Doctoral Dissertation by Hasan Aksakal
Romanticism in Modern Turkish Intellectual History, 2014
This study aims to identify and analyze ‘national romanticism’ in Turkey’s political culture duri... more This study aims to identify and analyze ‘national romanticism’ in Turkey’s political culture during the modernization process. Despite the recognition of modernization (temeddün, civilizing) and modernity (the standards of modern civilizations) as self-declared goals and the adoption of modern concepts, geographic, social, and cultural differences modified the meanings associated with terms like modernity and modern concepts, sometimes erasing crucial nuances. Romanticism went under similar modifications in its Turkish instantiation. Hence, Turkish romanticism has not been identical to the Western European experience: instead, a type of Romanticism developed in Turkey which grows more national the more one goes Eastward and significantly changes and transforms, greatly losing its philosophical depth. In various chapters, I intend to demonstrate that these claims are justified.
This study focuses on the concept of ‘Romanticism’ and its political bearings in monographic approach. The chief interest here will be the relation between ‘Romanticism’ and the emergence of ‘national identity’ from the mid-19th century to the Cold War Era, even though, as we shall see, these two notions or evolutionary trends cannot be understood without the context of the other great changes of modern times. A consideration of the relationship between Romanticism and national consciousness suggests from the beginning some issues, or problematic themes, that we need to approach first. In general, the subject of this research revolves around how central and critical a role Romanticism plays in Turkish “belated modernity” and its political culture.
As is generally accepted, Romanticism and the Romantics try to re-enchant the world which had become mostly disenchanted through the secularization process with the rise of modernity. Romantic weltanschauung in this regard is an intellectual movement which came out of the cultural, philosophical and political channels of the second half of the 18th and early 19th centuries in European thought, mostly in affiliation with Counter-Enlightenment. Therefore, the study starts by a general framework of the theoretical and historical background of European Romanticism(s), and consists of four more main sections. The first is a general discussion, which aims to characterize the nature of Turkish Romanticism. This chapter also highlights and outlines some critical issues of modern Turkish thought. It also discusses how to classify the historical periods and basic problems of Turkish social-political thought in accordance with Romanticism.
The dissertation starts with a general discussion on Romanticism in Turkish thought followed by four main chapters that aims to highlight the four fields in which romantic elements were more dominant in national political culture. While I often cross-reference from chapter to chapter, I preferred to rewind to the main framework at the beginning of each chapter. Each chapter thus first examines the historical and philosophical cradle of the subject in question and points to various reflections and manifestations in different countries and later turns back to Turkey to engage in a historically specific discussion on Turkey. This method is part of the effort to make this study comparative and historical.
The first chapter tries to trace Romanticism in Turkish thought and lists the main avenues and characteristics of romanticism in literature, social thought and politics. The chapter tries to answer the question “Can we speak of a Turkish romanticism?” This is probably the most critical and problem based part of the study – hence the section most vulnerable to criticism. To see how a spiritualist discourse keeps reproducing ‘the idea of the nation,’ one must see which references are selected by social consciousness. The second chapter picks up from this question and uses the concept Volksgeist in its title so as to suggest the place of this concept in the narratives of national spirit in literature and history, political discourse and cultural studies. The third chapter focuses on the province as it becomes the object of Romanticism – the search for the sine-i millet (the heart of the nation), the nondrying spring of romantic nationalism, by way of folklore, populism, and villageism. The fourth chapter critically investigates the place of concepts homeland and state, the essential fetish objects of “national romanticism” besides the nation. In doing so, the chapter focuses on the interrelations between Romanticism and the myths of state and homeland. The discussion shows how and why the Romantic perspective makes the state a ‘sublime’ and ‘esteemed’ entity and perceives the homeland to be a ‘holy’ place or a ‘piece of paradise.’ Chapter Five attempts to understand and interpret the questions of romantic historiography and historical romanticism. Here, I argue that literary romantics and romantic historians often supported one another, consciously or unconsciously, and created legends or epic conceptions of history that can rapidly slide into chauvinism. The conclusion includes an extensive repetition and summary of the four main chapters and adds some points on the place of Romanticism in Turkish political culture.
Books by Hasan Aksakal
Huzursuz Modernite: Avrupa Entelektüel Tarihi Üzerine Makaleler, 2022
Hasan Aksakal bu kitapta, Avrupa modernitesinin huzursuzluk, karamsarlık, anksiyete, yabancılaşma... more Hasan Aksakal bu kitapta, Avrupa modernitesinin huzursuzluk, karamsarlık, anksiyete, yabancılaşma, yozlaşma, décadence ve çöküş söylemleri eşliğinde on dokuzuncu ve yirminci yüzyılın entelektüel, kültürel ve toplumsal tarihini inceliyor.
Sanayi Devrimi dönemindeki “moderniteden kaçış” arayışlarından II. Dünya Savaşı sırasında “modernitenin yıkılışı” söylemine dek Trans-Atlantik Avrupa’nın edebiyat, felsefe ve sanat Panthéon’unda gezinen Aksakal, romantizm, modernizm ve postmodernizmin muazzam birikimini değerlendiriyor.
Huzursuz Modernite, Lord Byron, Heine, Dickens, Marx, Baudelaire, Schopenhauer, Nietzsche, Tönnies, Simmel, T. S. Eliot, Heidegger gibi isimlerle beraber oryantalizmden emperyalizme, Büyük Savaştan Büyük Depresyona, Nazizmden Soğuk Savaşa dek modernitenin huzursuzluğunu takip etmek isteyenler için karşı-modernite, karşı-estetik, karşı-kültür gibi kavramlardan yararlanan, zengin bir entelektüel ve kültürel tarih çalışması…
![Research paper thumbnail of Dünyayı Yeniden Büyülemek: Avrupa Romantizminden Portreler [Re-enchantment of the World: Leading Figures of the European Romanticism(s)]](https://attachments.academia-assets.com/66173128/thumbnails/1.jpg)
Dünyayı Yeniden Büyülemek: Avrupa Romantizminden Portreler, 2021
Hasan Aksakal birçok ilginç ayrıntıyla süslediği bu kitapta Aydınlanma Çağının, bilimsel keşifler... more Hasan Aksakal birçok ilginç ayrıntıyla süslediği bu kitapta Aydınlanma Çağının, bilimsel keşiflerin ve Sanayi Devriminin etkisiyle büyüsü bozulan bir dünyayı yeniden büyülemeye çalışan Romantikleri ve Batı bilincindeki en büyük dönüşüm olan Romantik Devrimi inceliyor.
Kitap Novalis, Friedrich Schlegel, Caspar David Friedrich, Friedrich Hölderlin gibi Alman Romantizminin temsilcileriyle William Blake, William Wordsworth, Samuel Taylor Coleridge, Lord Byron, Percy Shelley gibi İngiliz; Chateaubriand, Eugéne Delacroix, Victor Hugo ve Gérard de Nerval gibi Fransız Romantikleri bir araya getiriyor. Bir yandan da Walter Scott üzerinden İskoç Romantizmine, Ugo Foscolo aracılığıyla İtalyan Romantizmine, Adam Mickiewicz etrafında Polonya Romantizmine ve Aleksandr Puşkin’in şekillendirdiği Rus Romantizmine yeni kapılar aralıyor.
Dünyayı Yeniden Büyülemek: Avrupa Romantizminden Portreler, 1789-1848 arası Avrupa entelektüel tarihine dair hem kültürlerarası, hem disiplinlerarası yeni yaklaşımlar sunan, renkli ve bilgi dolu bir çalışma.
Türk Muhafazakârlığı: Terennüm, Tereddüt, Tahakküm, 2017
A new book on Turkish conservatism published by Hasan Aksakal, who is known for his works on Roma... more A new book on Turkish conservatism published by Hasan Aksakal, who is known for his works on Romanticism, nationalism and modernity studies. Aksakal invites the readers to a journey from the contributions of the conservative intellectuals of the late Ottoman period to the present debates on “Erdoganist neo-conservatism”.
