Papers by Zahra Akhavan Sarraf
The modern Qur'anic study - influenced by the new studies of the Bible - considers Qur'an “as a t... more The modern Qur'anic study - influenced by the new studies of the Bible - considers Qur'an “as a text" and as a result, the faithful actions have been reduced to rejecting the relevant doubts. This is while the Prophet (PBUH) never received a writing from God, but was commissioned to beautifully and orderly recite what was orally sent to him for his people. The "dual of hearing and silence" that the Qur'an officially calls for are primarily related to hearing and being influenced by the recitation, and many people who have opened themselves to the sound of the Qur'an have been affected, changed, started to have faith or fainted, or even died by listening to it. However, studies of the expressive inimitability (I’jaz) of the Qur’an, even in their golden ages, have considered Its written aspects, and have neglected the most important aspects of Qur’an’s effectiveness, namely, the auditory aesthetic aspect and its phonetic influence.
This research shows the "originality and priority of the auditory aspect of the Qur'an" using the Qur'an itself, the Islamic tradition, the jurisprudential and mystical tradition, and the long-standing importance of institutions such as recitation, memorization, tajvid [cantillation of the Qur’an] and ijazeh [permission of reciting the Qur’an] for Muslims. In addition, aesthetically analyzing the phonetic eruption of the beautiful and meaningful recitations, including the experiences of the amazing effects of these recitations on the listeners, it presents some practical evidences. As a result, pointing the effectiveness of remembering and re-reading these miraculous attractions, and being silent and listening to a single piece of this text effects the listener’s deepest innate layers, this article shows that reducing the Qur'anic studies from "expanding and fertilizing the forms of participation in the Divine message" to "inculcating problems and quasi-scientific disputes over the date of canonization of the written text and the authenticity of the existing version" – which is the general structure of the modern Qur'anic researches - is exceedingly baseless and misguided.
Keywords: auditory Quranic attraction, qira’at (recitation), telavat (recitation along with reflection), listening to the Quran, silence, divine resonance, phonetic inimitability of the Quran.
The contemporary Muslim interpretive studies are being influenced by late Orientalist studies tha... more The contemporary Muslim interpretive studies are being influenced by late Orientalist studies that are based on the achievements of the contemporary Western humanities and is formed in an analogy with modern Bible study methods thus must be aligned with the goals of the Holy Qur'an. Delving on modern methods of interpretation, this article shows that being satisfied with cosmic interpretation [afaqi, or interpretation of the horizons]- which is the final product of modern interpretation - does not correspond to the aim of the speaker of the Qur’an and the addressee of these words; spending the energy of the understander in historical and literary elements, and etc., this approach veils the divine manifestation through the lens of the Holy Word; reduces the Divine verses to literary expressions; reduces the Divine intention to the understanding of the contemporaries of the Qur'an; is inattentive to the fact that the Qur'an has some hidden meanings and the Qur’anic verses are of different categories and each category has its own interpretive requirements, and there are different levels of understandings and it is necessary to refer to the reliable sources of understanding; is incapable of the processes of thinking and adapting to cases and most importantly, of presenting an esoteric interpretation (ta’vil) and deprives the understander of the book from its mystical and faith benefits by limiting him/her to the surface of the text. Therefore, the new methods of interpreting the Holy texts can be useful for Qur’an believers in understanding the text, only when they are designed under the supervision of Muslim Qur'anic scholars, in the first place, so that the aims, role and position of this book are taken into account; and after this initial step, the main attention should be on the next levels of the text, in the second place, which begins with the journey within ones soul (seire anfosi) and adaptation of verses to different cases and the esoteric interpretation (ta’vil) of verses, in order for a person to step into its corresponding world, that is, within himself, and to achieve the final desirable encounter with the sacred text, that is, to become a partner of the prophet in his experience and to participate in the re-examination of the experience of revelation.
Keywords: interpretive tradition, modern interpretation, orientalists, scientific method, cosmic interpretation [afaqi, or interpretation of the horizons], journey within one’s soul (seire anfosi).
Wonders about numerical proportions, verbal and spiritual harmonies or order of the Qur'an, music... more Wonders about numerical proportions, verbal and spiritual harmonies or order of the Qur'an, musical tone and rhythm in the words and intervals of verses, melodic patterns corresponding to the poetic rhythms in the Qur'anic pieces, astonishing geometric symmetry of the words and meanings of some parts of the Qur'an in its recitation and writing, have always been concerned in the history of the Qur'anic studies as the aspects of Qur’an’s expressive inimitability (I’jaz) and wonders. But the study and reflection in this field has been neglected for long periods of time due to some laborious exaggerations on the one hand; and the fear of the Qur'an believers of not being able to prove its inimitability (I’jaz) and the “challenge of the Qur’an” (tahaddi) and the uniqueness of the Qur'an in this regard, on the second hand; and not paying attention to the wonderful role of understanding these manifestations for the believers to help them achieve Qur'an’s goals and limiting this topic to answer the opponents of the Qur'an on the third hand. Showing a perspective of the wonderful geometric, musical, and rhythmic and poetic order manifestations of the Qur’an and the symmetries that have been manifested during the writing of the verses, this article proposes a hypothesis that extends the mathematical extraordinariness of the Qur'an from numbers and its related theories into other branches of mathematics and into the field of proportions and harmonies, including geometry and symmetries. Also looking at modern studies of the contemporary Qur'anic scholars, and reviewing their claims about numbers and statistics of words and criticizing their exaggerations and understatements in this regard, this writing develops the idea that Qur’an’s verses - which are constantly blown by the divine spirit - have the continuous ability to be a platform for the manifestations that are suitable for the talents and knowledge of the audience of the Qur'an.
Keywords: numerical inimitability (I’jaz), geometric symmetry of verses, emergence of Quranic wonders, extraordinariness of the Quran, Quran’s musical wonder.
Comparative Hadith Sciences Research Journal, 2017
دانش هایی که از طریق اصحاب حضرت علی به طبقات بعدی منتقل شده، سرمایه ارزشمند اسلامی است. در این پژ... more دانش هایی که از طریق اصحاب حضرت علی به طبقات بعدی منتقل شده، سرمایه ارزشمند اسلامی است. در این پژوهش اصل وجود نگاشته های اصحاب امام علی(ع)، شکل، کیفیت، حدود و محتوای آنها و نیز نوع کاربرد و سودمندی آنها برای عصر حاضر بررسی شده است. نیز تبیین شده که «مصحف فاطمه» مجموعه ای نوشتاری به نگارش حضرت علی(ع) است که به عنوان یکی از میراث های امامت و بدون نشر عام بوده است. همچنین «کتاب میثم تمار» به فرض وجود، استنساخی از «کتاب علی(ع)» یا مجموعه نوشتاری از روایات بوده است و اثری از حارث بن عبدالله اعور به دست ما نرسیده است. «مقتل الحسین(ع)» اصبغ بن نباته شفاهی بوده و کتاب ربیعه بن سمیع نوشتاری در کیفیت جمع آوری مالیات بوده و منسوب به امام علی(ع) است و نسبت آن به ربیعه درست نیست. وجود کتاب «تسمیه من شهد مع امیرالمؤمنین فی حروبه» ثابت نیست، احتمال دارد نقلی شفاهی بوده که بعدها به صورت نوشتار درآمده است.
The Journal of Religion and the Contemporary World, 2017
The common understanding of The Challenge of Quran (Tahaddi) is that this book has set up a perma... more The common understanding of The Challenge of Quran (Tahaddi) is that this book has set up a permanent in order to make the opponents to imitate and bring the like of Quran,and by comparing them to Quran, the legitimacy and divine nature of the Quran would be revealed.
This comprehension - especially in the contemporary era- has brought several problems against Quran such as the opponents, rather than trying to falsify the Qur'an through producing the likes of it, have put their hands on more and deeper matters.
The present study, with a new representation of The Challenge, as a preamble of a rational argument – and not an experimental test -, shows that the purpose of The Challenge was to make the opponents admit to their inability of producing likes of Quran, and to put this admission in the preamble of an argument, in order to reveal that this book has a non-human origin.
Then as a witness of this analysis, it reviews the things that are said to be in conflict with The Challenge and suggests that the contemporaries to the time of the revelation of Quran, do not take the experimental and testing approach to The Challenge, seriously.
Keywords: The Challenge of Quran, Holy Quran, Miracle, Doubt
The most important scientific feature of the modern era is understanding the necessity of retriev... more The most important scientific feature of the modern era is understanding the necessity of retrieving and regenerating human knowledge, including Qur’anic Interpretation and Qur’anic Sciences. The scholars who have studied the Qur'an since the 1950s have recommended these studies to be revised based on the achievements of the contemporary Western humanitics, and put forth elements such as methodological interpretation, historical criticism, literary criticism, form criticism, hermeneutics, and validation of the Muslim interpretive tradition by these tools. The new paradigm emphasizes the need for a method, which is the process by which the understanding of the text is justified and determines the process through which meaning is derived from the text. This is the long-standing "algorithm" in experimental sciences. The question is whether the church’s experience can be repeated regarding the Qur'an, and whether Qur'anic and interpretive studies can be turned into a secular and empirical activity? Investigating the nature of methodology in its modern sense, this article first clarifies the inadequacy of the type of algorithms recommended, which only take the first step towards the purpose of the text. That is, having a “cold” cosmic (afaqi) view, it –at best- helps the reader get through the first world of the text, but is far from the goal of the revelatory text, which is the second world of the text. Then, showing the failure of such cases, this article clarifies that the studies based on these methods, coming from an outsider point of view are imperfect. This perspective manifests itself in cognitive defects and lack of empathy. Therefore, although the transition to a modern interpretation is inevitable, it is not justified to haste or worry to modernize interpretation based on such findings.
Keywords: Modern Biblical Studies; Modern Method of Interpreting the Qur'an; Orientalists; Scientizing the Interpretation ;Outsider Point of View; Method; Algorithm
آيت الله معرفت از انگشت شمار فقيهان قرآن پژوه عصر حاضر به شمار مي آيد كه با مباني دقيق
اصولي و سر... more آيت الله معرفت از انگشت شمار فقيهان قرآن پژوه عصر حاضر به شمار مي آيد كه با مباني دقيق
اصولي و سرمايه غني دانش فقهي اش در كتاب خدا و شئون مربوط به آن دقت كرد و آن را از
جنبه هاي مختلف بررسيد، به ادعاهاي مختلف در مورد آن حساس شد، غبار ابهام از چهره بسياري
مباحث زدود، براي پاره اي از معضلات اين حوزه طرح هايي نو پيش نهاد و از همه مهم تر در
گشايش پيچيدگي ها و زدودن پيرايه ها از آن سرمايه گذاشت و استخوان خرد كرد. كه خصلت بازرش
افزون بر وسعت دانشمندي و عمق روشمنديش، درد سوختگي و اخلاق مداري در اين عرصه بود.
