Tap-fiili Türkçede yüzyıllar boyunca kullanılmış ve bu fiilden Türkçenin yapısına uygun yüzlerce ... more Tap-fiili Türkçede yüzyıllar boyunca kullanılmış ve bu fiilden Türkçenin yapısına uygun yüzlerce kelime türetilmiştir. Türetilen bu kelimeler geniş Türk coğrafyasında birçok farklı anlamda kullanılmıştır. Bu çalışmada, Eski Türkçe dönemi eserlerinden başlayarak günümüze kadar tarihi ve çağdaş Türk lehçelerinin sözlükleri taranmış ve Türkçede anlam genişliğinin lokomotiflerinden biri olarak göreceğimiz tapfiili ile bu fiilden türetilmiş yapıların anlam ve kullanım sahası incelenmeye çalışılmıştır. İnceleme sonunda iki farklı an~am dairesine ait tapfiili tespit edilmiştir. Tapfiilleriyle türetilmiş bu kelimeler, anlam özelliklerine göre ayrıntılı olarak değerlendirilmiştir. Anahtar Kelimeler: Türk dili, tap-fiili, anlam bilim. MEANING PROPERTIES OF 'TAP-' VERB iN TURKIC Abstnıct Tapverb have been used for centuries and hundreds of word was derived from these word that is suitable for the structure of Turkic. These derived words have been used in many different meanings in wide Turkic geography. In this work, historical and modem Turkic dialects words have been scanned, starting from the old Turkic period's documents until today and in Turkic tapverb helps making very large meaning of words. Tapverb and the structural meaning of the words and usage areas that have been derived from them have been tried to analysed. At the end of this analysing there were two different meanings of tapverb has been found. These words that has been derived with tapverb, has been considered detailly according to their meaning property.
ÖZ: 19. yüzyılın sonlarına kadar Kafkasya'da yaşayan halkların ortak anlaşma dili olan Kumuk Türk... more ÖZ: 19. yüzyılın sonlarına kadar Kafkasya'da yaşayan halkların ortak anlaşma dili olan Kumuk Türkçesi, birçok özelliğinden dolayı araştırmacıların ilgisini çekmiştir. I. N. Berezin, F. E. Korş, G. Nemeth ve B. Çobanzade gibi birçok Türklük bilimi uzmanı, Kuzey Kafkasya'da yaşayan Türk topluluklarından olan Kumuklar ve dilleri üzerine çalışmalar yapmıştır. 19. yüzyılda Kumuk Türkçesi üzerine yapılan çalışmalardan biri de Timofey Nikitiç Makarov'un Tatarskaya Grammatika Kavkazskago Nareçiya adlı grameridir. Bu çalışmada, Kumukça üzerine yazılan ilk gramer kitabı özelliği taşıyan bu eser hakkında bazı tespitler ortaya konulmuş, eserdeki alıntı kelimeler değerlendirilmiştir. Ruslar tarafından, 1938 yılında Kumuklara dayatılan alfabedeki sorunlar, 90 yıl önce yine bir Rus tarafından yazılan Tatarskaya Grammatika Kavkazskago Nareçiya'da aynı şekilde görülmüştür.
19. yuzyilin sonlarina kadar Kafkasya’da yasayan halklarin ortak anlasma dili olan Kumuk Turkcesi... more 19. yuzyilin sonlarina kadar Kafkasya’da yasayan halklarin ortak anlasma dili olan Kumuk Turkcesi, bircok ozelliginden dolayi arastirmacilarin ilgisini cekmistir. I. N. Berezin, F. E. Kors, G. Nemeth ve B. Cobanzade gibi bircok Turkluk bilimi uzmani, Kuzey Kafkasya’da yasayan Turk topluluklarindan olan Kumuklar ve dilleri uzerine calismalar yapmistir. 19. yuzyilda Kumuk Turkcesi uzerine yapilan calismalardan biri de Timofey Nikitic Makarov’un Tatarskaya Grammatika Kavkazskago Nareciya adli grameridir. Bu calismada, Kumukca uzerine yazilan ilk gramer kitabi ozelligi tasiyan bu eser hakkinda bazi tespitler ortaya konulmus, eserdeki alinti kelimeler degerlendirilmistir. Ruslar tarafindan, 1938 yilinda Kumuklara dayatilan alfabedeki sorunlar, 90 yil once yine bir Rus tarafindan yazilan Tatarskaya Grammatika Kavkazskago Nareciya’da ayni sekilde gorulmustur
Religious texts are written in understandable language due to their instructive and preaching cha... more Religious texts are written in understandable language due to their instructive and preaching characteristics. Although different methods are used in these texts, the form of ‘narration/storytelling’ is prominent. In this article, two stories, ‘The House of Hasan’ and ‘The Story of the Nightingale,’ which were published in Eastern Turki by Swedish missionaries in the East Turkistan region with the Swedish Mission Press, are evaluated by considering their stylistic features. While these stories were written in Eastern Turki, Arabic and Persian words, which the public often saw in works related to the Islamic religion, were also frequently used. Such linguistic choices are related to the source person’s message to the receiver and the importance of the receiver’s easy understanding of the text.
