alfabe değiştirmesinde, Uygur Türklerini idare eden devletlerin izlediği politikalar etkili olmuştur. Günümüzde Doğu Türkistan'daki Uygur Türkleri Uygur-Arap alfabesinin yanı sıra gayriresmî olarak Uygur-Latin alfabesini de kullanmaktadır. Batı Türkistan'daki Uygur Türkleri, Uygur-Kiril alfabesi ile beraber gayriresmî olarak Uygur-Arap alfabesi kullanmaktadır. Türkiye başta olmak üzere Müslüman coğrafyasında ve Batı'da yaşayan Uygur Türklerinin ise yaygın olarak Uygur-Arap alfabesi kullanırken Uygur-Latin alfabesini de kullandığı bilinmektedir.
Muhtar Buğra 1965 yılında Uygur Özerk Bölgesi'nin Atuş şehrinde dünyaya geldi. İlkokul ve lise eğ... more Muhtar Buğra 1965 yılında Uygur Özerk Bölgesi'nin Atuş şehrinde dünyaya geldi. İlkokul ve lise eğitimini Atuş'ta tamamladıktan sonra Urumçi'ye yerleşti. 1985 yılında Şinciang Radyo Televizyon Kurumunda stajyer olarak çalışmaya başladı. Şu an Şinciang Televizyon Kurumunda başyönetmendir. Günümüzde Uygurlar arasında önemli senaristlerden biri olarak pek çok başarıya imza atan Buğra, şairliği ile de kendisinden söz ettirmektedir. Buğra'nın çocuk şiirleri, onun edebî kişiliğini oluşturan önemli eserleri arasında yer alır. "Çöçekler Ailesi" (Masallar Ailesi), "Qéri Bala" (Yaşlı Çocuk), "Çömüle Bala" (Karınca Çocuk) başta olmak üzere yüzden fazla çocuk şiiri, Çağdaş Uygur Edebiyatının günümüzdeki çocuk şiirleri için örnek niteliği taşır. Çalışmamızda; şairin 2005 yılında yayımlanan "Qum Pesli" (Kum Faslı) adlı şiir kitabında yer alan çocuk şiirlerini incelemeye çalıştık. Amacımız, Çin'deki Uygurlara ait çocuk edebiyatının günümüzdeki şiir türü için bir örnek tanıtmak, çocuk şiirlerinin çocukları bilinçli yetiştirmek açısından ve çocuk edebiyatı açısından değerlendirilmesine katkı sağlamaktır. Çalışmamızda dokümanlara yönelik nitel araştırma yöntemi kullanarak, Buğra'nın çocuk şiirleri üzerinde içerik analizi yaptık. Evrensel değerler olan vatan sevgisi, öğretmen sevgisi, anneye sevgi ve saygı, gelenekler, yetimlik üzüntüsü, sevinç, dilek ve umut, çalışkanlık, isyan gibi temaların işlendiğini tespit ettik. İşlenen temaları başlıklar halinde konuyla ilgili alıntılarla destekleyerek sunarken, şairin çocuk şiirlerini idealleri için yazdığına dikkat çekmeye çalıştık.
ULUSLARARASI TÜRK LEHÇE ARAŞTIRMALARI DERGİSİ (TÜRKLAD), 2019
Doğu Türkistan'da yayımlanan bazı kaynaklarda, Ahmet Kemal ile ilgili bazı bilgilerin doğru olara... more Doğu Türkistan'da yayımlanan bazı kaynaklarda, Ahmet Kemal ile ilgili bazı bilgilerin doğru olarak yer almadığı tespit edilmiştir. Ayrıca bu kişi hakkında verilen bilgilerin tam olmaması nedeniyle, onun Uygur millî eğitim tarihindeki yeri de netliğe kavuşmuş değildir. Çalışmada; Ahmet Kemal'in hayatı kısaca tanıtıldıktan sonra, Doğu Türkistan'daki kaynaklarda dile getirilmesinin nedenleri, doğru veya tam verilmeyen bilgilerin hangi bilgiler olduğu, bu yanlışların ortaya çıkış nedenleri ve bu gibi yanlışların önüne geçmek için neler yapılması gerektiği kısaca açıklanmaya çalışılacaktır. İşbu yazıda, konuyla ilgili basılı kaynaklara yönelik içerik karşılaştırma ve analiz yöntemi uygulanmıştır. Amaç, yanlış bilgiler doğrultusunda gösterilen bir örnek aracılığıyla, bilgilerin doğru ve tam verilmesinin önemini vurgulamak ve bilgi kirliliği meselesine dikkat çekmektir.
Çağdaş Uygur edebiyatında hikâye, 20. yüzyılın başlarında gelişmeye başlar. Realizm akımı 1949 yı... more Çağdaş Uygur edebiyatında hikâye, 20. yüzyılın başlarında gelişmeye başlar. Realizm akımı 1949 yılından sonra yerini, sosyalist realizme bırakır. 1956 yılındaki Fikir Özgürlüğü sloganı ile topluma yararı olmayan mevki sahiplerinin eleştirildiği hiciv hikâyelerle canlanan Uygur hikâyeciliği, 1958 yılındaki Yerli Milliyetçiliğe Karşı Mücadele sloganıyla başlatılan aydınlara yönelik darbeden dolayı siyasi sınırlara hapsedilir. 1966-1976 yıllarında gerçekleşen Kültür Devriminde kayda değer bir eser yayımlanamaz. 1980’li yıllarda Çin’in kalkınma politikası nedeniyle baskı, bir nebze de olsa gevşer. Bu durum Uygur edebiyatına tarihî şahsiyetleri ve millî değerleri konu alan hikâyeleri kazandırır. 1990’lı yıllardan itibaren Memtimin Hoşur; Deli, Bıyık Macerası, Kenarlı Bardak, Altın Dişli Köpek, Domuzlara Bayram gibi hikâyeleriyle Çağdaş Uygur Edebiyatına yeni bir soluk getirir. Hoşur’un hikâyeleri hâlihazırdaki sorunları, Çin işgalinin Uygurların toplumsal yaşamında bıraktığı izleri, miza...
Story in Modern Uyghur Literature has started to develop at the beginning of the
20th century. Th... more Story in Modern Uyghur Literature has started to develop at the beginning of the 20th century. The movement of realism gives its place to socialist realism after 1949. Uyghur story telling, which aroused through ironic stories in which dignitaries with no use for the society were criticized, was enclosed to the political limits due to the coup towards the enlightened started by the slogan Struggle Against Local Nationalizm in 1958. No significant work was published in the Culture Revolution taking place between 1966-1976. The pressure was released to some extent based on the development policy of China in 1980s. This added stories that are about historical figures and national values in Uyghur literature. Memtimin Hoshur brought a breathe of fresh air to the Modern Uyghur Litureture with his stories such as Deli (Insane), Bıyık Macerası (Moustache Adventure), Kenarlı Bardak (Glass with Sides), Altın Dişli Köpek (Dog with Golden Tooth), Domuzlara Bayram (Feast for Pigs). The stories of Hoshur voices the current problems, the traces of the Chinese occupation on the social life of Uyghurs in a humorous style. The story entitled Moustache Adventure has a special place in terms of reflecting some typical examples of the social problems happening in East Turkestan, which is isolated from the rest of the World. I used text-based research method in this study. My purpose is to exhibit the importance of Moustache Adventure and create awareness about East Turkestan.