وي در هر حوزه اي از شئون بيروني مربوط به قرآن كه پاي نهاد ديدگاه هايي راهگشا و جان دار
عرضه كرد و بر واقعياتي ديده گشا انگشت نهاد. نوشتار حاضر در بخش نخست اهم آراي قرآن
شناسانه او را به نگاهي اجمالي مرور مي كند و در بخش دوم شيوه ي او در طرح و نقد شبهه و نگاه
كليش به اين پديده را با تفصيل بيشتري بررسي مي نمايد.
واژگان کليدی : قرآن، علوم قرآنی، آيت لله معرفت، قرآن پژوهان، دِيدگاه، شبهه،
قصص.
Bayyenat, 2006
تحقيق و تدقيق در آيات قرآن از زواياي مختلف، و دستيابي دانشوران و پژوهشگران به نكات نو و بديع و به... more تحقيق و تدقيق در آيات قرآن از زواياي مختلف، و دستيابي دانشوران و پژوهشگران به نكات نو و بديع و به دنبال آن گرد آمدن آثار جديد، گنجينه اي عظيم از كتابهاي علوم قرآن و تفسير پديد آورده است. درطبقه بندي روشهاي تفسير، هر تفسير در گروه و طبقه اي خاص جاي گرفته است. اما در بين تفاسير ما، مواردي مانند تفسير حكيم صدرالدين شيرازي وجود دارد كه به دليل ويژگيهاي ممتاز مؤلف، به آساني در طبقه بندي رايج روشهاي تفسيري نمي گنجد. يعني نه تفسير عرفاني و شهودي محض است، نه فلسفي، نه روايي، نه ادبي، در عين حال كه در گوشه گوشه ي اين اثر، جلوه هايي از تمام روشها وجود دارد. از طرفي به دليل برخورداري از برخي خصوصيات نمي توان آن را تفسيري با روش جامع دانست.
تفسير مذكور گر چه رنگ تفاسير عرفاني را داراست و معمولاً در كتب تاريخ تفسير و روشهاي تفسيري در اين دسته جاي گرفته است، اما از دقتهاي ادبي، طرح مباحث كلامي و استفاده گسترده از روايات خالي نيست. نوشتار حاضر علاوه بر درنگي در دوران زندگي و ويژگيهاي فكري مفسر و روش تفسيري او، دو امر مهم را در اين تفسير پي مي گيرد:
١. نقش كشف در پرده برداري از معاني آيات.
٢. دقت در روش مفسر از جهت برخورد با روايات و بهره گيري از آنها در فهم آيات.
و نيزآشكار مي سازد كه مفسر فيلسوف عارف، اگر چه تفسيرش را به دو عمود فكري اش يعني نقل و كشف متكي كرده است، اما ژرف نگري و دقايق فكري اش در كشف باطن آيات كه از سرچشمه ي حكمت متعاليه اش سيراب مي شود بسيار موفق تر از روش او در بهره گيري از نقل و روايات براي روشن ساختن آيات است و برداشت هاي متكي به رواياتش از حيث دقت و علميت با كشف و شهود او در فهم آيات هم پايه نيست.
اين شايد به دليل شرايط خاص زمان زندگياش بوده است كه به دليل سفرهاي مدام، امكان استفاده از منابع براي وي محدود بوده بنابراين در بُعد نقلي و روايي كه دقت و صحتش به مراجعه به منابع و مصادر درست وابسته است توفيق بعد كشفي كه به سلوك و دريافت دروني وابسته است مشاهده نمي شود.
البته ملاحظات و خرده گيري هاي اهل فن به اين تفسير در جنبه ي نقلي و ادبي، ذره اي از فوق العادگي و بي همتايي اين اثر گرانسنگ در پرده برداري از باطن آيات به ويژه آن دسته كه غالب تفاسير نسبت به تبيين آنها وامانده اند نمي كاهد.
Mishkat, 2003
The Q ur'anic studies made by orientalists have always been criticized by Muslim scholars, albeit... more The Q ur'anic studies made by orientalists have always been criticized by Muslim scholars, albeit mainly from a pathological point of view. In addition to a brief survey of orientalism and the overall pivots of their misconceptions in the field of the Qur'an and its interpretation, the present paper touches upon the problematic components in the orientalists' methodoloy of the Qur'anic studies.
The orientalists' mentality and presuppositions, and their lapses in referring to the sources as wall as their errors in grasping the sources, are considered as among the most salient problematic components in the orientalists' methods of the Qur'anic studies.
پديده خاورشناسي يا استشراق، در اصطلاح، به مجموعه مطالعات مربوط به شرق اطلاق مي شود؛ خواه اين مطالعات به مليتها و اقوام برگردد يا به اديان و ادبيات. مطالعات خاورشناسان در حوزه اسلام به قرآن، حديث، تاريخ اسلام، فقه، فلسفه و ساير علوم اسلامي مربوط است. در مطالعات قرآني خاورپژوهان كه به محورهاي علوم قرآني، تاريخ قرآن و تفسير برمي گردد، عناصر و خصيصه هايي تكرار مي شود كه اشكال علمي دارد و منجر به بروز خطا در نتايج اين مطالعات است. پژوهش حاضر برخي از اين عناصر را كه غالباً در مطالعات خاورشناسانِ مختلف، مشترك است شناسايي
كرده، آسيبهاي اين مطالعات را با ريشه هاي آن – به ترتيب ذيل- آشكار ميكند:
الف. ذهنيت ها و پيش فرضهاي آنان؛ كه در آن از ترديد وسيع و همه جانبه در سنت و تاريخ بويژه سيره نبوي، بازگرداندن قرآن و سيره پيامبر به مباني نصراني و يهودي، تلاش براي اثبات و ارائه استدلال بر طبق فكر و نظر خود و مقايسه احكام اسلام و رخدادهاي تاريخي و عادات و اخلاق اسلامي با اسلوب انديشه غربي، سخن به ميان مي آيد.
ب.مراجعه نادرست به منابع و مراجعه به منابع نادرست؛ كه در آن از اعتماد به شماري معين و محدود از مصنّفات علوم قرآني، انتخاب روايات ضعيف و منقطع از مصادر علوم قرآني، به دست آوردن نصوص و شواهداز كتابهاي ادبي و تاريخي و اعتماد بر داستانهاي ساختگي بحث مي شود.
ج. خطا در برداشت از متون، استنباطها و استنتاجها؛ كه در آن از اعتماد به شماري محدود از مصنّفات علوم قرآني، انتخاب روايات ضعيف و منقطع از مصادر علوم قرآني، به دست آوردن نصوص و شواهد از كتابهاي ادبي و تاريخي، اعتماد بر داستانهاي ساختگي، خطاي در نقل و فهم كه به خطا و اشتباه در حكم منجر مي شود، اعتماد بر تأويل ضعيف و توجّه نكردن به تمامي متن مورد استفاده، اختراع علل براي احكام و قضاياي اسلامي، گزينش كردن نصوص و تفسير دلخواه آنها، بزرگ و فربه كردن اشتباهات كوچك و استنباط امر كلي از حوادث جزئي سخن مي رود.
كليدواژه: خاورپژوهان، مطالعات قرآني، آسيبها، پيشفرض، مراجعه، فهم.
Name Jame'eh, 2008
قرآن نسبت به تورات و انجيل تعاليم و بشارت هاي واقعي انبياي گذشته ناظر و مهيمن است و نقش تكميل
... more قرآن نسبت به تورات و انجيل تعاليم و بشارت هاي واقعي انبياي گذشته ناظر و مهيمن است و نقش تكميل
و تفصيل آن ها را دارد، اما اگر با متون موجود كتاب مقدس مقايسه شود، با دو نقش فوق، حالت تنقيح و پالايش
نيز دارد... در اين مقايسه امتيازات و جنبه هاي نوآوري قرآن هم در اسلوب ارايه ي معارف دينى، هم در محتوا
پديدار مي شود. در قسمت نخست اين نوشتار برخي از جنبه هاي ممتاز و نوآورانه در توحيد، معاد، تكوين كاينات
و اخلاق بررسي شد. در اين قسمت به بررسي ابعاد نوآوري قرآن در بيان حكايت هاي تاريخي توجه مي شود.
Name Jame'eh, 2008
قرآن كريم بارها آشكارا خود را تداوم كتاب مقدس معرفي مي كند و پيوسته جايگاه خود را در سلسله ي اديا... more قرآن كريم بارها آشكارا خود را تداوم كتاب مقدس معرفي مي كند و پيوسته جايگاه خود را در سلسله ي اديان توحيدي اعلام مي دارد. از اين طريق به شكل رسمي تشابهاتي را كه ممكن است با اسفار خمسه تورات، يا انجيل داشته باشد، تأييد مي نمايد. قرآن نسبت به تورات و انجيل تعاليم و بشارت هاي واقعي انبياي گذشته ناظر و مهيمن است و نقش تكميل و تفصيل آن ها را دارد. اما اگر با متون موجود كتاب مقدس مقايسه شود، علاوه بر دو نقش فوق حالت تنقيح و پالايش نيز دارد. در اين مقايسه امتيازات و جنبه هاي نوآوري قرآن در اسلوب ارايه ي معارف ديني و محتوا پديدار مي شود. نوشتار پيش رو برخي از اين جنبه هاي ممتاز و نوآورانه را در نقاط اساسي معارف اديان و نقل قصص مي كاود.
Conference Presentations by Zahra Akhavan Sarraf
شيخ عبدالكريم حائري گرچه آثار حديثي مستقلي ندارد اما چگونگي تعامل او با روايات در فرآيند فقاهت دس... more شيخ عبدالكريم حائري گرچه آثار حديثي مستقلي ندارد اما چگونگي تعامل او با روايات در فرآيند فقاهت دستاوردهايي وزين در تاريخ اجتهاد معاصر عرضه مي كند. جستار حاضر با واكاوي آثار ايشان آشكار ميكند كه وي در استنباط، به حجيت اطمينان معتقد بود و به روايات از اين منظر مي نگريست، به حجيت عقلايي خبر ثقه معتقد و آن را مقيد به قيود عقلايي ميديد، براي قبول روايت و نيز فهم و استظهار از آن، از قرائن داخلي و خارجي مفيد اطمينان- مثل عمل و اعراض اصحاب، تكثر روايات و جز آنها - بهره ميگرفت، روايات را به خاطر مخالفت با رأي مشهور كنار ميگذاشت، براي مقاصد شريعت وزن ويژه قائل بود و با توجه به آنها برداشت خود از اخبار را تعديل ميكرد. او فقيهي احتياطي بود، مفهوم ظنِ اطميناني را مطرح كرد و در اين راستا عناصري چند در اجتهاد دخيل ميكرد. وي در تمسك به اصول
عمليه معتدل بود.
