In this paper a concise description is given of the type section at Usselo, based on the drawing ... more In this paper a concise description is given of the type section at Usselo, based on the drawing and photographs made in 1975 in the course of a reinvestigation (see also van Geel et al., 1989). The grain-size distributions of 34 sand samples, taken in 1975, are presented and discussed. One conclusion is that at Usselo the permafrost disappeared approximately at the beginning of the Bolling Interstadial s.s. Finally, some preliminary remarks are made on the archaeological finds from Usselo. It is pointed out, among other things, that there may have existed a Late Palaeolithic habitation at this site during the Late Dryas Stadial, i.e. after the main occupation period represented by the large collections from the 'Usselo Horizon', excavated by Hijszeler in the 1940's. It is probable that the archaeological material of Usselo represents repeated occupation of the site.
Figure 1. Distribution map of the tools (crosses) and the cores (squares) at the Magdalenian site... more Figure 1. Distribution map of the tools (crosses) and the cores (squares) at the Magdalenian site of Pincevent, unit T112. The core symbols have been filled. A ring and sector system radiates from the centre of the hearth; in this case 8 sectors, and 12 rings of 25 cm width were employed.
In februari werd in het gerenommeerde archeologische tijdschrift Antiquity een artikel gepublicee... more In februari werd in het gerenommeerde archeologische tijdschrift Antiquity een artikel gepubliceerd over de oudste mens van Nederland en de oudste kunst uit de Noordzee (Amkreutz et al. 2018). Beide vondsten zijn meer dan 13.000 jaar oud. Ze zijn uiterst zeldzame aanwijzingen voor de herbewoning van noordelijk Europa door de moderne mens na de kou van het laatste glaciale maximum van de laatste ijstijd. Deze bijdrage is een samenvatting van het betreffende artikel.
I. INTRODUCTION 2. THE MIDDLE PALEOLITHIC SITE 3. HORIZONTAL DISTRIBUTION OF THE MIDDLE PALEOLITH... more I. INTRODUCTION 2. THE MIDDLE PALEOLITHIC SITE 3. HORIZONTAL DISTRIBUTION OF THE MIDDLE PALEOLITHIC FINDS 4. T HE FINDS 4. 1. A few general remarks 4. 2. N atural surface modifications 4.3. Description of the Middle Paleolithic finds 4.3. 1. The hand-axe 4.3.2. The disque 4.3.3. The cores 4.3.4. The flakes 4.4. Summarizing remarks 5. COMPARISON WITH OTHER SITES 6. THE HAND-AXE (N EOLlTHIC?) FROM THE MOLEN VA N BELS 7. SU M MARY 8. REFERENCES
Diverse bijdragen in de Encyclopedie over de Steentijden en Steentijdvindplaatsen in de provincie... more Diverse bijdragen in de Encyclopedie over de Steentijden en Steentijdvindplaatsen in de provincie Friesland, van Neanderthalers tot Vroeg-Neolithicum. De Nieuwe Encyclopedie van Fryslân is een onmisbare aanvulling in de boekenkast voor iedereen die gek is van Fryslân en meer wil weten van deze provincie. Op 15 september 2016 verschijnt de vierdelige encyclopedie die rond de 3000 pagina’s telt, 11.000 trefwoorden bevat en ruim 8 kilo weegt. De encyclopedie staat bomvol actuele kennis over Friesland en is een echte pageturner geworden. In tegenstelling tot wat snel gedacht wordt bij een encyclopedie is de Nieuwe Encyclopedie van Fryslân niet een stoffig naslagwerk maar inhoudelijk juist heel actueel en modern vormgegeven. Meer dan 200 wetenschappers - de top van verschillende vakgebieden - hebben aan de encyclopedie meegewerkt en uit talrijke bronnen actuele kennis opgedoken. Kennis over Friesland die in veel gevallen online niet te vinden is.
In this paper a concise description is given of the type section at Usselo, based on the drawing ... more In this paper a concise description is given of the type section at Usselo, based on the drawing and photographs made in 1975 in the course of a reinvestigation (see also van Geel et al., 1989). The grain-size distributions of 34 sand samples, taken in 1975, are presented and discussed. One conclusion is that at Usselo the permafrost disappeared approximately at the beginning of the Bolling Interstadial s.s. Finally, some preliminary remarks are made on the archaeological finds from Usselo. It is pointed out, among other things, that there may have existed a Late Palaeolithic habitation at this site during the Late Dryas Stadial, i.e. after the main occupation period represented by the large collections from the 'Usselo Horizon', excavated by Hijszeler in the 1940's. It is probable that the archaeological material of Usselo represents repeated occupation of the site.