Hasan Aksakal refers to the very interesting details of the historical development of Turkish conservatism when examining leading intellectual figures such as Namık Kemal, Yahya Kemal Beyatlı, Necip Fazıl Kısakürek, Peyami Safa and Ahmet Hamdi Tanpınar. On the one hand, the author looks at the subject from a critical distance and brings some new concepts such as "Counter-Enlightenment", "Occidentalism", "Turco-centric historicism" and "nihilism" into the repertoire of conservatism studies in Turkey.
As Aksakal points out, Turkish conservatives have formed the body of modern Turkish literature canon and have kind of "uttered/chanted" by giving classical works. They have always "hesitated" about social and political modernization. And since the establishment of Turkish democracy, the political conservatives have turned its will to power into an ambition of "hegemony".
As revealed in Aksakal's brilliant work, conservatism today resists on being resolved with its Janus faces and contradictory characteristic features. “Turkish Conservatism: Utterance, Hesitancy and Hegemony” is an intellectual map to understand the political-cultural nature of Turkish conservatism…
Romantizm, milliyetçilik ve modernite üzerine çalışmalarıyla tanınan akademisyen-yazar Hasan Aksakal’ın yayımlanan dördüncü kitabı Türk muhafazakârlığını konu ediniyor. Aksakal bu kitabında okuru, Osmanlı’nın son dönemindeki tartışmalara muhafazakârların katkılarından günümüzdeki “muhafazakârlaşma” tartışmalarına uzanan bir yolculuğa çıkarıyor.
Hasan Aksakal Türk muhafazakârlığının tarihsel gelişiminin Nâmık Kemal, Yahya Kemal Beyatlı, Necip Fazıl Kısakürek, Peyami Safa ve Ahmet Hamdi Tanpınar gibi önemli şahsiyetlerini incelerken çok ilginç ayrıntılara değiniyor. Yazar bir yandan konusuna eleştirel bir mesafeden bakıyor, bir yandan da “karşı-Aydınlanma”, “Garbiyat”, “Türkosentrik tarihselcilik” ve “nihilizm” gibi kavramları Türkiye’deki muhafazakârlık çalışmaları repertuarına kazandırıyor.
Aksakal’ın çalışmasında da belirttiği gibi, Türk muhafazakârlığı, modern Türk edebiyatının gövdesini oluşturup artık klasikleşen eserler vererek adeta “terennüm” etmiş; toplumsal ve siyasal modernleşme konusunda ise her daim “tereddüt” göstermiştir. Siyasal muhafazakârlık da demokrasi rejimiyle birlikte güç istencini sıklıkla “tahakküm” hırsına dönüştürmüştür.
Hasan Aksakal’ın kitabında ortaya koyduğu üzere, muhafazakârlık bugün de iki zıt yöne bakan sureti ve çelişkili karakteristik özellikleriyle çözümlenmeye direnmektedir. Bu tespitten yola çıkan çalışma, Türk muhafazakârlığının siyasal-kültürel doğasını anlamak için bir zihin haritası niteliğinde…
Hasan Aksakal bu kitapta, Türk politik kültüründe Romantizmin ne denli merkezî ve kritik bir yer ... more Hasan Aksakal bu kitapta, Türk politik kültüründe Romantizmin ne denli merkezî ve kritik bir yer tuttuğunu inceliyor. Siyasal düşünde romantizm, gözle görülür, elle tutulur dünyanın ötesine geçen metafizik-idealist değer ve güçlere atıfta bulunur. Romantikler, sekülerleşirken büyüsü bozulan dünyayı yeniden büyülemeye çalışırlarken, hakikati bir efsaneye dönüştürürler. Muhafazakâr ve milliyetçi kesimde heyecanla sahiplenilen “milli ruh” ve “otantik kültür” arayışı, milli kültürü evrensel medeniyetten çok daha öncelikli kılar.
Kutsal devlet-millet-vatan teslisini, dil-tarih-coğrafya üçlüsüne bakışta yatan efsanevi ve irrasyonel tavırla birleştiren Milli Romantizm, Türkiye’de esas olarak edebiyatta gücünü gösterdi. Aksakal, modern Türk düşüncesinin en önemli temsilcilerinin ancak romantikleştirici etki uyandırabildikleri ölçüde sevilen, sayılan, hatta ikonlaştırılan birer edebiyatçı, tarihçi, politikacı veya şair olduğuna işaret ediyor. Türkiye’de Nâmık Kemal ve Ziya Gökalp’in ön plana çıktığı ve bazen milliyetçi, bazen muhafazakâr, bazen de İslâmî yönü ağır basan bu “milli romantik duyuş”un, Kemalist, halkçı ve devrimci versiyonlarını da içeren genel karakteri üzerine ışık tutuyor.
Romantik halkçılıktan romantik tarihçiliğe ve oradan da günümüzdeki romantik stratejik derinliklere uzanan, Şarkiyatçılık karşısında Garbiyatçı öfkeyi ön plana çıkaran bu siyasal düşünü anlamak için rehber niteliğinde bir araştırma.
Şaşırtıcı, Öğretici, Kışkırtıcı: Politik Romantizm (BirGün Gazetesi Kitap Eki, 20 Ocak 2012)
... more Şaşırtıcı, Öğretici, Kışkırtıcı: Politik Romantizm (BirGün Gazetesi Kitap Eki, 20 Ocak 2012)
Hasan Aksakal’ın “Aydınlanma” Çağından “Karanlık Yüzyıl”a: Politik Romantizm ve Modernite Eleştirileri başlıklı çalışması Ekim ayında Kadim Yayınları aracılığıyla okurların karşısına çıktı. Kitap, son zamanlarda eşine çok az rastladığımız ölçüde iddialı, kışkırtıcı ve bir o kadar da serinkanlı duruşuyla dikkat çekiyor…
Yazarı kısaca tanıtarak başlayalım. Hasan Aksakal, doktorasını İstanbul Üni. Siyasal Bilgiler’de yapan, yeni nesil siyaset bilimcilerden… Akademik çalışmalarının yanı sıra Londra’dan yayın yapan Açık Gazete için haftalık politik kültür yazıları kaleme alıyor. Lisansüstü eğitimi sırasında romantizme ilgi duyuyor ve bu konunun üzerine eğilmeye karar veriyor. Neticede, titiz bir çalışmanın ardından, 150 kitap ve 100 makalenin kaynakçasında yer aldığı, 550 dipnotun metne doğrudan katkı sunduğu son derece zengin bir tartışma ortaya çıkıyor…
Pekiyi yazar yeni ne söylüyor? Aslında birçok şey… Ama bunu anlamak için, kitabın 245-252.sayfaları arasındaki bölümü dikkatle okumak gerekiyor. Yine de kitabın tematik bağlamını hızla özetleyelim: Aksakal konuya, romantizmin Aydınlanma Çağı’nda mekanik-Kartezyen dünya görüşünün “eleştirel akıl”ını eleştiren ve dehayı, hayal gücünü, duyguları, yaratma arzusunu öne çıkaran bir edebî akımdan (Sturm und Drang) felsefî sorgulamalara yönelimi anlatarak başlıyor. Fransız ve Sanayi Devriminin ikili etkisiyle ortaya çıkan şok ve dehşetin allak bullak ettiği Avrupa’da birdenbire ortaya çıkan sayısız sanatçı ve düşünürü kışkırtan “şey”in ne olduğunu arıyor. Bu uğraş esnasında, öyle derinlere el uzatıyor ki, tarihten çekip çıkardığı kimi isimleri ilk kez duyuyor ve bolca öğreniyoruz. Sonrasında, yazarın deyişiyle “uzun 19.yüzyıl” (1789-1945) koşullarında hem muhafazakâr, hem devrimci, hem döngüsel, hem ilerlemeci düşünceler doğrultusunda romantizmin nasıl politikleştiğini ve bunda çok önemli bir rol oynayan “Alman sefaleti” meselesini ele alarak, “karanlık yüzyıl” diye nitelediği Soğuk Savaş dönemine dek romantizmin politik-kültürel tavırlarının izini sürüyor…
Bu tarihsel serüvende yazar, romantiklerin, romantizmin “benzersizlik”çi doğası gereği, birbirinden hayli farklı patikalar izlemiş olduklarını ortaya koyuyor. Özellikle 1848 sonrası netleşen yol ayrımından sonra, Restorasyoncudan Faşist romantizme, Muhafazakârdan Ütopik romantizme dek türlü ayrıştırmalar yapıyor. Bu başlıklar altında kimlere denk gelmiyoruz ki? Rousseau, Burke ve Herder gibi kurucu babalardan, William Morris, Kropotkin ve Arendt’e; Dickens, Tönnies ve Bloch’a; Coleridge, Novalis ve Fourier’e varıncaya dek geniş bir zaman ve zemine bakıyor Politik Romantizm… Beat Generation, Çiçek Çocukları, 68 Ruhu, çevrecilik ve post-modernizm gibi modernitenin geç kalınmış eleştirileri, kitapta “romantizmin çocukları” olarak addedilirken, esas itibarıyla “altın çağ” nostaljisi, Gotik kültürün canlandırılması, folklorik unsurlar, pastoral ve organik köy kömününün saflığı üzerine uyanan merakın nasıl antisemitizm, antikapitalizm ve faşizme yöneldiği gibi çok kritik sorulara da şaşırtıcı cevaplar veriliyor.