كليد واژگان: عبدالكريم حائري، حجيت اطمينان، ظن اطميناني، حجيت عقلايي خبر، شهرت.
آنچه به عنوان عقايد اماميه شناخته ميشود عمدتاً برآمده از آثار كلامي متكلمان قرن چهارم و پنجم- مثل... more آنچه به عنوان عقايد اماميه شناخته ميشود عمدتاً برآمده از آثار كلامي متكلمان قرن چهارم و پنجم- مثل شيخ مفيد و سيدمرتضي - است گواينكه در سده هاي بعدي امثال خواجه نصيرالدين طوسي بيانهاي متفاوتي از بعضي امور ارائه كردند. عمده چالشها در اين آثار بر محور امامت و متعلقات آن- مثل عصمت، علم خاص و فضل امام- متمركز است. غيبت در آن ميان جايگاهي ويژه دارد.
پژوهشي كه مقاله حاضر آن را گزارش ميكند :
- با تدقيق در مدل انديشه غيبت در آثار سيد مرتضي، آشكار ميكند كه وي درصدد نبوده است با اعراض از نقل، از راه احتجاجات عقلي براي اماميان باورسازي كند. بلكه عقايد را در ميان ايشان شايع و متواتر و متكي به نقل و بي نياز از اثبات مي يافته، غايات و روشهاي وي غالباً بلكه محضاً متكلمانه و اسكاتي بوده است. مدلي كه وي ارائه كرده عناصر اصلي تفكر اماميه را در بلندايي از استدلالهاي نظري قرار داده كه دست مخالفان به دامن آن نرسد و در عين حال از حوزه نقل شيعه هم كوتاه باشد. او با طرح كلامي مسائل ميخواسته باروي مستحكمي حول عقايد اماميه ايجاد كند كه از طعن مخالف در
امان و براي مؤالف اطمينان آفرين باشد. پس او به اين معنا عقلگرا نيست كه چون در اثبات عقايد و باورزايي، نقل و معرفت حاصل از آن را قابل اعتماد نمي يابد، با تكيه بر عنصر يقين سراغ استدلالهاي عقلي رفته باشد؛ بلكه وي از يك سو طرح عقايد با رويكرد نقلي را براي شيعيان تكلف آفرين و شبهه خيز و دردسرساز مي يافته و از سوي ديگر مخالفان را از اشكال در استدلالهاي عقلي عاجز و لذا رويكرد جدلي فارغ از نقل را كارآمد ميديده است.
- همچنين با تعمق در "مدل غيبت" سيد مرتضي، تطور مبادي، اركان، موانع و اقتضائات انديشه غيبت را در عصر حاضر نسبت به زمان او آشكار كرده، ميزان كارآمدي امروزي آن مدل را بررسي و بايسته هاي مدل مناسب روزگار حاضر را پيش- نهاده است.
كليدواژه: سيد مرتضي، اماميه، غيبت، متكلمان، شبهه، مدل.
شايد اذعان كنند كه محمدبن عبدالله صلي الله عليه وآله وسلم پيامبري بود كه هرچند در برگهاي حيات و ح... more شايد اذعان كنند كه محمدبن عبدالله صلي الله عليه وآله وسلم پيامبري بود كه هرچند در برگهاي حيات و حركتش، دركنار رحم و مدارا و صلحها و پيمانها، شدت و سطوت و جنگها و خونريزيها هم، كم نوشته نيست، ولي برآيند سيره او رحمت نشان و سماحت محور بود؛ اما با اين وجود بگويند معيار اينكه يك آيين نه خشونت كه سماحت و رحمت را در سرلوحه دارد، چگونگي رفتار رهبران آن در سالهاي نخستين ظهورش نيست. چرا كه آن دورانها ، روزگار نشو و نما و پاگرفتن است و حكمت و سياست
اقتضا ميكند هر اندازه آن آيين خشونت در آستين داشته باشد، بيشتر بر صفح و عفو دست بچرخاند. بلكه اين رفتار و برنامه هاي يك شريعت در ادامه و انجام است كه سنجه رحمت يا خشونت مداري است و از قضا مهدي موعود عليه السلام كه قرار است حركت اين پيامبر را به ثمر آورد، نقمت پيشه است و به خلاف سيره منسوب به جدش، سيرميكند. جستار پيشرو:
با مروري بررحمت پيشگي پيامبرص نشان ميدهد:
عقل سليم، تبديل سيره مهدي موعود عليه السلام به نقمت مداري را با اهداف قيامش جمع ناشدني مي بيند؛
نقل صريح، افزون برآنكه وي را هم سيره با جدش ميداند، سيره شخصي اش را بري از درشتي و تندي تصوير مي كند.
پس بذر رحمتِ اسلامي كه با بعثت و رسالت نبوي كاشته مي شود، در بستر زمان گل كرده پيوسته شكفته تر ميشود تا با ظهور و قيادت مهدوي به بار نشيند.
آنگاه با تحليل و ريشه شناسي و طبقه بندي و بررسي روايات موهِم نقمت مهدي موعود عليه السلام نتيجه ميگيرد كه آن ذخيره الهي، جهان هستي را بر اساس عدالت و رحمت متعادل و متوازن مي نمايد. پس حركتها و نهادهاي مياني كه واسطه بين نبيِ آغازگر و مهديِ فرجامگزار اين امتند، بايد در بستر زمان رحمت و شفقت را شكوفاتر و آشكارتر كنند و در گذر تطورات دوران - هم در ذات و جوهر و هم در نمود و بروز- مرحمت گستر و سماحت پرورتر شوند.
واژگان كليدي: پيامبر، رحمت، مهدي موعود، تبليغ، تعديل.
قرآن كريم كه خود كتاب رحمت و رأفت است، پيامبر اسلام ص را رحمت براي همه جهانيان معرفي كرده كه به س... more قرآن كريم كه خود كتاب رحمت و رأفت است، پيامبر اسلام ص را رحمت براي همه جهانيان معرفي كرده كه به سبب رحمتي از پروردگار، با قوم خود نرمخو و مهربان شد و از اين رهگذر توانست در جانها تأثير كند و نفوس را اعتلا بخشد. در رفتار با مخالفان هم اصل نزد او سماحت و ملايمت بود
مگر آنگاه كه پاي فتنه و خيانت و توطئه و تجاوز در ميان بود يعني شدت او با مخالفان واكنش به جرم و جنايت بود نه مخالفت در عقيده.
روايات تصريح ميكند كه مهدي ع به سيره پيامبر ص سير ميكند و حتي اگر به اقتضاي شرايط متفاوتش شدتي هم از وي ظاهر شود، جان سيره اش همان فضيلت پيشگي و رحم محوري است. گزارشهاي سيره مهدي موعود مستقلاً گواهند كه وي سرچشمه شفقت و رأفت و سماحت و بلكه رمز رحمت است. اين رحمت با ظهور وي در آفاق و انفس ظاهر خواهد شد و دستورالعمل و قانون وي هم اينگونه خواهد بود. عقل و عقلا حاكمند كه كسي كه فلسفه وجود و ظهورش برقراري قسط است نميشود با بي رحمي و خشونت به مقاصد خود دست يابد. اما شماري از روايات موجود انگاره سيرها ي ديگرگون را براي آن حضرت ترسيم ميكند كه با سيماي اسلافش تفاوت دارد.
بحث حاضر ضمن تحقيق مفصل آنچه گفته شد نشان ميدهد روايات نقمت و شدت مهدي موعود،
- يا رواياتي عامند كه حكايت فتن و ملاحم قبل از ظهور او مي باشند؛
- يا تصوير سيرهي نقمت مدار براي وي در آنها ريشههاي ديگري دارد و به هر حال قابل اعتماد نيستند؛
- يا اشاره به شدتي في الجمله با جانيان و مجرمان دارد كه بسيار حكمت بنيان بوده مقبول عقلاي جامعه انساني و متدينان به اديان الهي و در حوزه اختيارات مشروع اوست.
آنگاه نتيجه مي گيرد كه آن ذخيره الهي كه براي برقراري عدل و قسط ظهور خواهد كرد به سيره اسلاف خويش رحمت گستر و عدالت محور است و در پرتو فضيلت و اخلاق جهان هستي را بر اساس عدالت و رحمت متعادل و متوازن مي نمايد.
جستار حاضر رويكرد اعتقادي دارد و به طور مستدل با نگاهي به مدعيان مهدويت و معنويت و بررسي اجمالي ا... more جستار حاضر رويكرد اعتقادي دارد و به طور مستدل با نگاهي به مدعيان مهدويت و معنويت و بررسي اجمالي انگيزه ها و ريشه ها، ضرورت تدوين معيارهاي روشن و دقيق براي شناخت سره از ناسره در موضوع مدعيان امامت و مهدويت و شئون مربوط به آن همچون وصايت، سفارت، نيابت، وكالت ازجانب نهادهاي متخصص و نخبه را آشكار مي كند. آنگاه در قالب طرحي اجمالي – از طريق
بررسي روايات - مدلي براي ساماندهي فعاليتهاي علمي اين عرصه، ارائه مي نمايد. غرض از اين بررسي نشان دادن بايسته ها و ضرورتهاي نخبگاني تحقيق و ارائه در اين حوزه با توجه به سابقه فعاليتهاي انجام شده و آشكار كردن خلأهاي علمي اين ساحت است كه طبعاً براي اثربخشي نهايي نيازمند طراحي فعاليتهاي علمي ديگر در قالب مدلهاي مشابه و نيز تلاشهاي اجتماعي و فرهنگي هم سو در يك طرح نظام مند است. بررسي اين موارد آشكار ميكند كه هرچند جامعه مدرسان به اين عرصه بي توجه نبوده است اما تدوين علمي، جزئي و روشن مدل شناخت مدعي و طراحي ساز و كار مناسب براي بيان و ارائه عمومي آن در عصر حاضر همچنان ضروري است.
واژگان كليدي: مهدويت، امامت، سفارت، نيابت، وكالت.
جستار حاضر كندوكاوي در منهج علمي و برجستگي هاي فضل بن شاذان – م ٢٦٠
متكلم و فقيه امامي در سده سوم... more جستار حاضر كندوكاوي در منهج علمي و برجستگي هاي فضل بن شاذان – م ٢٦٠
متكلم و فقيه امامي در سده سوم هجري است كه وي را از اصحاب تني چند از امامان
شيعه عليهم السلام دانسته اند. او دانشمندي بسيار پر تأليف بوده كه قريب به ١٨٠ جلد
كتاب در تدوين و ترويج و دفاع از مذهب شيعه به او نسبت داده اند.غور و تعمق در
آثار علمي فضل نشان مي دهد وي دانشمندي عقل گراست. عقل گرايي كه به وي
نسبت داده اند به اين معنا نيست كه وي نقل را عقلاً تأويل ميبرد. به عبارت ديگر وي
دانشمندي توجيه گر نيست. فضل عقل گراست به اين معنا كه گرايشات اصولي وي
بارز و منهجي نزديك به مدرسه بغداديان دارد. اين پژوهش برجستگيهاي علمي فضل
را به اين صورت معين ميكند:
- برجستگي در علوم عقلي، به روز بودن دانش هاي فضل و قدرت تفكيك مسائل از
قابليت هاي منحصر به فرد اوست.