Figure 1. Distribution map of the tools (crosses) and the cores (squares) at the Magdalenian site... more Figure 1. Distribution map of the tools (crosses) and the cores (squares) at the Magdalenian site of Pincevent, unit T112. The core symbols have been filled. A ring and sector system radiates from the centre of the hearth; in this case 8 sectors, and 12 rings of 25 cm width were employed.
In februari werd in het gerenommeerde archeologische tijdschrift Antiquity een artikel gepublicee... more In februari werd in het gerenommeerde archeologische tijdschrift Antiquity een artikel gepubliceerd over de oudste mens van Nederland en de oudste kunst uit de Noordzee (Amkreutz et al. 2018). Beide vondsten zijn meer dan 13.000 jaar oud. Ze zijn uiterst zeldzame aanwijzingen voor de herbewoning van noordelijk Europa door de moderne mens na de kou van het laatste glaciale maximum van de laatste ijstijd. Deze bijdrage is een samenvatting van het betreffende artikel.
I. INTRODUCTION 2. THE MIDDLE PALEOLITHIC SITE 3. HORIZONTAL DISTRIBUTION OF THE MIDDLE PALEOLITH... more I. INTRODUCTION 2. THE MIDDLE PALEOLITHIC SITE 3. HORIZONTAL DISTRIBUTION OF THE MIDDLE PALEOLITHIC FINDS 4. T HE FINDS 4. 1. A few general remarks 4. 2. N atural surface modifications 4.3. Description of the Middle Paleolithic finds 4.3. 1. The hand-axe 4.3.2. The disque 4.3.3. The cores 4.3.4. The flakes 4.4. Summarizing remarks 5. COMPARISON WITH OTHER SITES 6. THE HAND-AXE (N EOLlTHIC?) FROM THE MOLEN VA N BELS 7. SU M MARY 8. REFERENCES
Diverse bijdragen in de Encyclopedie over de Steentijden en Steentijdvindplaatsen in de provincie... more Diverse bijdragen in de Encyclopedie over de Steentijden en Steentijdvindplaatsen in de provincie Friesland, van Neanderthalers tot Vroeg-Neolithicum. De Nieuwe Encyclopedie van Fryslân is een onmisbare aanvulling in de boekenkast voor iedereen die gek is van Fryslân en meer wil weten van deze provincie. Op 15 september 2016 verschijnt de vierdelige encyclopedie die rond de 3000 pagina’s telt, 11.000 trefwoorden bevat en ruim 8 kilo weegt. De encyclopedie staat bomvol actuele kennis over Friesland en is een echte pageturner geworden. In tegenstelling tot wat snel gedacht wordt bij een encyclopedie is de Nieuwe Encyclopedie van Fryslân niet een stoffig naslagwerk maar inhoudelijk juist heel actueel en modern vormgegeven. Meer dan 200 wetenschappers - de top van verschillende vakgebieden - hebben aan de encyclopedie meegewerkt en uit talrijke bronnen actuele kennis opgedoken. Kennis over Friesland die in veel gevallen online niet te vinden is.
Diverse bijdragen in de Encyclopedie over de Steentijden en Steentijdvindplaatsen in de provincie... more Diverse bijdragen in de Encyclopedie over de Steentijden en Steentijdvindplaatsen in de provincie Friesland, van Neanderthalers tot Vroeg-Neolithicum.
De Nieuwe Encyclopedie van Fryslân is een onmisbare aanvulling in de boekenkast voor iedereen die gek is van Fryslân en meer wil weten van deze provincie. Op 15 september 2016 verschijnt de vierdelige encyclopedie die rond de 3000 pagina’s telt, 11.000 trefwoorden bevat en ruim 8 kilo weegt. De encyclopedie staat bomvol actuele kennis over Friesland en is een echte pageturner geworden.
In tegenstelling tot wat snel gedacht wordt bij een encyclopedie is de Nieuwe Encyclopedie van Fryslân niet een stoffig naslagwerk maar inhoudelijk juist heel actueel en modern vormgegeven. Meer dan 200 wetenschappers - de top van verschillende vakgebieden - hebben aan de encyclopedie meegewerkt en uit talrijke bronnen actuele kennis opgedoken. Kennis over Friesland die in veel gevallen online niet te vinden is.
