İsbat-ı Vacib Tartışmalar Celâleddîn Devvanî Yorumu, Kaynakları ve Günümüze Yansımaları , 2022
İslam düşünce gelenekleri gerek var oluşu açıklama gerekse dinî esasların temelini ortaya koyma g... more İslam düşünce gelenekleri gerek var oluşu açıklama gerekse dinî esasların temelini ortaya koyma gayesiyle isbat-ı vacibe hususi bir önem atfetmişlerdir. Felsefî gelenekte, zorunlu varlığı ispat etme ve bütün mümkün varlıkların oluşumunu nedensellik ilkesi çerçevesinde belli bir hiyerarşiye bağlı olarak ortaya koyma çabasının merkezî bir yer işgal ettiği açıktır. Yine kelam düşünce geleneği söz konusu olduğunda, alemde apaçık şekilde idrak edilen değişimden hareketle alemin sonradanlığına ve oradan da yaratıcıya uzanan ispat çabasının bütün teolojik açıklamaların ekseninde yer aldığında şüphe yoktur. Kelam ilminin konusu ve bilimsel kimliğiyle ilgili tartışmaların da isbat-ı vacibin bu düşünce geleneği içerisindeki merkezî konumunu ortadan kaldırmadığı açıkça görülmektedir. Varlık olmak bakımından varlığı Hakk’ın kendisiyle özdeşleştiren ve bunun apaçık olduğu iddiasında olan tasavvufî düşüncenin isbat-ı vacib’ten ziyade tanrısal birliği ve ilahî isimleri eksene aldığı ve bunların tahakkuklarıyla ilgili pratiklere önem verdiği söylenebilecek olsa da, gerek İbn Sinacı felsefenin gerekse kelam geleneğinin varlık ve Tanrı’ya dair yaklaşımlarıyla nazarî açıdan hesaplaşma çabasının tasavvufî düşüncedeki yeri de yadsınmayacak kadar açıktır. Fahreddîn er-Râzî’nîn (ö. 606/1210) eleştirel okumalarını tevarüs eden Cürcânî (ö. 816/1413) ve Devvânî (ö. 908/1502), isbat-ı vacibin merkezî tartışma konularıyla ilgili olarak bu düşünce geleneklerinin yaklaşımlarını tetkik ve tahkik süzgecinden geçirmişlerdir.
Mısır İlim Havzasında İslam Düşüncesinin Öncü Şahsiyetleri, 2023
Memlükler’in son yüzyılında (15. yüzyıl), Mısır havzasının en önemli iki şehri konumundaki İskend... more Memlükler’in son yüzyılında (15. yüzyıl), Mısır havzasının en önemli iki şehri konumundaki İskenderiye-Kâhire hattında yaşamını sürdüren İbnü’l-Hümâm’ın tevarüs ettiği birikim, kendisinden önceki iki yüzyıllık periyotta birbirini takip eden jenerasyonlar tarafından süreç içerisinde şekillendirilerek oluşturulmuştur. Bu formasyon, dinî ilimlerin yanında dil bilimi, mantık ve felsefeyi de içerecek şekilde aklî ilimlerin ve bütün bunlara ek olarak da tasavvufî bilginin ve pratiğinin formel ya da informel kanallarla nesilden nesile aktarımını içermektedir.
İRADE VE ÖZGÜRLÜK EYLEM VE DEĞER Mukaddimât-ı Erbaa Tartışmaları Kavram-Problem-Argüman-Yaklaşım Haritası
Dinî düşünce geleneği teklifi, insanın yaratıcısını bilip tanıdığı ve pratikte ona kulluk ettiği ... more Dinî düşünce geleneği teklifi, insanın yaratıcısını bilip tanıdığı ve pratikte ona kulluk ettiği bir dizgeye yerleştirmiştir. Mükellefiyetin eylem boyutu, insanın neleri yapıp yapmaması gerektiği sorusuna verilecek cevaba göre şekillenir. Fakat bu normatif çerçevenin bağlı olduğu bir meta-etik alan söz konusudur. Bu bağlamda "ahlakla ilgili yargıların niteliği ve kaynağı nedir?" sorusu, "insanın davranışlarını ahlaka konu etmeyi mümkün kılan şey nedir?" sorusu tarafından öncelenmiş olur. Birincisi eylemin değeri ve bu değerin kaynağı, ikincisi ise irade ve özgürlük sorunuyla ilintilidir. Bu çalışma her iki meseleyi de soruşturma imkanı sağlayan mukaddimât-ı erbaa tartışmalarına ilişkin bir kavram, problem, argüman ve yaklaşım haritası ortaya çıkarma amacı taşımaktadır.
Nazariyat İslam Felsefe ve Bilim Tarihi Araştırmaları Dergisi (Journal for the History of Islamic Philosophy and Sciences), 2018
Öz: İbn Sînâcı varlık anlayışının temel kabulleriyle bilgi nazariyesi arasındaki gerilimin en faz... more Öz: İbn Sînâcı varlık anlayışının temel kabulleriyle bilgi nazariyesi arasındaki gerilimin en fazla su yüzüne çıktığı hususlardan biri, zihnî varlık fikri etrafında yapılan tartışmalardır. Fahreddin er-Râzî’nin İbn Sînâ felsefesinin imalarını ortaya çıkarmaya yönelik gayretlerinin sonucunda bir problem alanı haline gelen zihnî varlık bahsi, tarihsel süreç içerisinde bir taraftan bu fikri savunma adına ortaya konulan argümanlara sahne olurken, diğer taraftan İbn Sînâcı idrak ve bilgi teorisinin önemli meydan okumalarla karşı karşıya kalıp eleştiri oklarının hedefi haline gelmesinin akabinde farklı açılımlarla ve yaklaşımlarla genişleyen bir hüviyete sahip olmuştur. Bu çalışma zihnî varlık fikrine yöneltilen en önemli eleştiriyi ve bu bağlamda ortaya çıkan sorunu çözmeye yönelik yaklaşımları mercek altına almaktadır. Söz konusu eleştirinin ve çözüm arayışlarının on üçüncü yüzyıldan on dokuzuncu yüzyıla kadar cereyan eden zihnî varlık tartışmalarının önemli bir parçası olduğunu söylemek mümkündür. Eleştiri temelde zihnî suretin bilgi olması ile hariçteki nesnesine mahiyet açısından eşit olması arasındaki gerilimi hedef almaktadır. Buna göre zihnî suret bilgi olup nitelik kategorisinde yer alan bir arazdır. Eğer idrake konu olan şey bir cevherse ve bu cevherin zihindeki sureti mahiyet açısından ona eşit ise, zihindeki suretin de cevher olması gerekir. Bu durum suretin hem cevher hem araz olması sonucunu ortaya çıkarmaktadır. Zihnî varlık tartışmasının izini bu eleştiri üzerinden sürmeyi amaçlayan bu makalede şu hususlar ele alınmaktadır: (i) Râzî’nin eleştirileriyle şekillenmeye başlayan zihnî varlık tartışmasını tarihsel süreç içerisinde taşıyan mecra ve kanallar. (ii) Bilgi-zihnî varlık ilişkisinin mahiyeti (iii) Bilginin kategorisiyle ilgili eleştiri ve çözüme yönelik teklifler. Anahtar Kelimeler: Zihnî varlık, bilgi, suret, müteahhirîn dönem, bilginin kategorisi. Abstract: The ‘mental existence’ is one of the great discussion topics in which the tension between the basic assumptions of Avicennian conception of existence and theory of knowledge became apparent. The accomplishments of Fakhr ad-Dīn ar-Rāzī in reading between the lines of Avicennian philosophy made it a matter of debate and thereby the history of Islamic thought witnessed some arguments supporting the idea of mental existence on one hand and the expansions and various treatments of the topic as a result of harsh criticism against the idea and challenges posed by opponents on the other hand. This work puts under scope the most important criticism and correspondingly the approaches that are adopted to solve the problem. It is possible to say that the criticism and search for solution are an important part of the mental existence debate from thirteenth down to the nineteenth century. Criticism primarily takes aim at the tension between the idea that the mental form is knowledge and the assumption that the essence of entity which is conceived brings into existence in the mind. As specified by the opponents, according to Avicennian theory the mental form is knowledge and knowledge is an accident belongs to the category of quality. If the conceived entitiy is substance and its mental form essentially equals the entity, then the mental form is required to be a substance too. This entails a result that the mental form belongs to both the category of substance and accident. In this article which aims to trace the mental existence debate over this argument we deal with the following matters: ı. The courses and paths that carry the debate which has begun to shape with Fakhr ad-Dīn al-Rāzī’s critiques ıı. The analysis of the argument based on the category of knowledge ııı. The answers and solutions proposed for the problem. Keywords: Mental existence, knowledge, form, post-classical period, category of knowledge.
