* Mucize, Allah’in elcisi olan peygamberin davasini desteklemek icin ilahi kaynakli bir ikna me-t... more * Mucize, Allah’in elcisi olan peygamberin davasini desteklemek icin ilahi kaynakli bir ikna me-todudur. Yaratici, gonderdigi elcileri teyit etmek ve insanlari hakikate cagirmak icin duyulara ve ak-la hitap eden mucizelere basvurmustur. Bu acidan tarih ve toplum realitesini goz ardi etmeyen mu-cizeler aklin ve bilimin gelisimiyle uyum icerisindedir. Mucize araciligiyla yaratici, hitap ettigi top-lumun sosyo-kulturel dilini kullanmis, bu dogrultuda asrin ilmi duzeyiyle ortak hareket etmistir. Bu nedenle mucize genel anlamda tabii yasalar uzerinde istisnai bir durum olarak kabul edilmistir. Bu-na mukabil yasayi ihlal eden bir olgu oldugu yonunde kabuller, ilahi yasanin nedensellik ilkesine aykiri oldugu dusuncesiyle tepkiyle karsilasmistir. Biz de makalemizde mucizenin teolojik hakika-tini ve ilahi yasayla olan bu organik bagini deskriptif bir yontemle ele alacagiz.
Insan ve medeniyetin gelisimi icin dort temel ilkeye siki sikiya bagli kalinmasi oldukca onemlidi... more Insan ve medeniyetin gelisimi icin dort temel ilkeye siki sikiya bagli kalinmasi oldukca onemlidir. Bunlar, ehliyet, liyâkat, adalet ve hakkaniyettir. Bu nitelikleri kendisinde barindiran toplumlar bireysel ve kurumsal alanda son derece ileri duzeydedir. Ehliyet ve liyâkatin goz ardi edilerek adam kayirma uslubunu benimseyen toplumlarda ahlaki bozulmalarin oldugu, buna bagli olarak da ilmi ve fikri gelisimin sekteye ugradigi malumdur. Bu sebepten Kur’an, insanin insanla ve yaraticisiyla dogru ve guvenilir bir iliski kurmasi icin tevhid ve adalet ilkesini insanin vicdanina ve medeniyetin merkezine yerlestirir. Bu hedef, Musluman bireye, otekilestirmeye musaade etmeyen bir zihniyet ile birlikte gelisimi ve ilerlemeyi esas alan bir perspektif saglar. Cunku otekilestirme, hem digerine yasam hakki tanimamaya hem de temel ahlaki ve insani degerlerin dejenere olmasina neden olan bir sorundur. Degerlerin amaci disinda islev gordugu toplumlarin bagimsiz olmasi neredeyse imkânsizdir. Şu halde...
Allah, akilli varliklari teklifte bulunmak icin yaratmistir. Allah’in mukellef bir varlik yaratma... more Allah, akilli varliklari teklifte bulunmak icin yaratmistir. Allah’in mukellef bir varlik yaratmadaki amaci, yuce fayda ve degerlere ulasma imkânini (temkin) butunune tanimaktir. Kâfir veya mumin mukelleflerin tamami, varolussal olarak esit sekilde yaratilmistir. Akil, kudret, istitâa ve ihtiyar sahibi her bir birey, iman ve inkâr edebilme yetisine sahiptir. Bu sayede insan, sorumlu olabilmekte ve yaraticisina mazeret uretmeden hesap verebilmektedir. Allah’in iradesi, insanin itaat ederek mukâfata ulasmasi yonundedir. Bunun icin Allah, mukelleflerin hak ederek mukâfata ulasmalarini istemektedir. Teklif, mahza hikmet ve hasen olan bu iradenin fayda merkezli tezahurudur. Teklifte asli hedef olan mukâfata ulasamama hali ise cezanin hak edilmesidir.
Gunumuzde medya, iletisim araclari ve sosyal paylasim aglari, genis halk kitlelerini etkilemenin ... more Gunumuzde medya, iletisim araclari ve sosyal paylasim aglari, genis halk kitlelerini etkilemenin ve yonlendirmenin en guclu araci haline gelmistir. Cunku kitle iletisim araclari, bireylerin dini inanc ve ahlaki hareketlerine yon veren etkin guc merkezleridir. Ozellikle sosyal paylasim sitelerinden ve sosyal aglardan aktarilan dini iletiler, bireylerin dusuncelerini, kanaatlerini, dini ve ahlaki degerlere yukledikleri anlamlari sekillendirebilmekte; bireyi kolay etkilenir ve savunmasiz bir hale getirebilmektedir. Insanlarin begeni, istek ve tercihlerine adapte edilmis guclu, coskulu ve abartili retoriklerle sunulan dini iletiler, ogretisel gayesinden ziyade benimsenme ve kabullenilmeye odakli aktarimlardir. Bu nedenle basit, sade ve zihinsel konforu tahrik etmeyen iletinin gercekligi degil, cezbediciligi, etkileyiciligi ve inandiriciligi cok daha onemlidir. Ustelik bireysel ve sosyal alana, teorik veya pratik bir faydasi olmayan herhangi bir konunun, mistik unsurlarla bezenip kutsal ...