“Türk” kelimesinin anlamı üzerine birçok çalışma yapılmıştır. Bu çalışmalarda çeşitli görüşler ön... more “Türk” kelimesinin anlamı üzerine birçok çalışma yapılmıştır. Bu çalışmalarda çeşitli görüşler öne sürülse de bilinen yazılı ilk metinler olan Orhun Yazıtlarında “millet” anlamını ifade ettiği görülmektedir. Türk kelimesinin “Türkçenin çeşitli lehçelerini konuşan soy ve bu soydan olan kimse” anlamının yanında “güzel, güçlü, yiğit” gibi anlamlarda da eserlerde yer aldığı bilinmektedir. Farklı kültürlere ait eser ve sözlüklerde (özellikle Fars ve Arap kaynakları) de “Türk” kelimesinin çeşitli anlamların yanında “sevgili” anlamıyla birçok eserde karşımıza çıkmaktadır. Ancak olumlu anlamların yanında kelimenin olumsuz kullanımları da mevcuttur. Tespit edilebildiği kadarıyla Türk kelimesinin olumsuz anlamlarda kullanılması 15. yüzyıla ait eserlerden itibaren başlamıştır. Bazen tamlamayla “türk-i bī-rāh” şeklinde, bazen Farsça ek alarak “türkāne” şeklinde, bazen de sadece isim olarak “köylü; kaba” anlamında kullanımları görülmektedir. 17. yüzyıl hiciv şairi Nef’î, Sihâm-ı Kazâ’sında yer alan çok sayıdaki beyitte Türk kelimesini bir aşağılama unsuru olarak kullanır. Bu çalışmada, Nasreddin Hoca fıkralarında geçen “Türk” kelimesinin olumsuz/menfî (pejorative) anlamlarda kullanılması incelenmiştir. Çalışmaya esas teşkil eden eser, Konya Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi BY7297 numarasıyla kayıtlı Hikâyât-ı Hoca Nasreddîn adlı yazmadır. Kütüphane kayıtlarından eserin hicri 1292 yılında (1875-1876) vakfedildiği anlaşılsa da eserin istinsah tarihi ve müstensihi belli değildir. Ancak bağışlanma tarihi (1875-1876) dikkate alınarak istinsah tarihinin 1800’lü yılların başı olması muhtemeldir. Hikâyât-ı Hoca Nasreddîn adlı yazmada yer alan fıkralar taranarak Türk/Türkmen kelimelerinin geçtiği latifeler tespit edilmiştir. Daha sonra bu latifeler Kırgız Cumhuriyeti Ulusal Bilimler Akademisi Cengiz Aytmatov Dil ve Edebiyat Enstitüsü'nün el yazması koleksiyonu 007 numarada kayıtlı olan ve başı-sonu eksik basma eserdeki latifelerle karşılaştırılmıştır. Dolayısıyla aynı döneme ait Batı ve Doğu Türkçesiyle kaleme alınmış Nasreddin Hoca fıkraları Türklük algısı yönüyle ele alınmıştır. Hikâyât-ı Hoca Nasreddîn adlı yazmada “Türk” ve “Türkmān” tipinin yer aldığı altı fıkra, mezkûr basma eserdeki latifelerle bir araya getirilerek incelenmiştir. Bu latifelerin dili, geç dönem Çağatay Türkçesine aittir. Bu sebeple Batı Türkçesi (Hikâyât-ı Hoca Nasreddîn) ve Doğu Türkçesinde yer alan fıkraları, Türk tipi üzerinden karşılaştırmak uygun görülmüştür. Cengiz Aytmatov Dil ve Edebiyat Enstitüsü 007 numarada kayıtlı geç dönem Çağatay Türkçesiyle yazılmış Nasreddin Hoca (Efendi) latifelerinde Türk tipi bulunmamaktadır. Bu tipin Anadolu sahasındaki Nasreddin Hoca fıkralarında bulunduğunu, Doğu Türkçesiyle yazılmış fıkralarda yer almadığını görülmektedir. Her ne kadar Doğu Türkçesinin coğrafyasında Türk kelimesinin menfî anlam içeren kullanımlarını Nevâyî’de görülmüş olsak da bu kullanımın sınırlı olduğunu, Anadolu Türkçesindeki kullanımının daha yaygın olduğunu söylemek yerinde olacaktır. Çalışmada bir ötekileştirme unsuru olarak kullanılan “Türk” stereotipi değerlendirilmiştir. Bu bağlamda Türk tipi Nasreddin Hoca fıkralarında bir oto-stereotiptir. Ele alınan fıkralarda köylü tipinin şehirliden daha uyanık ama bunun yanında kaba bir tip olduğu görülmüştür.
Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Apr 22, 2021
Bu çalışmada Uygur edebiyatının 19. yüzyıl temsilcilerinden Turdi Nâzım'ın Kitâb-ı Garîbî adlı es... more Bu çalışmada Uygur edebiyatının 19. yüzyıl temsilcilerinden Turdi Nâzım'ın Kitâb-ı Garîbî adlı eseri, ses ve şekil bilgisi bakımından incelenmiştir. İncelemeye esas eser önce transkripsiyonlu olarak Latin harflerine aktarılmış, daha sonra kelimeler ses ve şekil incelemesi yapılmak üzere dizinlenmiştir. Garîbî mahlasını kullanan Turdi Nâzım'ın eserinin el yazması nüshası hâlen bulunamamıştır. İnceleme yaptığımız eser ise H.1320 yılında (1902-1903) Bulgaristan'ın Şumnu şehrinde faaliyet yürüten Y. Avid Aranyan'ın matbaasında basılmış ve okuyucusuyla buluşmuştur. Kitâb-ı Garîbî gerek ses bilgisi gerekse şekil bilgisi bakımından incelenmesi gereken bir eserdir. Özellikle metinde karşımıza çıkan ses değişimleri eserin önemini Türk dili ile ilgilenenler için arttırmıştır. Turdi Nâzım eserine Kitâb-ı Garîbî demekle birlikte kitabın girişinde isim olarak "Ottuz Ėkki Eṣnāfıŋ Birbiri ile Gep Talaşḳanı" kaydı vardır. Dolayısıyla metinde otuz iki meslek grubuna dâhil kişilerin birbiri ile münakaşalarına yer verilmiştir. Bu münakaşalar Turdi Nâzım'ın şiir yeteneğini ortaya koymaktadır. Eser, aruzun fe‛ûlün/fe‛ûlün/fe‛ûlün/fe‛ül vezninde kaleme alınmıştır. Şairin aruz hâkimiyeti eserin değerini bir kez daha arttırmıştır. Eserin dilini Çağatay Türkçesinin son dönemine dâhil edebiliriz. Şairin kendi ağız özelliklerinin gerek yapı, gerekse kelime hazinesi olarak eserine katmasının önemli olduğunu düşünüyoruz.