Bunlarla birlikte Aksakal’ın, kitabın henüz ilk sayfalarında belirttiği gibi, özellikle kışkırtıcı-sorgulayıcı değerlendirmeleri, ezberleri sarsacak türden ince fikir işçilikleriyle dolu. Bunlardan yalnızca birkaçını burada -etraflıca tartışamasak da- kaba hatlarıyla anabiliriz. Örneğin Marx, Marshall Berman’ın anlattığı gibi sadece kapitalizmin sömürüsünü desteklemiyor, aynı zamanda güçlü bir eskatolojizm de yapıyordu… Weber, Marx’ın baş aşağı duran ve elleri üzerinde yürüyen “modern kapitalizm=Yahudilik” önermesini, olumsuzluktan sıyırarak ve “kapitalizm=Protestanlık” diye düzelterek, ayakları üzerine kaldırıyordu… Nietzsche ise, Erken Romantikler ile Geç Romantikler arasında “gökkuşağından bir köprü” idi ve romantizmin son temsilcisi olmakla beraber, eleştirel modernliğin başlatıcısı olarak bir milat oluşturuyordu. Çağının putlarını kıran bu tuhaf adam, Almanları aşağılamasına rağmen Naziler tarafından putlaştırılacaktı; ancak öncesinde Alman sosyalistleri de Nietzsche’yi çok sevmişti!… Kitap, Marx’ın unutulan kaynaklarının başında çağının romantiklerinin gelmesi gibi, Nazilerin Avrupa’da ağaç dikme kampanyalarını başlatan ilk siyasî iktidar olması gibi, Aydınlanma’nın deizmine karşı romantizmin panteizminin yeni bir dünya kurma arzusunu besleyişi gibi birçok şaşırtıcı ifadesiyle çok katmanlı bir tartışma sunuyor. Dahası, kitapta ilk bakışta anlamsız gelen kimi kısa gezintiler, sayfalar ilerledikçe anlamlı bir bütünlük sergileyecek biçimde okurun karşısına başka bir yönüyle çıkıp, onu tahrik ediyor.
Aksakal, yukarıda andığımız üç Alman düşünürün (Marx, Weber ve Nietzsche) etkili oldukları dönemi (1848-1918) “modernitenin krizler çağı” olarak da niteleyebileceğimizi gösteriyor ve ekliyor: Aydınlanma’dan karanlığa uzanan bu huzursuz çağ, hem liberalizmin, hem sosyalizmin, hem milliyetçiliğin hem de emperyalizmin altın çağıdır… Politik Romantizm ve Modernite Eleştirileri, bu baş döndürücü/kafa karıştırıcı dönemde muhafazakârlıkla sosyalizmin, bireyselcilikle yabancılaşmanın, sömürüyle kolektivizmin, kapitalizmle antisemitizmin, cemaatle cemiyetin, pozitivist bilimcilikle dünyanın bozulan “büyü”sünün mitler aracılığıyla geri getirilmesinin, aslında sanıldığından çok daha yakın ve sürekli temas hâlinde bulunduğunu ustalıkla göstermekte… Kısaca söylemek gerekirse, yazar “bunda başlıca sebep çağın akılcılığının gölgesi olan romantizmdi” diyor.
Ancak hemen belirtelim ki, tüm etkileyiciliğine rağmen kitapta bazı belirsizlikler de yok değil. Mesela kimi çok önemli dipnot bilgileri ana metinde yer alabilecekken neden sayfa altında ayrı ve kısa bir tartışma konusu olarak bırakılmış? Bu pek açık değil. Yine kimi konular, olgular veya kavramlar etraflıca açıklama gereği duyulmadan, okurun entelektüel düzeyi çokça düşünülmeden kullanılmış. Bu durum, metnin tüm sürükleyici ve anlamı bütünleyici kudretine rağmen, siyaset, tarih ve felsefeyle gerçekten ilgilenen kimselerin dili olarak kalıyor. Ancak bu zaaf da, bilimsel çalışmaların “yavan” doğasından beklenmedik ölçüde akıcı ve zengin bir Türkçeyle kaleme alınan eserin, klâsikleşmeye aday olmasından pek bir şey götürmüyor. “Muzaffer Avrupa’nın” tarihine bakmak isteyen ve özellikle de milliyetçilik, muhafazakârlık, anarşizm ve modern sosyal teori gibi alanlarla ilgilenenlerin okuması gereken bu kitabın başlıca gayesinin “tekrarlananlardan başka bir Avrupa tarihi” olması bile hayli cesurca bir çaba. Aksakal’ın Politik Romantizm’i son derece provokatif üslubu ve güçlü entelektüel altyapısıyla, modern Batı düşünce tarihi alanında heyecan verici bir kitap. Yazarına dair hüküm vermek içinse, yeni çalışmalarını görmeyi bekleyeceğiz…
Eyüp Çoraklı
[email protected]
Book Chapters by Hasan Aksakal
Modern Asya Entelektüel Tarihi, 2023
This is a panoramic introduction to the history of political thought in Asia from the 19th centur... more This is a panoramic introduction to the history of political thought in Asia from the 19th century to the mid-20th century.
Huzursuz Modernite , 2022
Huzursuz Modernite, 2022
This paper is about the counter-culture and the cultural revolution of "the Long Sixties."
Schopenhauer ve Nietzsche, 2022
Romantizm: Felsefe, Sanat, Siyaset, 2021
Dünyayı Yeniden Büyülemek: Avrupa Romantizminden Portreler, 2021
Dünyayı Yeniden Büyülemek: Avrupa Romantizminden Portreler, 2021
"Lord Acton'ın Entelektüel Portresi", Lord Acton, Tarih Üzerine Bir Ders (içinde), 2020
Cemaat ve Cemiyet , 2019
Ferdinand Tönnies'in 1887'de yayınlandığı günden itibaren büyük ilgi gören eseri "Cemaat ve Cemiy... more Ferdinand Tönnies'in 1887'de yayınlandığı günden itibaren büyük ilgi gören eseri "Cemaat ve Cemiyet", birliktelik duygularının temel teşkil ettiği cemaatlerin “topluluk” ruhuyla, bireysel yaşamların belirleyici olduğu cemiyet yaşamını, yani modern “toplum”u karşılaştırmalı bir yaklaşımla ele alıyor. Kitap boyunca Tönnies bir yandan ele aldığı karşıtlıkların teorisini geliştirirken, bir yandan da doğal irade ile insan iradesi arasında bir denklem kuruyor. Kırsal-kentsel mekânlarda, geleneksel-modern yaşam formlarında, duygusal-rasyonel ilişkiler ekseninde, insanların davranışlarına hangi unsurların yön verdiğini açıklayan "Cemaat ve Cemiyet", sadece Tönnies’in düşünce dünyasını değil, onu takip eden Alman sosyoloji geleneğini de anlamak için çok önemli bir kaynak. Okurlar kapitalizm, bireyselcilik ve kent sosyolojisi gibi alanların, Weber, Sombart ve Simmel gibi düşünürlerin fikrî tohumlarını "Cemaat ve Cemiyet"te bulacak…
Fuad Köprülü'nün Anadolu’da İslamiyet adlı eseri birçok bakımdan
onun Türk Edebiyatında İlk Mutas... more Fuad Köprülü'nün Anadolu’da İslamiyet adlı eseri birçok bakımdan
onun Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar başlıklı
çalışmasını tamamlamaktadır. Köprülü’nün bu metinde
yürüttüğü çeşitli tartışmalar, aradan geçen yüzyıl
boyunca Abdülbâki Gölpınarlı’dan Ahmet Yaşar Ocak’a,
Suraiya Faroqhi’den Ahmet Karamustafa’ya dek takip edilip
tekrar tekrar yorumlanmış ve günümüze dek zenginleşerek
gelen literatürü şekillendirmiştir.