-برجستگي در علوم نقلي، گزينش ممتاز در نقل، قوه تحليل نصوص و خبرويت
رجال به ويژه رجال اهل سنت از ويژگي هاي اوست.
همزماني او با ائمه معصومان و تأييد كتب و آثار وي اهميت دست يافتن به شيوه علمي
او را آشكار مي سازد.
واژگان كليدي: فضل بن شاذان، منهج علمي، عقل گرايي، علوم نقلي، خبرويت
منبع دانشهاي خاص و ناب اماميه، تراث حديثي آنهاست كه در ميان ميراث ديگر مسلمانان به
اين ويژگي ممتا... more منبع دانشهاي خاص و ناب اماميه، تراث حديثي آنهاست كه در ميان ميراث ديگر مسلمانان به
اين ويژگي ممتاز است كه مبتني بر نقل شفاهي نيست و از نخستين روزهاي تشكيلش، اصل
مكتوب داشته است. پس نقشي كه بررسي هاي رجال پژوهانه براي اعتبارسنجي تراث منقول ديگر
مسلمانان بازي ميكند، مطالعات فهرست پژوهي براي سنجش و اعتباربخشي به ميراثهاي علمي
اماميه انجام ميدهد.
فهرست كاوي آثاردانشمندان برجسته شيعه –به رغم اهميت فراوان- از ناپژوهيده ترين برگ هاي
نوشتجات علمي مربوطه است. فضل بن شاذان نيشابوري دانشمند بارع و پرتأليف سده سوم است
كه عمده آثارش نقل محور و در دفاع از عقايد حقه است. بنابراين موضوع "نگاهي فهرستي به
ميراث هاي علمي فضل بن شاذان” بسيار حساس و به ويژه از آن جهت مهم است كه وي بيش از آنكه
راوي باشد، ناقل تراث به جاي مانده از ديگران بوده است؛ پس مهم است بدانيم چه ظرافت هايي در
مكتوبات ١٨٠ گانه منسوب به او وجود دارد و چه كساني اين تراث را از چه طرقي به ما
رسانده اند و مناقشات موجود در اين طرق چيست. اين ضروت باز آنگاه افزوني مي گيرد كه با
بررسي آثار وي معلوم شود او دانشمندي پيشرو، نوآور و به روز است و به حوزه هاي گوناگون
دانش هاي دور و نزديك در عصر خود دست انداخته است.
جستار پيشرو پس از بررسي اسباب اختلاف گزارش نجاشي و شيخ طوسي از آثار فضل بن
شاذان، در طرق اصحاب به آثار وي، ريز ميشود. اين بررسي افزون برآن كه راه را بر فضل پژوهان
هموار مي كند، چراغ راه ديگراني است كه تراث ديگر استوانه هاي اماميه را فهرست گرايانه
خواهندكاويد و با بازنمودن طرق تحمل و وصول آن به ارباب كتب و جوامع واقعيات بسياري را
در معارف شيعي آشكار خواهندكرد.
كليد واژه: فضل بن شاذان، كتاب، فهرست، طريق.
از مهمترين برجستگيهاي علمي فضل بن شاذان نيشابوري فقيه، محدث و متكلم
توانمند و نقاد اماميه در سده ... more از مهمترين برجستگيهاي علمي فضل بن شاذان نيشابوري فقيه، محدث و متكلم
توانمند و نقاد اماميه در سده سوم، " نقد آراء فقهي اهل سنت" است.
بررسي و نقد آراي سنيان در كليه عرصه ها به دلايل مختلف از جمله كمك به فهم
احاديث ائمه -كه عمدتاً در زمينه اين آرا صادر شده اند- و نيز آشكاركردن حقانيت
مذهب، همواره مورد اهتمام علماي شيعه بوده و فضل از پيشگامان اين عرصه است
كه در پاره اي از موضوعات، آراي فقهي آنان را سخت به چالش كشيده است.
نوشتار حاضر با انتخاب دو موضوع عول و طلاق، توانمندي و روشهاي نقادي فقهي
فضل را آشكار ميكند كه هم چراغ راه پژوهشگران درون مذهب و هم بيانگر
گوشه اي از قوت و حقانيت تشيع است.
فضل نشان مي دهد كه به خاطر اصل وجود سهام متغير براي بعضي از وارثان در قرآن،
روش فقيهان سني – يعني وارد كردن كسري به سهم همه ارث بران- در تقسيم ماترك
در حالت عول يا همان افزون بودن سهام وارثان بر تركه ميت، نادرست است.
در موضوع طلاق، بيشتر فقيهان اهل سنت ميگويند طلاقي كه بر خلاف قواعد كتاب
و سنت واقع شده باشد هرچند عملي حرام است اما باطل نيست. آنها اين مسئله را با
خروج زن در حالت عده تنظير كرده، مي گويند همانگونه كه اين خروج معصيت است
اما سبب بطلان عده نميشود، چنين طلاقي نيز صحيح است. فضل با بيان اينكه آيه
يكم از سوره طلاق در مقام بيان حكم تكليفي نيست نادرستي اين رأي را نشان
ميدهد.
كليد واژه: فضل بن شاذان، نقد، آراي فقهي اهل سنت، عول، طلاق.
Although Allamah-Majlisi’s stand on philosophy and Hikmat is wellknown
amongst those for or again... more Although Allamah-Majlisi’s stand on philosophy and Hikmat is wellknown
amongst those for or against Hikmat, the exact concept or nature
of this encounter, its different aspects, scientific roots and these type of
discussions – which merely have scientific benefits - have seldom been
researched on.
With contemplation on this scholar’s works, current research has tried
to:
- Cover his viewpoints on important thoughts of Hokama and
philosophers;
- Think over the basics, context, branches, details and results of his
opinions;
- And to represent a scientific and practical explanation on some
general theologies or Islamic beliefs such as Tawhid or Resurrection or
some facts of the universe.
Analyzing the samples show that either he brings up word of Hokama
just as an affirmative probability, or he confirms them as well. And that
most of his criticizing on philosophers is not aimed at their thoughts, but
actually at the orientation of his contemporary scholars towards Hikmat
and rational sciences.
Therefore today with the cause of his disagreements being eliminated
– even with the maximum tendency towards the religious texts- his
criticizing is questionable.
Keywords: Majlisi, Philosophers, Hokama, Wisdom, Attributes,
Occurrence, Bodily Resurrection, Scribing Of Actions, The Angles,
Tearing And Healing
Uploads
Papers by Zahra Akhavan Sarraf
This research shows the "originality and priority of the auditory aspect of the Qur'an" using the Qur'an itself, the Islamic tradition, the jurisprudential and mystical tradition, and the long-standing importance of institutions such as recitation, memorization, tajvid [cantillation of the Qur’an] and ijazeh [permission of reciting the Qur’an] for Muslims. In addition, aesthetically analyzing the phonetic eruption of the beautiful and meaningful recitations, including the experiences of the amazing effects of these recitations on the listeners, it presents some practical evidences. As a result, pointing the effectiveness of remembering and re-reading these miraculous attractions, and being silent and listening to a single piece of this text effects the listener’s deepest innate layers, this article shows that reducing the Qur'anic studies from "expanding and fertilizing the forms of participation in the Divine message" to "inculcating problems and quasi-scientific disputes over the date of canonization of the written text and the authenticity of the existing version" – which is the general structure of the modern Qur'anic researches - is exceedingly baseless and misguided.
Keywords: auditory Quranic attraction, qira’at (recitation), telavat (recitation along with reflection), listening to the Quran, silence, divine resonance, phonetic inimitability of the Quran.
Keywords: interpretive tradition, modern interpretation, orientalists, scientific method, cosmic interpretation [afaqi, or interpretation of the horizons], journey within one’s soul (seire anfosi).
Keywords: numerical inimitability (I’jaz), geometric symmetry of verses, emergence of Quranic wonders, extraordinariness of the Quran, Quran’s musical wonder.
This comprehension - especially in the contemporary era- has brought several problems against Quran such as the opponents, rather than trying to falsify the Qur'an through producing the likes of it, have put their hands on more and deeper matters.
The present study, with a new representation of The Challenge, as a preamble of a rational argument – and not an experimental test -, shows that the purpose of The Challenge was to make the opponents admit to their inability of producing likes of Quran, and to put this admission in the preamble of an argument, in order to reveal that this book has a non-human origin.
Then as a witness of this analysis, it reviews the things that are said to be in conflict with The Challenge and suggests that the contemporaries to the time of the revelation of Quran, do not take the experimental and testing approach to The Challenge, seriously.
Keywords: The Challenge of Quran, Holy Quran, Miracle, Doubt
Keywords: Modern Biblical Studies; Modern Method of Interpreting the Qur'an; Orientalists; Scientizing the Interpretation ;Outsider Point of View; Method; Algorithm
اصولي و سرمايه غني دانش فقهي اش در كتاب خدا و شئون مربوط به آن دقت كرد و آن را از
جنبه هاي مختلف بررسيد، به ادعاهاي مختلف در مورد آن حساس شد، غبار ابهام از چهره بسياري
مباحث زدود، براي پاره اي از معضلات اين حوزه طرح هايي نو پيش نهاد و از همه مهم تر در
گشايش پيچيدگي ها و زدودن پيرايه ها از آن سرمايه گذاشت و استخوان خرد كرد. كه خصلت بازرش
افزون بر وسعت دانشمندي و عمق روشمنديش، درد سوختگي و اخلاق مداري در اين عرصه بود.
وي در هر حوزه اي از شئون بيروني مربوط به قرآن كه پاي نهاد ديدگاه هايي راهگشا و جان دار
عرضه كرد و بر واقعياتي ديده گشا انگشت نهاد. نوشتار حاضر در بخش نخست اهم آراي قرآن
شناسانه او را به نگاهي اجمالي مرور مي كند و در بخش دوم شيوه ي او در طرح و نقد شبهه و نگاه
كليش به اين پديده را با تفصيل بيشتري بررسي مي نمايد.
واژگان کليدی : قرآن، علوم قرآنی، آيت لله معرفت، قرآن پژوهان، دِيدگاه، شبهه،
قصص.