... Page 12. 1186 Fatih ERBAY ... ġEN M. (1993). Gazi Zahirüddin Muhammed Bâbür, Bâbürname, Giriş... more ... Page 12. 1186 Fatih ERBAY ... ġEN M. (1993). Gazi Zahirüddin Muhammed Bâbür, Bâbürname, Giriş-Metin (Kâbil ve Hindistan Bölümleri) Açıklamalı Dizin, Marmara Üniversitesi Türkiyat AraĢtırmaları Enstitüsü, YayımlanmamıĢ Doktora Tezi, Ġstanbul. ...
... Page 12. 1186 Fatih ERBAY ... ġEN M. (1993). Gazi Zahirüddin Muhammed Bâbür, Bâbürname, Giriş... more ... Page 12. 1186 Fatih ERBAY ... ġEN M. (1993). Gazi Zahirüddin Muhammed Bâbür, Bâbürname, Giriş-Metin (Kâbil ve Hindistan Bölümleri) Açıklamalı Dizin, Marmara Üniversitesi Türkiyat AraĢtırmaları Enstitüsü, YayımlanmamıĢ Doktora Tezi, Ġstanbul. ...
İlk baskısı 1901 tarihinde İkdam gazetesi tarafından yapılan ve birçok yönden Türk sözlükçülüğünü... more İlk baskısı 1901 tarihinde İkdam gazetesi tarafından yapılan ve birçok yönden Türk sözlükçülüğünün yapı taşı durumundaki Kâmûs-ı Türkî, Şemseddin Sâmi'nin en önemli eserlerinden biridir. Bugüne kadar Türk dili ve tarihi alanında birçok çalışmaya temel olan Kâmûs-ı Türkî hâlâ üzerinde Türkologların çalışması gereken kaynak eserlerden biridir. Çalışmamızda Arnavutlar arasında Sami Fraşeri olarak tanınan ve çok sevilen Osmanlı aydını Şemseddin Sâmi'nin Kâmûs-ı Türkî adlı sözlüğünde Çağatayca notu düşülerek verilen kelimeleri inceledik. Bu kapsamda Kâmûs-ı Türkî'yi tarayarak Çağatayca notu düşülen kelimeler çıkarılmıştır. Bu kelimeler sözlükteki madde başlarına göre değil, Şemseddin Sâmi'nin madde içerisinde belirttiği imla ile çalışmaya aktarılmıştır. Çalışmamızda genel olarak Şemseddin Sâmi'nin Çağatayca anlayışını da ortaya koymaya çalıştık. Bu yüzden onun sözlüğün başında verdiği İfade-i Meram kısmında Doğu Türkçesi ve Çağatayca ile ilgili olan fikirlerini belirterek bu çerçevede sözlüğüne aldığı kelimelerin diğer Çağatayca sözlüklerdeki şekil ve anlam özellikleri ortaya konmaya çalışılmıştır.
Bu calismada Cagatay Turkcesinin imlâ ozelliklerini tam olarak gorebilecegimiz Muhammed bin Ahmed... more Bu calismada Cagatay Turkcesinin imlâ ozelliklerini tam olarak gorebilecegimiz Muhammed bin Ahmedu’z-Zâhid’e ait oldugu bilinen Teri daha sonra Ter&ibu’-alat ve onun muellifi hakkinda bilgiler verilmistir.
Tap-fiili Türkçede yüzyıllar boyunca kullanılmış ve bu fiilden Türkçenin yapısına uygun yüzlerce ... more Tap-fiili Türkçede yüzyıllar boyunca kullanılmış ve bu fiilden Türkçenin yapısına uygun yüzlerce kelime türetilmiştir. Türetilen bu kelimeler geniş Türk coğrafyasında birçok farklı anlamda kullanılmıştır. Bu çalışmada, Eski Türkçe dönemi eserlerinden başlayarak günümüze kadar tarihi ve çağdaş Türk lehçelerinin sözlükleri taranmış ve Türkçede anlam genişliğinin lokomotiflerinden biri olarak göreceğimiz tapfiili ile bu fiilden türetilmiş yapıların anlam ve kullanım sahası incelenmeye çalışılmıştır. İnceleme sonunda iki farklı an~am dairesine ait tapfiili tespit edilmiştir. Tapfiilleriyle türetilmiş bu kelimeler, anlam özelliklerine göre ayrıntılı olarak değerlendirilmiştir. Anahtar Kelimeler: Türk dili, tap-fiili, anlam bilim. MEANING PROPERTIES OF 'TAP-' VERB iN TURKIC Abstnıct Tapverb have been used for centuries and hundreds of word was derived from these word that is suitable for the structure of Turkic. These derived words have been used in many different meanings in wide Turkic geography. In this work, historical and modem Turkic dialects words have been scanned, starting from the old Turkic period's documents until today and in Turkic tapverb helps making very large meaning of words. Tapverb and the structural meaning of the words and usage areas that have been derived from them have been tried to analysed. At the end of this analysing there were two different meanings of tapverb has been found. These words that has been derived with tapverb, has been considered detailly according to their meaning property.