İlimler" çalıştayında sözlü olarak sunulan ve basılmayan "Memlükler Döneminde Kelam ilmi" başlıkl... more İlimler" çalıştayında sözlü olarak sunulan ve basılmayan "Memlükler Döneminde Kelam ilmi" başlıklı tebliğin içeriği geliştirilerek üretilmiş halidir./This paper is a final version of an earlier oral presenation entitled "Islamic Theology in Mamlūk Period", at a workshop called "Islamic Sciences in Mamlūk Period" organised by ISAMER on 19-20 September 2019, a centre of Islamic studies affiliated with Istanbul University.
The structure of human cognition and the means of apprehension is suitable only for partly and gr... more The structure of human cognition and the means of apprehension is suitable only for partly and gradually conceiving reality. This limitation has led to a certain distance between appearance and reality. This means that there will always be a gap between the judgments of the mind about the external world and its contents, which are entities, cases, facts, and states. This partiality and partiteness of human understanding has produced the truth-maker problem with regard to mind judgments. Muslim scholars who admit the correlation between the structure of reality and the categories of the mind but reject the notion of the construction and the determination of reality by the mind refer to the realm that is independent of the mind’s personal judgments as nafs al-amr. This realm is concerned with the all degrees of reality, namely—from the existent to the non-existent, from the necessity to the contingency and impossibility, from the absolute to the relative, from the material to the non-...
Nazariyat İslam Felsefe ve Bilim Tarihi Araştırmaları Dergisi (Journal for the History of Islamic Philosophy and Sciences), 2018
The debates on the idea of mental existence is one of the issues in which the tension between the... more The debates on the idea of mental existence is one of the issues in which the tension between the basic principles of Avicennian ontology and his epistemology is most evident. The question of mental existence, which developed into a problématique as a result of Fakhr al-Dīn al-Rāzī's efforts to trace Avicennian philosophy's intimations, possessed a character that expanded through different prospects and perspectives following both the arguments advanced in support of this idea and the major challenges that the Avicennian theory of perception and knowledge met. It thus became a target for criticism in due course. This study takes as its subject matter the most significant criticism against the idea of mental existence and the perspectives that attempt to settle the ensuing problem in this context. This particular criticism and the pursuit of a solution is a notable part of the mental existence debates that were current from the thirteenth to the nineteenth centuries. The criticism mainly concerns the tension between the mental form as knowledge and its equivalence with the external object in terms of essence. Accordingly, mental form is a knowledge and an accident in the category of quality. If the object of perception is a substance and the mental image is its equivalent in essence, then the mental image also has to be a substance, which requires the form to be both a substance and an accident. This article, which pursues the trail of the mental existence debate by means of this criticism, tackles the following matters: (i) the media and channels that conveyed the mental existence debate that took shape after al-Rāzī's interventions, (ii) the nature of the relation between knowledge and mental existence, and (iii) those suggestions that address the criticism and solutions concerning the category of knowledge.
Ruh Sağlığı ve Din Disiplinler Arası Çalışmalar, 2022
İnsanın kendisine ve dış dünyaya dair farkındalık kazanma ve bunu geliştirme süreci onun bir türe... more İnsanın kendisine ve dış dünyaya dair farkındalık kazanma ve bunu geliştirme süreci onun bir türe ait olması, bireyselliği ve toplumsal bir varlık olması açısından üç katmanlı bir yapıyı içermektedir. Anlam arayışını da içeren bu süreç, bütün insan fertlerinin ortak olduğu türsel yetkinliklerin her ferdin kendisine özgü nitelik, imkân ve şartlarla belirlenim kazandığı bir zeminde gerçekleşmektedir. Tarihî-toplumsal varlık alanı ise bu süreci çerçeveleyen zaman- mekân-kültür koordinatlarına göndermede bulunmaktadır. İnsanın var oluşa dair en temel sorularının (nereden geldim, neredeyim, nereye gideceğim) bu üç boyut tarafından kuşatıl- mış bir anlamlandırma çabasıyla ilintili olduğunda kuşku yoktur. “Nereden geldim?” sorusu sadece bir başlangıç/ilke (mebde) arayışına referansta bulunmaz, bunun da ötesinde insanın mahiyetine, dolayısıyla varlık hiyerarşisindeki yerine dair bir tasavvura ulaşma talebini içerir. “Neredeyim?” sorusu, insan yaşamının teori ve pratiğine dair iki temel alt soruya yani neyi bilebilirim (bilgi), ne yapmalıyım (eylem) sorularına cevap bulma arzusunu açığa vurur. Bu iki hususa dair üretilecek cevapların “nereden geldim” sorusuna verilecek cevap doğrultu- sunda şekilleneceği açıktır. Son olarak “Nereye gideceğim?” sorusu, ölümlü bir varlık oldu- ğunu ölmeden önce bilen insanın salt ölüm sonrası yaşama (meâd) dair bir tasavvur geliş- tirme çabasıyla sınırlı değildir. Buna ek olarak türsel, bireysel ve toplumsal açıdan insanın yaşamdaki gayesinin ne olduğu sorusuna cevap bulma arayışıdır. Bu soruların tamamı, inanç esaslarının temelini teşkil eden üç ilkeyle (usûl-i selâse: tevhid, nübüvvet, ahiret) doğrudan ilişkilidir. Bu çalışmanın amacı insanın var oluşa dair üç temel sorusunu (i. nereden geldim, ii. neredeyim, iii. nereye gideceğim) ve uzantılarını (i. insanın mahiyeti, ii. insanî yaşamın teori ve pratiği, iii. insanî var oluşun gayesi) üç inanç ilkesiyle (i. tevhit, ii. nübüvvet, iii. ahi- ret) irtibatlı bir çerçeveye yerleştirmek ve bu çerçeveyi gerek Tanrı-insan-evren ilişkisine dair bir tasavvur oluşturmanın ve bunu anlam arayışının bir parçası haline getirmenin gerekse inanç problemlerini analiz etmenin bir aracı kılmaktır.