Alphabet in Turkestan geography in 20th century is a notion which
was directed by political autho... more Alphabet in Turkestan geography in 20th century is a notion which was directed by political authority, presented and transformed with modernization and improvement ideals, yet utilized as a significant means of cultural assimilation system. In context with the invasion of USSR of the lands on which Turkic people are living and the policies imposed on there afterwards, Uyghur Turks who live in East Turkestan as a considerable population has shared generally the same fate with other Turkish kins in terms of alphabet policy. On the other hand the alphabet used by Uyghur Turks in East Turkestan depended on the political and social conditions of China, the country which they are bound to. In the 20th century, Uyghurs used Arab, Cyrillic and Latin alphabets. The politicies adopted by the States governing Uyghur people forced Uyghurs to use different alphabets and frequently change alphabets for Modern Uyghur Turkish at the same time. Currently East Turkestan Uyghurs use Latin alphabet unofficially besides Uyghur-Arab alphabet. Kazakhstan Uyghurs and Kyrgyzstan Uyghurs both use Uyghur-Arab alphabets unofficially besides Uyghur-Cyrillic alphabet. And Uyghurs in Turkey make publications using Uyghur-Arab alphabet. Our study focuses on the alphabets that have been used by Uyghurs from the beginning of the 20th century to the present. The purpose of our study is to reveal the alphabet matter of Uyghurs since the 20th century and to examine the reasons of change of alphabet. Furthermore the study draws attention to the matter of alphabet, which is one of the unsolved problems at present. Qualitative research method has been used in the study. Secondary sources have been used for the information unavailable due to the cencorship on the sources in East Turkestan.
2009 yilindaki Urumci Olayi sirasinda Cin idaresi altindaki Uygur Ozerk Bolgesinde yasananlar, Tu... more 2009 yilindaki Urumci Olayi sirasinda Cin idaresi altindaki Uygur Ozerk Bolgesinde yasananlar, Turkiye basin yayininda genis capta yer aldi. Bununla birlikte dilimizde turetilmis bir sozcuk olan “Uygurlu” yogun olarak gorulmeye basladi. Sozcugun ilk kim tarafindan turetildigi belli degilse de bazi siyasetcilerin televizyon konusmalarinda bu sozcugu sik kullanmasinin ardindan, bazi gazetelerin internet ortamindaki haberlerinde bu sozcugun israrla kullanildigi dikkatimizi cekti. Egitimli genclerin konusma dilinde “Uygurlu” sozcugunu kullanmasi ise sozcugun kullanim alaninin genislemeye yuz tuttugunu gosterdi. Yazimizda; internet kaynaklarindan elde ettigimiz orneklerde gorulen ve son derece rahatsiz edici bir kullanim olan “Uygurlu” sozcugunun, yanlis turetilen bir sozcuk oldugunu, bu sozcuk ile ifade edilmek istenen anlamin “Dogu Turkistanli” veya “Uygur” sozcugu ile ifade edilebilecegini aciklamaya calisacagiz
Verb bol- is a productive verb which has been used since Old Turkish period. It has a quite wide ... more Verb bol- is a productive verb which has been used since Old Turkish period. It has a quite wide usage area in New Uyghur Language. Just like the other productive verbs in New Uyghur Language, personal affixes are conjugated by means of taking form and time affixes. It functions in the sentence not only as actual verb but also as auxiliary verb. It takes part in the structure of the combined verbs (bol- + depicting verb) as an essential verb. In addition to making the words with name origin predicate by means of taking auxiliary verb (name+ bol-), it makes them depicting verb (verb + bol-). It is used as verbal noun, verbal adjective, verbal adverb, conjunction, exclamation. Using it instead of i- affix verb/core verb is another characteristic of the verb bol-. We, in this study, will try to explain the functions of the verb bol- by means of the examples
Littera Turca Journal of Turkish Language and Literature
Salar Turkcesi, Cin Halk Cumhuriyeti sinirlari icerisinde bulunan Turk toplulugundan biri olan Sa... more Salar Turkcesi, Cin Halk Cumhuriyeti sinirlari icerisinde bulunan Turk toplulugundan biri olan Salarlarin dilidir. Salar Turkleri Cin’de, Cinghay eyaletinin Şunhua Salar Ozerk Ilcesi basta olmak uzere Cinghay eyaletinin ve Gansu eyaletinin belli bolgelerinde ve Dogu Turkistan’in Ili ilcesinde yasamaktadirlar. Salarlar ve Salarca ile ilgili esas calismalar 19. yuzyilda Rus, Avrupali ve Amerikali seyyahlar ve bilim adamlari tarafindan baslatilmis, Gaizi agzindan derlenen metinler ve soz varligi calismalari daha sonraki calismalara isik tutmustur. Gunumuze kadar ise Gaizi agzi ve Ili agzi ile ilgili calismalar yapilmis, onemli mesafe kaydedilmistir. Salarca bulundugu cografyadaki diger dillerin ozellikle Cincenin yogun etkisi altindadir. Cunku Salarca konusma dilidir ve yazi dili olarak Cince kullanilmaktadir. Bu durum Salarcada; Cindeki diger Turk lehcelerinden ve Salarca ile ayni lehce gurubunda yer alan baska lehcelerden daha farkli ozelliklerin ortaya cikmasina neden olmustur. Salarcaya daha cok isim cinsinden kelimeler alinmis ve bu kelimelerin bazilari ses degisikligine ugramistir. Ses degisimi, Cincenin hem Yunmu kisimlarinda hem Şengmu kisimlarinda gorulmektedir. Yazimizda daha once yapilan calismalarin bazilarindan faydalanarak sozvarligi calismasi yaptik ve Salarcaya gecmis Cince kelimeleri inceledik. Calismamiz; Cince kelimelerin Salarcaya gecerken ses ve bicim yonunden gecirdikleri degisimleri ortaya koymayi amaclamaktadir.
Ege Universitesi Turk Dunyasi Incelemeleri Dergisi, 2016
The word which is used as emdi in New Uyghur language is mentioned as amtı in the Orhun Monuments... more The word which is used as emdi in New Uyghur language is mentioned as amtı in the Orhun Monuments which are the oldest written resource of Turkish. Today, it is used in the forms such as indi, hazir, azır, endi, şimdi in the dialects. While it is stated that the meaning of the Word emdi is şimdi [now] in the dictionary, the forms as emdigiçe, emdigine, emdiki, emdilik, emdilikte, emdiletin of this word are given as article headings as well. This word has the meanings such as at anymore, this time, since, other than now in the New Uyghur Language as well. In addition to aforesaid, its forms, emdirek, emdila are also used. In the transition among the dialects; with its word meaning is known, being known also the meanings of the extended forms of the word through suffixes and also not ignoring the meanings which may vary according to the form of usage in the syntax appear as important. In this respect, our study aims at making contribution to the prevention of the meaning inaccuracy in the transfers among the dialects. We will try to explain the meanings of the word emdi and its derivatives in the New Uyghur language by means of the examples.
Şair, müzisyen ve eğitimci Memtili Tevfik Efendi (1901-1937) Doğu Türkistan'da doğmuş, gençliğind... more Şair, müzisyen ve eğitimci Memtili Tevfik Efendi (1901-1937) Doğu Türkistan'da doğmuş, gençliğinde eğitim için Türkiye'ye gelmiş ve tahsilini yapmış, bir öğretmen olarak yetişmiş ender Uygur aydınıdır. Tevfik Türkiye'de kısa bir süre öğretmenlik yaptıktan sonra memleketine dönmüş, yeni usul okul açma yönünde Uygur millî eğitim tarihinde son yüz yılda eşi benzeri görülmeyen başarılara imza atmıştır. Halkı cahillikten ve esaretten kurtarma yolunda şehit olmuştur. Şiirlerinin Uygur millî eğitimi ile iç içe olması, bu şiirlerin saklanmasına ve daha sonra yayınlanmasına vesile olmuştur. Şairin şiirleri Yeni Uygurca dil özelliklerinin bir örneği olmakla beraber Çağatayca, Türkiye Türkçesi, Atuş Ağzı dil özelliklerini de bulundurmaktadır. Bu durum, Yeni Uygurcanın başlangıç dönemindeki dil özelliklerini gözler önüne sermekle kalmayıp, Türk dünyasının dilde, fikirde, işte birliğinin sağlanmasında, karşılıklı eğitim öğretimin önemini bir kez daha hatırlatmaktadır.