Wilhelm Radloff’un bircok Turk lehcesininden ornekler barindiran Versuch eines Worterbuches der T... more Wilhelm Radloff’un bircok Turk lehcesininden ornekler barindiran Versuch eines Worterbuches der Turk-Dialecte (Opit Slovarya Tyurkskih Nareciy) adli eseri, Cagatay Turkcesi bakimindan da onemlidir. Cagatay Turkcesine ait bircok kelimenin yer aldigi bu sozluk denemesi, cesitli acilardan Turkluk bilimi arastiricilarinin ilgisine muhtactir. Bu calismada, Wilhelm Radloff’un sozlugunde yer alan Cagatay Turkcesine ait kelimeler farkli yonlerden incelenmistir.
Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 2021
Bu çalışmada Uygur edebiyatının 19. yüzyıl temsilcilerinden Turdi Nâzım'ın Kitâb-ı Garîbî adlı es... more Bu çalışmada Uygur edebiyatının 19. yüzyıl temsilcilerinden Turdi Nâzım'ın Kitâb-ı Garîbî adlı eseri, ses ve şekil bilgisi bakımından incelenmiştir. İncelemeye esas eser önce transkripsiyonlu olarak Latin harflerine aktarılmış, daha sonra kelimeler ses ve şekil incelemesi yapılmak üzere dizinlenmiştir. Garîbî mahlasını kullanan Turdi Nâzım'ın eserinin el yazması nüshası hâlen bulunamamıştır. İnceleme yaptığımız eser ise H.1320 yılında (1902-1903) Bulgaristan'ın Şumnu şehrinde faaliyet yürüten Y. Avid Aranyan'ın matbaasında basılmış ve okuyucusuyla buluşmuştur. Kitâb-ı Garîbî gerek ses bilgisi gerekse şekil bilgisi bakımından incelenmesi gereken bir eserdir. Özellikle metinde karşımıza çıkan ses değişimleri eserin önemini Türk dili ile ilgilenenler için arttırmıştır. Turdi Nâzım eserine Kitâb-ı Garîbî demekle birlikte kitabın girişinde isim olarak "Ottuz Ėkki Eṣnāfıŋ Birbiri ile Gep Talaşḳanı" kaydı vardır. Dolayısıyla metinde otuz iki meslek grubuna dâhil kişilerin birbiri ile münakaşalarına yer verilmiştir. Bu münakaşalar Turdi Nâzım'ın şiir yeteneğini ortaya koymaktadır. Eser, aruzun fe‛ûlün/fe‛ûlün/fe‛ûlün/fe‛ül vezninde kaleme alınmıştır. Şairin aruz hâkimiyeti eserin değerini bir kez daha arttırmıştır. Eserin dilini Çağatay Türkçesinin son dönemine dâhil edebiliriz. Şairin kendi ağız özelliklerinin gerek yapı, gerekse kelime hazinesi olarak eserine katmasının önemli olduğunu düşünüyoruz.
The word Yarlık has been used for centuries in the written texts of both Turks and Mongols in the... more The word Yarlık has been used for centuries in the written texts of both Turks and Mongols in the sense of 'command, order, edict'. The orders of the first Mongolian khan are verbal. The idea of writing orders over time emerged through Uyghurs. The fact that the scribes were mostly Uyghur Turks paved the way for the Uyghur language to increase its influence especially in the Altin Orda state. Edicts are historical documents that can be accessed in many subjects such as the language of the period they were written on, on the one hand, and its social structure, geography and culture. Especially the trophies regarding the Altin Orda state shed light on the history of that period. The yarns, which preserved their existence in the state tradition of the Turks, were also taken into consideration by Yarkend inns as a registration document. In this article, four texts of the Yarkend Khanate that existed in the history scene between 1514-1696 were obtained from Harvard University Houghton Library records and presented to the attention of researchers. These four halves were removed in the name of Muhammed Han (1591-1609), Şücaüddin Ahmed Han (1609-1619), Abdullah Han (1636-1667) and Muhammed İsmail Han (1670-1680), who had been the Yarkend Khanate, and sealed according to the Turkish calendar with 12 animals. The language of the yarns is heavy. Turkish word numbers are also low. However, although the number of Turkish words is low, many words belonging to this culture have been used, especially in the rivers containing orders given for waterways, rivers and their branches. In addition, many titles, place names and words about social life used by the Turks living in Yarkend and its surroundings at the time of writing were also included in the competitions. In the study, notes about the words and structures that have the term we encounter in the texts are given. The text of the four halves we used in the review was added to the end of the study.
Bu çalışmada Çağatay Türkçesinin imlâ özelliklerini tam olarak görebileceğimiz Muhammed bin Ahmed... more Bu çalışmada Çağatay Türkçesinin imlâ özelliklerini tam olarak görebileceğimiz Muhammed bin Ahmedü'z-Zâhid'e ait olduğu bilinen Terġībü'-alāt adlı Çağatayca bir fıkıh kitabı incelenmiştir. Giriş kısmında Türkçe Fıkıh eserleri üzerine genel bir değerlendirme yapılmış; daha sonra Terġībü'-alāt ve onun müellifi hakkında bilgiler verilmiştir.