Ihbat ve tekfir, butun kelam ekollerinin uzerinde hemfikir oldugu konulardan birisidir. Her ne ka... more Ihbat ve tekfir, butun kelam ekollerinin uzerinde hemfikir oldugu konulardan birisidir. Her ne kadar teoride bir uzlasi soz konusu olsa da bu teorinin pratige ne sekilde aksedeceginde ciddi bir ayrisma soz konusudur. Mu ‘ tezile ekolu, Mâturidi ve Es ‘ ariler’in aksine ihbatin amelde de gerceklesecegini vurgulayarak gunahin iyilikleri silecegini ileri surmustur. Mâturidi ve Es ‘ ariler ise ihbatin sadece inancta gerceklesecegini soyleyerek ameli/eylem tekfir ile sinirlandirmislardir. Onlarin dusuncesinde Kur’ani baglami geregi inkâr, imani dusururken; iyilikler kotulukleri orter. Mu’tezile ise buyuk gunah anlayisinin etkisiyle iyiliklerin kotulukler nedeniyle dusecegini akli ve Kur’ani deliller ile izah etmistir. Fahreddin Râzi, Mu ‘ tezile’nin iki onemli simasi Ebu Ali ve Ebu Hasim el-Cubbâi’nin ihbat anlayisina ciddi elestiriler yoneltmektedir. Esasinda o, Mu ‘ tezile’nin eylem deger iliskisinde durdugu yeri akli ve nakli delillerle sorgulamaktadir.
Inonu Universitesi / Sosyal Bilimler Enstitusu / Temel Islam Bilimleri Anabilim Dali / Kelam Bili... more Inonu Universitesi / Sosyal Bilimler Enstitusu / Temel Islam Bilimleri Anabilim Dali / Kelam Bilim Dali
Teklifte bulunmanin gayesini aciklayabilmek esasinda Mu’tezile’nin teolojik akilciligini anlamada... more Teklifte bulunmanin gayesini aciklayabilmek esasinda Mu’tezile’nin teolojik akilciligini anlamada onemli bir faktordur. Mu’tezile’ye gore Allah’in insanla iliskili butun fiilleri maslahat ve fayda yonuyle hikmeti gerektirmektedir. Bu dusunceyle onlar, ontolojik anlamda Allah’in yaratma eyleminin sorgulanamayacagini, fakat teleolojik (amacsallik) olarak yaratmanin bir gaye ve hikmete dayanmak zorunda oldugunu kabul etmislerdir. Sorumluluk yuklenecek bir varligin yaratilmasindaki hikmet ve gayeyi anlamak icin teklif kuramini rasyonel tarzda incelemek zorunludur. Bunun yontemi ise metafiziksel alanin hareket tarzi ve gorunen âlemin ahlaki ve hukuki yapisi arasinda bir esdegerlik bagintisi kurmaktir.
Islam dusuncesinde ezeli ve ebedi olan tek varlik sadece Allah’tir. Allah’in disinda diger varlik... more Islam dusuncesinde ezeli ve ebedi olan tek varlik sadece Allah’tir. Allah’in disinda diger varliklarin ezeliligi ise kelamcilar nazarinda imkân disidir. Fakat ezeli olmayan varliklarin ebedi olup olamayacagi esas tartisma alanini olusturmaktadir. Ezeli olmayan fakat ebedi olan bir varlik mumkun mudur? Vâcibu’l-vucud olan Allah’in ebediligi mutlaktir. Buna mukabil mumkinu’l-vucud olan varliklarin ebediligi zorunlu olmadigindan bunu tercih edecek olan da sadece Allah’tir. Bu acidan makalede, ezel ve ebedin Allah ve âlem/insan icin anlam ve mahiyeti, Râzi’nin felsefi-kelami bakis acisiyla ele alinacaktir.
Ilahi din, hitap ettigi toplumlara hakikati aciklama ve onlari ikna etmede mucizeyi bir yontem ol... more Ilahi din, hitap ettigi toplumlara hakikati aciklama ve onlari ikna etmede mucizeyi bir yontem olarak tercih etmistir. Mucizelerin keyfiyetini belirlemede toplumlarin sosyo-kulturel yapilari onemli bir kriterdir. Bu nedenle mucizeler tarih ve toplum realitesini goz ardi etmeden nubuvveti dogrulamanin birer ilahi olcutudur. Bu da gostermektedir ki olaganustu bir olay olan mucize, sihir ve diger tuhaf olaylar gibi aldatmanin degil, tasdik etmenin aracidir. Buna karsin sihrin tarihsel olarak yontem ve amacinda degisiklik olmamistir. Sihir goz aldatmasi ve algisal yanilma turleri olarak tarihi surecte mucizeyle bir benzerlik iliskisinden uzak tutulmustur. Zira mucizeler ilahi bir kaynaga baglidir. Sihir ise tamamen beseri bir olgu olarak alet ve harekete dayanmaktadir. Dolayisiyla mucize sadece olaganustu bir olay degildir. Bu makalede ontolojik ve teleolojik (amacsal) boyutuyla mucize olgusunun sihirden farkliligi incelenecektir.