Uygur Türkleri, anavatanları Doğu Türkistan başta olmak üzere Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan... more Uygur Türkleri, anavatanları Doğu Türkistan başta olmak üzere Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Suudi Arabistan, Türkiye gibi pek çok ülkede yaşamaktadırlar. Gelişmiş bir yazı dili olan Çağdaş Uygur Türkçesi ile zengin bir edebiyat ortaya konulmuştur. Edebî ürünlerin, Arap alfabesi, Kiril alfabesi ve Latin alfabesi ile yayımlanması ve bu edebî ürünler arasında şiir örneğinde görebileceğimiz gelişme veya durgunluk, Uygurların içinde bulunduğu siyasi ve sosyal durum ile doğrudan ilişkilidir. Bahsi geçen alfabeler kimi zaman resmî olarak kimi zaman ise gayri resmî olarak kullanılmıştır. Şiirlerin konusu ve içeriği incelendiğinde, Arap alfabesinin kullanıldığı dönemde gelişme kaydettiği ve çeşitli konuların ele alındığı, Latin alfabesinin kullanıldığı dönemde durgunluk yaşadığı ve duygusuz propaganda metinlerinin yoğunluk kazandığı görülmüştür. Kiril alfabesi, Doğu Türkistan'da iki yıl pilot uygulamada kullanıldığı için basın yayında yer almamıştır. Ancak Kazakistan'daki Uygurların bu alfabe ile çeşitli konularda şiirler yayımladığı görülmüştür. Çalışmada nitel araştırma yöntemi uygulanmıştır. Alfabenin edebî eserlerin gelişimine olan etkisi ve/veya bu etkiyi tetikleyen diğer etmenler, şiir özelinde tartışılmaya çalışılmıştır.
UYGUR ŞAİR MEMTİLİ TEVFİK EFENDİ'NİN ÖĞRETİLERİ ÜZERİNE UYGHUR POET MEMTILI TEWFIK EPENDI'S DISCI... more UYGUR ŞAİR MEMTİLİ TEVFİK EFENDİ'NİN ÖĞRETİLERİ ÜZERİNE UYGHUR POET MEMTILI TEWFIK EPENDI'S DISCIPLINE Raile Abdülvahit KAŞGARLI • Öz Memtili Tevfik Efendi (1901-1937), çağdaş Uygur edebiyatında önemli şahsiyetlerden biridir. Ayrıca eğitimci kimliğiyle çağdaş Uygur millî eğitim tarihinde derin izler bırakmıştır. Son zamanlarda şairin öğrencilerinden Mehmet Salih Artuş'un not defterine ulaşma imkânımız oldu. Bu not defterindeki şiirler, şairin 1930'lu yıllarda Atuş'ta halkın desteğiyle açtığı yeni usul okullarda öğrencilerine öğrettiği şarkılardan oluşmaktadır. İçerik olarak Çin sınırları içinde yayımlanma gibi bir durumda kalmadığı için, şair nasıl öğretmişse o şekilde saklanılmış, herhangi bir değişikliğe uğramamıştır. Çalışmamızda şairin öğretileri ile ilgili bazı notlar yer aldı, öğretilerin yazılış özellikleri incelendi ve tıpkıbasımı okuyucularla paylaşıldı. Çünkü öğretiler; şairin dünya görüşünü, eğitim metodunu, halkı uyandırma, bilgilendirme yönündeki çalışmalarını ve mücadelesini, çalışmalarında yer alan Türkiye aydınlarının ve Türkiye Türkçesinin etkilerini yansıtmakla beraber, Yeni Uygurcanın Çağatay Uygurcasından gelişerek yeni şekillenmeye başladığı 1930'lardaki alfabeyi yansıtmaktadır. XX. Yüz yılda Yeni Uygurcanın alfabesinin birkaç defa değiştirildiği göz önüne alınırsa öğretiler, Kültür Devrimi'ne kadar basılan kaynaklardan yararlanmak isteyenlere okuma konusunda bir ışık tutabilir. Kısacası öğretiler, dil bilgisi araştırmaları için kaynak olmanın yanı sıra toplum bilimi için de kaynak niteliği taşımaktadır.
, dünyaca ünlü bir bilim insanıdır. Lisans ve yüksek lisans eğitimini Doğu Türkistan'ın başkenti ... more , dünyaca ünlü bir bilim insanıdır. Lisans ve yüksek lisans eğitimini Doğu Türkistan'ın başkenti Ürümçi şehrinde bulunan Şinjiang Üniversitesinde tamamladıktan sonra, Pekin Pedagoji Üniversitesinde halkbilimi alanında doktora yapmıştır. 1999 yılında doçent unvanı almış, 2004 yılında ise profesörlüğe yükseltilmiştir. Şinjiang Üniversitesinin Beşeri Bilimler Enstitüsünde öğretim üyesi olarak çalışmakta olan Davut, Aralık 2017'den itibaren kayıptır. Hayatının önemli bir bölümünü saha araştırmasına ayıran Prof. Dr. Rahile Davut, Uygur meşrepleri, destanları, mezar kültürü ve ritüelleri gibi konularda Uygurca, Çince, İngilizce yayınlar yapmış; birçok ödüle layık görülmüş; Çin'de ve İngiltere, Fransa, Almanya, Avusturya, Danimarka, Japonya, Gürcistan, Kazakistan ve Kırgızistan gibi ülkelerde düzenlenen ulusal ve uluslararası bilimsel konferanslarda bildiriler sunmuştur. Ulusal ve uluslararası projelerde görev almış, çalışmaları, akademik araştırmalara kaynaklık etmiştir. Ayrıca yetiştirdiği yüksek lisans ve doktora öğrencileriyle, ülkeye uzman insan kaynakları kazandırmıştır. Son dönemde Uygur destancıları ve onların repertuvarını kayda aldığı ve icra edilen metinleri Uygurca, İngilizce ve Çince olarak yayımlama aşamasında olduğu bilinmektedir. Çalışmamız; Doğu Türkistanlıların insanlığa armağan ettiği fakat günümüzde tarihten silinme tehlikesiyle karşı karşıya kalan medeniyetini, maddi ve manevi kültürünü kayıt altına alarak ve dış dünyaya anlatarak, medeniyetin ve kültürün korunması ve sonraki kuşaklara aktarılması için emek veren Davut'un hayatını ve akademik çalışmalarını, nitel araştırma yöntemine göre inceleyecektir. Çalışmamızın amacı, örnek bir bilim insanını ve çalışmalarını tanıtmak, bu örnek aracılığıyla Doğu Türkistanlı aydınların uğradığı yıkıma ve halkın başına gelen felakete dikkat çekmek ve farkındalık oluşturmaktır.
Uygur Türkçesi ile Çincenin teması, uzun bir tarihî süreci geride bırakmıştır. Çağımızda Doğu Tür... more Uygur Türkçesi ile Çincenin teması, uzun bir tarihî süreci geride bırakmıştır. Çağımızda Doğu Türkistan sahasında kullanılan Çağdaş Uygur Türkçesi, Çince ile tarihte hiç olmadığı kadar yakın ilişkide bulunmaktadır. Bu iki dil arasındaki yakın ilişkiden kaynaklanan etki söz konusu olduğunda etkilenen konumda olan dilin Çağdaş Uygur Türkçesi olduğu söylenebilir. Ancak etki oranı, Çağdaş Uygur Türkçesinin yazı dili ile konuşma dilinde kendini farklı boyutta gösterir. Çalışmada bu iki dilin ilişkisi, 1930-1989 yılları arasında Doğu Türkistan’da yaşayan ve eser veren ünlü Uygur şairi Teyipcan Eliyev’in şiirlerinde geçen Çince alıntılar örneğinde incelenerek Çağdaş Uygur Türkçesinin yazı dili ile Çincenin ilişkisine ışık tutmak amaçlanmıştır. Yöntem olarak Lars Johanson’un geliştirdiği Dillerin İlişkisi ve Etkinin Açıklanması Modeli yani Kod Kopyalama Modeli uygulanmıştır. Bu modele göre sosyal açıdan baskın olan dil (B) Çincedir, sosyal açıdan zayıf olan dil (A) Çağdaş Uygur Türkçesidir. Çalışmada; B’nin A’ya verdiği alıntıların türü, yapısal etkenler ve dil dışı etkenler, Eliyev’in şiirlerinde geçen Çince alıntılar temelinde incelenmeye çalışılmıştır.