Tap-fiili Türkçede yüzyıllar boyunca kullanılmış ve bu fiilden Türkçenin yapısına uygun yüzlerce ... more Tap-fiili Türkçede yüzyıllar boyunca kullanılmış ve bu fiilden Türkçenin yapısına uygun yüzlerce kelime türetilmiştir. Türetilen bu kelimeler geniş Türk coğrafyasında birçok farklı anlamda kullanılmıştır. Bu çalışmada, Eski Türkçe dönemi eserlerinden başlayarak günümüze kadar tarihi ve çağdaş Türk lehçelerinin sözlükleri taranmış ve Türkçede anlam genişliğinin lokomotiflerinden biri olarak göreceğimiz tapfiili ile bu fiilden türetilmiş yapıların anlam ve kullanım sahası incelenmeye çalışılmıştır. İnceleme sonunda iki farklı an~am dairesine ait tapfiili tespit edilmiştir. Tapfiilleriyle türetilmiş bu kelimeler, anlam özelliklerine göre ayrıntılı olarak değerlendirilmiştir. Anahtar Kelimeler: Türk dili, tap-fiili, anlam bilim. MEANING PROPERTIES OF 'TAP-' VERB iN TURKIC Abstnıct Tapverb have been used for centuries and hundreds of word was derived from these word that is suitable for the structure of Turkic. These derived words have been used in many different meanings in wide Turkic geography. In this work, historical and modem Turkic dialects words have been scanned, starting from the old Turkic period's documents until today and in Turkic tapverb helps making very large meaning of words. Tapverb and the structural meaning of the words and usage areas that have been derived from them have been tried to analysed. At the end of this analysing there were two different meanings of tapverb has been found. These words that has been derived with tapverb, has been considered detailly according to their meaning property.
ÖZ: 19. yüzyılın sonlarına kadar Kafkasya'da yaşayan halkların ortak anlaşma dili olan Kumuk Türk... more ÖZ: 19. yüzyılın sonlarına kadar Kafkasya'da yaşayan halkların ortak anlaşma dili olan Kumuk Türkçesi, birçok özelliğinden dolayı araştırmacıların ilgisini çekmiştir. I. N. Berezin, F. E. Korş, G. Nemeth ve B. Çobanzade gibi birçok Türklük bilimi uzmanı, Kuzey Kafkasya'da yaşayan Türk topluluklarından olan Kumuklar ve dilleri üzerine çalışmalar yapmıştır. 19. yüzyılda Kumuk Türkçesi üzerine yapılan çalışmalardan biri de Timofey Nikitiç Makarov'un Tatarskaya Grammatika Kavkazskago Nareçiya adlı grameridir. Bu çalışmada, Kumukça üzerine yazılan ilk gramer kitabı özelliği taşıyan bu eser hakkında bazı tespitler ortaya konulmuş, eserdeki alıntı kelimeler değerlendirilmiştir. Ruslar tarafından, 1938 yılında Kumuklara dayatılan alfabedeki sorunlar, 90 yıl önce yine bir Rus tarafından yazılan Tatarskaya Grammatika Kavkazskago Nareçiya'da aynı şekilde görülmüştür.
19. yuzyilin sonlarina kadar Kafkasya’da yasayan halklarin ortak anlasma dili olan Kumuk Turkcesi... more 19. yuzyilin sonlarina kadar Kafkasya’da yasayan halklarin ortak anlasma dili olan Kumuk Turkcesi, bircok ozelliginden dolayi arastirmacilarin ilgisini cekmistir. I. N. Berezin, F. E. Kors, G. Nemeth ve B. Cobanzade gibi bircok Turkluk bilimi uzmani, Kuzey Kafkasya’da yasayan Turk topluluklarindan olan Kumuklar ve dilleri uzerine calismalar yapmistir. 19. yuzyilda Kumuk Turkcesi uzerine yapilan calismalardan biri de Timofey Nikitic Makarov’un Tatarskaya Grammatika Kavkazskago Nareciya adli grameridir. Bu calismada, Kumukca uzerine yazilan ilk gramer kitabi ozelligi tasiyan bu eser hakkinda bazi tespitler ortaya konulmus, eserdeki alinti kelimeler degerlendirilmistir. Ruslar tarafindan, 1938 yilinda Kumuklara dayatilan alfabedeki sorunlar, 90 yil once yine bir Rus tarafindan yazilan Tatarskaya Grammatika Kavkazskago Nareciya’da ayni sekilde gorulmustur
Religious texts are written in understandable language due to their instructive and preaching cha... more Religious texts are written in understandable language due to their instructive and preaching characteristics. Although different methods are used in these texts, the form of ‘narration/storytelling’ is prominent. In this article, two stories, ‘The House of Hasan’ and ‘The Story of the Nightingale,’ which were published in Eastern Turki by Swedish missionaries in the East Turkistan region with the Swedish Mission Press, are evaluated by considering their stylistic features. While these stories were written in Eastern Turki, Arabic and Persian words, which the public often saw in works related to the Islamic religion, were also frequently used. Such linguistic choices are related to the source person’s message to the receiver and the importance of the receiver’s easy understanding of the text.