İslam düşüncesi, hangi gelenek içerisinde yer alırsa alsın on ikinci yüz-yıldan sonraki düşünürle... more İslam düşüncesi, hangi gelenek içerisinde yer alırsa alsın on ikinci yüz-yıldan sonraki düşünürlerin önemli bir kısmının İbn Sînâ (ö. 428/1037) şârihi olduğu bir sürecin içerisinden geçti. Bu olgu Fahreddîn er-Râzî’nin (ö. 606/1210) sorunsallaştırma kabiliyetiyle birleşince, onun eleştirel okumaları, kendisinden sonraki kuşakları meşgul edecek aporiaları su yüzüne çıkarıp çözülmeyi bekleyen birer probleme dönüştürdü. Gerek ontoloji, epistemoloji ve aksiyolojinin kesiştiği birçok hususla yakından ilintili olması gerekse İslam düşünce geleneklerinin varlık anlayışlarının doğrudan yansıdığı bir problem alanı olması açısından bilginin mahiyeti, bunlar arasında önemli bir yere sahiptir. Râzî başta olmak üzere birçok düşünürün çözümlemelerinde görüldüğü üzere, Meşşâî felsefede bilginin ontolojisi, mahiyeti ve kategorisi, sistemin bütünü dikkate alındığında önemli meydan okumalarla karşılaşmaya elverişli unsurlar içermektedir. Buna bağlı olarak Şemseddin İsfahânî (ö. 749/1349), Teftâzânî (...
Avicenna's metaphysical comprehension of the distinction between essence and existence is not jus... more Avicenna's metaphysical comprehension of the distinction between essence and existence is not just a step towards grounding the necessary existent (i.e., God), but also has the intention of providing an explanation of the relation between the necessary and contingent existents and the createdness of the latter. Fakhr al-Dīn al-Rāzī's (d. 606/1210) critical reading of Avicenna (d. 428/1037) through the status of quiddity in itself, the causes of existence and essence, existentialism of things, and how related matters make the createdness of quiddity/essence is a problematic case in philosophical theology. If the createdness of contingent things is a non-controversial issue among all the schools of Islamic philosophy, kalam, and theosophy, the question of what makes this topic debatable becomes a starting point for analyzing the positions and arguments related to this discussion. Some scholars who've tackled the problem with regard to the meaning of create (ca´l) and quiddity (māhiya) contend that opposing views had arisen from the different meanings assigned to these terms. According to the viewpoints of these scholars, the debate is not philosophical in itself, but rather philological. According to some scholars, however, the problem should not be reduced to philological analyses as it has significant implications and is connected to important philosophical issues. If it wasn't, the assertion that it has only a philological nature would imply that the participants in the discussion had no idea what they were talking about and would mean that they maintained a sterile discussion. This article contains an evaluation of the Ottoman Hanafite-Māturidite scholar Hafīd al-Nithārī's (d. 1188/1774) treatise and critical edition on the createdness of quiddity in the previously mentioned context..
Zenodo (CERN European Organization for Nuclear Research), Jun 30, 2022
Sadreddînzâde Fethullâh Şirvânî'nin Risâle fî tahkîki ef'âli'l-'ibâd Risâlesi: İnceleme ve Tahkik... more Sadreddînzâde Fethullâh Şirvânî'nin Risâle fî tahkîki ef'âli'l-'ibâd Risâlesi: İnceleme ve Tahkik Öz: Evrenin bilinçli bir fail tarafından tasarlanıp yaratıldığı fikrinin yüzleşmek durumunda olduğu meydan okumalardan biri de irade ve özgürlük sorunsalıdır. Problem, insan açısından sorumluluk ile özgürlük arasındaki irtibatın kurulmasına, yaratıcı açısından ise ilahî tasarımda insanın iradeli tercih ve eylemlerine alan açılmasına dair alt tartışmaları içermektedir. Bir taraftan ilahî bilgiye ilahî iradenin ve kudretin eşlik etmesi, diğer taraftan insanın, kendi iradesiyle meydana gelmeyen varlık alanını mesken tutup tercih ve eylemleriyle inşa ettiği bir alan yaratması dikkate alındığında mesele daha da derinleşmektedir. Bu bağlamda bir başlangıcı ve sonu olan bireysel yaşamın farklı imkân ve şartlarla çerçevelenen bir ön-belirlenimi yedeğinde taşımasının tercihe bağlı iradeli eylemlerle oluşturduğu bileşkenin yarattığı durum, kulun fiilleriyle ilgili farklı yaklaşımlara zemin hazırlamıştır. Bazılarına göre hem tekvinî düzlemde hem de insanî iradeyle şekillenen alanda gerekçesiz ilahî tercihin mutlak kudretle işlevsellik kazanması söz konusu iken, bazılarına göre insan, yaratıcının onda yarattığı kudretle kendi eylemlerine varlık vermektedir. İnsanın kendisi, kabiliyet ve melekeleri de dahil olmak üzere bütün varlık alanını ilahî isimlerin mazharı olarak görenlerin yanında, bunun tek başına yeterli olmadığını, eşyanın istidatının da analize dahil edilmesi gerektiğini düşünenler mevcuttur. Elinizdeki çalışma Sadreddînzâde Fethullah Şirvânî'nin (ö. 1076/1666) özellikle istidatın tahlile dahil edildiği yaklaşıma odaklanan risâlesinin tenkitli neşrini ve değerlendirmesini içermektedir.
İslam düşünce tarihinde İbn Sina’dan sonraki süreçte kavramsal-teorik düzlemde gerçekleşen değişi... more İslam düşünce tarihinde İbn Sina’dan sonraki süreçte kavramsal-teorik düzlemde gerçekleşen değişim ve dönüşümün izini süren çalışmalarda bir şekilde Gazzâlî’ye (ö. 505/1111) atıf yapılması kaçınılmazdır. Gazzâlî’nin Meşşâî felsefeye yönelik meydan okumasının varlık (ontoloji), insan (psikoloji) ve bilgi (epistemoloji) açısından müteahhirîn dönemi kelam düşüncesine miras bıraktığı üç önemli tartışma konusu vardır: Nedensellik, soyut nefs ve zihnî varlık. Soyut nefs görüşünün kelam düşüncesinin bir parçası haline gelmesi, bilgi teorisinin de doğal olarak bu değişimden payını alıp almadığı sorusunu akla getirmektedir. Gazzâlî’nin, nefs teorisindeki dönüşümü bilgi teorisine taşıyıp taşımadığı sorusunu eksene alan bu makale iki iddiayı temellendirme amacı taşımaktadır: ı. Nefsin mücerred bir cevher olduğu fikrini kabul eden Gazzâlî’nin düşüncesini, salt kavramsal çerçeveyi dikkate alarak teknik anlamda zihnî varlığa referansla sorgulamak mümkün değildir. ıı. Bilginin tanımı söz konusu ol...