Makalemizde Basra Ekolu temsilcilerinden olan ve Mu’tezile’nin bes doktrinel esasini sistemlestir... more Makalemizde Basra Ekolu temsilcilerinden olan ve Mu’tezile’nin bes doktrinel esasini sistemlestiren Kâdi Abdulcebbar’in (o. 415/1024) gorusleri dogrultusunda âlemin ve ozellikle de insanin yaratilisindaki ilahi gaye ve bu gayeyi ifade eden kavramlarin deger analizi tasviri bir metotla ele alinacaktir. Bu dogrultuda Allah’in insani nicin yarattigi sorusu, ilahi fiillerdeki gaye/garaz ( amac ve nedensellik ) unsuru esas alinarak cevaplandirilmaya calisilacak ve Allah’i yaratmaya cagiran zorunsuz nedenin ( dâi ) nitel degeri incelenecektir. Bununla birlikte Allah’in yaratma gayesinin merkez kavrami olan ‘ faydalandirma ’nin, yaratilis oncesinde hikmet ust basligi ile ‘ tefaddul ’ ( karsilik beklemeksizin fayda saglama ); yeniden diriliste ise vâcib ust basligi ile ‘ sevab ’( mukâfat ) ve ‘ ivaz ’ ( elemin bedeli ) olarak formule edildigi gorulecektir. Ikab/ceza nin ise yaratilisin baslangicina ait bir deger olmadigi dolayisiyla yeniden dirilis ile zorunluluk kazanan ‘yasal iyi’ oldugu vurgulanacaktir. Butun bu gayeliligi ifade eden kavramlarin ‘ fayda ve iyilik ’ (maslahat ve husn ) degerleri icerisinde temellendirilmeye calisildigina yer verilecektir. Calismamizda yaratilisa baslamanin esas gayesi faydalandirma ve bunun fiili degeri tefaddul iken; yeniden yaratilisin gaye degeri fayda ve iyi, fiili degeri ise vâcib oldugu sonucuna ulasilacaktir.
Oz (150-250 kelime) ve yukaridaki kutucuga anahtar kelimeler (5-7 kelime) Ingilizce oz ve anahta... more Oz (150-250 kelime) ve yukaridaki kutucuga anahtar kelimeler (5-7 kelime) Ingilizce oz ve anahtar kelimeler de ayni sinirlar cercevesinde yazilmalidir. Oz Fanatiklik, dogru dusunceyi, sorgulamayi, elestiriyi, hosgoru ve hurriyeti sinirlandiran bir egilimdir. Itiraz etmeyen, elestiri ve fikri munakasaya dayanma gucu olmayan ve telkin edileni kosulsuz kabule odaklanan bir olusumun, dogruyu yanlistan ayirt edebilme ve kendisine iletilen bilgiden suphe duyma yetisi kaybolmustur. Dini bir orgutlenme biciminde mutlak itaat iman ile esitlenmis ise irade ve eylemlerin tek bir iradenin kontrolu altina girmesi de kacinilmazdir. Bu sebeple dusunup algilama yetisinden yoksun kult yapilar icin sadece kesin gercekler ve kati yanlislarin oldugu malumdur. Kendi ideolojisini mutlak hakikat kabul eden buna karsin digerini otekilestirerek fikirlerine dogruluk payi vermeyen, tahammul de edemeyen bir olusumun ahlaki ve erdemli bir toplum olusturmasi zordur. Oysa bir bilgi, dogru bir sekilde secilir, sorgulanir, degerlendirilir ve dusunceye donusurse yargilama gucu yuksek makul bireylerden olusan bir toplum insa edilebilir. Nitekim insanoglu, ahlaki ve dusunsel gelisimini surdurdugu surece tevhit akidesi, fikri ve kalbi tahriften korunacak ve daha da fazla evrensel bir kabule yatkin hale gelecektir. Bugun Islam dunyasinda sahit olunan bozuk itikâdi dusuncelerin ortak karakterinin ise dinin asillarini bilmeme, baskalarini kolece taklit, akli uyusturma ve hakikatin tekelciligini yapma oldugu asikârdir. Bu itibarla makalemizde, bireyin dusunsel gelisimini engelleyen fanatizm olgusunu ve elestiri yeteneginden yoksun kult yapilarin ne denli tahrif edici bir guc oldugunu irdelemeye calisacagiz. Anahtar Kelimeler : Fanatizm, Kult, Orgutlenme, Elestiri, Dusunce, Dini. Fanaticism Fact and Criticism on Being without Criticism in Religious Cult Structures Abstract Fanaticism is an inclination that limits correct thought, questioning, criticism, tolerance and liberty. An entity, which doesn’t object to, can’t bear criticism and mental arguments and focuses on unconditional acceptance to what is commanded, has lost the ability to distinguish right from wrong and be doubtful of the information transmitted. Freedom and actions would be inevitably under control of single command if absolute obedience in the form of a religious organization has been come up to faith. For that reason, it is obvious that only certain facts and absolute mistakes are available for cult structures devoid of the ability to think and comprehend. It is difficult for an entity to create a moral and virtuous society since it considers its ideology as absolute reality but it marginalizes other one, doesn’t justify thoughts of the others and can’t tolerate them. Whereas, a society consisting of logical individuals who have high level of jurisdiction could be built if information is selected, investigated and evaluated properly. Hence, oneness belief would be kept safe from intellectual and spiritual manipulation and would become prone to a much more universal acceptance as long as people maintained their moral and intellectual development. Today, common characteristic of wrong thoughts of belief witnessed in Islamic world is obviously being unfamiliar with fundamentals of the religion, imitating other people like a slave, deadening the mind and monopolizing the truth. In our article, in this respect, we will try to analyze both fanaticism phenomenon that prevents intellectual development of the individual and how a falsifying power is those cult structures deprived of criticism skill. Keywords : Fanaticism, Cult, Organization, Criticism, Thought, Religious.