“Türk” kelimesinin anlamı üzerine birçok çalışma yapılmıştır. Bu çalışmalarda çeşitli görüşler ön... more “Türk” kelimesinin anlamı üzerine birçok çalışma yapılmıştır. Bu çalışmalarda çeşitli görüşler öne sürülse de bilinen yazılı ilk metinler olan Orhun Yazıtlarında “millet” anlamını ifade ettiği görülmektedir. Türk kelimesinin “Türkçenin çeşitli lehçelerini konuşan soy ve bu soydan olan kimse” anlamının yanında “güzel, güçlü, yiğit” gibi anlamlarda da eserlerde yer aldığı bilinmektedir. Farklı kültürlere ait eser ve sözlüklerde (özellikle Fars ve Arap kaynakları) de “Türk” kelimesinin çeşitli anlamların yanında “sevgili” anlamıyla birçok eserde karşımıza çıkmaktadır. Ancak olumlu anlamların yanında kelimenin olumsuz kullanımları da mevcuttur. Tespit edilebildiği kadarıyla Türk kelimesinin olumsuz anlamlarda kullanılması 15. yüzyıla ait eserlerden itibaren başlamıştır. Bazen tamlamayla “türk-i bī-rāh” şeklinde, bazen Farsça ek alarak “türkāne” şeklinde, bazen de sadece isim olarak “köylü; kaba” anlamında kullanımları görülmektedir. 17. yüzyıl hiciv şairi Nef’î, Sihâm-ı Kazâ’sında yer alan çok sayıdaki beyitte Türk kelimesini bir aşağılama unsuru olarak kullanır. Bu çalışmada, Nasreddin Hoca fıkralarında geçen “Türk” kelimesinin olumsuz/menfî (pejorative) anlamlarda kullanılması incelenmiştir. Çalışmaya esas teşkil eden eser, Konya Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi BY7297 numarasıyla kayıtlı Hikâyât-ı Hoca Nasreddîn adlı yazmadır. Kütüphane kayıtlarından eserin hicri 1292 yılında (1875-1876) vakfedildiği anlaşılsa da eserin istinsah tarihi ve müstensihi belli değildir. Ancak bağışlanma tarihi (1875-1876) dikkate alınarak istinsah tarihinin 1800’lü yılların başı olması muhtemeldir. Hikâyât-ı Hoca Nasreddîn adlı yazmada yer alan fıkralar taranarak Türk/Türkmen kelimelerinin geçtiği latifeler tespit edilmiştir. Daha sonra bu latifeler Kırgız Cumhuriyeti Ulusal Bilimler Akademisi Cengiz Aytmatov Dil ve Edebiyat Enstitüsü'nün el yazması koleksiyonu 007 numarada kayıtlı olan ve başı-sonu eksik basma eserdeki latifelerle karşılaştırılmıştır. Dolayısıyla aynı döneme ait Batı ve Doğu Türkçesiyle kaleme alınmış Nasreddin Hoca fıkraları Türklük algısı yönüyle ele alınmıştır. Hikâyât-ı Hoca Nasreddîn adlı yazmada “Türk” ve “Türkmān” tipinin yer aldığı altı fıkra, mezkûr basma eserdeki latifelerle bir araya getirilerek incelenmiştir. Bu latifelerin dili, geç dönem Çağatay Türkçesine aittir. Bu sebeple Batı Türkçesi (Hikâyât-ı Hoca Nasreddîn) ve Doğu Türkçesinde yer alan fıkraları, Türk tipi üzerinden karşılaştırmak uygun görülmüştür. Cengiz Aytmatov Dil ve Edebiyat Enstitüsü 007 numarada kayıtlı geç dönem Çağatay Türkçesiyle yazılmış Nasreddin Hoca (Efendi) latifelerinde Türk tipi bulunmamaktadır. Bu tipin Anadolu sahasındaki Nasreddin Hoca fıkralarında bulunduğunu, Doğu Türkçesiyle yazılmış fıkralarda yer almadığını görülmektedir. Her ne kadar Doğu Türkçesinin coğrafyasında Türk kelimesinin menfî anlam içeren kullanımlarını Nevâyî’de görülmüş olsak da bu kullanımın sınırlı olduğunu, Anadolu Türkçesindeki kullanımının daha yaygın olduğunu söylemek yerinde olacaktır. Çalışmada bir ötekileştirme unsuru olarak kullanılan “Türk” stereotipi değerlendirilmiştir. Bu bağlamda Türk tipi Nasreddin Hoca fıkralarında bir oto-stereotiptir. Ele alınan fıkralarda köylü tipinin şehirliden daha uyanık ama bunun yanında kaba bir tip olduğu görülmüştür.
Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Apr 22, 2021
Bu çalışmada Uygur edebiyatının 19. yüzyıl temsilcilerinden Turdi Nâzım'ın Kitâb-ı Garîbî adlı es... more Bu çalışmada Uygur edebiyatının 19. yüzyıl temsilcilerinden Turdi Nâzım'ın Kitâb-ı Garîbî adlı eseri, ses ve şekil bilgisi bakımından incelenmiştir. İncelemeye esas eser önce transkripsiyonlu olarak Latin harflerine aktarılmış, daha sonra kelimeler ses ve şekil incelemesi yapılmak üzere dizinlenmiştir. Garîbî mahlasını kullanan Turdi Nâzım'ın eserinin el yazması nüshası hâlen bulunamamıştır. İnceleme yaptığımız eser ise H.1320 yılında (1902-1903) Bulgaristan'ın Şumnu şehrinde faaliyet yürüten Y. Avid Aranyan'ın matbaasında basılmış ve okuyucusuyla buluşmuştur. Kitâb-ı Garîbî gerek ses bilgisi gerekse şekil bilgisi bakımından incelenmesi gereken bir eserdir. Özellikle metinde karşımıza çıkan ses değişimleri eserin önemini Türk dili ile ilgilenenler için arttırmıştır. Turdi Nâzım eserine Kitâb-ı Garîbî demekle birlikte kitabın girişinde isim olarak "Ottuz Ėkki Eṣnāfıŋ Birbiri ile Gep Talaşḳanı" kaydı vardır. Dolayısıyla metinde otuz iki meslek grubuna dâhil kişilerin birbiri ile münakaşalarına yer verilmiştir. Bu münakaşalar Turdi Nâzım'ın şiir yeteneğini ortaya koymaktadır. Eser, aruzun fe‛ûlün/fe‛ûlün/fe‛ûlün/fe‛ül vezninde kaleme alınmıştır. Şairin aruz hâkimiyeti eserin değerini bir kez daha arttırmıştır. Eserin dilini Çağatay Türkçesinin son dönemine dâhil edebiliriz. Şairin kendi ağız özelliklerinin gerek yapı, gerekse kelime hazinesi olarak eserine katmasının önemli olduğunu düşünüyoruz.