Uygurca hikayelerin Uygurca -Türkiye Türkçesi karşılığı şeklinde hazırlanan kitaptır. Dil ve edeb... more Uygurca hikayelerin Uygurca -Türkiye Türkçesi karşılığı şeklinde hazırlanan kitaptır. Dil ve edebiyat çalışmaları için uygundur.
Öz 20. yüzyılda Türkistan coğrafyasında alfabe; siyasal otorite tarafından yön verilmiş, modernle... more Öz 20. yüzyılda Türkistan coğrafyasında alfabe; siyasal otorite tarafından yön verilmiş, modernleşme ve ilerleme söylemleriyle sunulmuş, değiştirilmiş ancak kültürel asimilasyon sisteminin önemli bir aracı olarak kullanılmış bir olgudur. Batı Türkistan'da varlığını sürdüren ve hatırı sayılır nüfusa sahip olan Uygur Türkleri, SSCB'nin istila ettiği Türk halklarına uyguladığı alfabe politikası ve sonuçları bağlamında, genel olarak diğer Türk kökenli soydaşlarıyla aynı kaderi paylaşmışlardır. Doğu Türkistan'daki Uygur Türkleri ise bağlı bulunduğu ülke olan Çin'in siyasi ve sosyal koşulları çerçevesinde alfabe kullanmıştır. 20. yüzyılda Uygur Türkleri Uygur-Arap, Uygur-Kiril ve Uygur-Latin alfabesi kullanmıştır. Uygur Türklerinin Çağdaş Uygur Türkçesi için, aynı zaman diliminde farklı alfabeler kullanmasında ve sıklıkla alfabe değiştirmesinde, Uygur Türklerini idare eden devletlerin izlediği politikalar etkili olmuştur. Günümüzde Doğu Türkistan'daki Uygur Türkleri Uygur-Arap alfabesinin yanı sıra gayriresmî olarak Uygur-Latin alfabesini de kullanmaktadır. Batı Türkistan'daki Uygur Türkleri, Uygur-Kiril alfabesi ile beraber gayriresmî olarak Uygur-Arap alfabesi kullanmaktadır. Türkiye başta olmak üzere Müslüman coğrafyasında ve Batı'da yaşayan Uygur Türklerinin ise yaygın olarak Uygur-Arap alfabesi kullanırken Uygur-Latin alfabesini de kullandığı bilinmektedir.
Muhtar Buğra 1965 yılında Uygur Özerk Bölgesi'nin Atuş şehrinde dünyaya geldi. İlkokul ve lise eğ... more Muhtar Buğra 1965 yılında Uygur Özerk Bölgesi'nin Atuş şehrinde dünyaya geldi. İlkokul ve lise eğitimini Atuş'ta tamamladıktan sonra Urumçi'ye yerleşti. 1985 yılında Şinciang Radyo Televizyon Kurumunda stajyer olarak çalışmaya başladı. Şu an Şinciang Televizyon Kurumunda başyönetmendir. Günümüzde Uygurlar arasında önemli senaristlerden biri olarak pek çok başarıya imza atan Buğra, şairliği ile de kendisinden söz ettirmektedir. Buğra'nın çocuk şiirleri, onun edebî kişiliğini oluşturan önemli eserleri arasında yer alır. "Çöçekler Ailesi" (Masallar Ailesi), "Qéri Bala" (Yaşlı Çocuk), "Çömüle Bala" (Karınca Çocuk) başta olmak üzere yüzden fazla çocuk şiiri, Çağdaş Uygur Edebiyatının günümüzdeki çocuk şiirleri için örnek niteliği taşır. Çalışmamızda; şairin 2005 yılında yayımlanan "Qum Pesli" (Kum Faslı) adlı şiir kitabında yer alan çocuk şiirlerini incelemeye çalıştık. Amacımız, Çin'deki Uygurlara ait çocuk edebiyatının günümüzdeki şiir türü için bir örnek tanıtmak, çocuk şiirlerinin çocukları bilinçli yetiştirmek açısından ve çocuk edebiyatı açısından değerlendirilmesine katkı sağlamaktır. Çalışmamızda dokümanlara yönelik nitel araştırma yöntemi kullanarak, Buğra'nın çocuk şiirleri üzerinde içerik analizi yaptık. Evrensel değerler olan vatan sevgisi, öğretmen sevgisi, anneye sevgi ve saygı, gelenekler, yetimlik üzüntüsü, sevinç, dilek ve umut, çalışkanlık, isyan gibi temaların işlendiğini tespit ettik. İşlenen temaları başlıklar halinde konuyla ilgili alıntılarla destekleyerek sunarken, şairin çocuk şiirlerini idealleri için yazdığına dikkat çekmeye çalıştık.
ULUSLARARASI TÜRK LEHÇE ARAŞTIRMALARI DERGİSİ (TÜRKLAD), 2019
Doğu Türkistan'da yayımlanan bazı kaynaklarda, Ahmet Kemal ile ilgili bazı bilgilerin doğru olara... more Doğu Türkistan'da yayımlanan bazı kaynaklarda, Ahmet Kemal ile ilgili bazı bilgilerin doğru olarak yer almadığı tespit edilmiştir. Ayrıca bu kişi hakkında verilen bilgilerin tam olmaması nedeniyle, onun Uygur millî eğitim tarihindeki yeri de netliğe kavuşmuş değildir. Çalışmada; Ahmet Kemal'in hayatı kısaca tanıtıldıktan sonra, Doğu Türkistan'daki kaynaklarda dile getirilmesinin nedenleri, doğru veya tam verilmeyen bilgilerin hangi bilgiler olduğu, bu yanlışların ortaya çıkış nedenleri ve bu gibi yanlışların önüne geçmek için neler yapılması gerektiği kısaca açıklanmaya çalışılacaktır. İşbu yazıda, konuyla ilgili basılı kaynaklara yönelik içerik karşılaştırma ve analiz yöntemi uygulanmıştır. Amaç, yanlış bilgiler doğrultusunda gösterilen bir örnek aracılığıyla, bilgilerin doğru ve tam verilmesinin önemini vurgulamak ve bilgi kirliliği meselesine dikkat çekmektir.
Çağdaş Uygur edebiyatında hikâye, 20. yüzyılın başlarında gelişmeye başlar. Realizm akımı 1949 yı... more Çağdaş Uygur edebiyatında hikâye, 20. yüzyılın başlarında gelişmeye başlar. Realizm akımı 1949 yılından sonra yerini, sosyalist realizme bırakır. 1956 yılındaki Fikir Özgürlüğü sloganı ile topluma yararı olmayan mevki sahiplerinin eleştirildiği hiciv hikâyelerle canlanan Uygur hikâyeciliği, 1958 yılındaki Yerli Milliyetçiliğe Karşı Mücadele sloganıyla başlatılan aydınlara yönelik darbeden dolayı siyasi sınırlara hapsedilir. 1966-1976 yıllarında gerçekleşen Kültür Devriminde kayda değer bir eser yayımlanamaz. 1980’li yıllarda Çin’in kalkınma politikası nedeniyle baskı, bir nebze de olsa gevşer. Bu durum Uygur edebiyatına tarihî şahsiyetleri ve millî değerleri konu alan hikâyeleri kazandırır. 1990’lı yıllardan itibaren Memtimin Hoşur; Deli, Bıyık Macerası, Kenarlı Bardak, Altın Dişli Köpek, Domuzlara Bayram gibi hikâyeleriyle Çağdaş Uygur Edebiyatına yeni bir soluk getirir. Hoşur’un hikâyeleri hâlihazırdaki sorunları, Çin işgalinin Uygurların toplumsal yaşamında bıraktığı izleri, miza...