تفسير مذكور گر چه رنگ تفاسير عرفاني را داراست و معمولاً در كتب تاريخ تفسير و روشهاي تفسيري در اين دسته جاي گرفته است، اما از دقتهاي ادبي، طرح مباحث كلامي و استفاده گسترده از روايات خالي نيست. نوشتار حاضر علاوه بر درنگي در دوران زندگي و ويژگيهاي فكري مفسر و روش تفسيري او، دو امر مهم را در اين تفسير پي مي گيرد:
١. نقش كشف در پرده برداري از معاني آيات.
٢. دقت در روش مفسر از جهت برخورد با روايات و بهره گيري از آنها در فهم آيات.
و نيزآشكار مي سازد كه مفسر فيلسوف عارف، اگر چه تفسيرش را به دو عمود فكري اش يعني نقل و كشف متكي كرده است، اما ژرف نگري و دقايق فكري اش در كشف باطن آيات كه از سرچشمه ي حكمت متعاليه اش سيراب مي شود بسيار موفق تر از روش او در بهره گيري از نقل و روايات براي روشن ساختن آيات است و برداشت هاي متكي به رواياتش از حيث دقت و علميت با كشف و شهود او در فهم آيات هم پايه نيست.
اين شايد به دليل شرايط خاص زمان زندگياش بوده است كه به دليل سفرهاي مدام، امكان استفاده از منابع براي وي محدود بوده بنابراين در بُعد نقلي و روايي كه دقت و صحتش به مراجعه به منابع و مصادر درست وابسته است توفيق بعد كشفي كه به سلوك و دريافت دروني وابسته است مشاهده نمي شود.
البته ملاحظات و خرده گيري هاي اهل فن به اين تفسير در جنبه ي نقلي و ادبي، ذره اي از فوق العادگي و بي همتايي اين اثر گرانسنگ در پرده برداري از باطن آيات به ويژه آن دسته كه غالب تفاسير نسبت به تبيين آنها وامانده اند نمي كاهد.
The orientalists' mentality and presuppositions, and their lapses in referring to the sources as wall as their errors in grasping the sources, are considered as among the most salient problematic components in the orientalists' methods of the Qur'anic studies.
پديده خاورشناسي يا استشراق، در اصطلاح، به مجموعه مطالعات مربوط به شرق اطلاق مي شود؛ خواه اين مطالعات به مليتها و اقوام برگردد يا به اديان و ادبيات. مطالعات خاورشناسان در حوزه اسلام به قرآن، حديث، تاريخ اسلام، فقه، فلسفه و ساير علوم اسلامي مربوط است. در مطالعات قرآني خاورپژوهان كه به محورهاي علوم قرآني، تاريخ قرآن و تفسير برمي گردد، عناصر و خصيصه هايي تكرار مي شود كه اشكال علمي دارد و منجر به بروز خطا در نتايج اين مطالعات است. پژوهش حاضر برخي از اين عناصر را كه غالباً در مطالعات خاورشناسانِ مختلف، مشترك است شناسايي
كرده، آسيبهاي اين مطالعات را با ريشه هاي آن – به ترتيب ذيل- آشكار ميكند:
الف. ذهنيت ها و پيش فرضهاي آنان؛ كه در آن از ترديد وسيع و همه جانبه در سنت و تاريخ بويژه سيره نبوي، بازگرداندن قرآن و سيره پيامبر به مباني نصراني و يهودي، تلاش براي اثبات و ارائه استدلال بر طبق فكر و نظر خود و مقايسه احكام اسلام و رخدادهاي تاريخي و عادات و اخلاق اسلامي با اسلوب انديشه غربي، سخن به ميان مي آيد.
ب.مراجعه نادرست به منابع و مراجعه به منابع نادرست؛ كه در آن از اعتماد به شماري معين و محدود از مصنّفات علوم قرآني، انتخاب روايات ضعيف و منقطع از مصادر علوم قرآني، به دست آوردن نصوص و شواهداز كتابهاي ادبي و تاريخي و اعتماد بر داستانهاي ساختگي بحث مي شود.
ج. خطا در برداشت از متون، استنباطها و استنتاجها؛ كه در آن از اعتماد به شماري محدود از مصنّفات علوم قرآني، انتخاب روايات ضعيف و منقطع از مصادر علوم قرآني، به دست آوردن نصوص و شواهد از كتابهاي ادبي و تاريخي، اعتماد بر داستانهاي ساختگي، خطاي در نقل و فهم كه به خطا و اشتباه در حكم منجر مي شود، اعتماد بر تأويل ضعيف و توجّه نكردن به تمامي متن مورد استفاده، اختراع علل براي احكام و قضاياي اسلامي، گزينش كردن نصوص و تفسير دلخواه آنها، بزرگ و فربه كردن اشتباهات كوچك و استنباط امر كلي از حوادث جزئي سخن مي رود.
كليدواژه: خاورپژوهان، مطالعات قرآني، آسيبها، پيشفرض، مراجعه، فهم.
و تفصيل آن ها را دارد، اما اگر با متون موجود كتاب مقدس مقايسه شود، با دو نقش فوق، حالت تنقيح و پالايش
نيز دارد... در اين مقايسه امتيازات و جنبه هاي نوآوري قرآن هم در اسلوب ارايه ي معارف دينى، هم در محتوا
پديدار مي شود. در قسمت نخست اين نوشتار برخي از جنبه هاي ممتاز و نوآورانه در توحيد، معاد، تكوين كاينات
و اخلاق بررسي شد. در اين قسمت به بررسي ابعاد نوآوري قرآن در بيان حكايت هاي تاريخي توجه مي شود.
Conference Presentations by Zahra Akhavan Sarraf
عمليه معتدل بود.
كليد واژگان: عبدالكريم حائري، حجيت اطمينان، ظن اطميناني، حجيت عقلايي خبر، شهرت.
پژوهشي كه مقاله حاضر آن را گزارش ميكند :
- با تدقيق در مدل انديشه غيبت در آثار سيد مرتضي، آشكار ميكند كه وي درصدد نبوده است با اعراض از نقل، از راه احتجاجات عقلي براي اماميان باورسازي كند. بلكه عقايد را در ميان ايشان شايع و متواتر و متكي به نقل و بي نياز از اثبات مي يافته، غايات و روشهاي وي غالباً بلكه محضاً متكلمانه و اسكاتي بوده است. مدلي كه وي ارائه كرده عناصر اصلي تفكر اماميه را در بلندايي از استدلالهاي نظري قرار داده كه دست مخالفان به دامن آن نرسد و در عين حال از حوزه نقل شيعه هم كوتاه باشد. او با طرح كلامي مسائل ميخواسته باروي مستحكمي حول عقايد اماميه ايجاد كند كه از طعن مخالف در
امان و براي مؤالف اطمينان آفرين باشد. پس او به اين معنا عقلگرا نيست كه چون در اثبات عقايد و باورزايي، نقل و معرفت حاصل از آن را قابل اعتماد نمي يابد، با تكيه بر عنصر يقين سراغ استدلالهاي عقلي رفته باشد؛ بلكه وي از يك سو طرح عقايد با رويكرد نقلي را براي شيعيان تكلف آفرين و شبهه خيز و دردسرساز مي يافته و از سوي ديگر مخالفان را از اشكال در استدلالهاي عقلي عاجز و لذا رويكرد جدلي فارغ از نقل را كارآمد ميديده است.
- همچنين با تعمق در "مدل غيبت" سيد مرتضي، تطور مبادي، اركان، موانع و اقتضائات انديشه غيبت را در عصر حاضر نسبت به زمان او آشكار كرده، ميزان كارآمدي امروزي آن مدل را بررسي و بايسته هاي مدل مناسب روزگار حاضر را پيش- نهاده است.
كليدواژه: سيد مرتضي، اماميه، غيبت، متكلمان، شبهه، مدل.
اقتضا ميكند هر اندازه آن آيين خشونت در آستين داشته باشد، بيشتر بر صفح و عفو دست بچرخاند. بلكه اين رفتار و برنامه هاي يك شريعت در ادامه و انجام است كه سنجه رحمت يا خشونت مداري است و از قضا مهدي موعود عليه السلام كه قرار است حركت اين پيامبر را به ثمر آورد، نقمت پيشه است و به خلاف سيره منسوب به جدش، سيرميكند. جستار پيشرو:
با مروري بررحمت پيشگي پيامبرص نشان ميدهد:
عقل سليم، تبديل سيره مهدي موعود عليه السلام به نقمت مداري را با اهداف قيامش جمع ناشدني مي بيند؛
نقل صريح، افزون برآنكه وي را هم سيره با جدش ميداند، سيره شخصي اش را بري از درشتي و تندي تصوير مي كند.
پس بذر رحمتِ اسلامي كه با بعثت و رسالت نبوي كاشته مي شود، در بستر زمان گل كرده پيوسته شكفته تر ميشود تا با ظهور و قيادت مهدوي به بار نشيند.
آنگاه با تحليل و ريشه شناسي و طبقه بندي و بررسي روايات موهِم نقمت مهدي موعود عليه السلام نتيجه ميگيرد كه آن ذخيره الهي، جهان هستي را بر اساس عدالت و رحمت متعادل و متوازن مي نمايد. پس حركتها و نهادهاي مياني كه واسطه بين نبيِ آغازگر و مهديِ فرجامگزار اين امتند، بايد در بستر زمان رحمت و شفقت را شكوفاتر و آشكارتر كنند و در گذر تطورات دوران - هم در ذات و جوهر و هم در نمود و بروز- مرحمت گستر و سماحت پرورتر شوند.
واژگان كليدي: پيامبر، رحمت، مهدي موعود، تبليغ، تعديل.
مگر آنگاه كه پاي فتنه و خيانت و توطئه و تجاوز در ميان بود يعني شدت او با مخالفان واكنش به جرم و جنايت بود نه مخالفت در عقيده.
روايات تصريح ميكند كه مهدي ع به سيره پيامبر ص سير ميكند و حتي اگر به اقتضاي شرايط متفاوتش شدتي هم از وي ظاهر شود، جان سيره اش همان فضيلت پيشگي و رحم محوري است. گزارشهاي سيره مهدي موعود مستقلاً گواهند كه وي سرچشمه شفقت و رأفت و سماحت و بلكه رمز رحمت است. اين رحمت با ظهور وي در آفاق و انفس ظاهر خواهد شد و دستورالعمل و قانون وي هم اينگونه خواهد بود. عقل و عقلا حاكمند كه كسي كه فلسفه وجود و ظهورش برقراري قسط است نميشود با بي رحمي و خشونت به مقاصد خود دست يابد. اما شماري از روايات موجود انگاره سيرها ي ديگرگون را براي آن حضرت ترسيم ميكند كه با سيماي اسلافش تفاوت دارد.