... Page 12. 1186 Fatih ERBAY ... ġEN M. (1993). Gazi Zahirüddin Muhammed Bâbür, Bâbürname, Giriş... more ... Page 12. 1186 Fatih ERBAY ... ġEN M. (1993). Gazi Zahirüddin Muhammed Bâbür, Bâbürname, Giriş-Metin (Kâbil ve Hindistan Bölümleri) Açıklamalı Dizin, Marmara Üniversitesi Türkiyat AraĢtırmaları Enstitüsü, YayımlanmamıĢ Doktora Tezi, Ġstanbul. ...
... Page 12. 1186 Fatih ERBAY ... ġEN M. (1993). Gazi Zahirüddin Muhammed Bâbür, Bâbürname, Giriş... more ... Page 12. 1186 Fatih ERBAY ... ġEN M. (1993). Gazi Zahirüddin Muhammed Bâbür, Bâbürname, Giriş-Metin (Kâbil ve Hindistan Bölümleri) Açıklamalı Dizin, Marmara Üniversitesi Türkiyat AraĢtırmaları Enstitüsü, YayımlanmamıĢ Doktora Tezi, Ġstanbul. ...
İlk baskısı 1901 tarihinde İkdam gazetesi tarafından yapılan ve birçok yönden Türk sözlükçülüğünü... more İlk baskısı 1901 tarihinde İkdam gazetesi tarafından yapılan ve birçok yönden Türk sözlükçülüğünün yapı taşı durumundaki Kâmûs-ı Türkî, Şemseddin Sâmi'nin en önemli eserlerinden biridir. Bugüne kadar Türk dili ve tarihi alanında birçok çalışmaya temel olan Kâmûs-ı Türkî hâlâ üzerinde Türkologların çalışması gereken kaynak eserlerden biridir. Çalışmamızda Arnavutlar arasında Sami Fraşeri olarak tanınan ve çok sevilen Osmanlı aydını Şemseddin Sâmi'nin Kâmûs-ı Türkî adlı sözlüğünde Çağatayca notu düşülerek verilen kelimeleri inceledik. Bu kapsamda Kâmûs-ı Türkî'yi tarayarak Çağatayca notu düşülen kelimeler çıkarılmıştır. Bu kelimeler sözlükteki madde başlarına göre değil, Şemseddin Sâmi'nin madde içerisinde belirttiği imla ile çalışmaya aktarılmıştır. Çalışmamızda genel olarak Şemseddin Sâmi'nin Çağatayca anlayışını da ortaya koymaya çalıştık. Bu yüzden onun sözlüğün başında verdiği İfade-i Meram kısmında Doğu Türkçesi ve Çağatayca ile ilgili olan fikirlerini belirterek bu çerçevede sözlüğüne aldığı kelimelerin diğer Çağatayca sözlüklerdeki şekil ve anlam özellikleri ortaya konmaya çalışılmıştır.
Bu calismada Cagatay Turkcesinin imlâ ozelliklerini tam olarak gorebilecegimiz Muhammed bin Ahmed... more Bu calismada Cagatay Turkcesinin imlâ ozelliklerini tam olarak gorebilecegimiz Muhammed bin Ahmedu’z-Zâhid’e ait oldugu bilinen Teri daha sonra Ter&ibu’-alat ve onun muellifi hakkinda bilgiler verilmistir.
Tap-fiili Türkçede yüzyıllar boyunca kullanılmış ve bu fiilden Türkçenin yapısına uygun yüzlerce ... more Tap-fiili Türkçede yüzyıllar boyunca kullanılmış ve bu fiilden Türkçenin yapısına uygun yüzlerce kelime türetilmiştir. Türetilen bu kelimeler geniş Türk coğrafyasında birçok farklı anlamda kullanılmıştır. Bu çalışmada, Eski Türkçe dönemi eserlerinden başlayarak günümüze kadar tarihi ve çağdaş Türk lehçelerinin sözlükleri taranmış ve Türkçede anlam genişliğinin lokomotiflerinden biri olarak göreceğimiz tapfiili ile bu fiilden türetilmiş yapıların anlam ve kullanım sahası incelenmeye çalışılmıştır. İnceleme sonunda iki farklı an~am dairesine ait tapfiili tespit edilmiştir. Tapfiilleriyle türetilmiş bu kelimeler, anlam özelliklerine göre ayrıntılı olarak değerlendirilmiştir. Anahtar Kelimeler: Türk dili, tap-fiili, anlam bilim. MEANING PROPERTIES OF 'TAP-' VERB iN TURKIC Abstnıct Tapverb have been used for centuries and hundreds of word was derived from these word that is suitable for the structure of Turkic. These derived words have been used in many different meanings in wide Turkic geography. In this work, historical and modem Turkic dialects words have been scanned, starting from the old Turkic period's documents until today and in Turkic tapverb helps making very large meaning of words. Tapverb and the structural meaning of the words and usage areas that have been derived from them have been tried to analysed. At the end of this analysing there were two different meanings of tapverb has been found. These words that has been derived with tapverb, has been considered detailly according to their meaning property.