Story in Modern Uyghur Literature has started to develop at the beginning of the
20th century. Th... more Story in Modern Uyghur Literature has started to develop at the beginning of the 20th century. The movement of realism gives its place to socialist realism after 1949. Uyghur story telling, which aroused through ironic stories in which dignitaries with no use for the society were criticized, was enclosed to the political limits due to the coup towards the enlightened started by the slogan Struggle Against Local Nationalizm in 1958. No significant work was published in the Culture Revolution taking place between 1966-1976. The pressure was released to some extent based on the development policy of China in 1980s. This added stories that are about historical figures and national values in Uyghur literature. Memtimin Hoshur brought a breathe of fresh air to the Modern Uyghur Litureture with his stories such as Deli (Insane), Bıyık Macerası (Moustache Adventure), Kenarlı Bardak (Glass with Sides), Altın Dişli Köpek (Dog with Golden Tooth), Domuzlara Bayram (Feast for Pigs). The stories of Hoshur voices the current problems, the traces of the Chinese occupation on the social life of Uyghurs in a humorous style. The story entitled Moustache Adventure has a special place in terms of reflecting some typical examples of the social problems happening in East Turkestan, which is isolated from the rest of the World. I used text-based research method in this study. My purpose is to exhibit the importance of Moustache Adventure and create awareness about East Turkestan.
Alphabet in Turkestan geography in 20th century is a notion which
was directed by political autho... more Alphabet in Turkestan geography in 20th century is a notion which was directed by political authority, presented and transformed with modernization and improvement ideals, yet utilized as a significant means of cultural assimilation system. In context with the invasion of USSR of the lands on which Turkic people are living and the policies imposed on there afterwards, Uyghur Turks who live in East Turkestan as a considerable population has shared generally the same fate with other Turkish kins in terms of alphabet policy. On the other hand the alphabet used by Uyghur Turks in East Turkestan depended on the political and social conditions of China, the country which they are bound to. In the 20th century, Uyghurs used Arab, Cyrillic and Latin alphabets. The politicies adopted by the States governing Uyghur people forced Uyghurs to use different alphabets and frequently change alphabets for Modern Uyghur Turkish at the same time. Currently East Turkestan Uyghurs use Latin alphabet unofficially besides Uyghur-Arab alphabet. Kazakhstan Uyghurs and Kyrgyzstan Uyghurs both use Uyghur-Arab alphabets unofficially besides Uyghur-Cyrillic alphabet. And Uyghurs in Turkey make publications using Uyghur-Arab alphabet. Our study focuses on the alphabets that have been used by Uyghurs from the beginning of the 20th century to the present. The purpose of our study is to reveal the alphabet matter of Uyghurs since the 20th century and to examine the reasons of change of alphabet. Furthermore the study draws attention to the matter of alphabet, which is one of the unsolved problems at present. Qualitative research method has been used in the study. Secondary sources have been used for the information unavailable due to the cencorship on the sources in East Turkestan.
2009 yilindaki Urumci Olayi sirasinda Cin idaresi altindaki Uygur Ozerk Bolgesinde yasananlar, Tu... more 2009 yilindaki Urumci Olayi sirasinda Cin idaresi altindaki Uygur Ozerk Bolgesinde yasananlar, Turkiye basin yayininda genis capta yer aldi. Bununla birlikte dilimizde turetilmis bir sozcuk olan “Uygurlu” yogun olarak gorulmeye basladi. Sozcugun ilk kim tarafindan turetildigi belli degilse de bazi siyasetcilerin televizyon konusmalarinda bu sozcugu sik kullanmasinin ardindan, bazi gazetelerin internet ortamindaki haberlerinde bu sozcugun israrla kullanildigi dikkatimizi cekti. Egitimli genclerin konusma dilinde “Uygurlu” sozcugunu kullanmasi ise sozcugun kullanim alaninin genislemeye yuz tuttugunu gosterdi. Yazimizda; internet kaynaklarindan elde ettigimiz orneklerde gorulen ve son derece rahatsiz edici bir kullanim olan “Uygurlu” sozcugunun, yanlis turetilen bir sozcuk oldugunu, bu sozcuk ile ifade edilmek istenen anlamin “Dogu Turkistanli” veya “Uygur” sozcugu ile ifade edilebilecegini aciklamaya calisacagiz
Verb bol- is a productive verb which has been used since Old Turkish period. It has a quite wide ... more Verb bol- is a productive verb which has been used since Old Turkish period. It has a quite wide usage area in New Uyghur Language. Just like the other productive verbs in New Uyghur Language, personal affixes are conjugated by means of taking form and time affixes. It functions in the sentence not only as actual verb but also as auxiliary verb. It takes part in the structure of the combined verbs (bol- + depicting verb) as an essential verb. In addition to making the words with name origin predicate by means of taking auxiliary verb (name+ bol-), it makes them depicting verb (verb + bol-). It is used as verbal noun, verbal adjective, verbal adverb, conjunction, exclamation. Using it instead of i- affix verb/core verb is another characteristic of the verb bol-. We, in this study, will try to explain the functions of the verb bol- by means of the examples
Littera Turca Journal of Turkish Language and Literature
Salar Turkcesi, Cin Halk Cumhuriyeti sinirlari icerisinde bulunan Turk toplulugundan biri olan Sa... more Salar Turkcesi, Cin Halk Cumhuriyeti sinirlari icerisinde bulunan Turk toplulugundan biri olan Salarlarin dilidir. Salar Turkleri Cin’de, Cinghay eyaletinin Şunhua Salar Ozerk Ilcesi basta olmak uzere Cinghay eyaletinin ve Gansu eyaletinin belli bolgelerinde ve Dogu Turkistan’in Ili ilcesinde yasamaktadirlar. Salarlar ve Salarca ile ilgili esas calismalar 19. yuzyilda Rus, Avrupali ve Amerikali seyyahlar ve bilim adamlari tarafindan baslatilmis, Gaizi agzindan derlenen metinler ve soz varligi calismalari daha sonraki calismalara isik tutmustur. Gunumuze kadar ise Gaizi agzi ve Ili agzi ile ilgili calismalar yapilmis, onemli mesafe kaydedilmistir. Salarca bulundugu cografyadaki diger dillerin ozellikle Cincenin yogun etkisi altindadir. Cunku Salarca konusma dilidir ve yazi dili olarak Cince kullanilmaktadir. Bu durum Salarcada; Cindeki diger Turk lehcelerinden ve Salarca ile ayni lehce gurubunda yer alan baska lehcelerden daha farkli ozelliklerin ortaya cikmasina neden olmustur. Salarcaya daha cok isim cinsinden kelimeler alinmis ve bu kelimelerin bazilari ses degisikligine ugramistir. Ses degisimi, Cincenin hem Yunmu kisimlarinda hem Şengmu kisimlarinda gorulmektedir. Yazimizda daha once yapilan calismalarin bazilarindan faydalanarak sozvarligi calismasi yaptik ve Salarcaya gecmis Cince kelimeleri inceledik. Calismamiz; Cince kelimelerin Salarcaya gecerken ses ve bicim yonunden gecirdikleri degisimleri ortaya koymayi amaclamaktadir.
Ege Universitesi Turk Dunyasi Incelemeleri Dergisi, 2016
The word which is used as emdi in New Uyghur language is mentioned as amtı in the Orhun Monuments... more The word which is used as emdi in New Uyghur language is mentioned as amtı in the Orhun Monuments which are the oldest written resource of Turkish. Today, it is used in the forms such as indi, hazir, azır, endi, şimdi in the dialects. While it is stated that the meaning of the Word emdi is şimdi [now] in the dictionary, the forms as emdigiçe, emdigine, emdiki, emdilik, emdilikte, emdiletin of this word are given as article headings as well. This word has the meanings such as at anymore, this time, since, other than now in the New Uyghur Language as well. In addition to aforesaid, its forms, emdirek, emdila are also used. In the transition among the dialects; with its word meaning is known, being known also the meanings of the extended forms of the word through suffixes and also not ignoring the meanings which may vary according to the form of usage in the syntax appear as important. In this respect, our study aims at making contribution to the prevention of the meaning inaccuracy in the transfers among the dialects. We will try to explain the meanings of the word emdi and its derivatives in the New Uyghur language by means of the examples.