Varlıkların temelde kadîm-hâdis şeklinde iki kısımda ele alındığı kelam düşüncesinde, mevcudların... more Varlıkların temelde kadîm-hâdis şeklinde iki kısımda ele alındığı kelam düşüncesinde, mevcudların idrâkine ilişkin çerçeve zat, sıfat ve fiil ayrımı ekseninde şekillenmiştir. Bunu Tanrı'ya da taşıyan kelamcılar için söz konusu çerçeve, hem hâdis hem de kadîm olanı içerecek şekilde bu metafizik ayrıma dayanmaktadır. Fakat bir yanda varlığın zatın aynı kabul edilmesi, diğer taraftan zat olmak bakımından zatın varlık anlamını içermemesi, kelamcılar açısından 'vücud'un bu çerçevedeki yerini tartışmaya açmıştır. Bu hususun incelenmesi, vücudun şey ve zat kavramlarıyla irtibatlı olarak tahlil edilmesini gerekli kılmaktadır. Özellikle tartışmaların daha belirgin hale geldiği Kâdî (ö. 415/1025) ve Cüveynî (ö. 478/1085) esas alınarak yapılan bu çalışmada, mevcudların idrâkine ilişkin kavramsal bir çerçeve sunulduktan sonra, mütekaddimîn kelamcıları açısından varlığın Tanrı'ya ve hâdis varlıklara yüklem oluşunun niteliği, varlığın tek ve bir oluşunun ne anlama geldiği soruşturulacak, vücud ve zat kavramları analiz edilerek zat olmak bakımından zatın varlık anlamını içermeyecek şekilde nasıl kullanıldığı ortaya konulacak ve bunun neden mahiyet fikrine yol açmadığı sorusuna cevap aranacaktır.
Bu makale İslam düşüncesinde klasik metinlerin anlaşılması açısından önemli bir yere sahip olan z... more Bu makale İslam düşüncesinde klasik metinlerin anlaşılması açısından önemli bir yere sahip olan zihin, hâric ve nefsü'l-emr kavramları arasındaki ilişkiyi 19. yüzyılda yaşamış muhakkik ve müdekkik bir dersiâm olan Mustafa Şevket el-İstanbulî (ö.1875)'nin bu hususla ilgili olarak yazdığı risaleyi analiz etmek suretiyle ele almayı amaçlamaktadır. Önermelerin doğruluk düzlemi açısından mantık, bilgi ve idrak vasıtaları bağlamında epistemoloji, varlık mertebeleri açısından da ontoloji ile yakından ilgili olan bu kavramların doğru anlaşılması, özellikle Râzî sonrası tahkik devri metinlerini anlama noktasında büyük bir önem taşımaktadır. Bir idrak gücü olarak zihnin nefs, iç duyular ve mücerred akıllara kadar uzanan anlam yelpazesi, temelde önermelerin doğruluk düzlemiyle alakalı olan nefsü'l-emr kavramının faal akılla ilişkilendirilmesi, 'hâric' mefhumunun zihin ve nefsü'l-emr ile ilintili olarak sahip olduğu anlamlar bu kavramların hinterlandının genişliğini göstermektedir. Bu mefhumlar arasındaki ilişkinin ortaya konulması önermelerde mutabakat, zihnî varlık problemi, küllîler meselesi, ma'dum konusu, vücud-mahiyet tartışmaları, bilgi bahisleri başta olmak üzere birçok hususun tahkiki açısından da önem taşımaktadır. Bu mefhumlar arasındaki ilişkiyi ele alacağımız çalışmada zihin kavramının anlam haritasını analiz edip nefsü'l-emr ile irtibatını tahlil ettikten sonra 'hâric' kavramının taşıdığı anlamlara da işaret etmek suretiyle nefsü'l-emr'in 'zihin' ve 'hâric'in ötesinde üçüncü bir kategori olmadığını ortaya koymaya çalışacağız.
Ontolojik ve epistemolojik boyutlarıyla zihnî varlık sorununu Seyyid Şerîf Cürcânî özelinde incel... more Ontolojik ve epistemolojik boyutlarıyla zihnî varlık sorununu Seyyid Şerîf Cürcânî özelinde incelediğimiz bu çalışma, bir taraftan kelamcıların zihnî varlığı kabul karşısındaki dirençlerinin sebeplerini ortaya koyarken, daha geniş çerçevede bu sorunun kavram, argüman ve yaklaşım haritasını gözler önüne sermektedir. ABSTRACT This study, in which we have examined the question of mental existence with ontological and epistemological dimensions based on the preeminent scholar, al-Sayyid al-Sharif al- Jurjanî, map out the concepts, arguments and approaches pertinent to this problem on a wider frame while revealing the reasons of theologians’ resistance to accepting the mental existence
Nazariyat İslam Felsefe ve Bilim Tarihi Araştırmaları Dergisi (Journal for the History of Islamic Philosophy and Sciences), 2017
İbn Kayyim'in meşhur eseri Kitâbu'r-Rûh akademik ilgiye konu olmasına rağmen, hocası İbn Teymiyye... more İbn Kayyim'in meşhur eseri Kitâbu'r-Rûh akademik ilgiye konu olmasına rağmen, hocası İbn Teymiyye'nin ruhla ilgili görüşleri henüz incelenmemiştir. Bundan dolayı bu yazı İbn Teymiyye'nin Halku'r-rûh'undaki bazı görüşlerin izini sürmektedir. O bu eserinde, Allah'ın zatından ödün vermeme amacına bağlı olarak, ruhun ezelî olmadığını, hâdis olduğunu (origination) ileri sürmektedir. Bu makale iki kısımdan oluşmaktadır: Birinci bölüm önceki araştırma ışığında Halku'r-rûh'u sorunsallaştırmakta, çalışmanın kaynaklarını sunmakta ve İbn Teymiyye'nin temel argümanını değerlendirme açısından önemli bazı kavramları ele almaktadır. Bu bölümde İbn Teymiyye'nin, bakış açısını temellendirmek üzere başvurduğu beş temel argüman, Halku'r-rûh'tan hareketle yeniden inşa edilecektir. Yine karşıt görüşleri benimseyenlerin İbn Teymiyye'ye ilişkin tanımlamalarının etrafındaki belirsizlikler ortadan kaldırılacaktır. İkinci bölüm Halku'r-rûh'un açıklamalı bir tercümesini sunmaktadır.