Dua, Allah ile insan arasındaki iletişim araçlarından biridir. Zira bu iletişim Allah'tan insana ... more Dua, Allah ile insan arasındaki iletişim araçlarından biridir. Zira bu iletişim Allah'tan insana doğru olursa vahiy, insandan Allah'a doğru olursa duadır. Allah, insandan dua etmesini istemekte, insan da bu isteğe fıtrî bir yönelişle karşılık vermektedir. Mu'tezile'ye göre dua, bir talep ve çağrıdır. İnsanın Allah'a olan çağrısı, hayır ve maslahat içerikli olmalıdır. Bu bakımdan onlar, hem insanî yönüyle hem de konusu açısından duanın bir takım şartları olduğunu ileri sürmüşlerdir. Şartları gerçekleşmiş bir duanın kabulü ise onlara göre vâciptir. Fakat duanın kabul olmasının önemli şartlarından biri, insanın hak etmesidir. Zira dua veya beddua ancak hak eden için bir anlam ve gerçeklik ifade etmektedir. Bununla birlikte Allah, kendisine kulluk ve tâzimle yöneltilen her iyi ve salah (değerli) talebe icabet edeceğini bildirmiştir. İcabet, aynı zamanda mükâfat demektir. Bu açıdan Mu'tezile, duayı teklifle ilişkilendirerek mükâfat ve ceza şeklinde istihkakın bir parçası kabul etmektedir. Bu boyutlarıyla makalemiz, Mu'tezile ekolü özelinde duanın anlam ve mahiyetine yönelik tasviri bir araştırmadır.
Dokuz Eylül Ünivesitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi
Elem, insanoglunun idrak ettigi ve sahit oldugu bir duygudur. Oyle ki insan dunyada, sebepleri fa... more Elem, insanoglunun idrak ettigi ve sahit oldugu bir duygudur. Oyle ki insan dunyada, sebepleri farkli bircok aci ve felakete tanik olmaktadir. Ilahi kaynakli hastalik, sakatlik, musibetlerin yani sira hemcinsinin etkin oldugu zulum ve haksizliklara da maruz kalmaktadir. Kuskusuz butun bunlarin adli ilahi geregi bir karsiligi olmalidir. Elemleri iyi yapan bu bedel, Mu’tezile teolojisinde ivaz olarak ifade edilmektedir. Kulun Allah uzerinde veya kulun kul uzerinde bir hakki olarak ivaz, Mu’tezili dusuncede Allah’a tazmini vacip olan bir fiildir. Zulum ve elemin bedelinin odenmesi ve yapilan kotulugun kimsenin yanina kar kalmamasi, kotulugun ontolojik, bireysel ve sosyolojik varligina dair makul bir izahtir.
Öz İslam, kalbi sadece bir organ olarak telakki etmez. Kalp aynı zamanda insanın anlama ve idrak ... more Öz İslam, kalbi sadece bir organ olarak telakki etmez. Kalp aynı zamanda insanın anlama ve idrak etme merkezini oluşturur. Bu sebeple hakikati görme veya hakikate kör bakma kalbin bir hareketi olarak ifade edilir. Anlamak istemeyen kalbin felaketi ise bu durumda mühürlenme/hatm olmaktadır. Mu'tezilî düşüncede her ne kadar mühürlenme bir akıbet/ceza, alamet veya diğer insanlar için maslahat kabul edilse de insanın iman etme özgürlüğüne engel olan bir belirlemeyi ifade etmez. İnsan, teklifin son anına kadar kendisi hakkında nihaî kararı verebilme yeti ve kudretine sahiptir. Hem adli ilahi hem de insana verilen tercih etme imkânı gerçeğe ulaşmayı engelleyecek faktörlere müsaade etmemektedir. Bu sebeple hatm, bir sebep değil; bireyin kararıyla ilintili sonuçtur. Buna göre özgür bireyin kendisi hakkında verdiği net ve sabit karar mühürlenme olmaktadır. Abstract Islam doesn't consider the heart only as an organ. The heart comprises the center of understanding and comprehending of ...
Bu makalede Mu’tezile ile ‘el-menzile beyne’l menzileteyn’ soylemini ozdeslestirmenin tutarliligi... more Bu makalede Mu’tezile ile ‘el-menzile beyne’l menzileteyn’ soylemini ozdeslestirmenin tutarliligi aciklanmaya gayret edildi. Mu’tezile gibi bir ekolun baslangic hadisesi olarak Vâsil’in ‘el-menzile’ gorusune yapilan vurgunun nedenine aciklik getirilmeye calisildi. Bu olayin gercekligi, mezhep tarihcilerinin verdigi bilgiler isiginda karsilastirma yapilarak test edildi. Ehl-i Sunnet ve Mu’tezile arasindaki teolojik gerilimdeki yeri ve degeri tartisildi. Diger yonden Mu’tezile’nin Usul-u Hamse doktrini icerisinde yer verdigi bu ilkeyi savunma kasti ele alindi. Daha cok problemin itikâdi ve sosyo-ahlaki temellerine isaret edilerek siyasi sebebine kismen deginildi. Sonucta Mu’tezile’nin bu meselede ne kadar ozgun ve iyimser davrandigini veya ne oranda kotumser ve aykiri oldugunu tespit etmeye calistik.