Şair, müzisyen ve eğitimci Memtili Tevfik Efendi (1901-1937) Doğu Türkistan'da doğmuş, gençliğind... more Şair, müzisyen ve eğitimci Memtili Tevfik Efendi (1901-1937) Doğu Türkistan'da doğmuş, gençliğinde eğitim için Türkiye'ye gelmiş ve tahsilini yapmış, bir öğretmen olarak yetişmiş ender Uygur aydınıdır. Tevfik Türkiye'de kısa bir süre öğretmenlik yaptıktan sonra memleketine dönmüş, yeni usul okul açma yönünde Uygur millî eğitim tarihinde son yüz yılda eşi benzeri görülmeyen başarılara imza atmıştır. Halkı cahillikten ve esaretten kurtarma yolunda şehit olmuştur. Şiirlerinin Uygur millî eğitimi ile iç içe olması, bu şiirlerin saklanmasına ve daha sonra yayınlanmasına vesile olmuştur. Şairin şiirleri Yeni Uygurca dil özelliklerinin bir örneği olmakla beraber Çağatayca, Türkiye Türkçesi, Atuş Ağzı dil özelliklerini de bulundurmaktadır. Bu durum, Yeni Uygurcanın başlangıç dönemindeki dil özelliklerini gözler önüne sermekle kalmayıp, Türk dünyasının dilde, fikirde, işte birliğinin sağlanmasında, karşılıklı eğitim öğretimin önemini bir kez daha hatırlatmaktadır.
Uygur Türkleri, anavatanları Doğu Türkistan başta olmak üzere Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan... more Uygur Türkleri, anavatanları Doğu Türkistan başta olmak üzere Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan, Suudi Arabistan, Türkiye gibi pek çok ülkede yaşamaktadırlar. Gelişmiş bir yazı dili olan Çağdaş Uygur Türkçesi ile zengin bir edebiyat ortaya konulmuştur. Edebî ürünlerin, Arap alfabesi, Kiril alfabesi ve Latin alfabesi ile yayımlanması ve bu edebî ürünler arasında şiir örneğinde görebileceğimiz gelişme veya durgunluk, Uygurların içinde bulunduğu siyasi ve sosyal durum ile doğrudan ilişkilidir. Bahsi geçen alfabeler kimi zaman resmî olarak kimi zaman ise gayri resmî olarak kullanılmıştır. Şiirlerin konusu ve içeriği incelendiğinde, Arap alfabesinin kullanıldığı dönemde gelişme kaydettiği ve çeşitli konuların ele alındığı, Latin alfabesinin kullanıldığı dönemde durgunluk yaşadığı ve duygusuz propaganda metinlerinin yoğunluk kazandığı görülmüştür. Kiril alfabesi, Doğu Türkistan'da iki yıl pilot uygulamada kullanıldığı için basın yayında yer almamıştır. Ancak Kazakistan'daki Uygurların bu alfabe ile çeşitli konularda şiirler yayımladığı görülmüştür. Çalışmada nitel araştırma yöntemi uygulanmıştır. Alfabenin edebî eserlerin gelişimine olan etkisi ve/veya bu etkiyi tetikleyen diğer etmenler, şiir özelinde tartışılmaya çalışılmıştır.
UYGUR ŞAİR MEMTİLİ TEVFİK EFENDİ'NİN ÖĞRETİLERİ ÜZERİNE UYGHUR POET MEMTILI TEWFIK EPENDI'S DISCI... more UYGUR ŞAİR MEMTİLİ TEVFİK EFENDİ'NİN ÖĞRETİLERİ ÜZERİNE UYGHUR POET MEMTILI TEWFIK EPENDI'S DISCIPLINE Raile Abdülvahit KAŞGARLI • Öz Memtili Tevfik Efendi (1901-1937), çağdaş Uygur edebiyatında önemli şahsiyetlerden biridir. Ayrıca eğitimci kimliğiyle çağdaş Uygur millî eğitim tarihinde derin izler bırakmıştır. Son zamanlarda şairin öğrencilerinden Mehmet Salih Artuş'un not defterine ulaşma imkânımız oldu. Bu not defterindeki şiirler, şairin 1930'lu yıllarda Atuş'ta halkın desteğiyle açtığı yeni usul okullarda öğrencilerine öğrettiği şarkılardan oluşmaktadır. İçerik olarak Çin sınırları içinde yayımlanma gibi bir durumda kalmadığı için, şair nasıl öğretmişse o şekilde saklanılmış, herhangi bir değişikliğe uğramamıştır. Çalışmamızda şairin öğretileri ile ilgili bazı notlar yer aldı, öğretilerin yazılış özellikleri incelendi ve tıpkıbasımı okuyucularla paylaşıldı. Çünkü öğretiler; şairin dünya görüşünü, eğitim metodunu, halkı uyandırma, bilgilendirme yönündeki çalışmalarını ve mücadelesini, çalışmalarında yer alan Türkiye aydınlarının ve Türkiye Türkçesinin etkilerini yansıtmakla beraber, Yeni Uygurcanın Çağatay Uygurcasından gelişerek yeni şekillenmeye başladığı 1930'lardaki alfabeyi yansıtmaktadır. XX. Yüz yılda Yeni Uygurcanın alfabesinin birkaç defa değiştirildiği göz önüne alınırsa öğretiler, Kültür Devrimi'ne kadar basılan kaynaklardan yararlanmak isteyenlere okuma konusunda bir ışık tutabilir. Kısacası öğretiler, dil bilgisi araştırmaları için kaynak olmanın yanı sıra toplum bilimi için de kaynak niteliği taşımaktadır.
, dünyaca ünlü bir bilim insanıdır. Lisans ve yüksek lisans eğitimini Doğu Türkistan'ın başkenti ... more , dünyaca ünlü bir bilim insanıdır. Lisans ve yüksek lisans eğitimini Doğu Türkistan'ın başkenti Ürümçi şehrinde bulunan Şinjiang Üniversitesinde tamamladıktan sonra, Pekin Pedagoji Üniversitesinde halkbilimi alanında doktora yapmıştır. 1999 yılında doçent unvanı almış, 2004 yılında ise profesörlüğe yükseltilmiştir. Şinjiang Üniversitesinin Beşeri Bilimler Enstitüsünde öğretim üyesi olarak çalışmakta olan Davut, Aralık 2017'den itibaren kayıptır. Hayatının önemli bir bölümünü saha araştırmasına ayıran Prof. Dr. Rahile Davut, Uygur meşrepleri, destanları, mezar kültürü ve ritüelleri gibi konularda Uygurca, Çince, İngilizce yayınlar yapmış; birçok ödüle layık görülmüş; Çin'de ve İngiltere, Fransa, Almanya, Avusturya, Danimarka, Japonya, Gürcistan, Kazakistan ve Kırgızistan gibi ülkelerde düzenlenen ulusal ve uluslararası bilimsel konferanslarda bildiriler sunmuştur. Ulusal ve uluslararası projelerde görev almış, çalışmaları, akademik araştırmalara kaynaklık etmiştir. Ayrıca yetiştirdiği yüksek lisans ve doktora öğrencileriyle, ülkeye uzman insan kaynakları kazandırmıştır. Son dönemde Uygur destancıları ve onların repertuvarını kayda aldığı ve icra edilen metinleri Uygurca, İngilizce ve Çince olarak yayımlama aşamasında olduğu bilinmektedir. Çalışmamız; Doğu Türkistanlıların insanlığa armağan ettiği fakat günümüzde tarihten silinme tehlikesiyle karşı karşıya kalan medeniyetini, maddi ve manevi kültürünü kayıt altına alarak ve dış dünyaya anlatarak, medeniyetin ve kültürün korunması ve sonraki kuşaklara aktarılması için emek veren Davut'un hayatını ve akademik çalışmalarını, nitel araştırma yöntemine göre inceleyecektir. Çalışmamızın amacı, örnek bir bilim insanını ve çalışmalarını tanıtmak, bu örnek aracılığıyla Doğu Türkistanlı aydınların uğradığı yıkıma ve halkın başına gelen felakete dikkat çekmek ve farkındalık oluşturmaktır.