Fragmenten uit de rijke wereld van de archeologie (= Jaarverslagen van de Vereniging voor Terpenonderzoek), 2018
A bruised blade of the late-Ahrensburgian in Drenthe and some remarks on Ahrensburgian ‘sites’
... more A bruised blade of the late-Ahrensburgian in Drenthe and some remarks on Ahrensburgian ‘sites’
In this paper a ‘bruised blade’ is described: a large blade somewhat more than 13 cm in length, with heavy bifacial damage along one of the edges. The blade was recovered by the late Hendrik Kalsbeek somewhere in the province of Drenthe; the exact findspot is unknown. The blade fits ventrally/dorsally with a second large blade that does not show such heavy damage. Both blades can be described as ‘core-correction blades’: not regular blades but blades that were struck off to remove steps or hinges, in order to allow further successful exploitation of the core. The core from which these blades were obtained had a length of over 16 cm, probably 20 cm or more. On the basis of parallels in northern France and southern England, and the presence of gloss patina, we attribute this remarkable piece to the Late Ahrensburgian. ‘Bruised blades’ are also known from at least one other site in the Netherlands, and from Germany and Denmark as well. In our opinion, sites with bruised blades should not be placed in a separate cultural tradition, the ‘Belloisian’, as advocated by French authors. In this paper also two alleged findspots of the Ahrensburgian in the northern Netherlands are discussed: Sintjohannesga in the province of Friesland and Havelterberg in the province of Drenthe. These entered the literature via the late A.M. Wouters (deceased in 2001). Our conclusion is that these sites never existed; we are dealing here with ‘findspot-forgeries’. Mr Wouters is also associated with many other archaeological forgeries of various types; we suggest that all of his ‘finds’ and ‘sites’ should be removed from our records unless independent sources can prove their authenticity.
In deze bijdrage bespreken wij Neanderthaler-artefacten uit de wijdere omgeving van Emmen in zuid... more In deze bijdrage bespreken wij Neanderthaler-artefacten uit de wijdere omgeving van Emmen in zuidoostelijk Drenthe. Dit artikel is bedoeld als een aanvulling op enkele regionale overzichten die in de afgelopen jaren zijn verschenen. Het betreft overzichten van midden-paleolithische vondsten rond het glaciale bekken van Steenwijk in Drenthe en Overijssel (Stapert et al., 2008; Niekus et al., 2014) en uit de omgeving van Zeijen in noordelijk Drenthe (Stapert et al., 2015). De uiteindelijke doelstellingen van deze inventarisaties zijn o.a. om zicht te krijgen op de dateringen van de vondsten, het gebruik van het landschap en de bewoningsgeschiedenis van Neanderthalers in Noord-Nederland. De typologie of vormenrijkdom van werktuigen en de geologie van vindplaatsen kunnen bij het beantwoorden van deze vragen een rol spelen. De meeste artefacten uit de omgeving van Emmen zijn niet eerder gepubliceerd en een selectie, bestaande uit de werktuigen en de artefacten van de grotere vindplaatsen, wordt hier voor het eerst afgebeeld. Basisgegevens over de vindplaatsen en de artefacten zijn opgenomen in Tabel 1; voor de ligging van de vindplaatsen zie de AHN-kaart (Afb. 1).
In deze rapportage worden de resultaten besproken van een inventarisatie van 24 privécollecties m... more In deze rapportage worden de resultaten besproken van een inventarisatie van 24 privécollecties met in totaal 1203 (vuur)stenen artefacten waarvan het merendeel afkomstig is uit de megasuppletie (2011) van de Zandmotor voor de kust bij Ter Heijde. De artefacten zijn afkomstig uit offshore wingebied Q16F,H. Op basis van typologische en technologische kenmerken van de artefacten, deels in combinatie met de post-depositionele oppervlakteveranderingen en grondstofgebruik, kon de assemblage in een aantal perioden worden onderverdeeld. De oudste artefacten rekenen we tot de ‘Rhenen Industrie’ en behoren tot het Acheuléen, met een geschatte ouderdom tussen ca. 250.000 en 170.000 jaar (MIS 7-vroeg MIS 6), d.w.z. voor de landijsbedekking van het Saalien. De artefacten uit deze periode hebben één of meer fasen van verspoeling ondergaan. Een aanzienlijk deel van de artefacten schrijven we toe aan het latere Midden-Paleolithicum met een ruime datering in de eerste helft of het middendeel van de laatste ijstijd (MIS 5d-3: ca. 115.000-40.000 jaar geleden). Een aantal laat-middenpaleolithische werktuigen vertoont affiniteit met specifieke fasen van het Moustérien Complex, zoals het Moustérien de tradition acheuléenne (MTA) en het Moustérien type Quina. Een klein aantal artefacten hoort mogelijk thuis in het vroege Jong-Paleolithicum (MIS 3 en 2); het Laat- Aurignacien en het Vroeg-Gravettien komen in aanmerking. Slechts één artefact hoort waarschijnlijk thuis in de laatpaleolithische Federmesser-traditie. Artefacten uit het Vroeg- en/of Midden-Mesolithicum zijn op de Zandmotor (afkomstig uit wingebied Q16F,H) niet uitgesproken aanwezig, wel iets verder zuidelijk langs het Noordzeestrand, richting Hoek van Holland. De meeste en tegelijk de jongste prehistorische artefacten schrijven we toe aan het Laat-Mesolithicum (Vroeg-Atlanticum), zo rond 6400/6300 v.Chr. Opvallend zijn enkele tientallen bijlen en afslagen die met de productie hiervan samenhangen. Samen met enkele trapezia vormen de bijlen een karakteristiek element van het Noord-Nederlandse Laat-Mesolithicum (voorheen samengevat onder de noemer ‘De Leien-Wartena Complex’).