İsbat-ı Vacib Tartışmalar Celâleddîn Devvanî Yorumu, Kaynakları ve Günümüze Yansımaları , 2022
İslam düşünce gelenekleri gerek var oluşu açıklama gerekse dinî esasların temelini ortaya koyma g... more İslam düşünce gelenekleri gerek var oluşu açıklama gerekse dinî esasların temelini ortaya koyma gayesiyle isbat-ı vacibe hususi bir önem atfetmişlerdir. Felsefî gelenekte, zorunlu varlığı ispat etme ve bütün mümkün varlıkların oluşumunu nedensellik ilkesi çerçevesinde belli bir hiyerarşiye bağlı olarak ortaya koyma çabasının merkezî bir yer işgal ettiği açıktır. Yine kelam düşünce geleneği söz konusu olduğunda, alemde apaçık şekilde idrak edilen değişimden hareketle alemin sonradanlığına ve oradan da yaratıcıya uzanan ispat çabasının bütün teolojik açıklamaların ekseninde yer aldığında şüphe yoktur. Kelam ilminin konusu ve bilimsel kimliğiyle ilgili tartışmaların da isbat-ı vacibin bu düşünce geleneği içerisindeki merkezî konumunu ortadan kaldırmadığı açıkça görülmektedir. Varlık olmak bakımından varlığı Hakk’ın kendisiyle özdeşleştiren ve bunun apaçık olduğu iddiasında olan tasavvufî düşüncenin isbat-ı vacib’ten ziyade tanrısal birliği ve ilahî isimleri eksene aldığı ve bunların tahakkuklarıyla ilgili pratiklere önem verdiği söylenebilecek olsa da, gerek İbn Sinacı felsefenin gerekse kelam geleneğinin varlık ve Tanrı’ya dair yaklaşımlarıyla nazarî açıdan hesaplaşma çabasının tasavvufî düşüncedeki yeri de yadsınmayacak kadar açıktır. Fahreddîn er-Râzî’nîn (ö. 606/1210) eleştirel okumalarını tevarüs eden Cürcânî (ö. 816/1413) ve Devvânî (ö. 908/1502), isbat-ı vacibin merkezî tartışma konularıyla ilgili olarak bu düşünce geleneklerinin yaklaşımlarını tetkik ve tahkik süzgecinden geçirmişlerdir.
Mısır İlim Havzasında İslam Düşüncesinin Öncü Şahsiyetleri, 2023
Memlükler’in son yüzyılında (15. yüzyıl), Mısır havzasının en önemli iki şehri konumundaki İskend... more Memlükler’in son yüzyılında (15. yüzyıl), Mısır havzasının en önemli iki şehri konumundaki İskenderiye-Kâhire hattında yaşamını sürdüren İbnü’l-Hümâm’ın tevarüs ettiği birikim, kendisinden önceki iki yüzyıllık periyotta birbirini takip eden jenerasyonlar tarafından süreç içerisinde şekillendirilerek oluşturulmuştur. Bu formasyon, dinî ilimlerin yanında dil bilimi, mantık ve felsefeyi de içerecek şekilde aklî ilimlerin ve bütün bunlara ek olarak da tasavvufî bilginin ve pratiğinin formel ya da informel kanallarla nesilden nesile aktarımını içermektedir.
İRADE VE ÖZGÜRLÜK EYLEM VE DEĞER Mukaddimât-ı Erbaa Tartışmaları Kavram-Problem-Argüman-Yaklaşım Haritası
Dinî düşünce geleneği teklifi, insanın yaratıcısını bilip tanıdığı ve pratikte ona kulluk ettiği ... more Dinî düşünce geleneği teklifi, insanın yaratıcısını bilip tanıdığı ve pratikte ona kulluk ettiği bir dizgeye yerleştirmiştir. Mükellefiyetin eylem boyutu, insanın neleri yapıp yapmaması gerektiği sorusuna verilecek cevaba göre şekillenir. Fakat bu normatif çerçevenin bağlı olduğu bir meta-etik alan söz konusudur. Bu bağlamda "ahlakla ilgili yargıların niteliği ve kaynağı nedir?" sorusu, "insanın davranışlarını ahlaka konu etmeyi mümkün kılan şey nedir?" sorusu tarafından öncelenmiş olur. Birincisi eylemin değeri ve bu değerin kaynağı, ikincisi ise irade ve özgürlük sorunuyla ilintilidir. Bu çalışma her iki meseleyi de soruşturma imkanı sağlayan mukaddimât-ı erbaa tartışmalarına ilişkin bir kavram, problem, argüman ve yaklaşım haritası ortaya çıkarma amacı taşımaktadır.
Nazariyat İslam Felsefe ve Bilim Tarihi Araştırmaları Dergisi (Journal for the History of Islamic Philosophy and Sciences), 2018
Öz: İbn Sînâcı varlık anlayışının temel kabulleriyle bilgi nazariyesi arasındaki gerilimin en faz... more Öz: İbn Sînâcı varlık anlayışının temel kabulleriyle bilgi nazariyesi arasındaki gerilimin en fazla su yüzüne çıktığı hususlardan biri, zihnî varlık fikri etrafında yapılan tartışmalardır. Fahreddin er-Râzî’nin İbn Sînâ felsefesinin imalarını ortaya çıkarmaya yönelik gayretlerinin sonucunda bir problem alanı haline gelen zihnî varlık bahsi, tarihsel süreç içerisinde bir taraftan bu fikri savunma adına ortaya konulan argümanlara sahne olurken, diğer taraftan İbn Sînâcı idrak ve bilgi teorisinin önemli meydan okumalarla karşı karşıya kalıp eleştiri oklarının hedefi haline gelmesinin akabinde farklı açılımlarla ve yaklaşımlarla genişleyen bir hüviyete sahip olmuştur. Bu çalışma zihnî varlık fikrine yöneltilen en önemli eleştiriyi ve bu bağlamda ortaya çıkan sorunu çözmeye yönelik yaklaşımları mercek altına almaktadır. Söz konusu eleştirinin ve çözüm arayışlarının on üçüncü yüzyıldan on dokuzuncu yüzyıla kadar cereyan eden zihnî varlık tartışmalarının önemli bir parçası olduğunu söylemek mümkündür. Eleştiri temelde zihnî suretin bilgi olması ile hariçteki nesnesine mahiyet açısından eşit olması arasındaki gerilimi hedef almaktadır. Buna göre zihnî suret bilgi olup nitelik kategorisinde yer alan bir arazdır. Eğer idrake konu olan şey bir cevherse ve bu cevherin zihindeki sureti mahiyet açısından ona eşit ise, zihindeki suretin de cevher olması gerekir. Bu durum suretin hem cevher hem araz olması sonucunu ortaya çıkarmaktadır. Zihnî varlık tartışmasının izini bu eleştiri üzerinden sürmeyi amaçlayan bu makalede şu hususlar ele alınmaktadır: (i) Râzî’nin eleştirileriyle şekillenmeye başlayan zihnî varlık tartışmasını tarihsel süreç içerisinde taşıyan mecra ve kanallar. (ii) Bilgi-zihnî varlık ilişkisinin mahiyeti (iii) Bilginin kategorisiyle ilgili eleştiri ve çözüme yönelik teklifler. Anahtar Kelimeler: Zihnî varlık, bilgi, suret, müteahhirîn dönem, bilginin kategorisi. Abstract: The ‘mental existence’ is one of the great discussion topics in which the tension between the basic assumptions of Avicennian conception of existence and theory of knowledge became apparent. The accomplishments of Fakhr ad-Dīn ar-Rāzī in reading between the lines of Avicennian philosophy made it a matter of debate and thereby the history of Islamic thought witnessed some arguments supporting the idea of mental existence on one hand and the expansions and various treatments of the topic as a result of harsh criticism against the idea and challenges posed by opponents on the other hand. This work puts under scope the most important criticism and correspondingly the approaches that are adopted to solve the problem. It is possible to say that the criticism and search for solution are an important part of the mental existence debate from thirteenth down to the nineteenth century. Criticism primarily takes aim at the tension between the idea that the mental form is knowledge and the assumption that the essence of entity which is conceived brings into existence in the mind. As specified by the opponents, according to Avicennian theory the mental form is knowledge and knowledge is an accident belongs to the category of quality. If the conceived entitiy is substance and its mental form essentially equals the entity, then the mental form is required to be a substance too. This entails a result that the mental form belongs to both the category of substance and accident. In this article which aims to trace the mental existence debate over this argument we deal with the following matters: ı. The courses and paths that carry the debate which has begun to shape with Fakhr ad-Dīn al-Rāzī’s critiques ıı. The analysis of the argument based on the category of knowledge ııı. The answers and solutions proposed for the problem. Keywords: Mental existence, knowledge, form, post-classical period, category of knowledge.