Wilhelm Radloff’un bircok Turk lehcesininden ornekler barindiran Versuch eines Worterbuches der T... more Wilhelm Radloff’un bircok Turk lehcesininden ornekler barindiran Versuch eines Worterbuches der Turk-Dialecte (Opit Slovarya Tyurkskih Nareciy) adli eseri, Cagatay Turkcesi bakimindan da onemlidir. Cagatay Turkcesine ait bircok kelimenin yer aldigi bu sozluk denemesi, cesitli acilardan Turkluk bilimi arastiricilarinin ilgisine muhtactir. Bu calismada, Wilhelm Radloff’un sozlugunde yer alan Cagatay Turkcesine ait kelimeler farkli yonlerden incelenmistir.
Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 2021
Bu çalışmada Uygur edebiyatının 19. yüzyıl temsilcilerinden Turdi Nâzım'ın Kitâb-ı Garîbî adlı es... more Bu çalışmada Uygur edebiyatının 19. yüzyıl temsilcilerinden Turdi Nâzım'ın Kitâb-ı Garîbî adlı eseri, ses ve şekil bilgisi bakımından incelenmiştir. İncelemeye esas eser önce transkripsiyonlu olarak Latin harflerine aktarılmış, daha sonra kelimeler ses ve şekil incelemesi yapılmak üzere dizinlenmiştir. Garîbî mahlasını kullanan Turdi Nâzım'ın eserinin el yazması nüshası hâlen bulunamamıştır. İnceleme yaptığımız eser ise H.1320 yılında (1902-1903) Bulgaristan'ın Şumnu şehrinde faaliyet yürüten Y. Avid Aranyan'ın matbaasında basılmış ve okuyucusuyla buluşmuştur. Kitâb-ı Garîbî gerek ses bilgisi gerekse şekil bilgisi bakımından incelenmesi gereken bir eserdir. Özellikle metinde karşımıza çıkan ses değişimleri eserin önemini Türk dili ile ilgilenenler için arttırmıştır. Turdi Nâzım eserine Kitâb-ı Garîbî demekle birlikte kitabın girişinde isim olarak "Ottuz Ėkki Eṣnāfıŋ Birbiri ile Gep Talaşḳanı" kaydı vardır. Dolayısıyla metinde otuz iki meslek grubuna dâhil kişilerin birbiri ile münakaşalarına yer verilmiştir. Bu münakaşalar Turdi Nâzım'ın şiir yeteneğini ortaya koymaktadır. Eser, aruzun fe‛ûlün/fe‛ûlün/fe‛ûlün/fe‛ül vezninde kaleme alınmıştır. Şairin aruz hâkimiyeti eserin değerini bir kez daha arttırmıştır. Eserin dilini Çağatay Türkçesinin son dönemine dâhil edebiliriz. Şairin kendi ağız özelliklerinin gerek yapı, gerekse kelime hazinesi olarak eserine katmasının önemli olduğunu düşünüyoruz.
The word Yarlık has been used for centuries in the written texts of both Turks and Mongols in the... more The word Yarlık has been used for centuries in the written texts of both Turks and Mongols in the sense of 'command, order, edict'. The orders of the first Mongolian khan are verbal. The idea of writing orders over time emerged through Uyghurs. The fact that the scribes were mostly Uyghur Turks paved the way for the Uyghur language to increase its influence especially in the Altin Orda state. Edicts are historical documents that can be accessed in many subjects such as the language of the period they were written on, on the one hand, and its social structure, geography and culture. Especially the trophies regarding the Altin Orda state shed light on the history of that period. The yarns, which preserved their existence in the state tradition of the Turks, were also taken into consideration by Yarkend inns as a registration document. In this article, four texts of the Yarkend Khanate that existed in the history scene between 1514-1696 were obtained from Harvard University Houghton Library records and presented to the attention of researchers. These four halves were removed in the name of Muhammed Han (1591-1609), Şücaüddin Ahmed Han (1609-1619), Abdullah Han (1636-1667) and Muhammed İsmail Han (1670-1680), who had been the Yarkend Khanate, and sealed according to the Turkish calendar with 12 animals. The language of the yarns is heavy. Turkish word numbers are also low. However, although the number of Turkish words is low, many words belonging to this culture have been used, especially in the rivers containing orders given for waterways, rivers and their branches. In addition, many titles, place names and words about social life used by the Turks living in Yarkend and its surroundings at the time of writing were also included in the competitions. In the study, notes about the words and structures that have the term we encounter in the texts are given. The text of the four halves we used in the review was added to the end of the study.
Bu çalışmada Çağatay Türkçesinin imlâ özelliklerini tam olarak görebileceğimiz Muhammed bin Ahmed... more Bu çalışmada Çağatay Türkçesinin imlâ özelliklerini tam olarak görebileceğimiz Muhammed bin Ahmedü'z-Zâhid'e ait olduğu bilinen Terġībü'-alāt adlı Çağatayca bir fıkıh kitabı incelenmiştir. Giriş kısmında Türkçe Fıkıh eserleri üzerine genel bir değerlendirme yapılmış; daha sonra Terġībü'-alāt ve onun müellifi hakkında bilgiler verilmiştir.
Uploads
Papers by Fatih Erbay