Uploads
Doctoral Dissertation by Hasan Aksakal
This study focuses on the concept of ‘Romanticism’ and its political bearings in monographic approach. The chief interest here will be the relation between ‘Romanticism’ and the emergence of ‘national identity’ from the mid-19th century to the Cold War Era, even though, as we shall see, these two notions or evolutionary trends cannot be understood without the context of the other great changes of modern times. A consideration of the relationship between Romanticism and national consciousness suggests from the beginning some issues, or problematic themes, that we need to approach first. In general, the subject of this research revolves around how central and critical a role Romanticism plays in Turkish “belated modernity” and its political culture.
As is generally accepted, Romanticism and the Romantics try to re-enchant the world which had become mostly disenchanted through the secularization process with the rise of modernity. Romantic weltanschauung in this regard is an intellectual movement which came out of the cultural, philosophical and political channels of the second half of the 18th and early 19th centuries in European thought, mostly in affiliation with Counter-Enlightenment. Therefore, the study starts by a general framework of the theoretical and historical background of European Romanticism(s), and consists of four more main sections. The first is a general discussion, which aims to characterize the nature of Turkish Romanticism. This chapter also highlights and outlines some critical issues of modern Turkish thought. It also discusses how to classify the historical periods and basic problems of Turkish social-political thought in accordance with Romanticism.
The dissertation starts with a general discussion on Romanticism in Turkish thought followed by four main chapters that aims to highlight the four fields in which romantic elements were more dominant in national political culture. While I often cross-reference from chapter to chapter, I preferred to rewind to the main framework at the beginning of each chapter. Each chapter thus first examines the historical and philosophical cradle of the subject in question and points to various reflections and manifestations in different countries and later turns back to Turkey to engage in a historically specific discussion on Turkey. This method is part of the effort to make this study comparative and historical.
The first chapter tries to trace Romanticism in Turkish thought and lists the main avenues and characteristics of romanticism in literature, social thought and politics. The chapter tries to answer the question “Can we speak of a Turkish romanticism?” This is probably the most critical and problem based part of the study – hence the section most vulnerable to criticism. To see how a spiritualist discourse keeps reproducing ‘the idea of the nation,’ one must see which references are selected by social consciousness. The second chapter picks up from this question and uses the concept Volksgeist in its title so as to suggest the place of this concept in the narratives of national spirit in literature and history, political discourse and cultural studies. The third chapter focuses on the province as it becomes the object of Romanticism – the search for the sine-i millet (the heart of the nation), the nondrying spring of romantic nationalism, by way of folklore, populism, and villageism. The fourth chapter critically investigates the place of concepts homeland and state, the essential fetish objects of “national romanticism” besides the nation. In doing so, the chapter focuses on the interrelations between Romanticism and the myths of state and homeland. The discussion shows how and why the Romantic perspective makes the state a ‘sublime’ and ‘esteemed’ entity and perceives the homeland to be a ‘holy’ place or a ‘piece of paradise.’ Chapter Five attempts to understand and interpret the questions of romantic historiography and historical romanticism. Here, I argue that literary romantics and romantic historians often supported one another, consciously or unconsciously, and created legends or epic conceptions of history that can rapidly slide into chauvinism. The conclusion includes an extensive repetition and summary of the four main chapters and adds some points on the place of Romanticism in Turkish political culture.
Books by Hasan Aksakal
Sanayi Devrimi dönemindeki “moderniteden kaçış” arayışlarından II. Dünya Savaşı sırasında “modernitenin yıkılışı” söylemine dek Trans-Atlantik Avrupa’nın edebiyat, felsefe ve sanat Panthéon’unda gezinen Aksakal, romantizm, modernizm ve postmodernizmin muazzam birikimini değerlendiriyor.
Huzursuz Modernite, Lord Byron, Heine, Dickens, Marx, Baudelaire, Schopenhauer, Nietzsche, Tönnies, Simmel, T. S. Eliot, Heidegger gibi isimlerle beraber oryantalizmden emperyalizme, Büyük Savaştan Büyük Depresyona, Nazizmden Soğuk Savaşa dek modernitenin huzursuzluğunu takip etmek isteyenler için karşı-modernite, karşı-estetik, karşı-kültür gibi kavramlardan yararlanan, zengin bir entelektüel ve kültürel tarih çalışması…
Kitap Novalis, Friedrich Schlegel, Caspar David Friedrich, Friedrich Hölderlin gibi Alman Romantizminin temsilcileriyle William Blake, William Wordsworth, Samuel Taylor Coleridge, Lord Byron, Percy Shelley gibi İngiliz; Chateaubriand, Eugéne Delacroix, Victor Hugo ve Gérard de Nerval gibi Fransız Romantikleri bir araya getiriyor. Bir yandan da Walter Scott üzerinden İskoç Romantizmine, Ugo Foscolo aracılığıyla İtalyan Romantizmine, Adam Mickiewicz etrafında Polonya Romantizmine ve Aleksandr Puşkin’in şekillendirdiği Rus Romantizmine yeni kapılar aralıyor.
Dünyayı Yeniden Büyülemek: Avrupa Romantizminden Portreler, 1789-1848 arası Avrupa entelektüel tarihine dair hem kültürlerarası, hem disiplinlerarası yeni yaklaşımlar sunan, renkli ve bilgi dolu bir çalışma.
Hasan Aksakal refers to the very interesting details of the historical development of Turkish conservatism when examining leading intellectual figures such as Namık Kemal, Yahya Kemal Beyatlı, Necip Fazıl Kısakürek, Peyami Safa and Ahmet Hamdi Tanpınar. On the one hand, the author looks at the subject from a critical distance and brings some new concepts such as "Counter-Enlightenment", "Occidentalism", "Turco-centric historicism" and "nihilism" into the repertoire of conservatism studies in Turkey.
As Aksakal points out, Turkish conservatives have formed the body of modern Turkish literature canon and have kind of "uttered/chanted" by giving classical works. They have always "hesitated" about social and political modernization. And since the establishment of Turkish democracy, the political conservatives have turned its will to power into an ambition of "hegemony".
As revealed in Aksakal's brilliant work, conservatism today resists on being resolved with its Janus faces and contradictory characteristic features. “Turkish Conservatism: Utterance, Hesitancy and Hegemony” is an intellectual map to understand the political-cultural nature of Turkish conservatism…
Romantizm, milliyetçilik ve modernite üzerine çalışmalarıyla tanınan akademisyen-yazar Hasan Aksakal’ın yayımlanan dördüncü kitabı Türk muhafazakârlığını konu ediniyor. Aksakal bu kitabında okuru, Osmanlı’nın son dönemindeki tartışmalara muhafazakârların katkılarından günümüzdeki “muhafazakârlaşma” tartışmalarına uzanan bir yolculuğa çıkarıyor.
Hasan Aksakal Türk muhafazakârlığının tarihsel gelişiminin Nâmık Kemal, Yahya Kemal Beyatlı, Necip Fazıl Kısakürek, Peyami Safa ve Ahmet Hamdi Tanpınar gibi önemli şahsiyetlerini incelerken çok ilginç ayrıntılara değiniyor. Yazar bir yandan konusuna eleştirel bir mesafeden bakıyor, bir yandan da “karşı-Aydınlanma”, “Garbiyat”, “Türkosentrik tarihselcilik” ve “nihilizm” gibi kavramları Türkiye’deki muhafazakârlık çalışmaları repertuarına kazandırıyor.