* Mucize, Allah’in elcisi olan peygamberin davasini desteklemek icin ilahi kaynakli bir ikna me-t... more * Mucize, Allah’in elcisi olan peygamberin davasini desteklemek icin ilahi kaynakli bir ikna me-todudur. Yaratici, gonderdigi elcileri teyit etmek ve insanlari hakikate cagirmak icin duyulara ve ak-la hitap eden mucizelere basvurmustur. Bu acidan tarih ve toplum realitesini goz ardi etmeyen mu-cizeler aklin ve bilimin gelisimiyle uyum icerisindedir. Mucize araciligiyla yaratici, hitap ettigi top-lumun sosyo-kulturel dilini kullanmis, bu dogrultuda asrin ilmi duzeyiyle ortak hareket etmistir. Bu nedenle mucize genel anlamda tabii yasalar uzerinde istisnai bir durum olarak kabul edilmistir. Bu-na mukabil yasayi ihlal eden bir olgu oldugu yonunde kabuller, ilahi yasanin nedensellik ilkesine aykiri oldugu dusuncesiyle tepkiyle karsilasmistir. Biz de makalemizde mucizenin teolojik hakika-tini ve ilahi yasayla olan bu organik bagini deskriptif bir yontemle ele alacagiz.
Insan ve medeniyetin gelisimi icin dort temel ilkeye siki sikiya bagli kalinmasi oldukca onemlidi... more Insan ve medeniyetin gelisimi icin dort temel ilkeye siki sikiya bagli kalinmasi oldukca onemlidir. Bunlar, ehliyet, liyâkat, adalet ve hakkaniyettir. Bu nitelikleri kendisinde barindiran toplumlar bireysel ve kurumsal alanda son derece ileri duzeydedir. Ehliyet ve liyâkatin goz ardi edilerek adam kayirma uslubunu benimseyen toplumlarda ahlaki bozulmalarin oldugu, buna bagli olarak da ilmi ve fikri gelisimin sekteye ugradigi malumdur. Bu sebepten Kur’an, insanin insanla ve yaraticisiyla dogru ve guvenilir bir iliski kurmasi icin tevhid ve adalet ilkesini insanin vicdanina ve medeniyetin merkezine yerlestirir. Bu hedef, Musluman bireye, otekilestirmeye musaade etmeyen bir zihniyet ile birlikte gelisimi ve ilerlemeyi esas alan bir perspektif saglar. Cunku otekilestirme, hem digerine yasam hakki tanimamaya hem de temel ahlaki ve insani degerlerin dejenere olmasina neden olan bir sorundur. Degerlerin amaci disinda islev gordugu toplumlarin bagimsiz olmasi neredeyse imkânsizdir. Şu halde...
Allah, akilli varliklari teklifte bulunmak icin yaratmistir. Allah’in mukellef bir varlik yaratma... more Allah, akilli varliklari teklifte bulunmak icin yaratmistir. Allah’in mukellef bir varlik yaratmadaki amaci, yuce fayda ve degerlere ulasma imkânini (temkin) butunune tanimaktir. Kâfir veya mumin mukelleflerin tamami, varolussal olarak esit sekilde yaratilmistir. Akil, kudret, istitâa ve ihtiyar sahibi her bir birey, iman ve inkâr edebilme yetisine sahiptir. Bu sayede insan, sorumlu olabilmekte ve yaraticisina mazeret uretmeden hesap verebilmektedir. Allah’in iradesi, insanin itaat ederek mukâfata ulasmasi yonundedir. Bunun icin Allah, mukelleflerin hak ederek mukâfata ulasmalarini istemektedir. Teklif, mahza hikmet ve hasen olan bu iradenin fayda merkezli tezahurudur. Teklifte asli hedef olan mukâfata ulasamama hali ise cezanin hak edilmesidir.
Gunumuzde medya, iletisim araclari ve sosyal paylasim aglari, genis halk kitlelerini etkilemenin ... more Gunumuzde medya, iletisim araclari ve sosyal paylasim aglari, genis halk kitlelerini etkilemenin ve yonlendirmenin en guclu araci haline gelmistir. Cunku kitle iletisim araclari, bireylerin dini inanc ve ahlaki hareketlerine yon veren etkin guc merkezleridir. Ozellikle sosyal paylasim sitelerinden ve sosyal aglardan aktarilan dini iletiler, bireylerin dusuncelerini, kanaatlerini, dini ve ahlaki degerlere yukledikleri anlamlari sekillendirebilmekte; bireyi kolay etkilenir ve savunmasiz bir hale getirebilmektedir. Insanlarin begeni, istek ve tercihlerine adapte edilmis guclu, coskulu ve abartili retoriklerle sunulan dini iletiler, ogretisel gayesinden ziyade benimsenme ve kabullenilmeye odakli aktarimlardir. Bu nedenle basit, sade ve zihinsel konforu tahrik etmeyen iletinin gercekligi degil, cezbediciligi, etkileyiciligi ve inandiriciligi cok daha onemlidir. Ustelik bireysel ve sosyal alana, teorik veya pratik bir faydasi olmayan herhangi bir konunun, mistik unsurlarla bezenip kutsal ...