İlimler" çalıştayında sözlü olarak sunulan ve basılmayan "Memlükler Döneminde Kelam ilmi" başlıkl... more İlimler" çalıştayında sözlü olarak sunulan ve basılmayan "Memlükler Döneminde Kelam ilmi" başlıklı tebliğin içeriği geliştirilerek üretilmiş halidir./This paper is a final version of an earlier oral presenation entitled "Islamic Theology in Mamlūk Period", at a workshop called "Islamic Sciences in Mamlūk Period" organised by ISAMER on 19-20 September 2019, a centre of Islamic studies affiliated with Istanbul University.
The structure of human cognition and the means of apprehension is suitable only for partly and gr... more The structure of human cognition and the means of apprehension is suitable only for partly and gradually conceiving reality. This limitation has led to a certain distance between appearance and reality. This means that there will always be a gap between the judgments of the mind about the external world and its contents, which are entities, cases, facts, and states. This partiality and partiteness of human understanding has produced the truth-maker problem with regard to mind judgments. Muslim scholars who admit the correlation between the structure of reality and the categories of the mind but reject the notion of the construction and the determination of reality by the mind refer to the realm that is independent of the mind’s personal judgments as nafs al-amr. This realm is concerned with the all degrees of reality, namely—from the existent to the non-existent, from the necessity to the contingency and impossibility, from the absolute to the relative, from the material to the non-...
Nazariyat İslam Felsefe ve Bilim Tarihi Araştırmaları Dergisi (Journal for the History of Islamic Philosophy and Sciences), 2018
The debates on the idea of mental existence is one of the issues in which the tension between the... more The debates on the idea of mental existence is one of the issues in which the tension between the basic principles of Avicennian ontology and his epistemology is most evident. The question of mental existence, which developed into a problématique as a result of Fakhr al-Dīn al-Rāzī's efforts to trace Avicennian philosophy's intimations, possessed a character that expanded through different prospects and perspectives following both the arguments advanced in support of this idea and the major challenges that the Avicennian theory of perception and knowledge met. It thus became a target for criticism in due course. This study takes as its subject matter the most significant criticism against the idea of mental existence and the perspectives that attempt to settle the ensuing problem in this context. This particular criticism and the pursuit of a solution is a notable part of the mental existence debates that were current from the thirteenth to the nineteenth centuries. The criticism mainly concerns the tension between the mental form as knowledge and its equivalence with the external object in terms of essence. Accordingly, mental form is a knowledge and an accident in the category of quality. If the object of perception is a substance and the mental image is its equivalent in essence, then the mental image also has to be a substance, which requires the form to be both a substance and an accident. This article, which pursues the trail of the mental existence debate by means of this criticism, tackles the following matters: (i) the media and channels that conveyed the mental existence debate that took shape after al-Rāzī's interventions, (ii) the nature of the relation between knowledge and mental existence, and (iii) those suggestions that address the criticism and solutions concerning the category of knowledge.
Ruh Sağlığı ve Din Disiplinler Arası Çalışmalar, 2022
İnsanın kendisine ve dış dünyaya dair farkındalık kazanma ve bunu geliştirme süreci onun bir türe... more İnsanın kendisine ve dış dünyaya dair farkındalık kazanma ve bunu geliştirme süreci onun bir türe ait olması, bireyselliği ve toplumsal bir varlık olması açısından üç katmanlı bir yapıyı içermektedir. Anlam arayışını da içeren bu süreç, bütün insan fertlerinin ortak olduğu türsel yetkinliklerin her ferdin kendisine özgü nitelik, imkân ve şartlarla belirlenim kazandığı bir zeminde gerçekleşmektedir. Tarihî-toplumsal varlık alanı ise bu süreci çerçeveleyen zaman- mekân-kültür koordinatlarına göndermede bulunmaktadır. İnsanın var oluşa dair en temel sorularının (nereden geldim, neredeyim, nereye gideceğim) bu üç boyut tarafından kuşatıl- mış bir anlamlandırma çabasıyla ilintili olduğunda kuşku yoktur. “Nereden geldim?” sorusu sadece bir başlangıç/ilke (mebde) arayışına referansta bulunmaz, bunun da ötesinde insanın mahiyetine, dolayısıyla varlık hiyerarşisindeki yerine dair bir tasavvura ulaşma talebini içerir. “Neredeyim?” sorusu, insan yaşamının teori ve pratiğine dair iki temel alt soruya yani neyi bilebilirim (bilgi), ne yapmalıyım (eylem) sorularına cevap bulma arzusunu açığa vurur. Bu iki hususa dair üretilecek cevapların “nereden geldim” sorusuna verilecek cevap doğrultu- sunda şekilleneceği açıktır. Son olarak “Nereye gideceğim?” sorusu, ölümlü bir varlık oldu- ğunu ölmeden önce bilen insanın salt ölüm sonrası yaşama (meâd) dair bir tasavvur geliş- tirme çabasıyla sınırlı değildir. Buna ek olarak türsel, bireysel ve toplumsal açıdan insanın yaşamdaki gayesinin ne olduğu sorusuna cevap bulma arayışıdır. Bu soruların tamamı, inanç esaslarının temelini teşkil eden üç ilkeyle (usûl-i selâse: tevhid, nübüvvet, ahiret) doğrudan ilişkilidir. Bu çalışmanın amacı insanın var oluşa dair üç temel sorusunu (i. nereden geldim, ii. neredeyim, iii. nereye gideceğim) ve uzantılarını (i. insanın mahiyeti, ii. insanî yaşamın teori ve pratiği, iii. insanî var oluşun gayesi) üç inanç ilkesiyle (i. tevhit, ii. nübüvvet, iii. ahi- ret) irtibatlı bir çerçeveye yerleştirmek ve bu çerçeveyi gerek Tanrı-insan-evren ilişkisine dair bir tasavvur oluşturmanın ve bunu anlam arayışının bir parçası haline getirmenin gerekse inanç problemlerini analiz etmenin bir aracı kılmaktır.