Uygur Türkçesi ile Çincenin teması, uzun bir tarihî süreci geride bırakmıştır. Çağımızda Doğu Tür... more Uygur Türkçesi ile Çincenin teması, uzun bir tarihî süreci geride bırakmıştır. Çağımızda Doğu Türkistan sahasında kullanılan Çağdaş Uygur Türkçesi, Çince ile tarihte hiç olmadığı kadar yakın ilişkide bulunmaktadır. Bu iki dil arasındaki yakın ilişkiden kaynaklanan etki söz konusu olduğunda etkilenen konumda olan dilin Çağdaş Uygur Türkçesi olduğu söylenebilir. Ancak etki oranı, Çağdaş Uygur Türkçesinin yazı dili ile konuşma dilinde kendini farklı boyutta gösterir. Çalışmada bu iki dilin ilişkisi, 1930-1989 yılları arasında Doğu Türkistan’da yaşayan ve eser veren ünlü Uygur şairi Teyipcan Eliyev’in şiirlerinde geçen Çince alıntılar örneğinde incelenerek Çağdaş Uygur Türkçesinin yazı dili ile Çincenin ilişkisine ışık tutmak amaçlanmıştır. Yöntem olarak Lars Johanson’un geliştirdiği Dillerin İlişkisi ve Etkinin Açıklanması Modeli yani Kod Kopyalama Modeli uygulanmıştır. Bu modele göre sosyal açıdan baskın olan dil (B) Çincedir, sosyal açıdan zayıf olan dil (A) Çağdaş Uygur Türkçesidir. Çalışmada; B’nin A’ya verdiği alıntıların türü, yapısal etkenler ve dil dışı etkenler, Eliyev’in şiirlerinde geçen Çince alıntılar temelinde incelenmeye çalışılmıştır.
Uygurca hikayelerin Uygurca -Türkiye Türkçesi karşılığı şeklinde hazırlanan kitaptır. Dil ve edeb... more Uygurca hikayelerin Uygurca -Türkiye Türkçesi karşılığı şeklinde hazırlanan kitaptır. Dil ve edebiyat çalışmaları için uygundur.
Cagdas Uygur edebiyati, XIX. yuzyilin sonu XX. yuzyilin baslarinda olusan Uygur edebiyatini ifade... more Cagdas Uygur edebiyati, XIX. yuzyilin sonu XX. yuzyilin baslarinda olusan Uygur edebiyatini ifade etmektedir. Uygur Edebiyati, XIX. yuzyilin ortalarina kadar divan siiri merkezli gelisirken, bu yuzyilin ikinci yarisindan itibaren yavas yavas yeni bir doneme girmistir. XX. yuzyilin baslarinda olusan Cagdas Uygur Edebiyatinin 1930'lu ve 1940’li yillarda gosterdigi gelismeyi ceditcilik hareketinden ayri dusunemeyiz. 1949’da yonetimin el degistirmesi nedeniyle, edebiyatta islenen konular da degismis, Kultur Devrimi’nde cagdas Uygur edebiyati ve edipler agir darbe almistir. 1976 sonrasinda canlanan cagdas Uygur edebiyatinda roman on plana cikmis, yasak konu olan tarih, edebi eserlerde yogun olarak islenmeye baslamistir. 2000 yilina gelindiginde ise sozde “cift dilli egitim” uygulanmaya ve yayginlastirilmaya baslamistir. Uygur Turkcesinin kresten itibaren devre disi birakilmasi, yetisecek nesilleri milli degerlerden uzaklastirmakla kalmayip, Uygurca basin yayini ortadan kaldiracagi gi...
Muhtar Bugra 1965 yilinda Uygur Ozerk Bolgesi'nin Atus sehrinde dunyaya geldi. Ilkokul ve lis... more Muhtar Bugra 1965 yilinda Uygur Ozerk Bolgesi'nin Atus sehrinde dunyaya geldi. Ilkokul ve lise egitimini Atus'ta tamamladiktan sonra Urumci'ye yerlesti. 1985 yilinda Şinciang Radyo Televizyon Kurumunda stajyer olarak calismaya basladi. Şu an Şinciang Televizyon Kurumunda basyonetmendir. Gunumuzde Uygurlar arasinda onemli senaristlerden biri olarak pek cok basariya imza atan Bugra, sairligi ile de kendisinden soz ettirmektedir. Bugra’nin cocuk siirleri, onun edebi kisiligini olusturan onemli eserleri arasinda yer alir. “Cocekler Ailesi” (Masallar Ailesi), “Qeri Bala” (Yasli Cocuk), “Comule Bala” ( Karinca Cocuk) basta olmak uzere yuzden fazla cocuk siiri, Cagdas Uygur Edebiyatinin gunumuzdeki cocuk siirleri icin ornek niteligi tasir. Calismamizda; sairin 2005 yilinda yayimlanan “Qum Pesli” (Kum Fasli) adli siir kitabinda yer alan cocuk siirlerini incelemeye calistik. Amacimiz, Cin’deki Uygurlara ait cocuk edebiyatinin gunumuzdeki siir turu icin bir ornek tanitmak, cocuk ...
Özet 2009 yılındaki Urumçi Olayı sırasında Çin idaresi altındaki Uygur Özerk Bölgesinde yaşananla... more Özet 2009 yılındaki Urumçi Olayı sırasında Çin idaresi altındaki Uygur Özerk Bölgesinde yaşananlar, Türkiye basın yayınında geniş çapta yer aldı. Bununla birlikte dilimizde türetilmiş bir sözcük olan "Uygurlu" yoğun olarak görülmeye başladı. Sözcüğün ilk kim tarafından türetildiği belli değilse de bazı siyasetçilerin televizyon konuşmalarında bu sözcüğü sık kullanmasının ardından, bazı gazetelerin internet ortamındaki haberlerinde bu sözcüğün ısrarla kullanıldığı dikkatimizi çekti. Eğitimli gençlerin konuşma dilinde "Uygurlu" sözcüğünü kullanması ise sözcüğün kullanım alanının genişlemeye yüz tuttuğunu gösterdi. Yazımızda; internet kaynaklarından elde ettiğimiz örneklerde görülen ve son derece rahatsız edici bir kullanım olan "Uygurlu" sözcüğünün, yanlış türetilen bir sözcük olduğunu, bu sözcük ile ifade edilmek istenen anlamın "Doğu Türkistanlı" veya "Uygur" sözcüğü ile ifade edilebileceğini açıklamaya çalışacağız. Anahtar Sözcükler...
The scope of the study is difficulties arising from lecturing Uzbek language in Turkey and sugges... more The scope of the study is difficulties arising from lecturing Uzbek language in Turkey and suggestion of solutions. Education test method is applied in the study. The purpose of the study is to open the problem for discussion, sharing suggestions for the solution of the problem and to contribute to the realization and deveopment of the solution.