بحث حاضر ضمن تحقيق مفصل آنچه گفته شد نشان ميدهد روايات نقمت و شدت مهدي موعود،
- يا رواياتي عامند كه حكايت فتن و ملاحم قبل از ظهور او مي باشند؛
- يا تصوير سيرهي نقمت مدار براي وي در آنها ريشههاي ديگري دارد و به هر حال قابل اعتماد نيستند؛
- يا اشاره به شدتي في الجمله با جانيان و مجرمان دارد كه بسيار حكمت بنيان بوده مقبول عقلاي جامعه انساني و متدينان به اديان الهي و در حوزه اختيارات مشروع اوست.
آنگاه نتيجه مي گيرد كه آن ذخيره الهي كه براي برقراري عدل و قسط ظهور خواهد كرد به سيره اسلاف خويش رحمت گستر و عدالت محور است و در پرتو فضيلت و اخلاق جهان هستي را بر اساس عدالت و رحمت متعادل و متوازن مي نمايد.
بررسي روايات - مدلي براي ساماندهي فعاليتهاي علمي اين عرصه، ارائه مي نمايد. غرض از اين بررسي نشان دادن بايسته ها و ضرورتهاي نخبگاني تحقيق و ارائه در اين حوزه با توجه به سابقه فعاليتهاي انجام شده و آشكار كردن خلأهاي علمي اين ساحت است كه طبعاً براي اثربخشي نهايي نيازمند طراحي فعاليتهاي علمي ديگر در قالب مدلهاي مشابه و نيز تلاشهاي اجتماعي و فرهنگي هم سو در يك طرح نظام مند است. بررسي اين موارد آشكار ميكند كه هرچند جامعه مدرسان به اين عرصه بي توجه نبوده است اما تدوين علمي، جزئي و روشن مدل شناخت مدعي و طراحي ساز و كار مناسب براي بيان و ارائه عمومي آن در عصر حاضر همچنان ضروري است.
واژگان كليدي: مهدويت، امامت، سفارت، نيابت، وكالت.
متكلم و فقيه امامي در سده سوم هجري است كه وي را از اصحاب تني چند از امامان
شيعه عليهم السلام دانسته اند. او دانشمندي بسيار پر تأليف بوده كه قريب به ١٨٠ جلد
كتاب در تدوين و ترويج و دفاع از مذهب شيعه به او نسبت داده اند.غور و تعمق در
آثار علمي فضل نشان مي دهد وي دانشمندي عقل گراست. عقل گرايي كه به وي
نسبت داده اند به اين معنا نيست كه وي نقل را عقلاً تأويل ميبرد. به عبارت ديگر وي
دانشمندي توجيه گر نيست. فضل عقل گراست به اين معنا كه گرايشات اصولي وي
بارز و منهجي نزديك به مدرسه بغداديان دارد. اين پژوهش برجستگيهاي علمي فضل
را به اين صورت معين ميكند:
- برجستگي در علوم عقلي، به روز بودن دانش هاي فضل و قدرت تفكيك مسائل از
قابليت هاي منحصر به فرد اوست.
-برجستگي در علوم نقلي، گزينش ممتاز در نقل، قوه تحليل نصوص و خبرويت
رجال به ويژه رجال اهل سنت از ويژگي هاي اوست.
همزماني او با ائمه معصومان و تأييد كتب و آثار وي اهميت دست يافتن به شيوه علمي
او را آشكار مي سازد.
واژگان كليدي: فضل بن شاذان، منهج علمي، عقل گرايي، علوم نقلي، خبرويت
اين ويژگي ممتاز است كه مبتني بر نقل شفاهي نيست و از نخستين روزهاي تشكيلش، اصل
مكتوب داشته است. پس نقشي كه بررسي هاي رجال پژوهانه براي اعتبارسنجي تراث منقول ديگر
مسلمانان بازي ميكند، مطالعات فهرست پژوهي براي سنجش و اعتباربخشي به ميراثهاي علمي
اماميه انجام ميدهد.
فهرست كاوي آثاردانشمندان برجسته شيعه –به رغم اهميت فراوان- از ناپژوهيده ترين برگ هاي
نوشتجات علمي مربوطه است. فضل بن شاذان نيشابوري دانشمند بارع و پرتأليف سده سوم است
كه عمده آثارش نقل محور و در دفاع از عقايد حقه است. بنابراين موضوع "نگاهي فهرستي به
ميراث هاي علمي فضل بن شاذان” بسيار حساس و به ويژه از آن جهت مهم است كه وي بيش از آنكه
راوي باشد، ناقل تراث به جاي مانده از ديگران بوده است؛ پس مهم است بدانيم چه ظرافت هايي در
مكتوبات ١٨٠ گانه منسوب به او وجود دارد و چه كساني اين تراث را از چه طرقي به ما
رسانده اند و مناقشات موجود در اين طرق چيست. اين ضروت باز آنگاه افزوني مي گيرد كه با
بررسي آثار وي معلوم شود او دانشمندي پيشرو، نوآور و به روز است و به حوزه هاي گوناگون
دانش هاي دور و نزديك در عصر خود دست انداخته است.
جستار پيشرو پس از بررسي اسباب اختلاف گزارش نجاشي و شيخ طوسي از آثار فضل بن
شاذان، در طرق اصحاب به آثار وي، ريز ميشود. اين بررسي افزون برآن كه راه را بر فضل پژوهان
هموار مي كند، چراغ راه ديگراني است كه تراث ديگر استوانه هاي اماميه را فهرست گرايانه
خواهندكاويد و با بازنمودن طرق تحمل و وصول آن به ارباب كتب و جوامع واقعيات بسياري را
در معارف شيعي آشكار خواهندكرد.
كليد واژه: فضل بن شاذان، كتاب، فهرست، طريق.
توانمند و نقاد اماميه در سده سوم، " نقد آراء فقهي اهل سنت" است.
بررسي و نقد آراي سنيان در كليه عرصه ها به دلايل مختلف از جمله كمك به فهم
احاديث ائمه -كه عمدتاً در زمينه اين آرا صادر شده اند- و نيز آشكاركردن حقانيت
مذهب، همواره مورد اهتمام علماي شيعه بوده و فضل از پيشگامان اين عرصه است
كه در پاره اي از موضوعات، آراي فقهي آنان را سخت به چالش كشيده است.
نوشتار حاضر با انتخاب دو موضوع عول و طلاق، توانمندي و روشهاي نقادي فقهي
فضل را آشكار ميكند كه هم چراغ راه پژوهشگران درون مذهب و هم بيانگر
گوشه اي از قوت و حقانيت تشيع است.
فضل نشان مي دهد كه به خاطر اصل وجود سهام متغير براي بعضي از وارثان در قرآن،
روش فقيهان سني – يعني وارد كردن كسري به سهم همه ارث بران- در تقسيم ماترك
در حالت عول يا همان افزون بودن سهام وارثان بر تركه ميت، نادرست است.
در موضوع طلاق، بيشتر فقيهان اهل سنت ميگويند طلاقي كه بر خلاف قواعد كتاب
و سنت واقع شده باشد هرچند عملي حرام است اما باطل نيست. آنها اين مسئله را با
خروج زن در حالت عده تنظير كرده، مي گويند همانگونه كه اين خروج معصيت است
اما سبب بطلان عده نميشود، چنين طلاقي نيز صحيح است. فضل با بيان اينكه آيه
يكم از سوره طلاق در مقام بيان حكم تكليفي نيست نادرستي اين رأي را نشان
ميدهد.
كليد واژه: فضل بن شاذان، نقد، آراي فقهي اهل سنت، عول، طلاق.
amongst those for or against Hikmat, the exact concept or nature
of this encounter, its different aspects, scientific roots and these type of
discussions – which merely have scientific benefits - have seldom been
researched on.
With contemplation on this scholar’s works, current research has tried
to:
- Cover his viewpoints on important thoughts of Hokama and
philosophers;
- Think over the basics, context, branches, details and results of his
opinions;
- And to represent a scientific and practical explanation on some
general theologies or Islamic beliefs such as Tawhid or Resurrection or
some facts of the universe.
Analyzing the samples show that either he brings up word of Hokama
just as an affirmative probability, or he confirms them as well. And that
most of his criticizing on philosophers is not aimed at their thoughts, but
actually at the orientation of his contemporary scholars towards Hikmat
and rational sciences.
Therefore today with the cause of his disagreements being eliminated
– even with the maximum tendency towards the religious texts- his
criticizing is questionable.
Keywords: Majlisi, Philosophers, Hokama, Wisdom, Attributes,
Occurrence, Bodily Resurrection, Scribing Of Actions, The Angles,
Tearing And Healing
This research shows the "originality and priority of the auditory aspect of the Qur'an" using the Qur'an itself, the Islamic tradition, the jurisprudential and mystical tradition, and the long-standing importance of institutions such as recitation, memorization, tajvid [cantillation of the Qur’an] and ijazeh [permission of reciting the Qur’an] for Muslims. In addition, aesthetically analyzing the phonetic eruption of the beautiful and meaningful recitations, including the experiences of the amazing effects of these recitations on the listeners, it presents some practical evidences. As a result, pointing the effectiveness of remembering and re-reading these miraculous attractions, and being silent and listening to a single piece of this text effects the listener’s deepest innate layers, this article shows that reducing the Qur'anic studies from "expanding and fertilizing the forms of participation in the Divine message" to "inculcating problems and quasi-scientific disputes over the date of canonization of the written text and the authenticity of the existing version" – which is the general structure of the modern Qur'anic researches - is exceedingly baseless and misguided.
Keywords: auditory Quranic attraction, qira’at (recitation), telavat (recitation along with reflection), listening to the Quran, silence, divine resonance, phonetic inimitability of the Quran.
Keywords: interpretive tradition, modern interpretation, orientalists, scientific method, cosmic interpretation [afaqi, or interpretation of the horizons], journey within one’s soul (seire anfosi).
Keywords: numerical inimitability (I’jaz), geometric symmetry of verses, emergence of Quranic wonders, extraordinariness of the Quran, Quran’s musical wonder.
This comprehension - especially in the contemporary era- has brought several problems against Quran such as the opponents, rather than trying to falsify the Qur'an through producing the likes of it, have put their hands on more and deeper matters.
The present study, with a new representation of The Challenge, as a preamble of a rational argument – and not an experimental test -, shows that the purpose of The Challenge was to make the opponents admit to their inability of producing likes of Quran, and to put this admission in the preamble of an argument, in order to reveal that this book has a non-human origin.
Then as a witness of this analysis, it reviews the things that are said to be in conflict with The Challenge and suggests that the contemporaries to the time of the revelation of Quran, do not take the experimental and testing approach to The Challenge, seriously.