Aksakal’ın çalışmasında da belirttiği gibi, Türk muhafazakârlığı, modern Türk edebiyatının gövdesini oluşturup artık klasikleşen eserler vererek adeta “terennüm” etmiş; toplumsal ve siyasal modernleşme konusunda ise her daim “tereddüt” göstermiştir. Siyasal muhafazakârlık da demokrasi rejimiyle birlikte güç istencini sıklıkla “tahakküm” hırsına dönüştürmüştür.
Hasan Aksakal’ın kitabında ortaya koyduğu üzere, muhafazakârlık bugün de iki zıt yöne bakan sureti ve çelişkili karakteristik özellikleriyle çözümlenmeye direnmektedir. Bu tespitten yola çıkan çalışma, Türk muhafazakârlığının siyasal-kültürel doğasını anlamak için bir zihin haritası niteliğinde…
Kutsal devlet-millet-vatan teslisini, dil-tarih-coğrafya üçlüsüne bakışta yatan efsanevi ve irrasyonel tavırla birleştiren Milli Romantizm, Türkiye’de esas olarak edebiyatta gücünü gösterdi. Aksakal, modern Türk düşüncesinin en önemli temsilcilerinin ancak romantikleştirici etki uyandırabildikleri ölçüde sevilen, sayılan, hatta ikonlaştırılan birer edebiyatçı, tarihçi, politikacı veya şair olduğuna işaret ediyor. Türkiye’de Nâmık Kemal ve Ziya Gökalp’in ön plana çıktığı ve bazen milliyetçi, bazen muhafazakâr, bazen de İslâmî yönü ağır basan bu “milli romantik duyuş”un, Kemalist, halkçı ve devrimci versiyonlarını da içeren genel karakteri üzerine ışık tutuyor.
Romantik halkçılıktan romantik tarihçiliğe ve oradan da günümüzdeki romantik stratejik derinliklere uzanan, Şarkiyatçılık karşısında Garbiyatçı öfkeyi ön plana çıkaran bu siyasal düşünü anlamak için rehber niteliğinde bir araştırma.
Hasan Aksakal’ın “Aydınlanma” Çağından “Karanlık Yüzyıl”a: Politik Romantizm ve Modernite Eleştirileri başlıklı çalışması Ekim ayında Kadim Yayınları aracılığıyla okurların karşısına çıktı. Kitap, son zamanlarda eşine çok az rastladığımız ölçüde iddialı, kışkırtıcı ve bir o kadar da serinkanlı duruşuyla dikkat çekiyor…
Yazarı kısaca tanıtarak başlayalım. Hasan Aksakal, doktorasını İstanbul Üni. Siyasal Bilgiler’de yapan, yeni nesil siyaset bilimcilerden… Akademik çalışmalarının yanı sıra Londra’dan yayın yapan Açık Gazete için haftalık politik kültür yazıları kaleme alıyor. Lisansüstü eğitimi sırasında romantizme ilgi duyuyor ve bu konunun üzerine eğilmeye karar veriyor. Neticede, titiz bir çalışmanın ardından, 150 kitap ve 100 makalenin kaynakçasında yer aldığı, 550 dipnotun metne doğrudan katkı sunduğu son derece zengin bir tartışma ortaya çıkıyor…
Pekiyi yazar yeni ne söylüyor? Aslında birçok şey… Ama bunu anlamak için, kitabın 245-252.sayfaları arasındaki bölümü dikkatle okumak gerekiyor. Yine de kitabın tematik bağlamını hızla özetleyelim: Aksakal konuya, romantizmin Aydınlanma Çağı’nda mekanik-Kartezyen dünya görüşünün “eleştirel akıl”ını eleştiren ve dehayı, hayal gücünü, duyguları, yaratma arzusunu öne çıkaran bir edebî akımdan (Sturm und Drang) felsefî sorgulamalara yönelimi anlatarak başlıyor. Fransız ve Sanayi Devriminin ikili etkisiyle ortaya çıkan şok ve dehşetin allak bullak ettiği Avrupa’da birdenbire ortaya çıkan sayısız sanatçı ve düşünürü kışkırtan “şey”in ne olduğunu arıyor. Bu uğraş esnasında, öyle derinlere el uzatıyor ki, tarihten çekip çıkardığı kimi isimleri ilk kez duyuyor ve bolca öğreniyoruz. Sonrasında, yazarın deyişiyle “uzun 19.yüzyıl” (1789-1945) koşullarında hem muhafazakâr, hem devrimci, hem döngüsel, hem ilerlemeci düşünceler doğrultusunda romantizmin nasıl politikleştiğini ve bunda çok önemli bir rol oynayan “Alman sefaleti” meselesini ele alarak, “karanlık yüzyıl” diye nitelediği Soğuk Savaş dönemine dek romantizmin politik-kültürel tavırlarının izini sürüyor…
Bu tarihsel serüvende yazar, romantiklerin, romantizmin “benzersizlik”çi doğası gereği, birbirinden hayli farklı patikalar izlemiş olduklarını ortaya koyuyor. Özellikle 1848 sonrası netleşen yol ayrımından sonra, Restorasyoncudan Faşist romantizme, Muhafazakârdan Ütopik romantizme dek türlü ayrıştırmalar yapıyor. Bu başlıklar altında kimlere denk gelmiyoruz ki? Rousseau, Burke ve Herder gibi kurucu babalardan, William Morris, Kropotkin ve Arendt’e; Dickens, Tönnies ve Bloch’a; Coleridge, Novalis ve Fourier’e varıncaya dek geniş bir zaman ve zemine bakıyor Politik Romantizm… Beat Generation, Çiçek Çocukları, 68 Ruhu, çevrecilik ve post-modernizm gibi modernitenin geç kalınmış eleştirileri, kitapta “romantizmin çocukları” olarak addedilirken, esas itibarıyla “altın çağ” nostaljisi, Gotik kültürün canlandırılması, folklorik unsurlar, pastoral ve organik köy kömününün saflığı üzerine uyanan merakın nasıl antisemitizm, antikapitalizm ve faşizme yöneldiği gibi çok kritik sorulara da şaşırtıcı cevaplar veriliyor.
Bunlarla birlikte Aksakal’ın, kitabın henüz ilk sayfalarında belirttiği gibi, özellikle kışkırtıcı-sorgulayıcı değerlendirmeleri, ezberleri sarsacak türden ince fikir işçilikleriyle dolu. Bunlardan yalnızca birkaçını burada -etraflıca tartışamasak da- kaba hatlarıyla anabiliriz. Örneğin Marx, Marshall Berman’ın anlattığı gibi sadece kapitalizmin sömürüsünü desteklemiyor, aynı zamanda güçlü bir eskatolojizm de yapıyordu… Weber, Marx’ın baş aşağı duran ve elleri üzerinde yürüyen “modern kapitalizm=Yahudilik” önermesini, olumsuzluktan sıyırarak ve “kapitalizm=Protestanlık” diye düzelterek, ayakları üzerine kaldırıyordu… Nietzsche ise, Erken Romantikler ile Geç Romantikler arasında “gökkuşağından bir köprü” idi ve romantizmin son temsilcisi olmakla beraber, eleştirel modernliğin başlatıcısı olarak bir milat oluşturuyordu. Çağının putlarını kıran bu tuhaf adam, Almanları aşağılamasına rağmen Naziler tarafından putlaştırılacaktı; ancak öncesinde Alman sosyalistleri de Nietzsche’yi çok sevmişti!… Kitap, Marx’ın unutulan kaynaklarının başında çağının romantiklerinin gelmesi gibi, Nazilerin Avrupa’da ağaç dikme kampanyalarını başlatan ilk siyasî iktidar olması gibi, Aydınlanma’nın deizmine karşı romantizmin panteizminin yeni bir dünya kurma arzusunu besleyişi gibi birçok şaşırtıcı ifadesiyle çok katmanlı bir tartışma sunuyor. Dahası, kitapta ilk bakışta anlamsız gelen kimi kısa gezintiler, sayfalar ilerledikçe anlamlı bir bütünlük sergileyecek biçimde okurun karşısına başka bir yönüyle çıkıp, onu tahrik ediyor.