Ihbat ve tekfir, butun kelam ekollerinin uzerinde hemfikir oldugu konulardan birisidir. Her ne ka... more Ihbat ve tekfir, butun kelam ekollerinin uzerinde hemfikir oldugu konulardan birisidir. Her ne kadar teoride bir uzlasi soz konusu olsa da bu teorinin pratige ne sekilde aksedeceginde ciddi bir ayrisma soz konusudur. Mu ‘ tezile ekolu, Mâturidi ve Es ‘ ariler’in aksine ihbatin amelde de gerceklesecegini vurgulayarak gunahin iyilikleri silecegini ileri surmustur. Mâturidi ve Es ‘ ariler ise ihbatin sadece inancta gerceklesecegini soyleyerek ameli/eylem tekfir ile sinirlandirmislardir. Onlarin dusuncesinde Kur’ani baglami geregi inkâr, imani dusururken; iyilikler kotulukleri orter. Mu’tezile ise buyuk gunah anlayisinin etkisiyle iyiliklerin kotulukler nedeniyle dusecegini akli ve Kur’ani deliller ile izah etmistir. Fahreddin Râzi, Mu ‘ tezile’nin iki onemli simasi Ebu Ali ve Ebu Hasim el-Cubbâi’nin ihbat anlayisina ciddi elestiriler yoneltmektedir. Esasinda o, Mu ‘ tezile’nin eylem deger iliskisinde durdugu yeri akli ve nakli delillerle sorgulamaktadir.
Inonu Universitesi / Sosyal Bilimler Enstitusu / Temel Islam Bilimleri Anabilim Dali / Kelam Bili... more Inonu Universitesi / Sosyal Bilimler Enstitusu / Temel Islam Bilimleri Anabilim Dali / Kelam Bilim Dali
Teklifte bulunmanin gayesini aciklayabilmek esasinda Mu’tezile’nin teolojik akilciligini anlamada... more Teklifte bulunmanin gayesini aciklayabilmek esasinda Mu’tezile’nin teolojik akilciligini anlamada onemli bir faktordur. Mu’tezile’ye gore Allah’in insanla iliskili butun fiilleri maslahat ve fayda yonuyle hikmeti gerektirmektedir. Bu dusunceyle onlar, ontolojik anlamda Allah’in yaratma eyleminin sorgulanamayacagini, fakat teleolojik (amacsallik) olarak yaratmanin bir gaye ve hikmete dayanmak zorunda oldugunu kabul etmislerdir. Sorumluluk yuklenecek bir varligin yaratilmasindaki hikmet ve gayeyi anlamak icin teklif kuramini rasyonel tarzda incelemek zorunludur. Bunun yontemi ise metafiziksel alanin hareket tarzi ve gorunen âlemin ahlaki ve hukuki yapisi arasinda bir esdegerlik bagintisi kurmaktir.
Islam dusuncesinde ezeli ve ebedi olan tek varlik sadece Allah’tir. Allah’in disinda diger varlik... more Islam dusuncesinde ezeli ve ebedi olan tek varlik sadece Allah’tir. Allah’in disinda diger varliklarin ezeliligi ise kelamcilar nazarinda imkân disidir. Fakat ezeli olmayan varliklarin ebedi olup olamayacagi esas tartisma alanini olusturmaktadir. Ezeli olmayan fakat ebedi olan bir varlik mumkun mudur? Vâcibu’l-vucud olan Allah’in ebediligi mutlaktir. Buna mukabil mumkinu’l-vucud olan varliklarin ebediligi zorunlu olmadigindan bunu tercih edecek olan da sadece Allah’tir. Bu acidan makalede, ezel ve ebedin Allah ve âlem/insan icin anlam ve mahiyeti, Râzi’nin felsefi-kelami bakis acisiyla ele alinacaktir.
Ilahi din, hitap ettigi toplumlara hakikati aciklama ve onlari ikna etmede mucizeyi bir yontem ol... more Ilahi din, hitap ettigi toplumlara hakikati aciklama ve onlari ikna etmede mucizeyi bir yontem olarak tercih etmistir. Mucizelerin keyfiyetini belirlemede toplumlarin sosyo-kulturel yapilari onemli bir kriterdir. Bu nedenle mucizeler tarih ve toplum realitesini goz ardi etmeden nubuvveti dogrulamanin birer ilahi olcutudur. Bu da gostermektedir ki olaganustu bir olay olan mucize, sihir ve diger tuhaf olaylar gibi aldatmanin degil, tasdik etmenin aracidir. Buna karsin sihrin tarihsel olarak yontem ve amacinda degisiklik olmamistir. Sihir goz aldatmasi ve algisal yanilma turleri olarak tarihi surecte mucizeyle bir benzerlik iliskisinden uzak tutulmustur. Zira mucizeler ilahi bir kaynaga baglidir. Sihir ise tamamen beseri bir olgu olarak alet ve harekete dayanmaktadir. Dolayisiyla mucize sadece olaganustu bir olay degildir. Bu makalede ontolojik ve teleolojik (amacsal) boyutuyla mucize olgusunun sihirden farkliligi incelenecektir.