Keywords: The Challenge of Quran, Holy Quran, Miracle, Doubt
Keywords: Modern Biblical Studies; Modern Method of Interpreting the Qur'an; Orientalists; Scientizing the Interpretation ;Outsider Point of View; Method; Algorithm
اصولي و سرمايه غني دانش فقهي اش در كتاب خدا و شئون مربوط به آن دقت كرد و آن را از
جنبه هاي مختلف بررسيد، به ادعاهاي مختلف در مورد آن حساس شد، غبار ابهام از چهره بسياري
مباحث زدود، براي پاره اي از معضلات اين حوزه طرح هايي نو پيش نهاد و از همه مهم تر در
گشايش پيچيدگي ها و زدودن پيرايه ها از آن سرمايه گذاشت و استخوان خرد كرد. كه خصلت بازرش
افزون بر وسعت دانشمندي و عمق روشمنديش، درد سوختگي و اخلاق مداري در اين عرصه بود.
وي در هر حوزه اي از شئون بيروني مربوط به قرآن كه پاي نهاد ديدگاه هايي راهگشا و جان دار
عرضه كرد و بر واقعياتي ديده گشا انگشت نهاد. نوشتار حاضر در بخش نخست اهم آراي قرآن
شناسانه او را به نگاهي اجمالي مرور مي كند و در بخش دوم شيوه ي او در طرح و نقد شبهه و نگاه
كليش به اين پديده را با تفصيل بيشتري بررسي مي نمايد.
واژگان کليدی : قرآن، علوم قرآنی، آيت لله معرفت، قرآن پژوهان، دِيدگاه، شبهه،
قصص.
تفسير مذكور گر چه رنگ تفاسير عرفاني را داراست و معمولاً در كتب تاريخ تفسير و روشهاي تفسيري در اين دسته جاي گرفته است، اما از دقتهاي ادبي، طرح مباحث كلامي و استفاده گسترده از روايات خالي نيست. نوشتار حاضر علاوه بر درنگي در دوران زندگي و ويژگيهاي فكري مفسر و روش تفسيري او، دو امر مهم را در اين تفسير پي مي گيرد:
١. نقش كشف در پرده برداري از معاني آيات.
٢. دقت در روش مفسر از جهت برخورد با روايات و بهره گيري از آنها در فهم آيات.
و نيزآشكار مي سازد كه مفسر فيلسوف عارف، اگر چه تفسيرش را به دو عمود فكري اش يعني نقل و كشف متكي كرده است، اما ژرف نگري و دقايق فكري اش در كشف باطن آيات كه از سرچشمه ي حكمت متعاليه اش سيراب مي شود بسيار موفق تر از روش او در بهره گيري از نقل و روايات براي روشن ساختن آيات است و برداشت هاي متكي به رواياتش از حيث دقت و علميت با كشف و شهود او در فهم آيات هم پايه نيست.
اين شايد به دليل شرايط خاص زمان زندگياش بوده است كه به دليل سفرهاي مدام، امكان استفاده از منابع براي وي محدود بوده بنابراين در بُعد نقلي و روايي كه دقت و صحتش به مراجعه به منابع و مصادر درست وابسته است توفيق بعد كشفي كه به سلوك و دريافت دروني وابسته است مشاهده نمي شود.
البته ملاحظات و خرده گيري هاي اهل فن به اين تفسير در جنبه ي نقلي و ادبي، ذره اي از فوق العادگي و بي همتايي اين اثر گرانسنگ در پرده برداري از باطن آيات به ويژه آن دسته كه غالب تفاسير نسبت به تبيين آنها وامانده اند نمي كاهد.
The orientalists' mentality and presuppositions, and their lapses in referring to the sources as wall as their errors in grasping the sources, are considered as among the most salient problematic components in the orientalists' methods of the Qur'anic studies.
پديده خاورشناسي يا استشراق، در اصطلاح، به مجموعه مطالعات مربوط به شرق اطلاق مي شود؛ خواه اين مطالعات به مليتها و اقوام برگردد يا به اديان و ادبيات. مطالعات خاورشناسان در حوزه اسلام به قرآن، حديث، تاريخ اسلام، فقه، فلسفه و ساير علوم اسلامي مربوط است. در مطالعات قرآني خاورپژوهان كه به محورهاي علوم قرآني، تاريخ قرآن و تفسير برمي گردد، عناصر و خصيصه هايي تكرار مي شود كه اشكال علمي دارد و منجر به بروز خطا در نتايج اين مطالعات است. پژوهش حاضر برخي از اين عناصر را كه غالباً در مطالعات خاورشناسانِ مختلف، مشترك است شناسايي
كرده، آسيبهاي اين مطالعات را با ريشه هاي آن – به ترتيب ذيل- آشكار ميكند:
الف. ذهنيت ها و پيش فرضهاي آنان؛ كه در آن از ترديد وسيع و همه جانبه در سنت و تاريخ بويژه سيره نبوي، بازگرداندن قرآن و سيره پيامبر به مباني نصراني و يهودي، تلاش براي اثبات و ارائه استدلال بر طبق فكر و نظر خود و مقايسه احكام اسلام و رخدادهاي تاريخي و عادات و اخلاق اسلامي با اسلوب انديشه غربي، سخن به ميان مي آيد.
ب.مراجعه نادرست به منابع و مراجعه به منابع نادرست؛ كه در آن از اعتماد به شماري معين و محدود از مصنّفات علوم قرآني، انتخاب روايات ضعيف و منقطع از مصادر علوم قرآني، به دست آوردن نصوص و شواهداز كتابهاي ادبي و تاريخي و اعتماد بر داستانهاي ساختگي بحث مي شود.
ج. خطا در برداشت از متون، استنباطها و استنتاجها؛ كه در آن از اعتماد به شماري محدود از مصنّفات علوم قرآني، انتخاب روايات ضعيف و منقطع از مصادر علوم قرآني، به دست آوردن نصوص و شواهد از كتابهاي ادبي و تاريخي، اعتماد بر داستانهاي ساختگي، خطاي در نقل و فهم كه به خطا و اشتباه در حكم منجر مي شود، اعتماد بر تأويل ضعيف و توجّه نكردن به تمامي متن مورد استفاده، اختراع علل براي احكام و قضاياي اسلامي، گزينش كردن نصوص و تفسير دلخواه آنها، بزرگ و فربه كردن اشتباهات كوچك و استنباط امر كلي از حوادث جزئي سخن مي رود.
كليدواژه: خاورپژوهان، مطالعات قرآني، آسيبها، پيشفرض، مراجعه، فهم.
و تفصيل آن ها را دارد، اما اگر با متون موجود كتاب مقدس مقايسه شود، با دو نقش فوق، حالت تنقيح و پالايش
نيز دارد... در اين مقايسه امتيازات و جنبه هاي نوآوري قرآن هم در اسلوب ارايه ي معارف دينى، هم در محتوا
پديدار مي شود. در قسمت نخست اين نوشتار برخي از جنبه هاي ممتاز و نوآورانه در توحيد، معاد، تكوين كاينات
و اخلاق بررسي شد. در اين قسمت به بررسي ابعاد نوآوري قرآن در بيان حكايت هاي تاريخي توجه مي شود.
عمليه معتدل بود.
كليد واژگان: عبدالكريم حائري، حجيت اطمينان، ظن اطميناني، حجيت عقلايي خبر، شهرت.
پژوهشي كه مقاله حاضر آن را گزارش ميكند :
- با تدقيق در مدل انديشه غيبت در آثار سيد مرتضي، آشكار ميكند كه وي درصدد نبوده است با اعراض از نقل، از راه احتجاجات عقلي براي اماميان باورسازي كند. بلكه عقايد را در ميان ايشان شايع و متواتر و متكي به نقل و بي نياز از اثبات مي يافته، غايات و روشهاي وي غالباً بلكه محضاً متكلمانه و اسكاتي بوده است. مدلي كه وي ارائه كرده عناصر اصلي تفكر اماميه را در بلندايي از استدلالهاي نظري قرار داده كه دست مخالفان به دامن آن نرسد و در عين حال از حوزه نقل شيعه هم كوتاه باشد. او با طرح كلامي مسائل ميخواسته باروي مستحكمي حول عقايد اماميه ايجاد كند كه از طعن مخالف در
امان و براي مؤالف اطمينان آفرين باشد. پس او به اين معنا عقلگرا نيست كه چون در اثبات عقايد و باورزايي، نقل و معرفت حاصل از آن را قابل اعتماد نمي يابد، با تكيه بر عنصر يقين سراغ استدلالهاي عقلي رفته باشد؛ بلكه وي از يك سو طرح عقايد با رويكرد نقلي را براي شيعيان تكلف آفرين و شبهه خيز و دردسرساز مي يافته و از سوي ديگر مخالفان را از اشكال در استدلالهاي عقلي عاجز و لذا رويكرد جدلي فارغ از نقل را كارآمد ميديده است.
- همچنين با تعمق در "مدل غيبت" سيد مرتضي، تطور مبادي، اركان، موانع و اقتضائات انديشه غيبت را در عصر حاضر نسبت به زمان او آشكار كرده، ميزان كارآمدي امروزي آن مدل را بررسي و بايسته هاي مدل مناسب روزگار حاضر را پيش- نهاده است.
كليدواژه: سيد مرتضي، اماميه، غيبت، متكلمان، شبهه، مدل.
اقتضا ميكند هر اندازه آن آيين خشونت در آستين داشته باشد، بيشتر بر صفح و عفو دست بچرخاند. بلكه اين رفتار و برنامه هاي يك شريعت در ادامه و انجام است كه سنجه رحمت يا خشونت مداري است و از قضا مهدي موعود عليه السلام كه قرار است حركت اين پيامبر را به ثمر آورد، نقمت پيشه است و به خلاف سيره منسوب به جدش، سيرميكند. جستار پيشرو:
با مروري بررحمت پيشگي پيامبرص نشان ميدهد:
عقل سليم، تبديل سيره مهدي موعود عليه السلام به نقمت مداري را با اهداف قيامش جمع ناشدني مي بيند؛
نقل صريح، افزون برآنكه وي را هم سيره با جدش ميداند، سيره شخصي اش را بري از درشتي و تندي تصوير مي كند.
پس بذر رحمتِ اسلامي كه با بعثت و رسالت نبوي كاشته مي شود، در بستر زمان گل كرده پيوسته شكفته تر ميشود تا با ظهور و قيادت مهدوي به بار نشيند.
آنگاه با تحليل و ريشه شناسي و طبقه بندي و بررسي روايات موهِم نقمت مهدي موعود عليه السلام نتيجه ميگيرد كه آن ذخيره الهي، جهان هستي را بر اساس عدالت و رحمت متعادل و متوازن مي نمايد. پس حركتها و نهادهاي مياني كه واسطه بين نبيِ آغازگر و مهديِ فرجامگزار اين امتند، بايد در بستر زمان رحمت و شفقت را شكوفاتر و آشكارتر كنند و در گذر تطورات دوران - هم در ذات و جوهر و هم در نمود و بروز- مرحمت گستر و سماحت پرورتر شوند.
واژگان كليدي: پيامبر، رحمت، مهدي موعود، تبليغ، تعديل.