Doggerland en Rotterdam. Een inventarisatie van opgespoten paleolithische en mesolithische artefacten van (vuur)steen, bot en gewei van Maasvlakte (1 en 2) en Hoek van Holland (gemeente Rotterdam): een aanzet voor vervolgonderzoek (=BOORnotitie 41), 2021
Een inventarisatie van opgespoten paleolithische en mesolithische artefacten van (vuur)steen, bot... more Een inventarisatie van opgespoten paleolithische en mesolithische artefacten van (vuur)steen, bot en gewei van Maasvlakte (1 en 2) en Hoek van Holland (gemeente Rotterdam): een aanzet voor vervolgonderzoek A. Carmiggelt en D.E.A. Schiltmans (red.) Met bijdragen van L.
Mesolithische kampen onder de oever van het Reevediep. Een archeologische opgraving van vindplaats 9 in het tracé van de hoogwatergeul in het Reevediep te Kampen (= ADC Monografie 26 / ADC-rapport 4750), 2019
Een archeologische opgraving van vindplaats 9 in het tracé van de hoogwatergeul in het Reevediep ... more Een archeologische opgraving van vindplaats 9 in het tracé van de hoogwatergeul in het Reevediep te Kampen ADC Monografie 26
Uploads
Papers by Dick Stapert
De Nieuwe Encyclopedie van Fryslân is een onmisbare aanvulling in de boekenkast voor iedereen die gek is van Fryslân en meer wil weten van deze provincie. Op 15 september 2016 verschijnt de vierdelige encyclopedie die rond de 3000 pagina’s telt, 11.000 trefwoorden bevat en ruim 8 kilo weegt. De encyclopedie staat bomvol actuele kennis over Friesland en is een echte pageturner geworden.
In tegenstelling tot wat snel gedacht wordt bij een encyclopedie is de Nieuwe Encyclopedie van Fryslân niet een stoffig naslagwerk maar inhoudelijk juist heel actueel en modern vormgegeven. Meer dan 200 wetenschappers - de top van verschillende vakgebieden - hebben aan de encyclopedie meegewerkt en uit talrijke bronnen actuele kennis opgedoken. Kennis over Friesland die in veel gevallen online niet te vinden is.
In this paper a ‘bruised blade’ is described: a large blade somewhat more than 13 cm in length, with heavy bifacial damage along one of the edges. The blade was recovered by the late Hendrik Kalsbeek somewhere in the province of Drenthe; the exact findspot is unknown. The blade fits ventrally/dorsally with a second large blade that does not show such heavy damage. Both blades can be described as ‘core-correction blades’: not regular blades but blades that were struck off to remove steps or hinges, in order to allow further successful exploitation of the core. The core from which these blades were obtained had a length of over 16 cm, probably 20 cm or more. On the basis of parallels in northern France and southern England, and the presence of gloss patina, we attribute this remarkable piece to the Late Ahrensburgian. ‘Bruised blades’ are also known from at least one other site in the Netherlands, and from Germany and Denmark as well. In our opinion, sites with bruised blades should not be placed in a separate cultural tradition, the ‘Belloisian’, as advocated by French authors. In this paper also two alleged findspots of the Ahrensburgian in the northern Netherlands are discussed: Sintjohannesga in the province of Friesland and Havelterberg in the province of Drenthe. These entered the literature via the late A.M. Wouters (deceased in 2001). Our conclusion is that these sites never existed; we are dealing here with ‘findspot-forgeries’. Mr Wouters is also associated with many other archaeological forgeries of various types; we suggest that all of his ‘finds’ and ‘sites’ should be removed from our records unless independent sources can prove their authenticity.