Makalemizde Basra Ekolu temsilcilerinden olan ve Mu’tezile’nin bes doktrinel esasini sistemlestir... more Makalemizde Basra Ekolu temsilcilerinden olan ve Mu’tezile’nin bes doktrinel esasini sistemlestiren Kâdi Abdulcebbar’in (o. 415/1024) gorusleri dogrultusunda âlemin ve ozellikle de insanin yaratilisindaki ilahi gaye ve bu gayeyi ifade eden kavramlarin deger analizi tasviri bir metotla ele alinacaktir. Bu dogrultuda Allah’in insani nicin yarattigi sorusu, ilahi fiillerdeki gaye/garaz ( amac ve nedensellik ) unsuru esas alinarak cevaplandirilmaya calisilacak ve Allah’i yaratmaya cagiran zorunsuz nedenin ( dâi ) nitel degeri incelenecektir. Bununla birlikte Allah’in yaratma gayesinin merkez kavrami olan ‘ faydalandirma ’nin, yaratilis oncesinde hikmet ust basligi ile ‘ tefaddul ’ ( karsilik beklemeksizin fayda saglama ); yeniden diriliste ise vâcib ust basligi ile ‘ sevab ’( mukâfat ) ve ‘ ivaz ’ ( elemin bedeli ) olarak formule edildigi gorulecektir. Ikab/ceza nin ise yaratilisin baslangicina ait bir deger olmadigi dolayisiyla yeniden dirilis ile zorunluluk kazanan ‘yasal iyi’ oldugu vurgulanacaktir. Butun bu gayeliligi ifade eden kavramlarin ‘ fayda ve iyilik ’ (maslahat ve husn ) degerleri icerisinde temellendirilmeye calisildigina yer verilecektir. Calismamizda yaratilisa baslamanin esas gayesi faydalandirma ve bunun fiili degeri tefaddul iken; yeniden yaratilisin gaye degeri fayda ve iyi, fiili degeri ise vâcib oldugu sonucuna ulasilacaktir.
Oz (150-250 kelime) ve yukaridaki kutucuga anahtar kelimeler (5-7 kelime) Ingilizce oz ve anahta... more Oz (150-250 kelime) ve yukaridaki kutucuga anahtar kelimeler (5-7 kelime) Ingilizce oz ve anahtar kelimeler de ayni sinirlar cercevesinde yazilmalidir. Oz Fanatiklik, dogru dusunceyi, sorgulamayi, elestiriyi, hosgoru ve hurriyeti sinirlandiran bir egilimdir. Itiraz etmeyen, elestiri ve fikri munakasaya dayanma gucu olmayan ve telkin edileni kosulsuz kabule odaklanan bir olusumun, dogruyu yanlistan ayirt edebilme ve kendisine iletilen bilgiden suphe duyma yetisi kaybolmustur. Dini bir orgutlenme biciminde mutlak itaat iman ile esitlenmis ise irade ve eylemlerin tek bir iradenin kontrolu altina girmesi de kacinilmazdir. Bu sebeple dusunup algilama yetisinden yoksun kult yapilar icin sadece kesin gercekler ve kati yanlislarin oldugu malumdur. Kendi ideolojisini mutlak hakikat kabul eden buna karsin digerini otekilestirerek fikirlerine dogruluk payi vermeyen, tahammul de edemeyen bir olusumun ahlaki ve erdemli bir toplum olusturmasi zordur. Oysa bir bilgi, dogru bir sekilde secilir, sorgulanir, degerlendirilir ve dusunceye donusurse yargilama gucu yuksek makul bireylerden olusan bir toplum insa edilebilir. Nitekim insanoglu, ahlaki ve dusunsel gelisimini surdurdugu surece tevhit akidesi, fikri ve kalbi tahriften korunacak ve daha da fazla evrensel bir kabule yatkin hale gelecektir. Bugun Islam dunyasinda sahit olunan bozuk itikâdi dusuncelerin ortak karakterinin ise dinin asillarini bilmeme, baskalarini kolece taklit, akli uyusturma ve hakikatin tekelciligini yapma oldugu asikârdir. Bu itibarla makalemizde, bireyin dusunsel gelisimini engelleyen fanatizm olgusunu ve elestiri yeteneginden yoksun kult yapilarin ne denli tahrif edici bir guc oldugunu irdelemeye calisacagiz. Anahtar Kelimeler : Fanatizm, Kult, Orgutlenme, Elestiri, Dusunce, Dini. Fanaticism Fact and Criticism on Being without Criticism in Religious Cult Structures Abstract Fanaticism is an inclination that limits correct thought, questioning, criticism, tolerance and liberty. An entity, which doesn’t object to, can’t bear criticism and mental arguments and focuses on unconditional acceptance to what is commanded, has lost the ability to distinguish right from wrong and be doubtful of the information transmitted. Freedom and actions would be inevitably under control of single command if absolute obedience in the form of a religious organization has been come up to faith. For that reason, it is obvious that only certain facts and absolute mistakes are available for cult structures devoid of the ability to think and comprehend. It is difficult for an entity to create a moral and virtuous society since it considers its ideology as absolute reality but it marginalizes other one, doesn’t justify thoughts of the others and can’t tolerate them. Whereas, a society consisting of logical individuals who have high level of jurisdiction could be built if information is selected, investigated and evaluated properly. Hence, oneness belief would be kept safe from intellectual and spiritual manipulation and would become prone to a much more universal acceptance as long as people maintained their moral and intellectual development. Today, common characteristic of wrong thoughts of belief witnessed in Islamic world is obviously being unfamiliar with fundamentals of the religion, imitating other people like a slave, deadening the mind and monopolizing the truth. In our article, in this respect, we will try to analyze both fanaticism phenomenon that prevents intellectual development of the individual and how a falsifying power is those cult structures deprived of criticism skill. Keywords : Fanaticism, Cult, Organization, Criticism, Thought, Religious.