Aksakal, yukarıda andığımız üç Alman düşünürün (Marx, Weber ve Nietzsche) etkili oldukları dönemi (1848-1918) “modernitenin krizler çağı” olarak da niteleyebileceğimizi gösteriyor ve ekliyor: Aydınlanma’dan karanlığa uzanan bu huzursuz çağ, hem liberalizmin, hem sosyalizmin, hem milliyetçiliğin hem de emperyalizmin altın çağıdır… Politik Romantizm ve Modernite Eleştirileri, bu baş döndürücü/kafa karıştırıcı dönemde muhafazakârlıkla sosyalizmin, bireyselcilikle yabancılaşmanın, sömürüyle kolektivizmin, kapitalizmle antisemitizmin, cemaatle cemiyetin, pozitivist bilimcilikle dünyanın bozulan “büyü”sünün mitler aracılığıyla geri getirilmesinin, aslında sanıldığından çok daha yakın ve sürekli temas hâlinde bulunduğunu ustalıkla göstermekte… Kısaca söylemek gerekirse, yazar “bunda başlıca sebep çağın akılcılığının gölgesi olan romantizmdi” diyor.
Ancak hemen belirtelim ki, tüm etkileyiciliğine rağmen kitapta bazı belirsizlikler de yok değil. Mesela kimi çok önemli dipnot bilgileri ana metinde yer alabilecekken neden sayfa altında ayrı ve kısa bir tartışma konusu olarak bırakılmış? Bu pek açık değil. Yine kimi konular, olgular veya kavramlar etraflıca açıklama gereği duyulmadan, okurun entelektüel düzeyi çokça düşünülmeden kullanılmış. Bu durum, metnin tüm sürükleyici ve anlamı bütünleyici kudretine rağmen, siyaset, tarih ve felsefeyle gerçekten ilgilenen kimselerin dili olarak kalıyor. Ancak bu zaaf da, bilimsel çalışmaların “yavan” doğasından beklenmedik ölçüde akıcı ve zengin bir Türkçeyle kaleme alınan eserin, klâsikleşmeye aday olmasından pek bir şey götürmüyor. “Muzaffer Avrupa’nın” tarihine bakmak isteyen ve özellikle de milliyetçilik, muhafazakârlık, anarşizm ve modern sosyal teori gibi alanlarla ilgilenenlerin okuması gereken bu kitabın başlıca gayesinin “tekrarlananlardan başka bir Avrupa tarihi” olması bile hayli cesurca bir çaba. Aksakal’ın Politik Romantizm’i son derece provokatif üslubu ve güçlü entelektüel altyapısıyla, modern Batı düşünce tarihi alanında heyecan verici bir kitap. Yazarına dair hüküm vermek içinse, yeni çalışmalarını görmeyi bekleyeceğiz…
Eyüp Çoraklı
[email protected]
Book Chapters by Hasan Aksakal
onun Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar başlıklı
çalışmasını tamamlamaktadır. Köprülü’nün bu metinde
yürüttüğü çeşitli tartışmalar, aradan geçen yüzyıl
boyunca Abdülbâki Gölpınarlı’dan Ahmet Yaşar Ocak’a,
Suraiya Faroqhi’den Ahmet Karamustafa’ya dek takip edilip
tekrar tekrar yorumlanmış ve günümüze dek zenginleşerek
gelen literatürü şekillendirmiştir.
This study focuses on the concept of ‘Romanticism’ and its political bearings in monographic approach. The chief interest here will be the relation between ‘Romanticism’ and the emergence of ‘national identity’ from the mid-19th century to the Cold War Era, even though, as we shall see, these two notions or evolutionary trends cannot be understood without the context of the other great changes of modern times. A consideration of the relationship between Romanticism and national consciousness suggests from the beginning some issues, or problematic themes, that we need to approach first. In general, the subject of this research revolves around how central and critical a role Romanticism plays in Turkish “belated modernity” and its political culture.
As is generally accepted, Romanticism and the Romantics try to re-enchant the world which had become mostly disenchanted through the secularization process with the rise of modernity. Romantic weltanschauung in this regard is an intellectual movement which came out of the cultural, philosophical and political channels of the second half of the 18th and early 19th centuries in European thought, mostly in affiliation with Counter-Enlightenment. Therefore, the study starts by a general framework of the theoretical and historical background of European Romanticism(s), and consists of four more main sections. The first is a general discussion, which aims to characterize the nature of Turkish Romanticism. This chapter also highlights and outlines some critical issues of modern Turkish thought. It also discusses how to classify the historical periods and basic problems of Turkish social-political thought in accordance with Romanticism.
The dissertation starts with a general discussion on Romanticism in Turkish thought followed by four main chapters that aims to highlight the four fields in which romantic elements were more dominant in national political culture. While I often cross-reference from chapter to chapter, I preferred to rewind to the main framework at the beginning of each chapter. Each chapter thus first examines the historical and philosophical cradle of the subject in question and points to various reflections and manifestations in different countries and later turns back to Turkey to engage in a historically specific discussion on Turkey. This method is part of the effort to make this study comparative and historical.
The first chapter tries to trace Romanticism in Turkish thought and lists the main avenues and characteristics of romanticism in literature, social thought and politics. The chapter tries to answer the question “Can we speak of a Turkish romanticism?” This is probably the most critical and problem based part of the study – hence the section most vulnerable to criticism. To see how a spiritualist discourse keeps reproducing ‘the idea of the nation,’ one must see which references are selected by social consciousness. The second chapter picks up from this question and uses the concept Volksgeist in its title so as to suggest the place of this concept in the narratives of national spirit in literature and history, political discourse and cultural studies. The third chapter focuses on the province as it becomes the object of Romanticism – the search for the sine-i millet (the heart of the nation), the nondrying spring of romantic nationalism, by way of folklore, populism, and villageism. The fourth chapter critically investigates the place of concepts homeland and state, the essential fetish objects of “national romanticism” besides the nation. In doing so, the chapter focuses on the interrelations between Romanticism and the myths of state and homeland. The discussion shows how and why the Romantic perspective makes the state a ‘sublime’ and ‘esteemed’ entity and perceives the homeland to be a ‘holy’ place or a ‘piece of paradise.’ Chapter Five attempts to understand and interpret the questions of romantic historiography and historical romanticism. Here, I argue that literary romantics and romantic historians often supported one another, consciously or unconsciously, and created legends or epic conceptions of history that can rapidly slide into chauvinism. The conclusion includes an extensive repetition and summary of the four main chapters and adds some points on the place of Romanticism in Turkish political culture.
Sanayi Devrimi dönemindeki “moderniteden kaçış” arayışlarından II. Dünya Savaşı sırasında “modernitenin yıkılışı” söylemine dek Trans-Atlantik Avrupa’nın edebiyat, felsefe ve sanat Panthéon’unda gezinen Aksakal, romantizm, modernizm ve postmodernizmin muazzam birikimini değerlendiriyor.
Huzursuz Modernite, Lord Byron, Heine, Dickens, Marx, Baudelaire, Schopenhauer, Nietzsche, Tönnies, Simmel, T. S. Eliot, Heidegger gibi isimlerle beraber oryantalizmden emperyalizme, Büyük Savaştan Büyük Depresyona, Nazizmden Soğuk Savaşa dek modernitenin huzursuzluğunu takip etmek isteyenler için karşı-modernite, karşı-estetik, karşı-kültür gibi kavramlardan yararlanan, zengin bir entelektüel ve kültürel tarih çalışması…
Kitap Novalis, Friedrich Schlegel, Caspar David Friedrich, Friedrich Hölderlin gibi Alman Romantizminin temsilcileriyle William Blake, William Wordsworth, Samuel Taylor Coleridge, Lord Byron, Percy Shelley gibi İngiliz; Chateaubriand, Eugéne Delacroix, Victor Hugo ve Gérard de Nerval gibi Fransız Romantikleri bir araya getiriyor. Bir yandan da Walter Scott üzerinden İskoç Romantizmine, Ugo Foscolo aracılığıyla İtalyan Romantizmine, Adam Mickiewicz etrafında Polonya Romantizmine ve Aleksandr Puşkin’in şekillendirdiği Rus Romantizmine yeni kapılar aralıyor.