İslam düşüncesi, hangi gelenek içerisinde yer alırsa alsın on ikinci yüz-yıldan sonraki düşünürle... more İslam düşüncesi, hangi gelenek içerisinde yer alırsa alsın on ikinci yüz-yıldan sonraki düşünürlerin önemli bir kısmının İbn Sînâ (ö. 428/1037) şârihi olduğu bir sürecin içerisinden geçti. Bu olgu Fahreddîn er-Râzî’nin (ö. 606/1210) sorunsallaştırma kabiliyetiyle birleşince, onun eleştirel okumaları, kendisinden sonraki kuşakları meşgul edecek aporiaları su yüzüne çıkarıp çözülmeyi bekleyen birer probleme dönüştürdü. Gerek ontoloji, epistemoloji ve aksiyolojinin kesiştiği birçok hususla yakından ilintili olması gerekse İslam düşünce geleneklerinin varlık anlayışlarının doğrudan yansıdığı bir problem alanı olması açısından bilginin mahiyeti, bunlar arasında önemli bir yere sahiptir. Râzî başta olmak üzere birçok düşünürün çözümlemelerinde görüldüğü üzere, Meşşâî felsefede bilginin ontolojisi, mahiyeti ve kategorisi, sistemin bütünü dikkate alındığında önemli meydan okumalarla karşılaşmaya elverişli unsurlar içermektedir. Buna bağlı olarak Şemseddin İsfahânî (ö. 749/1349), Teftâzânî (...
Avicenna's metaphysical comprehension of the distinction between essence and existence is not jus... more Avicenna's metaphysical comprehension of the distinction between essence and existence is not just a step towards grounding the necessary existent (i.e., God), but also has the intention of providing an explanation of the relation between the necessary and contingent existents and the createdness of the latter. Fakhr al-Dīn al-Rāzī's (d. 606/1210) critical reading of Avicenna (d. 428/1037) through the status of quiddity in itself, the causes of existence and essence, existentialism of things, and how related matters make the createdness of quiddity/essence is a problematic case in philosophical theology. If the createdness of contingent things is a non-controversial issue among all the schools of Islamic philosophy, kalam, and theosophy, the question of what makes this topic debatable becomes a starting point for analyzing the positions and arguments related to this discussion. Some scholars who've tackled the problem with regard to the meaning of create (ca´l) and quiddity (māhiya) contend that opposing views had arisen from the different meanings assigned to these terms. According to the viewpoints of these scholars, the debate is not philosophical in itself, but rather philological. According to some scholars, however, the problem should not be reduced to philological analyses as it has significant implications and is connected to important philosophical issues. If it wasn't, the assertion that it has only a philological nature would imply that the participants in the discussion had no idea what they were talking about and would mean that they maintained a sterile discussion. This article contains an evaluation of the Ottoman Hanafite-Māturidite scholar Hafīd al-Nithārī's (d. 1188/1774) treatise and critical edition on the createdness of quiddity in the previously mentioned context..
Zenodo (CERN European Organization for Nuclear Research), Jun 30, 2022
Sadreddînzâde Fethullâh Şirvânî'nin Risâle fî tahkîki ef'âli'l-'ibâd Risâlesi: İnceleme ve Tahkik... more Sadreddînzâde Fethullâh Şirvânî'nin Risâle fî tahkîki ef'âli'l-'ibâd Risâlesi: İnceleme ve Tahkik Öz: Evrenin bilinçli bir fail tarafından tasarlanıp yaratıldığı fikrinin yüzleşmek durumunda olduğu meydan okumalardan biri de irade ve özgürlük sorunsalıdır. Problem, insan açısından sorumluluk ile özgürlük arasındaki irtibatın kurulmasına, yaratıcı açısından ise ilahî tasarımda insanın iradeli tercih ve eylemlerine alan açılmasına dair alt tartışmaları içermektedir. Bir taraftan ilahî bilgiye ilahî iradenin ve kudretin eşlik etmesi, diğer taraftan insanın, kendi iradesiyle meydana gelmeyen varlık alanını mesken tutup tercih ve eylemleriyle inşa ettiği bir alan yaratması dikkate alındığında mesele daha da derinleşmektedir. Bu bağlamda bir başlangıcı ve sonu olan bireysel yaşamın farklı imkân ve şartlarla çerçevelenen bir ön-belirlenimi yedeğinde taşımasının tercihe bağlı iradeli eylemlerle oluşturduğu bileşkenin yarattığı durum, kulun fiilleriyle ilgili farklı yaklaşımlara zemin hazırlamıştır. Bazılarına göre hem tekvinî düzlemde hem de insanî iradeyle şekillenen alanda gerekçesiz ilahî tercihin mutlak kudretle işlevsellik kazanması söz konusu iken, bazılarına göre insan, yaratıcının onda yarattığı kudretle kendi eylemlerine varlık vermektedir. İnsanın kendisi, kabiliyet ve melekeleri de dahil olmak üzere bütün varlık alanını ilahî isimlerin mazharı olarak görenlerin yanında, bunun tek başına yeterli olmadığını, eşyanın istidatının da analize dahil edilmesi gerektiğini düşünenler mevcuttur. Elinizdeki çalışma Sadreddînzâde Fethullah Şirvânî'nin (ö. 1076/1666) özellikle istidatın tahlile dahil edildiği yaklaşıma odaklanan risâlesinin tenkitli neşrini ve değerlendirmesini içermektedir.
İslam düşünce tarihinde İbn Sina’dan sonraki süreçte kavramsal-teorik düzlemde gerçekleşen değişi... more İslam düşünce tarihinde İbn Sina’dan sonraki süreçte kavramsal-teorik düzlemde gerçekleşen değişim ve dönüşümün izini süren çalışmalarda bir şekilde Gazzâlî’ye (ö. 505/1111) atıf yapılması kaçınılmazdır. Gazzâlî’nin Meşşâî felsefeye yönelik meydan okumasının varlık (ontoloji), insan (psikoloji) ve bilgi (epistemoloji) açısından müteahhirîn dönemi kelam düşüncesine miras bıraktığı üç önemli tartışma konusu vardır: Nedensellik, soyut nefs ve zihnî varlık. Soyut nefs görüşünün kelam düşüncesinin bir parçası haline gelmesi, bilgi teorisinin de doğal olarak bu değişimden payını alıp almadığı sorusunu akla getirmektedir. Gazzâlî’nin, nefs teorisindeki dönüşümü bilgi teorisine taşıyıp taşımadığı sorusunu eksene alan bu makale iki iddiayı temellendirme amacı taşımaktadır: ı. Nefsin mücerred bir cevher olduğu fikrini kabul eden Gazzâlî’nin düşüncesini, salt kavramsal çerçeveyi dikkate alarak teknik anlamda zihnî varlığa referansla sorgulamak mümkün değildir. ıı. Bilginin tanımı söz konusu ol...