Dua, Allah ile insan arasındaki iletişim araçlarından biridir. Zira bu iletişim Allah'tan insana ... more Dua, Allah ile insan arasındaki iletişim araçlarından biridir. Zira bu iletişim Allah'tan insana doğru olursa vahiy, insandan Allah'a doğru olursa duadır. Allah, insandan dua etmesini istemekte, insan da bu isteğe fıtrî bir yönelişle karşılık vermektedir. Mu'tezile'ye göre dua, bir talep ve çağrıdır. İnsanın Allah'a olan çağrısı, hayır ve maslahat içerikli olmalıdır. Bu bakımdan onlar, hem insanî yönüyle hem de konusu açısından duanın bir takım şartları olduğunu ileri sürmüşlerdir. Şartları gerçekleşmiş bir duanın kabulü ise onlara göre vâciptir. Fakat duanın kabul olmasının önemli şartlarından biri, insanın hak etmesidir. Zira dua veya beddua ancak hak eden için bir anlam ve gerçeklik ifade etmektedir. Bununla birlikte Allah, kendisine kulluk ve tâzimle yöneltilen her iyi ve salah (değerli) talebe icabet edeceğini bildirmiştir. İcabet, aynı zamanda mükâfat demektir. Bu açıdan Mu'tezile, duayı teklifle ilişkilendirerek mükâfat ve ceza şeklinde istihkakın bir parçası kabul etmektedir. Bu boyutlarıyla makalemiz, Mu'tezile ekolü özelinde duanın anlam ve mahiyetine yönelik tasviri bir araştırmadır.
Dokuz Eylül Ünivesitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi
Elem, insanoglunun idrak ettigi ve sahit oldugu bir duygudur. Oyle ki insan dunyada, sebepleri fa... more Elem, insanoglunun idrak ettigi ve sahit oldugu bir duygudur. Oyle ki insan dunyada, sebepleri farkli bircok aci ve felakete tanik olmaktadir. Ilahi kaynakli hastalik, sakatlik, musibetlerin yani sira hemcinsinin etkin oldugu zulum ve haksizliklara da maruz kalmaktadir. Kuskusuz butun bunlarin adli ilahi geregi bir karsiligi olmalidir. Elemleri iyi yapan bu bedel, Mu’tezile teolojisinde ivaz olarak ifade edilmektedir. Kulun Allah uzerinde veya kulun kul uzerinde bir hakki olarak ivaz, Mu’tezili dusuncede Allah’a tazmini vacip olan bir fiildir. Zulum ve elemin bedelinin odenmesi ve yapilan kotulugun kimsenin yanina kar kalmamasi, kotulugun ontolojik, bireysel ve sosyolojik varligina dair makul bir izahtir.
Öz İslam, kalbi sadece bir organ olarak telakki etmez. Kalp aynı zamanda insanın anlama ve idrak ... more Öz İslam, kalbi sadece bir organ olarak telakki etmez. Kalp aynı zamanda insanın anlama ve idrak etme merkezini oluşturur. Bu sebeple hakikati görme veya hakikate kör bakma kalbin bir hareketi olarak ifade edilir. Anlamak istemeyen kalbin felaketi ise bu durumda mühürlenme/hatm olmaktadır. Mu'tezilî düşüncede her ne kadar mühürlenme bir akıbet/ceza, alamet veya diğer insanlar için maslahat kabul edilse de insanın iman etme özgürlüğüne engel olan bir belirlemeyi ifade etmez. İnsan, teklifin son anına kadar kendisi hakkında nihaî kararı verebilme yeti ve kudretine sahiptir. Hem adli ilahi hem de insana verilen tercih etme imkânı gerçeğe ulaşmayı engelleyecek faktörlere müsaade etmemektedir. Bu sebeple hatm, bir sebep değil; bireyin kararıyla ilintili sonuçtur. Buna göre özgür bireyin kendisi hakkında verdiği net ve sabit karar mühürlenme olmaktadır. Abstract Islam doesn't consider the heart only as an organ. The heart comprises the center of understanding and comprehending of ...
Bu makalede Mu’tezile ile ‘el-menzile beyne’l menzileteyn’ soylemini ozdeslestirmenin tutarliligi... more Bu makalede Mu’tezile ile ‘el-menzile beyne’l menzileteyn’ soylemini ozdeslestirmenin tutarliligi aciklanmaya gayret edildi. Mu’tezile gibi bir ekolun baslangic hadisesi olarak Vâsil’in ‘el-menzile’ gorusune yapilan vurgunun nedenine aciklik getirilmeye calisildi. Bu olayin gercekligi, mezhep tarihcilerinin verdigi bilgiler isiginda karsilastirma yapilarak test edildi. Ehl-i Sunnet ve Mu’tezile arasindaki teolojik gerilimdeki yeri ve degeri tartisildi. Diger yonden Mu’tezile’nin Usul-u Hamse doktrini icerisinde yer verdigi bu ilkeyi savunma kasti ele alindi. Daha cok problemin itikâdi ve sosyo-ahlaki temellerine isaret edilerek siyasi sebebine kismen deginildi. Sonucta Mu’tezile’nin bu meselede ne kadar ozgun ve iyimser davrandigini veya ne oranda kotumser ve aykiri oldugunu tespit etmeye calistik.
Uploads
Papers by HÜSEYİN MARAZ