Dünyayı Yeniden Büyülemek: Avrupa Romantizminden Portreler, 1789-1848 arası Avrupa entelektüel tarihine dair hem kültürlerarası, hem disiplinlerarası yeni yaklaşımlar sunan, renkli ve bilgi dolu bir çalışma.
Hasan Aksakal refers to the very interesting details of the historical development of Turkish conservatism when examining leading intellectual figures such as Namık Kemal, Yahya Kemal Beyatlı, Necip Fazıl Kısakürek, Peyami Safa and Ahmet Hamdi Tanpınar. On the one hand, the author looks at the subject from a critical distance and brings some new concepts such as "Counter-Enlightenment", "Occidentalism", "Turco-centric historicism" and "nihilism" into the repertoire of conservatism studies in Turkey.
As Aksakal points out, Turkish conservatives have formed the body of modern Turkish literature canon and have kind of "uttered/chanted" by giving classical works. They have always "hesitated" about social and political modernization. And since the establishment of Turkish democracy, the political conservatives have turned its will to power into an ambition of "hegemony".
As revealed in Aksakal's brilliant work, conservatism today resists on being resolved with its Janus faces and contradictory characteristic features. “Turkish Conservatism: Utterance, Hesitancy and Hegemony” is an intellectual map to understand the political-cultural nature of Turkish conservatism…
Romantizm, milliyetçilik ve modernite üzerine çalışmalarıyla tanınan akademisyen-yazar Hasan Aksakal’ın yayımlanan dördüncü kitabı Türk muhafazakârlığını konu ediniyor. Aksakal bu kitabında okuru, Osmanlı’nın son dönemindeki tartışmalara muhafazakârların katkılarından günümüzdeki “muhafazakârlaşma” tartışmalarına uzanan bir yolculuğa çıkarıyor.
Hasan Aksakal Türk muhafazakârlığının tarihsel gelişiminin Nâmık Kemal, Yahya Kemal Beyatlı, Necip Fazıl Kısakürek, Peyami Safa ve Ahmet Hamdi Tanpınar gibi önemli şahsiyetlerini incelerken çok ilginç ayrıntılara değiniyor. Yazar bir yandan konusuna eleştirel bir mesafeden bakıyor, bir yandan da “karşı-Aydınlanma”, “Garbiyat”, “Türkosentrik tarihselcilik” ve “nihilizm” gibi kavramları Türkiye’deki muhafazakârlık çalışmaları repertuarına kazandırıyor.
Aksakal’ın çalışmasında da belirttiği gibi, Türk muhafazakârlığı, modern Türk edebiyatının gövdesini oluşturup artık klasikleşen eserler vererek adeta “terennüm” etmiş; toplumsal ve siyasal modernleşme konusunda ise her daim “tereddüt” göstermiştir. Siyasal muhafazakârlık da demokrasi rejimiyle birlikte güç istencini sıklıkla “tahakküm” hırsına dönüştürmüştür.
Hasan Aksakal’ın kitabında ortaya koyduğu üzere, muhafazakârlık bugün de iki zıt yöne bakan sureti ve çelişkili karakteristik özellikleriyle çözümlenmeye direnmektedir. Bu tespitten yola çıkan çalışma, Türk muhafazakârlığının siyasal-kültürel doğasını anlamak için bir zihin haritası niteliğinde…
Kutsal devlet-millet-vatan teslisini, dil-tarih-coğrafya üçlüsüne bakışta yatan efsanevi ve irrasyonel tavırla birleştiren Milli Romantizm, Türkiye’de esas olarak edebiyatta gücünü gösterdi. Aksakal, modern Türk düşüncesinin en önemli temsilcilerinin ancak romantikleştirici etki uyandırabildikleri ölçüde sevilen, sayılan, hatta ikonlaştırılan birer edebiyatçı, tarihçi, politikacı veya şair olduğuna işaret ediyor. Türkiye’de Nâmık Kemal ve Ziya Gökalp’in ön plana çıktığı ve bazen milliyetçi, bazen muhafazakâr, bazen de İslâmî yönü ağır basan bu “milli romantik duyuş”un, Kemalist, halkçı ve devrimci versiyonlarını da içeren genel karakteri üzerine ışık tutuyor.
Romantik halkçılıktan romantik tarihçiliğe ve oradan da günümüzdeki romantik stratejik derinliklere uzanan, Şarkiyatçılık karşısında Garbiyatçı öfkeyi ön plana çıkaran bu siyasal düşünü anlamak için rehber niteliğinde bir araştırma.
Hasan Aksakal’ın “Aydınlanma” Çağından “Karanlık Yüzyıl”a: Politik Romantizm ve Modernite Eleştirileri başlıklı çalışması Ekim ayında Kadim Yayınları aracılığıyla okurların karşısına çıktı. Kitap, son zamanlarda eşine çok az rastladığımız ölçüde iddialı, kışkırtıcı ve bir o kadar da serinkanlı duruşuyla dikkat çekiyor…
Yazarı kısaca tanıtarak başlayalım. Hasan Aksakal, doktorasını İstanbul Üni. Siyasal Bilgiler’de yapan, yeni nesil siyaset bilimcilerden… Akademik çalışmalarının yanı sıra Londra’dan yayın yapan Açık Gazete için haftalık politik kültür yazıları kaleme alıyor. Lisansüstü eğitimi sırasında romantizme ilgi duyuyor ve bu konunun üzerine eğilmeye karar veriyor. Neticede, titiz bir çalışmanın ardından, 150 kitap ve 100 makalenin kaynakçasında yer aldığı, 550 dipnotun metne doğrudan katkı sunduğu son derece zengin bir tartışma ortaya çıkıyor…
Pekiyi yazar yeni ne söylüyor? Aslında birçok şey… Ama bunu anlamak için, kitabın 245-252.sayfaları arasındaki bölümü dikkatle okumak gerekiyor. Yine de kitabın tematik bağlamını hızla özetleyelim: Aksakal konuya, romantizmin Aydınlanma Çağı’nda mekanik-Kartezyen dünya görüşünün “eleştirel akıl”ını eleştiren ve dehayı, hayal gücünü, duyguları, yaratma arzusunu öne çıkaran bir edebî akımdan (Sturm und Drang) felsefî sorgulamalara yönelimi anlatarak başlıyor. Fransız ve Sanayi Devriminin ikili etkisiyle ortaya çıkan şok ve dehşetin allak bullak ettiği Avrupa’da birdenbire ortaya çıkan sayısız sanatçı ve düşünürü kışkırtan “şey”in ne olduğunu arıyor. Bu uğraş esnasında, öyle derinlere el uzatıyor ki, tarihten çekip çıkardığı kimi isimleri ilk kez duyuyor ve bolca öğreniyoruz. Sonrasında, yazarın deyişiyle “uzun 19.yüzyıl” (1789-1945) koşullarında hem muhafazakâr, hem devrimci, hem döngüsel, hem ilerlemeci düşünceler doğrultusunda romantizmin nasıl politikleştiğini ve bunda çok önemli bir rol oynayan “Alman sefaleti” meselesini ele alarak, “karanlık yüzyıl” diye nitelediği Soğuk Savaş dönemine dek romantizmin politik-kültürel tavırlarının izini sürüyor…
Bu tarihsel serüvende yazar, romantiklerin, romantizmin “benzersizlik”çi doğası gereği, birbirinden hayli farklı patikalar izlemiş olduklarını ortaya koyuyor. Özellikle 1848 sonrası netleşen yol ayrımından sonra, Restorasyoncudan Faşist romantizme, Muhafazakârdan Ütopik romantizme dek türlü ayrıştırmalar yapıyor. Bu başlıklar altında kimlere denk gelmiyoruz ki? Rousseau, Burke ve Herder gibi kurucu babalardan, William Morris, Kropotkin ve Arendt’e; Dickens, Tönnies ve Bloch’a; Coleridge, Novalis ve Fourier’e varıncaya dek geniş bir zaman ve zemine bakıyor Politik Romantizm… Beat Generation, Çiçek Çocukları, 68 Ruhu, çevrecilik ve post-modernizm gibi modernitenin geç kalınmış eleştirileri, kitapta “romantizmin çocukları” olarak addedilirken, esas itibarıyla “altın çağ” nostaljisi, Gotik kültürün canlandırılması, folklorik unsurlar, pastoral ve organik köy kömününün saflığı üzerine uyanan merakın nasıl antisemitizm, antikapitalizm ve faşizme yöneldiği gibi çok kritik sorulara da şaşırtıcı cevaplar veriliyor.