ALISHER NAVOIY NOMIDAGI TOSHKENT DAVLAT O‘ZBEK TILI VA ADABIYOTI UNIVERSITETI, 2020
O‘zbekiston va Turkiya o‘rtasidagi ijtimoiy, madaniy, iqtisodiy, siyosiy va
boshqa sohalarda alo... more O‘zbekiston va Turkiya o‘rtasidagi ijtimoiy, madaniy, iqtisodiy, siyosiy va boshqa sohalarda aloqalarning kengaytirilishida o‘zaro til ta’limining ahamiyati tobora kun sayin ortib bormoqda. Ikki mamlakat xalqlarining munosabatlari xabarlashuvdan tashqari o‘zaro milliy ongning rivoji, turkiy tillarni asrash va taraqqiy ettirish, ijtimoiy, madaniy, ilmiy sohalarda ma’lumotlar almashinuvini ta’minlash, qardoshlik aloqalarini mustahkamlash, turli kuchlar ta’siri ostida qolgan bugungi dunyoda kuchlarni birlashtirib, o‘zligini saqlab qolish kabi muhim maqsadlarga xizmat qiladi. Afsuski, Turkiyada o‘zbek tili ta’limi sohasi, 25 yildan ko‘p tarixga ega bo‘lishiga qaramasdan, bu sohada ko‘zlangan yutuqlarga erishilmagan. Buning esa talaba, ilmiy xodimlar, ta’lim tizimi va ta’lim sharoitlari bilan bog‘liq turli sabablari mavjud. Turkiyada o‘zbek tilining mukammal o‘rgatilishi va keng yoyilishi uchun biz taklif qilgan yo‘nalishlarda va biz ayta olmagan boshqa yo‘nalishlarda samarali va foydali ishlarning amalga oshirilishi – biz uchun eng katta baxt.
Uploads
Papers by Raile KAŞGARLI
20th century. The movement of realism gives its place to socialist realism after
1949. Uyghur story telling, which aroused through ironic stories in which dignitaries
with no use for the society were criticized, was enclosed to the political
limits due to the coup towards the enlightened started by the slogan Struggle Against
Local Nationalizm in 1958. No significant work was published in the Culture
Revolution taking place between 1966-1976. The pressure was released to some
extent based on the development policy of China in 1980s. This added stories that
are about historical figures and national values in Uyghur literature.
Memtimin Hoshur brought a breathe of fresh air to the Modern Uyghur Litureture
with his stories such as Deli (Insane), Bıyık Macerası (Moustache Adventure),
Kenarlı Bardak (Glass with Sides), Altın Dişli Köpek (Dog with Golden Tooth),
Domuzlara Bayram (Feast for Pigs). The stories of Hoshur voices the current problems,
the traces of the Chinese occupation on the social life of Uyghurs in a humorous
style.
The story entitled Moustache Adventure has a special place in terms of reflecting
some typical examples of the social problems happening in East Turkestan, which
is isolated from the rest of the World. I used text-based research method in this
study. My purpose is to exhibit the importance of Moustache Adventure and create
awareness about East Turkestan.
was directed by political authority, presented and transformed with modernization
and improvement ideals, yet utilized as a significant means of
cultural assimilation system. In context with the invasion of USSR of the
lands on which Turkic people are living and the policies imposed on there
afterwards, Uyghur Turks who live in East Turkestan as a considerable
population has shared generally the same fate with other Turkish kins in
terms of alphabet policy. On the other hand the alphabet used by Uyghur
Turks in East Turkestan depended on the political and social conditions of
China, the country which they are bound to.
In the 20th century, Uyghurs used Arab, Cyrillic and Latin alphabets.
The politicies adopted by the States governing Uyghur people forced Uyghurs
to use different alphabets and frequently change alphabets for Modern
Uyghur Turkish at the same time. Currently East Turkestan Uyghurs
use Latin alphabet unofficially besides Uyghur-Arab alphabet. Kazakhstan
Uyghurs and Kyrgyzstan Uyghurs both use Uyghur-Arab alphabets
unofficially besides Uyghur-Cyrillic alphabet. And Uyghurs in Turkey
make publications using Uyghur-Arab alphabet.
Our study focuses on the alphabets that have been used by Uyghurs
from the beginning of the 20th century to the present. The purpose of our
study is to reveal the alphabet matter of Uyghurs since the 20th century
and to examine the reasons of change of alphabet. Furthermore the study
draws attention to the matter of alphabet, which is one of the unsolved
problems at present. Qualitative research method has been used in the
study. Secondary sources have been used for the information unavailable
due to the cencorship on the sources in East Turkestan.
20th century. The movement of realism gives its place to socialist realism after
1949. Uyghur story telling, which aroused through ironic stories in which dignitaries
with no use for the society were criticized, was enclosed to the political
limits due to the coup towards the enlightened started by the slogan Struggle Against
Local Nationalizm in 1958. No significant work was published in the Culture
Revolution taking place between 1966-1976. The pressure was released to some
extent based on the development policy of China in 1980s. This added stories that
are about historical figures and national values in Uyghur literature.
Memtimin Hoshur brought a breathe of fresh air to the Modern Uyghur Litureture
with his stories such as Deli (Insane), Bıyık Macerası (Moustache Adventure),
Kenarlı Bardak (Glass with Sides), Altın Dişli Köpek (Dog with Golden Tooth),
Domuzlara Bayram (Feast for Pigs). The stories of Hoshur voices the current problems,
the traces of the Chinese occupation on the social life of Uyghurs in a humorous
style.
The story entitled Moustache Adventure has a special place in terms of reflecting
some typical examples of the social problems happening in East Turkestan, which
is isolated from the rest of the World. I used text-based research method in this
study. My purpose is to exhibit the importance of Moustache Adventure and create
awareness about East Turkestan.
was directed by political authority, presented and transformed with modernization
and improvement ideals, yet utilized as a significant means of
cultural assimilation system. In context with the invasion of USSR of the
lands on which Turkic people are living and the policies imposed on there
afterwards, Uyghur Turks who live in East Turkestan as a considerable
population has shared generally the same fate with other Turkish kins in
terms of alphabet policy. On the other hand the alphabet used by Uyghur
Turks in East Turkestan depended on the political and social conditions of
China, the country which they are bound to.
In the 20th century, Uyghurs used Arab, Cyrillic and Latin alphabets.
The politicies adopted by the States governing Uyghur people forced Uyghurs
to use different alphabets and frequently change alphabets for Modern
Uyghur Turkish at the same time. Currently East Turkestan Uyghurs
use Latin alphabet unofficially besides Uyghur-Arab alphabet. Kazakhstan
Uyghurs and Kyrgyzstan Uyghurs both use Uyghur-Arab alphabets
unofficially besides Uyghur-Cyrillic alphabet. And Uyghurs in Turkey
make publications using Uyghur-Arab alphabet.
Our study focuses on the alphabets that have been used by Uyghurs
from the beginning of the 20th century to the present. The purpose of our
study is to reveal the alphabet matter of Uyghurs since the 20th century
and to examine the reasons of change of alphabet. Furthermore the study
draws attention to the matter of alphabet, which is one of the unsolved
problems at present. Qualitative research method has been used in the
study. Secondary sources have been used for the information unavailable
due to the cencorship on the sources in East Turkestan.
boshqa sohalarda aloqalarning kengaytirilishida o‘zaro til ta’limining ahamiyati
tobora kun sayin ortib bormoqda. Ikki mamlakat xalqlarining munosabatlari
xabarlashuvdan tashqari o‘zaro milliy ongning rivoji, turkiy tillarni asrash va
taraqqiy ettirish, ijtimoiy, madaniy, ilmiy sohalarda ma’lumotlar almashinuvini
ta’minlash, qardoshlik aloqalarini mustahkamlash, turli kuchlar ta’siri ostida
qolgan bugungi dunyoda kuchlarni birlashtirib, o‘zligini saqlab qolish kabi muhim
maqsadlarga xizmat qiladi. Afsuski, Turkiyada o‘zbek tili ta’limi sohasi, 25 yildan
ko‘p tarixga ega bo‘lishiga qaramasdan, bu sohada ko‘zlangan yutuqlarga
erishilmagan. Buning esa talaba, ilmiy xodimlar, ta’lim tizimi va ta’lim sharoitlari
bilan bog‘liq turli sabablari mavjud.
Turkiyada o‘zbek tilining mukammal o‘rgatilishi va keng yoyilishi uchun
biz taklif qilgan yo‘nalishlarda va biz ayta olmagan boshqa yo‘nalishlarda
samarali va foydali ishlarning amalga oshirilishi – biz uchun eng katta baxt.