مگر آنگاه كه پاي فتنه و خيانت و توطئه و تجاوز در ميان بود يعني شدت او با مخالفان واكنش به جرم و جنايت بود نه مخالفت در عقيده.
روايات تصريح ميكند كه مهدي ع به سيره پيامبر ص سير ميكند و حتي اگر به اقتضاي شرايط متفاوتش شدتي هم از وي ظاهر شود، جان سيره اش همان فضيلت پيشگي و رحم محوري است. گزارشهاي سيره مهدي موعود مستقلاً گواهند كه وي سرچشمه شفقت و رأفت و سماحت و بلكه رمز رحمت است. اين رحمت با ظهور وي در آفاق و انفس ظاهر خواهد شد و دستورالعمل و قانون وي هم اينگونه خواهد بود. عقل و عقلا حاكمند كه كسي كه فلسفه وجود و ظهورش برقراري قسط است نميشود با بي رحمي و خشونت به مقاصد خود دست يابد. اما شماري از روايات موجود انگاره سيرها ي ديگرگون را براي آن حضرت ترسيم ميكند كه با سيماي اسلافش تفاوت دارد.
بحث حاضر ضمن تحقيق مفصل آنچه گفته شد نشان ميدهد روايات نقمت و شدت مهدي موعود،
- يا رواياتي عامند كه حكايت فتن و ملاحم قبل از ظهور او مي باشند؛
- يا تصوير سيرهي نقمت مدار براي وي در آنها ريشههاي ديگري دارد و به هر حال قابل اعتماد نيستند؛
- يا اشاره به شدتي في الجمله با جانيان و مجرمان دارد كه بسيار حكمت بنيان بوده مقبول عقلاي جامعه انساني و متدينان به اديان الهي و در حوزه اختيارات مشروع اوست.
آنگاه نتيجه مي گيرد كه آن ذخيره الهي كه براي برقراري عدل و قسط ظهور خواهد كرد به سيره اسلاف خويش رحمت گستر و عدالت محور است و در پرتو فضيلت و اخلاق جهان هستي را بر اساس عدالت و رحمت متعادل و متوازن مي نمايد.
بررسي روايات - مدلي براي ساماندهي فعاليتهاي علمي اين عرصه، ارائه مي نمايد. غرض از اين بررسي نشان دادن بايسته ها و ضرورتهاي نخبگاني تحقيق و ارائه در اين حوزه با توجه به سابقه فعاليتهاي انجام شده و آشكار كردن خلأهاي علمي اين ساحت است كه طبعاً براي اثربخشي نهايي نيازمند طراحي فعاليتهاي علمي ديگر در قالب مدلهاي مشابه و نيز تلاشهاي اجتماعي و فرهنگي هم سو در يك طرح نظام مند است. بررسي اين موارد آشكار ميكند كه هرچند جامعه مدرسان به اين عرصه بي توجه نبوده است اما تدوين علمي، جزئي و روشن مدل شناخت مدعي و طراحي ساز و كار مناسب براي بيان و ارائه عمومي آن در عصر حاضر همچنان ضروري است.
واژگان كليدي: مهدويت، امامت، سفارت، نيابت، وكالت.
متكلم و فقيه امامي در سده سوم هجري است كه وي را از اصحاب تني چند از امامان
شيعه عليهم السلام دانسته اند. او دانشمندي بسيار پر تأليف بوده كه قريب به ١٨٠ جلد
كتاب در تدوين و ترويج و دفاع از مذهب شيعه به او نسبت داده اند.غور و تعمق در
آثار علمي فضل نشان مي دهد وي دانشمندي عقل گراست. عقل گرايي كه به وي
نسبت داده اند به اين معنا نيست كه وي نقل را عقلاً تأويل ميبرد. به عبارت ديگر وي
دانشمندي توجيه گر نيست. فضل عقل گراست به اين معنا كه گرايشات اصولي وي
بارز و منهجي نزديك به مدرسه بغداديان دارد. اين پژوهش برجستگيهاي علمي فضل
را به اين صورت معين ميكند:
- برجستگي در علوم عقلي، به روز بودن دانش هاي فضل و قدرت تفكيك مسائل از
قابليت هاي منحصر به فرد اوست.
-برجستگي در علوم نقلي، گزينش ممتاز در نقل، قوه تحليل نصوص و خبرويت
رجال به ويژه رجال اهل سنت از ويژگي هاي اوست.
همزماني او با ائمه معصومان و تأييد كتب و آثار وي اهميت دست يافتن به شيوه علمي
او را آشكار مي سازد.
واژگان كليدي: فضل بن شاذان، منهج علمي، عقل گرايي، علوم نقلي، خبرويت
اين ويژگي ممتاز است كه مبتني بر نقل شفاهي نيست و از نخستين روزهاي تشكيلش، اصل
مكتوب داشته است. پس نقشي كه بررسي هاي رجال پژوهانه براي اعتبارسنجي تراث منقول ديگر
مسلمانان بازي ميكند، مطالعات فهرست پژوهي براي سنجش و اعتباربخشي به ميراثهاي علمي
اماميه انجام ميدهد.
فهرست كاوي آثاردانشمندان برجسته شيعه –به رغم اهميت فراوان- از ناپژوهيده ترين برگ هاي
نوشتجات علمي مربوطه است. فضل بن شاذان نيشابوري دانشمند بارع و پرتأليف سده سوم است
كه عمده آثارش نقل محور و در دفاع از عقايد حقه است. بنابراين موضوع "نگاهي فهرستي به
ميراث هاي علمي فضل بن شاذان” بسيار حساس و به ويژه از آن جهت مهم است كه وي بيش از آنكه
راوي باشد، ناقل تراث به جاي مانده از ديگران بوده است؛ پس مهم است بدانيم چه ظرافت هايي در
مكتوبات ١٨٠ گانه منسوب به او وجود دارد و چه كساني اين تراث را از چه طرقي به ما
رسانده اند و مناقشات موجود در اين طرق چيست. اين ضروت باز آنگاه افزوني مي گيرد كه با
بررسي آثار وي معلوم شود او دانشمندي پيشرو، نوآور و به روز است و به حوزه هاي گوناگون
دانش هاي دور و نزديك در عصر خود دست انداخته است.
جستار پيشرو پس از بررسي اسباب اختلاف گزارش نجاشي و شيخ طوسي از آثار فضل بن
شاذان، در طرق اصحاب به آثار وي، ريز ميشود. اين بررسي افزون برآن كه راه را بر فضل پژوهان
هموار مي كند، چراغ راه ديگراني است كه تراث ديگر استوانه هاي اماميه را فهرست گرايانه
خواهندكاويد و با بازنمودن طرق تحمل و وصول آن به ارباب كتب و جوامع واقعيات بسياري را
در معارف شيعي آشكار خواهندكرد.
كليد واژه: فضل بن شاذان، كتاب، فهرست، طريق.
توانمند و نقاد اماميه در سده سوم، " نقد آراء فقهي اهل سنت" است.
بررسي و نقد آراي سنيان در كليه عرصه ها به دلايل مختلف از جمله كمك به فهم
احاديث ائمه -كه عمدتاً در زمينه اين آرا صادر شده اند- و نيز آشكاركردن حقانيت
مذهب، همواره مورد اهتمام علماي شيعه بوده و فضل از پيشگامان اين عرصه است
كه در پاره اي از موضوعات، آراي فقهي آنان را سخت به چالش كشيده است.
نوشتار حاضر با انتخاب دو موضوع عول و طلاق، توانمندي و روشهاي نقادي فقهي
فضل را آشكار ميكند كه هم چراغ راه پژوهشگران درون مذهب و هم بيانگر
گوشه اي از قوت و حقانيت تشيع است.
فضل نشان مي دهد كه به خاطر اصل وجود سهام متغير براي بعضي از وارثان در قرآن،
روش فقيهان سني – يعني وارد كردن كسري به سهم همه ارث بران- در تقسيم ماترك
در حالت عول يا همان افزون بودن سهام وارثان بر تركه ميت، نادرست است.
در موضوع طلاق، بيشتر فقيهان اهل سنت ميگويند طلاقي كه بر خلاف قواعد كتاب
و سنت واقع شده باشد هرچند عملي حرام است اما باطل نيست. آنها اين مسئله را با
خروج زن در حالت عده تنظير كرده، مي گويند همانگونه كه اين خروج معصيت است
اما سبب بطلان عده نميشود، چنين طلاقي نيز صحيح است. فضل با بيان اينكه آيه
يكم از سوره طلاق در مقام بيان حكم تكليفي نيست نادرستي اين رأي را نشان
ميدهد.
كليد واژه: فضل بن شاذان، نقد، آراي فقهي اهل سنت، عول، طلاق.
amongst those for or against Hikmat, the exact concept or nature
of this encounter, its different aspects, scientific roots and these type of
discussions – which merely have scientific benefits - have seldom been
researched on.
With contemplation on this scholar’s works, current research has tried
to:
- Cover his viewpoints on important thoughts of Hokama and
philosophers;
- Think over the basics, context, branches, details and results of his
opinions;
- And to represent a scientific and practical explanation on some
general theologies or Islamic beliefs such as Tawhid or Resurrection or
some facts of the universe.
Analyzing the samples show that either he brings up word of Hokama
just as an affirmative probability, or he confirms them as well. And that
most of his criticizing on philosophers is not aimed at their thoughts, but
actually at the orientation of his contemporary scholars towards Hikmat
and rational sciences.
Therefore today with the cause of his disagreements being eliminated
– even with the maximum tendency towards the religious texts- his
criticizing is questionable.
Keywords: Majlisi, Philosophers, Hokama, Wisdom, Attributes,
Occurrence, Bodily Resurrection, Scribing Of Actions, The Angles,
Tearing And Healing
امري كه اين نوشتار در آن ريز شده است، جايگاه شناسي واقعي اين كتاب نسبت به تأليفات درايه قبل و بعد از خود و اثرگذاري دو جانبه بين اين كتاب با آثار شناخته شده اهل اسلام دراين علم است. نيز چند و چون تأثر چشمگير شهيد از بعضي از آثار غير شيعه متقدم – مثل مقدمة ابن صلاح - مورد موشكافي واقع شده است.
جستار پيش رو نشان مي دهد كه اگرچه سخن در علم حديث و آرايش مصطلحات و قواعد آن ميان دانشمندان شيعه بسيار پيش از شهيد وجود داشته، اما شهيد در درايه نظارت بر آثار سنيان – و حتي شيعيان - قبل از خود دارد و كوشيده است آينه دار دانش اسلاف باشد درايه اي مقارن براي مسلمين بيارايد كه مختصات شيعه در آن در حكم تعليقه بر متن دانشي اسلامي و دست مايه اخلاف است.
كليد واژه: درايه، شهيد ثاني، الرعاية، البداية، درايه مقارن، جايگاه شناسي.