Bunlarla birlikte Aksakal’ın, kitabın henüz ilk sayfalarında belirttiği gibi, özellikle kışkırtıcı-sorgulayıcı değerlendirmeleri, ezberleri sarsacak türden ince fikir işçilikleriyle dolu. Bunlardan yalnızca birkaçını burada -etraflıca tartışamasak da- kaba hatlarıyla anabiliriz. Örneğin Marx, Marshall Berman’ın anlattığı gibi sadece kapitalizmin sömürüsünü desteklemiyor, aynı zamanda güçlü bir eskatolojizm de yapıyordu… Weber, Marx’ın baş aşağı duran ve elleri üzerinde yürüyen “modern kapitalizm=Yahudilik” önermesini, olumsuzluktan sıyırarak ve “kapitalizm=Protestanlık” diye düzelterek, ayakları üzerine kaldırıyordu… Nietzsche ise, Erken Romantikler ile Geç Romantikler arasında “gökkuşağından bir köprü” idi ve romantizmin son temsilcisi olmakla beraber, eleştirel modernliğin başlatıcısı olarak bir milat oluşturuyordu. Çağının putlarını kıran bu tuhaf adam, Almanları aşağılamasına rağmen Naziler tarafından putlaştırılacaktı; ancak öncesinde Alman sosyalistleri de Nietzsche’yi çok sevmişti!… Kitap, Marx’ın unutulan kaynaklarının başında çağının romantiklerinin gelmesi gibi, Nazilerin Avrupa’da ağaç dikme kampanyalarını başlatan ilk siyasî iktidar olması gibi, Aydınlanma’nın deizmine karşı romantizmin panteizminin yeni bir dünya kurma arzusunu besleyişi gibi birçok şaşırtıcı ifadesiyle çok katmanlı bir tartışma sunuyor. Dahası, kitapta ilk bakışta anlamsız gelen kimi kısa gezintiler, sayfalar ilerledikçe anlamlı bir bütünlük sergileyecek biçimde okurun karşısına başka bir yönüyle çıkıp, onu tahrik ediyor.
Aksakal, yukarıda andığımız üç Alman düşünürün (Marx, Weber ve Nietzsche) etkili oldukları dönemi (1848-1918) “modernitenin krizler çağı” olarak da niteleyebileceğimizi gösteriyor ve ekliyor: Aydınlanma’dan karanlığa uzanan bu huzursuz çağ, hem liberalizmin, hem sosyalizmin, hem milliyetçiliğin hem de emperyalizmin altın çağıdır… Politik Romantizm ve Modernite Eleştirileri, bu baş döndürücü/kafa karıştırıcı dönemde muhafazakârlıkla sosyalizmin, bireyselcilikle yabancılaşmanın, sömürüyle kolektivizmin, kapitalizmle antisemitizmin, cemaatle cemiyetin, pozitivist bilimcilikle dünyanın bozulan “büyü”sünün mitler aracılığıyla geri getirilmesinin, aslında sanıldığından çok daha yakın ve sürekli temas hâlinde bulunduğunu ustalıkla göstermekte… Kısaca söylemek gerekirse, yazar “bunda başlıca sebep çağın akılcılığının gölgesi olan romantizmdi” diyor.
Ancak hemen belirtelim ki, tüm etkileyiciliğine rağmen kitapta bazı belirsizlikler de yok değil. Mesela kimi çok önemli dipnot bilgileri ana metinde yer alabilecekken neden sayfa altında ayrı ve kısa bir tartışma konusu olarak bırakılmış? Bu pek açık değil. Yine kimi konular, olgular veya kavramlar etraflıca açıklama gereği duyulmadan, okurun entelektüel düzeyi çokça düşünülmeden kullanılmış. Bu durum, metnin tüm sürükleyici ve anlamı bütünleyici kudretine rağmen, siyaset, tarih ve felsefeyle gerçekten ilgilenen kimselerin dili olarak kalıyor. Ancak bu zaaf da, bilimsel çalışmaların “yavan” doğasından beklenmedik ölçüde akıcı ve zengin bir Türkçeyle kaleme alınan eserin, klâsikleşmeye aday olmasından pek bir şey götürmüyor. “Muzaffer Avrupa’nın” tarihine bakmak isteyen ve özellikle de milliyetçilik, muhafazakârlık, anarşizm ve modern sosyal teori gibi alanlarla ilgilenenlerin okuması gereken bu kitabın başlıca gayesinin “tekrarlananlardan başka bir Avrupa tarihi” olması bile hayli cesurca bir çaba. Aksakal’ın Politik Romantizm’i son derece provokatif üslubu ve güçlü entelektüel altyapısıyla, modern Batı düşünce tarihi alanında heyecan verici bir kitap. Yazarına dair hüküm vermek içinse, yeni çalışmalarını görmeyi bekleyeceğiz…
Eyüp Çoraklı
[email protected]
onun Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar başlıklı
çalışmasını tamamlamaktadır. Köprülü’nün bu metinde
yürüttüğü çeşitli tartışmalar, aradan geçen yüzyıl
boyunca Abdülbâki Gölpınarlı’dan Ahmet Yaşar Ocak’a,
Suraiya Faroqhi’den Ahmet Karamustafa’ya dek takip edilip
tekrar tekrar yorumlanmış ve günümüze dek zenginleşerek
gelen literatürü şekillendirmiştir.
„After more than two years, what has remained of the Gezi Park protests?“ „Is Gezi`s critique of political power still valid?“ „What has changed after Gezi?“ These valid questions linger; not properly answered, not yet properly discussed. Perhaps Gezi`s enduring effects and legacy can be discovered in the resistances, dissents and practices of political critique that have been created since June 2013. In this book, fourteen authors discuss and elaborate on such questions from both political and quotidian perspectives.
Critique of the power of the multitude, the anthropology and ethnography of resistance, the causes, effects and continuity of the Gezi Park protests are among the issues covered in „Another Brick in the Barricade: The Gezi Resistance and Its Aftermath.“ This book does not offer all-explaining narratives of singular objective truths. It does not represent the whole of the multitude. A wide perspective of analyses ranging from political science to sociology, psychology to anthropology, economics to media studies consider Gezi resistance not only as an exceptional state of resistance, but also in terms of the new possibilities it offers for political critique. These possibilities constitute the fieldwork for academic studies, which in turn become part of social struggle.
This volume seeks to make diversity its distinguishing aspect. The phenomena it considers - Gezi and its aftermath - requires this. The interdisciplinary approach and variety of discussions in the volume provide not just critique about power and dominance in Turkey, but also inspire resistance against domination and power around the world.
Russia and Turkey are both multicultural societies which border mainland Europe. Challenged by European industrialisation and cultural achievements of the eighteenth and nineteenth century, intellectuals and elites in both countries reacted by initiating discussions on their own (under)development, its causes and potential solutions. This tradition continued into the twentieth century as well. Fascination and rejection are two interwoven, characteristic features of Turkish and Russian century-long preoccupation with European ideas. Even Turkish-Russian bilateral relations and the reception of Rus-sian thought in Turkey cannot be read without awareness of the 'European' aspect. We argue that the French and English language was an important medium that enabled the cultural transfer from Russia to Turkey throughout the twentieth century.