Varlıkların temelde kadîm-hâdis şeklinde iki kısımda ele alındığı kelam düşüncesinde, mevcudların... more Varlıkların temelde kadîm-hâdis şeklinde iki kısımda ele alındığı kelam düşüncesinde, mevcudların idrâkine ilişkin çerçeve zat, sıfat ve fiil ayrımı ekseninde şekillenmiştir. Bunu Tanrı'ya da taşıyan kelamcılar için söz konusu çerçeve, hem hâdis hem de kadîm olanı içerecek şekilde bu metafizik ayrıma dayanmaktadır. Fakat bir yanda varlığın zatın aynı kabul edilmesi, diğer taraftan zat olmak bakımından zatın varlık anlamını içermemesi, kelamcılar açısından 'vücud'un bu çerçevedeki yerini tartışmaya açmıştır. Bu hususun incelenmesi, vücudun şey ve zat kavramlarıyla irtibatlı olarak tahlil edilmesini gerekli kılmaktadır. Özellikle tartışmaların daha belirgin hale geldiği Kâdî (ö. 415/1025) ve Cüveynî (ö. 478/1085) esas alınarak yapılan bu çalışmada, mevcudların idrâkine ilişkin kavramsal bir çerçeve sunulduktan sonra, mütekaddimîn kelamcıları açısından varlığın Tanrı'ya ve hâdis varlıklara yüklem oluşunun niteliği, varlığın tek ve bir oluşunun ne anlama geldiği soruşturulacak, vücud ve zat kavramları analiz edilerek zat olmak bakımından zatın varlık anlamını içermeyecek şekilde nasıl kullanıldığı ortaya konulacak ve bunun neden mahiyet fikrine yol açmadığı sorusuna cevap aranacaktır.
Bu makale İslam düşüncesinde klasik metinlerin anlaşılması açısından önemli bir yere sahip olan z... more Bu makale İslam düşüncesinde klasik metinlerin anlaşılması açısından önemli bir yere sahip olan zihin, hâric ve nefsü'l-emr kavramları arasındaki ilişkiyi 19. yüzyılda yaşamış muhakkik ve müdekkik bir dersiâm olan Mustafa Şevket el-İstanbulî (ö.1875)'nin bu hususla ilgili olarak yazdığı risaleyi analiz etmek suretiyle ele almayı amaçlamaktadır. Önermelerin doğruluk düzlemi açısından mantık, bilgi ve idrak vasıtaları bağlamında epistemoloji, varlık mertebeleri açısından da ontoloji ile yakından ilgili olan bu kavramların doğru anlaşılması, özellikle Râzî sonrası tahkik devri metinlerini anlama noktasında büyük bir önem taşımaktadır. Bir idrak gücü olarak zihnin nefs, iç duyular ve mücerred akıllara kadar uzanan anlam yelpazesi, temelde önermelerin doğruluk düzlemiyle alakalı olan nefsü'l-emr kavramının faal akılla ilişkilendirilmesi, 'hâric' mefhumunun zihin ve nefsü'l-emr ile ilintili olarak sahip olduğu anlamlar bu kavramların hinterlandının genişliğini göstermektedir. Bu mefhumlar arasındaki ilişkinin ortaya konulması önermelerde mutabakat, zihnî varlık problemi, küllîler meselesi, ma'dum konusu, vücud-mahiyet tartışmaları, bilgi bahisleri başta olmak üzere birçok hususun tahkiki açısından da önem taşımaktadır. Bu mefhumlar arasındaki ilişkiyi ele alacağımız çalışmada zihin kavramının anlam haritasını analiz edip nefsü'l-emr ile irtibatını tahlil ettikten sonra 'hâric' kavramının taşıdığı anlamlara da işaret etmek suretiyle nefsü'l-emr'in 'zihin' ve 'hâric'in ötesinde üçüncü bir kategori olmadığını ortaya koymaya çalışacağız.
Ontolojik ve epistemolojik boyutlarıyla zihnî varlık sorununu Seyyid Şerîf Cürcânî özelinde incel... more Ontolojik ve epistemolojik boyutlarıyla zihnî varlık sorununu Seyyid Şerîf Cürcânî özelinde incelediğimiz bu çalışma, bir taraftan kelamcıların zihnî varlığı kabul karşısındaki dirençlerinin sebeplerini ortaya koyarken, daha geniş çerçevede bu sorunun kavram, argüman ve yaklaşım haritasını gözler önüne sermektedir. ABSTRACT This study, in which we have examined the question of mental existence with ontological and epistemological dimensions based on the preeminent scholar, al-Sayyid al-Sharif al- Jurjanî, map out the concepts, arguments and approaches pertinent to this problem on a wider frame while revealing the reasons of theologians’ resistance to accepting the mental existence
Nazariyat İslam Felsefe ve Bilim Tarihi Araştırmaları Dergisi (Journal for the History of Islamic Philosophy and Sciences), 2017
İbn Kayyim'in meşhur eseri Kitâbu'r-Rûh akademik ilgiye konu olmasına rağmen, hocası İbn Teymiyye... more İbn Kayyim'in meşhur eseri Kitâbu'r-Rûh akademik ilgiye konu olmasına rağmen, hocası İbn Teymiyye'nin ruhla ilgili görüşleri henüz incelenmemiştir. Bundan dolayı bu yazı İbn Teymiyye'nin Halku'r-rûh'undaki bazı görüşlerin izini sürmektedir. O bu eserinde, Allah'ın zatından ödün vermeme amacına bağlı olarak, ruhun ezelî olmadığını, hâdis olduğunu (origination) ileri sürmektedir. Bu makale iki kısımdan oluşmaktadır: Birinci bölüm önceki araştırma ışığında Halku'r-rûh'u sorunsallaştırmakta, çalışmanın kaynaklarını sunmakta ve İbn Teymiyye'nin temel argümanını değerlendirme açısından önemli bazı kavramları ele almaktadır. Bu bölümde İbn Teymiyye'nin, bakış açısını temellendirmek üzere başvurduğu beş temel argüman, Halku'r-rûh'tan hareketle yeniden inşa edilecektir. Yine karşıt görüşleri benimseyenlerin İbn Teymiyye'ye ilişkin tanımlamalarının etrafındaki belirsizlikler ortadan kaldırılacaktır. İkinci bölüm Halku'r-rûh'un açıklamalı bir tercümesini sunmaktadır.
Uploads
Papers by Murat Kaş